ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
---------------------------------------

TRẦN NGỌC DÔN

THÀNH VAUBAN Ở VIỆT NAM
TRƯỜNG HỢP KINH THÀNH HUẾ

Chuyên ngành : Kiến trúc
Mã số: 8580101

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ MINH SƠN

Đà Nẵng, 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu và tài liệu nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực. Các đề xuất
mới của luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác.

Đà Nẵng, năm 2018
Tác giả luận văn

Trần Ngọc Dôn

ii

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Trường đại học Bách Khoa-Đại học Đà
Nẵng, tới Khoa đào tạo Sau đại học, tới Ban giám hiệu nhà trường và các thầy giáo, cô
giáo. Đặc biệt cảm ơn thầy giáo TS Lê Minh Sơn đã tận tâm hướng dẫn, tạo điều kiện
giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn thạc sĩ.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học, các
đồng nghiệp và bạn bè, những người thân trong gia đình đã hết sức giúp đỡ, động viên
và chia sẻ để tôi có thể hoàn thành luận văn.


iii

THÀNH VAUBAN Ở VIỆT NAM, TRƯỜNG HỢP KINH THÀNH HUẾ
Học viên: Trần Ngọc Dôn Chuyên ngành: Kiến trúc
Mã số: 8580101 Khóa: 34 Trường Đại học Bách khoa - ĐHĐN
Tóm tắt – Thành Vauban là một phát minh phòng thủ nỗi tiếng bậc nhất, được đặt theo tên của
kỹ sư người Pháp Sebastien Le Prestre de Vauban dưới thời vua Louis XIV. Vauban được xem
là một nhân vật có sức lan tỏa nhất thế kỷ XVII tại Châu Âu. Cuộc đời và sự nghiệp của
Vauban luôn gắn liền với những bước đường phát triển lịch sử của nước Pháp.
Vauban là một hệ thống thành công sự phòng thủ được cải tiến và thay đổi theo tiến trình đổi
mới của thời đại. Tại châu Âu, khi mà công nghệ chiến tranh chưa phát triển, thành Vauban
được sử dụng như là một lá chắn quân sự hiệu quả nhất cho các vương triều. Tại Việt Nam, thế
kỷ XVIII đã có nhiều hệ thống thành phòng thủ kiểu kiến trúc Vauban được các kỹ sư người
Pháp xây dựng dưới yêu cầu của triều Nguyễn. Cho đến ngày hôm nay, hệ thống thành lũy này
vẫn được chính quyền Việt Nam gìn giữ một cách thận trọng, điều này chứng tỏ được rằng tính
hiệu quả và những lợi ích mà thành Vauban đã mang lại cho các vương triều tại Việt Nam
trong các giai đoạn lịch sử trước đây là không thể phủ nhận được.

Luận văn này tập trung nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển thành của thành Vauban ở
nước Pháp, thông qua đó sẽ làm rõ những đặc điểm và chức năng nỗi bật về phòng thủ của hệ
thống thành quân sự này. Tiếp đên sẽ làm một nghiên cứu đối chiếu so sánh giữa hệ thống
Thành Vauban tại nước Pháp với hệ thống thành Vauban được phát triển tại Việt Nam thông
qua trường hợp kinh thành Huế, và cuối cùng sẽ nêu những nhận định và đóng góp của đề tài
khi nghiên cứu về thành Vauban.
Từ khóa – Vauban; Thành cổ; Nhà Nguyễn; Kinh thành Huế; Thành quân sự.
VAUBAN: HUE JOINT-STOCK COMPANY
Abstract Summary – Vauban was the most famous defense, named after the French engineer
Sebastien Le Prestre de Vauban under Louis XIV. Vauban is considered to be one of the most
influential figures of the 17th century in Europe. Vauban's life and career have always been
linked to the development of France's history.
Vauban is a successful defense system that has been improved and changed in the course of the
modern era. In Europe, when war technology was not developed, Vauban was used as the most
effective military shield for dynasties. In Vietnam, the eighteenth century, there were many
defensive systems of Vauban architecture built by French engineers under the Nguyen
Dynasty. Until today, this fortification system has been carefully preserved by the Vietnamese
government, which proves that the effectiveness and benefits that Vauban has brought to the
dynasty in Vietnam. In previous historical periods, it is undeniable.
This dissertation focuses on the history of the formation and development of Vauban in France,
thereby clarifying the defining features and functions of the military system. Next, we will do a
comparative study of the Vauban system in France with the Vauban system developed in
Vietnam through the case of the capital city of Hue, and finally, the statements and
contributions of the topic of the study of Vauban.
Key words - Vauban; Ancient citadel; Nguyen Dynasty; Hue capital; Military


iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
TÓM TẮT ..................................................................................................................... iii
MỤC LỤC .....................................................................................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................vi
DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................................... vii
GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGHỮ TRONG LUẬN VĂN .....................................ix
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1
2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận văn ...............................................1
3. Mục đích nghiên cứu............................................................................................. 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3
5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 4
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiển của đề tài .............................................................. 4
7. Đóng góp mới của luận văn ..................................................................................4
8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................ 4
CHƯƠNG 1. THÀNH VAUBAN, NỀN VĂN MINH CỦA VÙNG LÃNH THỔ ...6
1.1. Chân dung của một kỹ sư. ........................................................................................ 6
1.1.1. Tiểu sử Vauban (sebastien Le Prestre De Vauban). .......................................6
1.1.2. Chân dung của một kỹ sư ................................................................................7
1.2. Vauban trong triều đại vua Louis XIV (1661-1715) ................................................9
1.2.1. Vauban, một nhân tài xuất hiện từ cuộc nội chiến Fronde ............................. 9
1.2.2. Vauban trong triều đại vua Louis XIV. ........................................................ 10
1.3. Vauban, người canh giữ những thành phố ............................................................. 15
1.3.1. Vauban và những cuộc tấn công những thành lũy (1652-1672)................... 15
1.3.2. Vauban người canh giữ những thành phố - người chỉ huy thành công các
cuộc vây hãm .................................................................................................................18
1.4. Pháo đài phòng thủ Vauban. ................................................................................... 21
1.4.1. Vauban, dưới góc nhìn về biên giới nước pháp. ...........................................21
1.4.2. Những công trình phòng thủ quốc gia được đưa vào xây dựng ................... 22

1.4.3. Hệ thống phòng thủ của Vauban ...................................................................24
1.5. Vauban, từ kỹ sư đến chính trị gia..........................................................................27
1.5.1. Những nguyên nhân thay đổi nhận thức của một kỹ sư quân sự ..................28
1.5.2. Vauban: từ bậc thiên tài trong quân sự đến dân sự .......................................30
1.5.3. Vauban: nhà toán học, nhân khẩu học và thuế khóa .....................................32


v
1.5.4. Vauban: quân nhân, nhà chiến lượt, chính trị gia .........................................33
1.6. Hiểu đúng về Vauban ............................................................................................. 35
1.7. Tóm tắt đặc điểm thành Vauban ở Pháp ................................................................ 37
Kết Luận Chương 1 .......................................................................................................50
CHƯƠNG 2. THÀNH VAUBAN TẠI VIỆT NAM. ................................................51
2.1. Lịch sử ra đời kiến trúc thành Vauban ở Việt Nam. ..............................................51
2.2. Đặc điểm kiến trúc thành Vauban ở Việt Nam. ..................................................... 52
2.3. Kiến trúc thành Vauban dưới sự chuyển giao từ Pháp sang Việt Nam ..................54
2.4. Hệ thống phòng thủ kiểu Vauban ở Việt Nam ....................................................... 55
2.5. So sánh thành Vauban ở pháp và thành Vauban ở Việt Nam ................................ 64
2.5.1. Những điểm tương đồng ...............................................................................64
2.5.2. Khác nhau .....................................................................................................64
2.6. Thực trạng hệ thống thành Vauban tại Việt Nam................................................... 66
2.7. Hệ thống điểm phân bố thành Vauban ở Việt Nam ...............................................68
Kết luận Chương 2.........................................................................................................71
CHƯƠNG 3. TRƯỜNG HỢP THÀNH VAUBAN TRIỀU NGUYỄN TẠI
HUẾ: GIÁ TRỊ VÀ GIÁ TRỊ ĐÓNG GÓP CHO THỜI ĐẠI MỚI. ...................... 72
3.1. Thành Vauban triều Nguyễn ở Huế ........................................................................72
3.1.1. Lịch sử xây dựng........................................................................................... 72
3.1.2. Kiến trúc kinh thành Huế ..............................................................................74
3.1.3. Đặc điểm kiến trúc Kinh thành Huế ............................................................ 79
3.1.4. Chức năng sử dụng Kinh thành Huế ............................................................. 81

3.1.5. Kinh thành Huế và những thay đổi với thời gian .........................................81
3.1.6. So sánh kinh thành Huế với nguyên mẫu thành Vauban ở Pháp ..................84
3.2. Vai trò quan trọng của Kinh thành Huế trong bối cảnh đương đại ........................ 86
3.2.1. Thực trạng bảo tồn và sử dụng thành Vauban Huế ......................................86
3.2.2. Đề xuất bảo tồn và phát huy di sản kiến trúc kinh thành Huế ...................... 89
3.3. Các giá trị thành Vauban ở Việt Nam ....................................................................93
3.3.1. Giá trị về kỹ thuật xây dựng .........................................................................93
3.3.2. Giá trị về mặt kiến trúc .................................................................................94
3.3.3. Giá trị về lịch sử ............................................................................................ 95
3.4. Những đóng góp khi nghiên cứu hệ thống thành Vauban tại Việt Nam ................96
Kết luận Chương 3.........................................................................................................97
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 99
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................102
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao)


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng

Tên bảng

Trang

2.1.

Bảng so sánh đặc điểm kiến trúc Thành Vauban ở Pháp và
Thành Vauban ở Việt Nam


65

2.2.
2.3.
2.4.

Bảng thống kê thành Vauban ở Việt Nam đã được công nhận
là di sản
Bảng hệ thống phân bố thành Vauban ở Việt Nam
Bảng so sánh đặc điểm kiến trúc Kinh thành Huế với nguyên
mẫu thành Vauban ở Pháp

67
69
85


vii

DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu
hình

Tên hình

Trang

1.1.


Sebastien Le Prestre deVauban (1633-1707)

6

1.2.

Hệ thống thứ nhất của Vauban

25

1.3.

Hệ thống thứ hai của Vauban

26

1.4.

Hệ thống thứ ba của Vauban

26

1.5.

Khu vực trước tòa thành

37

1.6.


Các bộ phận chính của một pháo đài:

38

1.7.

Các bộ phận của outworks

39

1.8.

Mặt bằng sườn cánh điển hình.

40

1.9.

Mặt cắt ngang một tường thành

41

1.10.

Mặt cắt ngang của một hào chiến

42

1.11.


Mặt cắt ngang cầu nối

42

1.12.

Mặt cắt của một bờ lũy xiên

43

1.13.

Mặt cắt ngang đường một đường bao quanh gồm: chiến hào,
“tenaille và bờ lũy xiên

43

1.14.

Nơi chứa hỏa lực

44

1.15.

Tenaille phức tạp dạng pháo đài

45

1.16.


Một demi-lune điểm hình

45

1.17.

Mặt bằng của một Hornwork

46

1.18.

Mặt bằng của crownwork

46

1.19.

Mặt bằng một công sự phòng thủ cao cấp

47

1.20.

Mặt bằng điểm hình các hình dáng kiểu thành ở Pháp

48

2.1.


Nguyễn Ánh (1762-1820)

51

2.2.

Thành Bát Quái –Sài Gòn

52

2.3.

Thành cổ Diên Khánh – Khánh Hòa

53

2.4.

Sơ đồ thành Thanh Hóa trước năm 1930

55

2.5.

Sơ đồ thành Hà Nội năm 1866-1873

56

2.6.


Sơ đồ thành Hải Dương

56

2.7.

Sơ đồ thành Sơn Tây

57

2.8.

Sơ đồ thành Nam Định thời Pháp

57

2.9.

Sơ đồ thành cổ Bắc Ninh thời Pháp

58

2.10.

Sơ đồ Kinh thành Huế - 1968

59



viii
Số hiệu

Tên hình

hình

Trang

2.11.

Thành Vauban ở Nghệ An

60

2.12.

Sơ đồ thành cổ Quảng Trị

60

2.13.

Sơ đồ thành cổ Diên Khánh

61

2.14.

Sơ đồ thành Gia Định _ 1867


62

3.1.

Kinh đô Huế trước năm 1805

72

3.2.

Kinh đô Huế sau năm 1805 (Hình Triệu Phong)

73

3.3.

Bản phác họa kinh thành Huế từ mặt sau

73

3.4.

Sơ đồ kinh thành Huế

76

3.5.

Sơ đồ hoàng thành Huế.


78

3.6.

Sơ đồ tử cấm thành

79


ix

GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGHỮ TRONG LUẬN VĂN
1. Các khái niệm về thành lũy:
Thành: hàm ý thứ nhát là dùng để chỉ chung cả lỵ sở có thành phòng vệ, nếu là
quốc gia thì có ý chỉ là Kinh đô. Hàm ý thứ hai để chỉ công trình quân sự phòng thủ
được xây đắp theo dáng một tường vây kín xung quanh một điểm dân cư quan trọng
hay vị trí xung yếu, có một hoặc nhiều cửa ra vào,
Thành trì: công trình vững chắc độc lập nằm ở mặt trước ít bị hư hại nhất của
phần chính vây quanh thành phố để bảo vệ cũng như kiểm soát nó.
Thành Vauban: Thành xây theo kiểu Vauban, một nhà quân sự người pháp, ông
còn là một thống chế của nước pháp, là người chịu trách nhiệm xây dựng thành quách.
Đã xây dựng nhiều công trình cho nước pháp.
Tường thành: dùng để chỉ vòng thành ngoài cùng, lớp tường bao ngoài của một
thành lũy hoặc pháo đài truyền thống.
Đường hào: cấu trúc thấp nhô trên dốc đứng, nhằm để bảo vệ sườn hào.
Đường có mái che: nằm giữa bờ dốc và hào, đường có mái che là lối đi ngoài
trời dành cho việc giám sát vùng phụ cận công sự. Nó bao gồm một ụ nấp bắn và
thanh ngang để tránh đạn bắn liên tiếp.
Chiến hào bao vây: Hàng rào liên tục xung quanh vị trí của những người hãm

thành, thường là 500 mét từ đường hão lũy, để ngăn chặn bất kỳ nỗ lực cứu hộ bên
ngoài.
Bờ hào ngoài: Sườn dốc được đặt ở bên ngoài, được phủ một mặt gạch hoặc
không có.
Tường vây: phần tường giữa hai ngọn tháp hoặc hai pháo đài.
Lũy bán nguyệt: Một công trình hai mặt tạo thành một góc nhọn, được đặt ở
phía trước của pháo đài để bảo vệ bức tường và phần sườn của pháo đài.
Dốc đứng: Bờ dốc được đặt ở bên trong, được phủ một mặt gạch hoặc không có
Mặt: mặt tường hoặc sân của một công trình (pháo đài, lũy bán nguyệt, kính viễn
vọng) tạo thành một góc nổi
Sườn (mạn): một phần pháo đài nối phần mặt với tường vây
Công sự sườn: một phương pháp phòng thủ một công trình bằng những trường
bắn song song với cách bố trí chung để loại bỏ các điểm mù
Hào: chướng ngại vật tạo thành bằng một cái rãnh nằm phía trước phần chính
vay quanh thành phố; nó có thể cạn hoặc ngập nước.
Mặt trước pháo đài: đường kẻ mà tất cả các bộ phận giao nhau. Nó bao gồm 5
yếu tố: mặt và sườn của hai pháo đài và tường vây kết nối chúng.
Sọt đất công sự: giỏ hình trụ chứa đầy đất, được sử dụng để che những người


x
lính nằm trong đường hầm hào và tạo thành ụ của đường hào.
Lan can có lỗ ném: lan can lồi và kéo dài đển đỉnh của bức tường bị khoét lỗ để
bắn đạn thắng
Ụ góc: phần tròn và cao chiếm một phần thứ ba của pháo đài.
Hào lũy: Đường phòng thủ cô lập một phần của công trình để tạo thành một
điểm kháng cự
Tường bao: Tường để chống đất của bờ thành và được lát gạch
Gọng kìm: kiến trúc thấp nằm ở phía trước tường vây gồm hai mặt tạo thành góc
thụt vào

2. Các khái niệm về kiến trúc quân sự:
Công sự : là công trình quân sự để dùng đảm bảo an toàn cho người và phương
tiện vật chất, kho tàng, đảm bảo chỉ huy ổn định, nâng cao hiệu quả sử dụng vũ khí và
phương tiện kỹ thuật, chống các phương tiện sát thương của địch.
Quân sự : hiểu theo nghĩa rộng là lĩnh vực hoạt động đặc biệt của xã hội liên
quan đến đấu tranh vũ trang, chiến tranh, quân đội và các lực lượng vũ trang. Hiểu
theo nghĩa hẹp là một trong các hoạt động cơ bản của quân đội cùng với các hoạt động
khác như chính trị, hậu cần,và kỹ thuật tạo nên sức mạnh chiến đấu của quân đội.
Pháo đài : là những công trình xây dựng và kiến trúc có tính quân sự, được thiết
kế cho mục đích phòng thủ trong chiến tranh và làm căn cứ quân sự.
Vọng gác : là công trình được xây dựng ở những vị trí thoáng đãng có tầm quan
sat lớn để quan sát, canh gác và chiến đấu.
Pháo đài lồi: Công trình ngũ giác gồm hai sườn, hai mặt và lối vào. Các pháo đài
lồi là những phần nhô ra của tường bao vây và được tách ra khỏi nhau bằng các bộ
phận lõm vào, các bức tường rèm.
Bom: đạn rỗng đầy thuốc súng và được trang bị một cái ngòi để làm nó phát nổ
bằng cách truyền lửa cho đầu đạn
Quảng trường binh chủng: không gian trống ở trung tâm của một chiến lũy để
tập hợp quân đội hoặc ngang tâm các con đường có mái che để xếp những lối ra
Công sự lẻ: trong thuật phòng thủ bằng công sự lâu dài, kiến trúc khép kín, có
đại pháo, được xây dựng trên những điểm yếu của vùng phụ cận chiến lũy. Công sự lẻ
thường được đặt mìn.
Trung đoàn: Một đơn vị bộ binh hoặc kỵ binh. Trong bộ binh, trung đoàn nói
chung bao gồm mười hai đến mười sáu đại đội, mỗi đại đội năm mươi người. Trong kỵ
binh, một trung đoàn gồm hai đến bốn phi đội.
Orillons: Phần mở rộng hình tròn hoặc hình vuông ra khỏi các diện của một pháo
đài, được thiết kế để bảo vệ sườn lõm của nó.


xi

Counterguards: là một công sự thấp trước một pháo đài để giải vây quân sự, bao
gồm hai bờ thành song song với mặt tiền của pháo đài và bảo vệ chúng khỏi bị tấn
công.
Reduit: là công sự tách rời và độc lập với công sự chính.
Breastwork: là thành lũy hay tường tạm thời.
Outworks: là một công sự quy mô nhỏ được xây dựng phía trước vị trí phòng
thủ chủ đạo hay trước pháo đài chính.
Fausse-braie: là bờ lũy thấp và liên tục được đặt ở phía trước của hào thành, trên
gờ dưới chân bờ thành chính.
Tenaille: là cấu trúc được xây dựng khu vực đất yếu, hoặc trong các hào chiến để
bảo vệ tường thành.
Crownwork: là cấu trúc của công sự được kiểm soát nghiêm ngặt với lối vào.
Hornwork: là một pháo đài con bao gồm 2 bán pháo đài nối nhau bằng một lớp
bao che, Nó được kết nối với các công trình ở phía sau của phần cánh dài.
Fleche: là một công sự nhỏ hìh mũi tên, hình thành bởi hai mặt tường nhô ra.
Redan: là một công sự nhỏ, được thành lập bởi hai mặt tường nhô ra. Redan
được gắn vào một bức tường phòng thủ, nó cũng có thể được dùng để thay thế như là
một pháo đài.
Lunette: là một công sự cao cấp có hình thức như một pháo đài, Nó được đặt
trước trên bờ lũy xiên để ngăn chặn tấn công của quân bao vây. Lunette thường sở hữu
hào chiến riêng và phòng hộ nghiêm ngặt, nó được đóng trong các phần dốc bởi một
lũy đắp và được truy tiếp cận bởi một cây cầu, đó là lý do tại sao người ta có thể coi
đó như một công sự tách biệt.


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thành Vauban là một phát minh phòng thủ nổi tiếng bậc nhất, được đặt theo tên

của kỹ sư người Pháp Sebastien Le Prestre de Vauban dưới thời vua Louis XIV.
Vauban được xem là một nhân vật có sức lan tỏa nhất thế kỷ XVII tại Châu Âu. Cuộc
đời và sự nghiệp của Vauban luôn gắn liền với những bước đường phát triển lịch sử
của nước Pháp.
Vauban là một hệ thống thành công sự phòng thủ được cải tiến và thay đổi theo
tiến trình đổi mới của thời đại. Tại châu Âu, khi mà công nghệ chiến tranh chưa phát
triển, thành Vauban được sử dụng như là một lá chắn quân sự hiệu quả nhất cho các
vương triều. Tại Việt Nam, thế kỷ XVIII đã có nhiều hệ thống thành phòng thủ kiểu
kiến trúc Vauban được các kỹ sư người Pháp xây dựng dưới yêu cầu của triều Nguyễn.
Cho đến ngày hôm nay, hệ thống thành lũy này vẫn được chính quyền Việt Nam gìn
giữ một cách thận trọng, điều này chứng tỏ được rằng tính hiệu quả và những lợi ích
mà thành Vauban đã mang lại cho các vương triều tại Việt Nam trong các giai đoạn
lịch sử trước đây là không thể phủ nhận được.
Với những giá trị và tầm ảnh hưởng ở tầm cở thế giới của Vauban, vậy thì hệ
thống thành này có những đặc điểm cấu tạo như thế nào về hình thức và nội dung? hệ
thống thành Vauban do các kỹ sư công binh người Pháp xây dựng ở Việt Nam có gì
khác biệt so với với chính quốc? Luận văn này sẽ tập trung vào việc trả lời cho ba câu
hỏi chính đó là: Thành Vauban được nghiên cứu và phát minh như thế nào ? Tìm
hiểu những đặc trưng của hệ thống thành Vauban tại Việt Nam thông qua trường hợp
kinh thành Huế và cuối cùng là hệ thống thành cổ Vauban tại Việt Nam có đóng góp gì
cho sự phát triển kinh tế xã hội của thành phố Huế nói riêng và nước Việt Nam nói
chung.
2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận văn
2.1. Các nghiên cứu ngoài nước
Thành Vauban là được nghiên cứu và phát triển bởi một kỹ sư công binh người
Pháp do đó ở nước ngoài đã có rất nhiều các đề tài nghiên cứu liên quan đến hệ thống
thành Vauban. Đặc biệt trong đó là nghiên cứu của tác giả: Preface de sean Nouvel. “
Vauban L’intelligence du teritoire”, Nicolas Chaudun, 2007, nội dung cuốn sách này
diễn giải một cách khoa học những diễn biến của quá trình hình thành và phát triển của
hệ thống thành Vauban tại Pháp. Kết quả của nghiên cứu này đã đưa ra nhiều kết luận

có giá trị về những giải pháp kỹ, mỹ thuật để xây dựng và sử dụng hệ thống thành
Vauban.
Ngoài ra còn có nhiều tác giả khác với nhiều đề tài nghiên cứu liên quan:


2
[1] Jean-Denis G.G. Lepage, " Vauban and the French Military Under Louis

XIV", McFarland & Company, Inc.,

Publishers, Jefferson, North Carolina, and

London.
[2] Christian Pédelahore de Loddis, "Hanoi essais d'analyses comparative en
morphologie urbaine", Paris, UP1/UP6, 1982, 100p.
[3] Arnauld Le Brusq, "Echange d'art aux colonies: à propos de quelques
architectures vietnamiennes chargées d'histoire", Revue Espaces et Sociétés, in
Architecture et habitat dans le champ interculturel , N0 113 et 114, l'Harmattan, 2003.
[4] Collectif, “Hanoi, le cycle des Métamorphoses. Formes architecturales et
urbaines”,Cahiers de l' IPRAUS, Editions Recherches, Paris, 2001. 352p.
[5] Philippe Papin, “Histoire de Hanoi”, Librairie Arthème Fayard éditeur, 2001,
404p.
[6] Copin, Henri, "L'Indochine des rommans", Paris/Pondichéry, Kailash, 2000.
[7] Caroline Herbelin, "Architecture et urbanisme en situation coloniale : le cas du
Vietnam", ABE Journal [Online], 1 , 2012.
[8] Caroline Herbelin, "Architectures du Vietnam colonial Repenser le métissage",
Dossier de presse.
Các công trình của tác giả nước ngoài về chủ đề kiến trúc thành Vauban ở pháp
và kiến trúc thuộc địa Pháp tại Việt Nam đều là những nghiên cứu chất lượng, đáng để
tham khảo và học tập. Tuy nhiên vấn đề nghiên cứu và so sánh kiến trúc kinh thành

Huế với nguyên mẫu thành Vauban ở Pháp thì chưa có tác giả nào đề cập.
2.2. Các nghiên cứu trong nước
Ở trong nước chủ yếu là những bài viết ngắn thiên về mô tả về kinh thành Huế,
tuy nhiên có 02 cuốn sách viết về hệ thống thành Vauban, một là: Đỗ Văn Ninh,
“thành cổ Việt Nam”, NXB Khoa Học Xã Hội Hà Nội, 1983. Cuốn sách này đề cập
đến Các khái niệm đô thị và đô thị cổ, tiêu chí để xác định một đô thị cổ ở Việt Nam;
Lịch sử hình thành và các đặc điểm của đô thị cổ Việt Nam; Các đô thị cổ Việt Nam
tiêu biểu; Vai trò của đô thị cổ trong lịch sử và ý nghĩa của việc nghiên cứu đô thị cổ
trong giảng dạy và nghiên cứu lịch sử Việt Nam. Cuốn sách thứ 2 là: Tôn Đại-Phạm
Tấn Long, “Thành Vauban ở Việt Nam”, NXB Xây Dựng, 2016. Cuốn sách này đề
cập đến công trình kiến trúc quân sự thành cổ ở Việt Nam. Một thể loại công trình có
vai trò quan trọng trong công cuộc bảo vệ đất nước, và đánh dấu bước ngoặt trong việc
xây dựng thành lũy ở Việt Nam. Ngoài ra còn có một số bài báo có liên quan:
[1] Phan Thuận An, "Quy hoạch kiến trúc Kinh thành Huế đầu thế kỷ XIX và giá
trị nhân văn bền vững của nó trong lòng đô thị Huế", Tạp chí nghiên cứu và phát triển,
số 6, 2016.


3
[2] Phan Thanh Hải, " Phong thủy trong quy hoạch đô thị Huế - một cái nhìn lịch
sử", Tạp chí di sản văn hóa, số 3, 2008.
[3] Võ Ngọc Đức - Nguyễn Ngọc Tùng, " Cấu trúc không gian kinh thành Huế",
Tạp chí khoa học và công nghệ, Trường Đại học Khoa học Huế, Tập 1, Số 1, 2014.
[4] Võ Ngọc Đức - Nguyễn Ngọc Tùng, " Cấu trúc không gian kinh thành Huế",
Tạp chí khoa học và công nghệ, Trường Đại học Khoa học Huế, Tập 1, Số 1, 2014.
[5] Võ Ngọc Đức, " Nghệ thuật tạo dựng các lớp không gian kiến trúc trên trục
thần đạo Kinh thành Huế", Tạp chí khoa học, Đại học Huế, Tập 73, Số 4, 2012.
[6] Phạm Quốc Sử, "Một số thành tựu của nhà Nguyễn trong việc tiếp thu tri
thức, áp dụng kỹ thuật phương Tây", Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Số 3, 2010.
[7] Hoàng Lan Tường, "Sơ khảo về quy hoạch Quốc đô của Việt Nam", Tạp chí

Di sản Văn hóa, Số 2, 2003.
[8] Công Phương Khương, "Hệ thống phòng thủ Vauban ở Việt Nam – Trường
hợp thành Hà Nội", Luận văn thạc sỹ, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn –
Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2012.
[9] Võ Quang Yến, "Thành Huế xây kiểu Vauban", Xuân thành tiết thu phân
2009, Huế xưa và nay 97, năm 2010.
[10] Phan Thanh Hải, "Về công tác bảo tồn di sản văn hóa Huế", Tạp chí Di sản
Văn Hóa, Số 4, năm 2012.
Tất cả các tác giả đã nghiên cứu một cách có bài bản về các hệ thống thành cổ tại
Việt Nam. Tuy nhiên các tác giả trong nước không đề cập cụ thể bản chất và quá trình
hình thành hệ thống Thành Vauban nguyên mẫu ở nước Pháp. Luận văn này sẽ kế thừa
những nghiên cứu ở nước ngoài và giới thiệu lại lần đầu tiên tại Việt Nam lịch sử hình
thành và phát triển của thành Vauban, và đặc biệt chứng minh được sự giống và khác
nhau của hệ thống thành Vauban khi được các công binh người Pháp tiến hành xây
dựng tại đất nước Việt Nam.
3. Mục đích nghiên cứu
Trình bày rõ tiến trình hình thành và phát triển Thành Vauban tại Pháp.
So sánh đối chiếu hệ thống thành Vauban tại Pháp và tại Việt Nam.
Đưa ra những nhận định, những đóng góp khi tiến hành nghiên cứu về chủ đề
thành vauban tại Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Thành Vauban trên thế giới và Việt Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: các công trình xây dựng trong thời gian 1709-1841(cuối thế kỷ


4
XVIII đến giữa thế kỷ XIX).
Về không gian: Thành vauban ở Huế.

5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng
để trả lời cho các câu hỏi đã làm gì và làm như thế nào.
5.1. Phương pháp nghiên cứu định tính
Phỏng vấn ý kiến chuyên gia.
Quan sát¸ chụp hình, gửi thư.
5.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng
Khảo sát/phỏng vấn.
Quan sát và ghi chép dữ liệu.
Tập hợp và phân tích giữ liệu.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiển của đề tài
6.1. Ý nghĩa khoa học
Làm rõ lịch sử hình thành và phát triển hệ thống thành Vauban tại Pháp để làm
cứ liệu tin cậy giúp cho các tác giả trong nước khi tiến hành các nghiên cứu về thành
Vauban.
6.2. Ý nghĩa thực tiển
Trình bày được các đặc điểm quan trọng của hệ thống thành Vauban về: cấu trúc,
vật liệu, kỹ thuật xây dựng và cả chức năng phòng thủ để làm cơ sở khoa học cho việc
bảo tồn và phát huy giá trị sử dụng hệ thống thành Vauban tại Việt Nam.
Đề xuất giải pháp nâng cao giá trị sử dụng và giá trị đóng góp về kinh tế cho địa
phương thông qua trường hợp cụ thể của kinh thành Huế.
7. Đóng góp mới của luận văn
Trình bày lịch sử hình thành và phát triển của thành Vauban tại Pháp
So sánh những điểm giống và khác nhau giữa thành Vauban tại Pháp và Việt
Nam.
Đề xuất giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị sử dụng kinh thành Huế trong giai
đoạn mới.
8. Cấu trúc của luận văn
Luận văn gồm 3 phần:
Phần 1: Phần mở đầu: Lý do chọn đề tài, mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên

cứu, phương pháp nghiên cứu, cơ sở khoa học và thực tiễn, kết quả đạt được và những
tồn tại.
Phần 2: Nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Thành Vauban, nền văn minh của vùng lãnh thổ.


5
Chương 2: Thành Vauban ở Việt Nam.
Chương 3: Trường hợp thành Vauban triều Nguyễn tại Huế: Giá trị và đóng góp
cho thời đại mới.
Phần 3: Kết luận.
Tài liệu tham khảo.


6

CHƯƠNG 1
THÀNH VAUBAN, NỀN VĂN MINH CỦA VÙNG LÃNH THỔ
1.1. Chân dung của một kỹ sư.
1.1.1. Tiểu sử Vauban (sebastien Le Prestre De Vauban).
Sebastien Le Prestre, Seigneur de Vauban
hay Marquis de Vauban, thường được biết đến với
cái tên Vauban (Vô-băng) sinh ngày 15 tháng 5
năm 1633 mất ngày 30 tháng 3 năm 1707, ở Saintde-Foucheret (vùng đất sau này được đặt tên
Saint-Leger-Vauban) thuộc xứ Yonne, Burgundy
nước Pháp. Từ những cống hiến đặc biệt trong
lĩnh vực thiết kế công sự cùng những phương thức
phá hủy chúng, năm 1703, Vauban đã phong hàm
Thống chế. Với hệ thống phòng ngự mang tên
ông, biên giới Pháp từ những vùng đất cằn cỗi,

mong manh, trống trãi ngày càng trở nên vững
chắc dưới thời vua Louis XIV1.
Năm 10 tuổi, ông trở thành trẻ mồ côi và trải

Hình 1.1. Sebastien Le Prestre
deVauban (1633-1707)

qua tuổi thơ và thời niên thiếu khốn khó như
những nông dân nơi ông được sinh ra. Ông may mắn được nhận nuôi bởi gia
đình Carmelite và Semur. Ông được cho học toán, khoa học và đặc biệt là hình học,
môn học có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của ông sau này.
Năm 18 tuổi ông được tuyển vào quân đội Conde vào lúc đang chống lại vua
Louis XIV và Mazarin. Rất may ông đã được xem là một người can đảm và nhất là
người có tài xây dựng pháo đài. Sau khi bị bắt, ông được Mazarin đón nhận và thuyết
phục ông nhập vào đội quân nhà vua. Trong suốt 50 năm ông là người trung thành và
tận tụy với vua Lousi XIV.
Năm 20 tuổi, với tấm bằng kỹ sư chuyên ngành thiết kế - xây dựng, Vauban bắt
đầu phụng sự cho Vua Louis XIV. Dù khởi đầu chỉ là kỹ sư xây dựng, song với tài
năng xuất chúng cũng như tinh thần ham học hỏi, Vauban nhanh chóng trở thành
1

Louis XIV (tiếng Pháp: Louis-Dieudonné; sinh ngày 5 tháng 9 năm 1638 – 1 tháng 9 năm 1715), còn được biết
như Louis Vĩ đại (Louis le Grand; Le Grand Monarque) hoặc Vua Mặt trời (The Sun King; Le Roi Soleil), là
một quân chủ thuộc Nhà Bourbon, đã trị vì với danh hiệu Vua Pháp và Navarre. Ông được xem là một trong
những nhà chinh phạt lớn trong lịch sử. Triều đại của ông kéo dài 72 năm, dài nhất trong lịch sử nước Pháp và
cả Châu Âu.( Nguồn: />

7
chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực kiến trúc đô thị và xây dựng công sự.
Năm 1655, khi mới 22 tuổi ông đã vinh dự nhận được bằng sáng chế kỹ sư đẳng

của nhà Vua Louis XIV. Sau đó ông lần lượt được phong quân hàm trung úy, đại úy.
Trong thời gian ở thành phố Lille với một dự án xuất sắc, tài năng của ông đã được
khẳng định, vì thế ông đã được phong chức thống đốc tại thành phố Lille vào năm
1668, chịu trách nhiệm thiết kế toàn bộ pháo đài của Pháp. Từ đây, ông đi kiểm soát
mọi nơi, dự mọi trận đánh, ông đã góp phần làm nên câu chuyện "Vauban đánh thành
nào chiếm thành ấy, Vauban canh thành nào giữ thành ấy". Vua Louis XIV rất tự hào
khi có một vị thống đốc anh tài nên đã ban thưởng bổng lộc và thăng quan tiến chức.
Vauban là một quân nhân tài năng đức độ, luôn chăm lo đời sống của quân binh.
Mặt khác, ông hơn người ở chỗ ông nhận ra rất nhanh địa thế và biết lợi dụng ngay
điểm yếu của địch khi tấn công cũng như phòng thủ. Đồng thời kế sách thường xuyên
quấy rối quân địch, Vauban luôn coi trọng cuộc xây dựng các pháo đài và dựa trên
những công trình lý thuyết của bá tước Pagan, cuốn chuyên luận về sự phòng thủ một
cứ điểm của ông là cuốn sách đầu giường chiến lược của các chuyên gia Châu Âu thời
bấy giờ.
Sau khi được phong thiếu tướng năm 1678 và trung tướng đội quân hoàng gia
năm 1688, cùng với thành tích và đóng góp lớn lao cho đất nước, Vauban vinh dự là sĩ
quan quân đội đầu tiên được nhận cấp bậc Đại tướng của Pháp.
Dưới thời Vua Louis XIV, Vauban không chỉ biết đến là nhà kỹ thuật quân sự tài
giỏi của pháp, mà còn nổi tiếng nhất Châu Âu. Được xem là một trong những nhân vật
có sức hút nhất thế kỷ XVII, cuộc đời và sự nghiệp của Vauban luôn gắn liền với
những bước đường phát triển lịch sử của nước pháp.
Vauban mất ngày 30 tháng 3 năm 1707 tại Paris, khi ông 74 tuổi, Trong cuộc đời
của mình, Vauban đã trải qua 53 năm phục vụ vua Lousi XIV, có công dựng 130 thành
phố và các công sự lớn nhỏ, đóng góp công sức sáng lập và phát triển hơn 50 vùng, đi
qua 108.000 kilomét.
1.1.2. Chân dung của một kỹ sư
Vauban gần giống như Vinci của nước Pháp. Không nghi ngờ gì, giữa hai người
đàn ông này, có chăng tồn tại khoảng cách gần 2 thế kỉ và hố sâu ngăn cách của cuộc
cách mạng Descartes. Ở thế kỷ XXI này, Vinci được khắc họa như một “bậc vĩ nhân”
và Vauban được xem như bậc thiên tài quân sự hay một nhà hoạch định tầm nhìn. Tuy

nhiên vẫn tồn tại những điểm tương đồng giữa hai con người này: cả hai đều mang
trong mình tố chất nghệ sĩ và sáng tạo của một kỹ sư quân sự và dân sự, trong khi
Leonard vốn là họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến trúc sư, Sebastien Le Prestre là nhà quản
trị, nhà kinh tế học và một nhà cải cách chính trị. Xuất phát điểm với là những nhà kỹ


8
thuật, Vinci và Vauban đều thể hiện sự quan tâm của thế kỉ thời đó và họ đã có nhiều
đóng góp cho sự phát triển của nhân loại.
Xung quanh Vauban không bao giờ thiếu những kẻ nịnh bợ vây quanh ông,
không có gì phải ngạc nhiên về điều này cả. Một người có tước vị càng cao thì hình
ảnh về họ càng dễ bị thiên lệch và thế hệ sau dễ có thể sẽ ôm ấp một hình tượng viễn
vông, không có thực. Người trưng thuế vùng Sully, Sainte-Beuve nhận xét rằng:
Những nhân vật tên tuổi này, trong tương lai sẽ vẫn còn vang danh nhưng sẽ sớm trở
thành ảo vọng của người đời, họ mặc sức thêu dệt cho hình tượng này những tư tưởng,
ý kiến, ý định mà đa phần nhân vật đó không có.
Vauban luôn kế thừa truyền thống khoa học và kỹ thuật đã có từ thời Phục Hưng
cho đến Vinci. Vauban không chiến đấu và xây dựng mọi thứ một mình: ông đã phục
vụ cho vua Louis XIV và các vị bộ trưởng, làm việc với thư ký, quản đốc của nhà vua,
tham gia vào đội ngũ chính phủ của thế kỷ XVII. Là thành viên của đội ngũ này, ông
đã tự định hình vai trò của mình và xây dựng riêng đội ngũ công sự, thư ký, nhà thiết
kế, kỹ sư cho ông lẫn cho vương quốc, từ đó ông cho ra đời đội ngũ hiện đại phục vụ
xây đắp công sự.
Vauban còn là nhà văn, nhà tư tưởng, nhà chính trị và nhà lãnh đạo tài ba. Ông
thành thạo các lĩnh vực về kinh tế, chiến lược, chiến thuật là một nhà cải cách xã hội
của đất nước Pháp.
Vauban là một người luôn làm việc cật lực để phục vụ cho vua Louis XIV và các
bộ trưởng, các công trình được ông trực tiếp thiết kế hay tự tay ông sửa lại những bản
ký họa, sơ đồ, bản vẽ mặt cắt của các công trình một cách rất tỷ mỉ và thận trọng. Vì
vậy các công trình do ông trực tiếp theo dõi ấy, người ta vẫn hình dung, tưởng tượng

được về hình dáng công trình đó khi nó vẫn còn nằm trên giấy.
Vauban làm việc với nhà vua Lousi XIV và các bộ trưởng qua thư từ viết tay, bút
ký, chuyên luân viết tay hoặc bản in. Các tài liệu về kí họa, sơ đồ và các bản vẽ mặt
cắt được ký tên Vauban và được chính tay ông sửa, đã giúp người xem hình dung về
công trình đó ngay khi còn nằm trên giấy đến khi hiện hữu trên những phiến đá.
Cũng như một người xây dựng, Vauban cũng đã từng là một nhà đoạt thành,
những cuộc chiến tranh vây hãm đã mang lại cho ông rất nhều thành quả quý giá khiến
ông vang danh khắp Châu Âu. Và được nhiều người nhắc đến ông, tán dương ông
bằng những câu chuyện nổi tiếng “thành phố bị bao vây bởi Vauban, thành phố bị
chiếm đóng”.
Với những kinh nghiệm đúc kết được, Vauban đã mất gần 40 năm để xây dựng
lý thuyết về chiến lược quân sự, nhưng không được chấp nhận vì bị coi là thô sơ, lỗi
thời.


9
Vauban trở thành nhà thi công công trình khi đã ngoài ba mươi tuổi. "Công
trình phòng thủ biên giới quốc gia" mà ông xây dựng vẫn còn có thể nhìn thấy rõ ràng
ở biên giới và trên bờ biển của Pháp, minh chứng cho tài năng của ông đối với hậu thế.
Danh tiếng của ông vẫn còn đến ngày nay, những pháo đài được xây dựng mọi người
đều khẳng định đó là những tác phẩm của Vauban, ngay cả khi nó đã có từ rất lâu
trước khi Vauban sinh ra hoặc sau khi ông qua đời.
Vauban dưới góc nhìn là nhà kinh tế học, nhà canh tân, nhà hoạch định tầm
nhìn, ông gây hứng thú cho các nhà sử học, nhà văn tiểu luận với tư cách là một quân
nhân. Trong công việc, Vauban luôn có một nguyên tắc thống nhất đó là tìm kiếm
nghệ thuật trong nghề kỹ sư, tìm kiếm sự thắng tiến vào cơ quan đầu não của chính
phủ thời bấy giờ.
1.2. Vauban trong triều đại vua Louis XIV (1661-1715)
1.2.1. Vauban, một nhân tài xuất hiện từ cuộc nội chiến Fronde2
Vào thời điểm diễn ra cuộc bạo loạn Fronde, vị tôi tớ tương lai của vua Louis XIV

đã tham gia chinh chiến dưới trướng phe nổi loạn. Vào đầu năm 1651, chàng thanh
niên trẻ Vauban đã đầu quân vào binh đoàn bộ binh của hoàng tử Condé, người đứng
đầu phe nổi dậy, theo chân rất nhiều bậc cha mẹ và hàng xóm đã tham gia vào trung
đoàn chỉ huy bởi hoàng tử Condé và thống đốc Bourgogne trước và trong khi diễn ra
cuộc nội chiến Fronde kể từ năm 1631. Chiến tranh dân sự không nổ ra trong vùng này,
vẫn trung thành với nhà vua, nhưng ở vùng biên giới Champagne, cuộc nổi dậy nhận
được sự ủng hộ của những đội quân Tây Ban Nha. Những am hiểu về kỹ thuật của
chàng trai trẻ đã được cấp trên tận dụng, và họ đã yêu cầu ông hỗ trợ trong việc xây
dựng pháo đài Clermont-en-Argonne vào mùa đông 1651-1652, sau đó cử ông tham dự
cuộc vây hãm tại Sainte-Ménehould, thành lũy chiếm đóng bởi nhà vua, vào tháng
mười một năm 1652.
Năm 1653 khi suýt bị bắt, Vauban đã gia nhập quân đội hoàng gia và tình
nguyện đi theo kỵ sỹ Clerville kỹ sư chịu trách nhiệm cho cuộc vây hãm SainteMénehould và đã giành thắng lợi vào ngày 25 tháng 11 năm 1653. Sau đó Vauban
được phong làm trung úy trung đoàn bộ binh của Bourgogne, hay còn được gọi là
“trung đoàn Hối cải”, bởi lẽ nó tập hợp cựu thành viên của phe chống đối ở thành phố.
Trong những năm tiếp theo, dưới sự bảo trợ của Clerville, Vauban thường
xuyên phục vụ quân sự tại vùng Champagne. Ông tham gia vào cuộc vây hãm tại
2

Fronde: Năm 1648 đã chứng kiến sự bùng nổ của một cuộc bạo loạn lớn chống lại vương quyền ở Pháp mà sử
sách quen gọi bằng cái tên Fronde. Nội chiến ở Pháp tiếp tục cho đến năm 1653 với sự thắng thế của triều đình.
Vào lúc kết thúc Fronde, toàn bộ đất nước mệt mỏi trước tình trạng hỗn loạn và phẫn nộ với giới quý tộc, tất
thảy đều coi phe cánh của nhà vua như là đại diện cho một chính phủ trật tự và ổn định, và do đó sự biến
Fronde đã dọn đường cho chính thể chuyên chế của vua Louis XIV.)


10
Stenay (tháng 7 năm 1654), cuộc cứu viện tại Arras (tháng 8 năm 1654), cuộc vây hãm
tại Clermont-en-Argonne (tháng 11 năm 1654), cuộc vây hãm và cứu viện tại
Landrecies (tháng 6 – tháng 7 năm 1655), tại Valenciennes (tháng 6 – tháng 7 năm

1656) và tại Montmédy (tháng 6 năm 1657).
Vauban được thăng quân hàm đại úy năm 1654, sau đó được nhận văn bằng “kỹ
sư hạng trung” vào ngày 3 tháng 5 năm 1655. Dần dần trách nhiệm ông gánh vác tăng
dần lên. Vào mùa đông từ năm 1655-1656, ông chỉ huy xây dựng công trình của
Condé. Trong những tháng cuối của cuộc chiến tranh chống Tây Ban Nha, Clerville đi
công tác xa, ông đã dẫn dắt cuộc vây hãm tại Gravelines, Audenarde và Ypres (tháng 8
- tháng 9 năm 1658).
Hòa ước được ký kết, Vauban tiếp tục nghĩa vụ quân sự dưới quyền của kỵ sỹ
Clerville, người vừa được phong làm tổng chỉ huy công sự (1659). Ban đầu khi là một
viên chức tại Lorraine ông đã chỉ huy phá bỏ công trình tại Nancy (1661-1663), sau đó
ông sang Alsace để chỉ đạo xây dựng công trình tại Brisach (1664-1666). Với những
công việc khác nhau này, ông được các bộ trưởng, đặc biệt là Mazarin, Colbert và các
viên quản đốc của các tỉnh biết đến như là một “kỹ sư lành nghề” nhưng vẫn chưa có
gì giúp ông vượt ra khỏi số phận.
1.2.2. Vauban trong triều đại vua Louis XIV.
Bước ngoặc trong cuộc đời Vauban diễn ra vào năm 1667, vào thời điểm diễn ra
cuộc chiến tranh chuyển giao. Nhờ lòng gan dạ dũng cảm trong cuộc vây hãm
(Tournai, Douai và Lille) ông đã được các bộ trưởng, nhà vua quan tâm đặc biệt và đã
được phong tặng chức trung úy trong quân đội Pháp và mức tiền thưởng 2400 đồng
bảng. Đó cũng là thời điểm diễn ra cuộc gặp gỡ định mệnh giữa Vauban và hầu tước
Louvois (François-Michel Le Tellier), vị tổng trưởng trẻ tuổi trong bộ chiến tranh.
Ngày 20 tháng 6 năm 1668, Vauban được chỉ định làm thống đốc của thành trì
Lille. Vào độ tuổi 34, sự sung túc đã đến với ông nếu không muốn nói là giàu sang.
Ngày 26 tháng 9 năm ấy, Louvois thông báo với ông rằng nhà vua đã “giao cho ông
toàn quyền chỉ huy công sự trong tỉnh”.
Vào năm 1671, chiến tranh bùng nổ ở Hà Lan đã làm cho danh tiếng của Vauban
tăng lên gấp bội. Tháng 6 năm 1673, ông dẫn đầu phiên điều trần tới trụ sở của
Maastricht để giao chiến trong 13 ngày. Vauban nổi tiếng khắp Châu âu, nhận được sự
trọng dụng của vua Louis XIV và sở hữu số tiền thưởng lên đến 80. 000 đồng bảng số
tiền này đã cho phép ông mua đất Bazoches trong vài năm sau đó.

Các trận vây hãm tại Besançon vào năm 1674, Condé, Bouchain và Aire vào năm
1676, Valenciennes và Cambrai vào năm 1677, Grand, Ypres và Courtrai vào năm
1678, tất cả cuộc vây hãm đã khẳng định danh tiếng của ông là “kỹ sư giỏi nhất thời


11
đó có kỹ năng và am hiểu hơn bất kỳ kỹ sư nào ở Pháp”. Uy tín của Vauban càng được
lên cao hơn kể từ năm 1674, khi Colbert và Seignelay đưa ông vào một vị trí quan
trọng trong bộ.
Ngày 30 tháng 8 năm 1674, Vauban được thăng lên làm thiếu tướng của đội bộ
binh. Ngày 3 tháng 8 năm 1676, ông trở thành tướng lĩnh của doanh trại. Ngày 4
tháng 1 năm 1678, ông thay thế Clerville người đã chết ba tháng trước đó và trở thành
nhà tổng chỉ huy công sự.
Khi cuộc chiến tranh Hà Lan kết thúc, Vauban được hưởng quyền kiểm soát tất
cả các pháo đài của vương quốc, bất chấp sự phân chia giữa các tỉnh huyện (Flandres,
Artois, Hainaut, Alsace, Italie, Roussillon) và vùng Marine (Picardie, Champagne,
Trois-Éveches, Provence, Languedoc, bờ biển dọc Đại Tây Dương). Trong suốt 10
năm hòa bình hay giai đoạn giữa hai cuộc chiến tranh bị gián đoạn bởi một cuộc xung
đột ngắn với Tây Ban Nha (1683-1684), vị tổng chỉ huy công sự đã cho xây dựng công
trình dọc biên giới nước Pháp: tại Flandre, Alsace, tại Strasbourg sau khi sát nhập năm
1681, tại Luxembourg sau khi chiếm đóng vào tháng 6 năm 1684, tại Roussillon,
Provence và dọc bờ biển Đại Tây Dương.
Với khả năng của một kỹ sư quân sự, ông chuyển hướng sang trở thành kỹ sư dân
sự. Năm 1685, ông chịu trách nhiệm thiết kế đường ống dẫn tại Maintenon và vào năm
1686, ông đã lên kế hoạch chuyển đổi kênh đào Deux-Mers “công trình đẹp nhất và
nổi bật nhất hiện nay”.
Dần dần, vị tổng chỉ huy công sự đạt được sự thắng tiến ngoại lệ ông vượt lên
trên các kỹ sư trong bộ Chiến tranh và bộ Hải Quân để kiểm soát tất cả công việc của
họ. Ông là người thanh tra và kiểm duyệt các công trình của họ, đồng thời cũng là cầu
nối giữa họ với các bộ trưởng.

Ngày 24 tháng 8 năm 1688, Vauban trở thành Trung tá của quân đội hoàng gia
giữa lúc một loạt người cũng được thăng cấp để phục vụ cuộc xung đột ở châu Âu.
Chiến tranh vây hãm lại nổ ra và đánh dấu những thành công mới của Vauban. Chẳng
hạn cuộc vây hãm ở "Philipsbourg từ ngày 1-29 tháng 10 năm 1688", "Mannheim từ
ngày 4-12 tháng 11 năm 1688", Frankenthal từ ngày 15-19 tháng 11 năm 1688". Trên
danh nghĩa được chỉ huy bởi Louis Đại thái tử, cuộc vây hãm Philipsburg cuộc vây
hãm đầu tiên và mang về chiến thắng đầu tiên đã khiến vua Louis XIV gửi thư cho
Vauban vào ngày 3 tháng 11 năm 1690 với lời lẽ đặc biệt nồng hậu: Từ lâu ngươi đã
biết suy nghĩ của ta về ngươi và sự tin tưởng mà ta dành cho trí tuệ và sự tận tụy của
ngươi. Hãy tin rằng ta không quên những điều mà ngươi đã phụng sự, những gì ngươi
đã làm ở Philipsbourg rất hợp ý ta. Nếu ngươi cũng cảm thấy hài lòng với con trai ta
như nó hài lòng về ngươi, ta tin rằng thật tốt nếu cả hai hợp tác cùng nhau, bởi lẽ có vẻ


12
rằng nó hiểu ngươi và đánh giá ngươi cao như ta.
Vào tháng 10 năm 1689, Vauban giới thiệu một phiên bản mới của bút kí về
Paris, và Louvois đã tấu trình lên vua Lousi XIV dự án này. Louvois thuật lại rằng
“nhà vua đã nhận thấy một sự lập luận chặt chẽ, nhưng Bệ Hạ cho rằng nó không thể
thi hành chúng”. Cuối cùng, còn táo bạo hơn trước, bút kí về việc triệu hồi người theo
giáo phái Can–vanh3 (người theo đạo Tin lành), trong đó Vauban chủ trương khôi
phục chỉ dụ Nantes4, đã nhận được những tín hiệu đáng mừng từ Louvois.
Sau sự ra đi của Seignelay ngày 03 tháng 11 năm 1690 chỉ còn mình Louvois
gánh vác trách nhiệm xây dựng công sự cho vương quốc. Vào ngày 6 tháng 11, bộ
trưởng Louvois mời vị Vauban đến trợ giúp mình trong việc xây dựng công sự cho nhà
vua. Là người rất được lòng Louvois, Vauban trở thành một người tri kỷ không thể
thiếu của Louvois không chỉ là một nhà xây dựng nhiều thành lũy mà còn là nhà chiến
lược quân sự. Cả hai người phối hợp tạo nên thành công lớn cuối cùng, cuộc vây hãm
Mons được chuẩn bị bí mặt trong 6 tháng và khai chiến vào ngày 24 tháng 3 năm
1961, kết thúc 13 ngày, sau đó vào ngày 8 tháng 4. Sau chiến thắng vẻ vang cuối cùng

đó, Louvois đột ngọt qua đời vào ngày 16 tháng 7 năm 1961.
Sự ra đi của Louvois đã để lại một bước ngoặc thứ hai trong sự nghiệp của
Vauban. Với vị cố bộ trưởng bộ Chiến tranh, ông đã nhận thấy tầm vóc một người
lãnh đạo, một ông chủ, một bậc thiên tài hiểu biết sâu rộng tương đương như ông.
Ngày 22 tháng 7 năm 1961, vua Louis XIV tách bộ phận công binh của bộ Chiến
tranh thành một bộ phận độc lập và phó thác cho Michel Pelectier de Souzy với danh
nghĩa của nhà tổng chỉ đạo và chắc chắn rằng Vauban sẽ làm việc dưới quyền của
tướng Souzy. Sự hợp tác của Vauban và Souzy diễn ra suôn sẻ nhưng mối liên kết, ít
khăng khít hơn so với thời của Louvois. Lúc đầu Vauban coi thường trình độ của
người chủ mới.
Vauban đã gặp trực tiếp Souzy và đã trao đổi thẳng thắn, chân thật về công việc,
về nhân sự. Vauban luôn là người nói sự thật mà chính sự thật đó đã làm cho Souzy
không giận, ngược lại ông còn hiểu hơn về Vauban vì thế mối quan hệ giữa hai người
trở nên thân thiết hơn. Là nhà thiết kế và thanh tra các công trình, Vauban đã trở thành
nhà lãnh đạo đạo đức thực sự của đội ngũ kỹ sư vì ông không hề có sự phân biệt giai
cấp. Souzy và Vauban đã phối hợp cùng nhau chỉ đạo đội ngũ cùng nhau phán quyết
3

Can-vanh là người theo đạo Tin lành.
Chỉ dụ Nantes là sắc lệnh chấm dứt những cuộc chiến tranh tôn giáo ở Pháp do Vua Henri IV ký. Theo đó,
những người Pháp theo đạo Tin Lành có quyền tự do tín ngưỡng, bình đẳng xã hội, bình đẳng pháp lý. Là một
con chiên Thiên chúa giáo mộ đạo, năm 1685 Louis đã thu hồi Chỉ dụ Nantes. Khoảng 200.000 người theo đạo
này phải bỏ trốn tới Hà Lan và Anh, nhiều người trong số họ là những thợ thủ công lành nghề. Đây được coi là
một cuộc “chảy máu chất xám” trong lịch sử nước Pháp. Cho nên Vauban kêu gọi sự trở lại của những giáo hữu
này, bằng cách áp dụng lại chỉ dụ Nantes.
4


13
để thuyên chuyển, khen thưởng và thăng cấp cho cấp dưới.

Barbezieux là con trai của Louvois, là người kế nhiệm ông với vai trò là tổng
trưởng bộ Chiến tranh. Vauban làm việc dưới quyền của Barbezieux, nhưng mối quan
hệ giữa hai người không mấy hợp nhau. Tuy nhiên sau đó cũng diễn theo chiều hướng
tốt hơn vì Vauban luôn trung thành đối với Souzy và cha của Barbezieux. Nhưng càng
về sau mối quan hệ giữa họ ngày càng phai nhạt dần.
Vì mối quan hệ giữa Vauban và gia đình souzy ngày càng lỏng lẻo dần nên
Vauban đã kết bạn với những gia đình quý tộc khác, đặc biệt với Pontchartrain (là tổng
thanh tra tài chính năm 1689, đã kế nhiệm Seignlay trở thành tổng trưởng của Hoàng
gia và Hải quân vào năm 1960).
Vào năm 1694, khi Vauban chỉ huy tại Bretagne, Bộ trưởng đã giao con trai ngài
ấy là Jérôme cho Vauban hay còn được biết dưới tên là Phélypeaux người được ấn
định sẽ kế nhiệm Pontchartrain. Và chàng thanh niêm trẻ tuổi này đã luôn sát cánh bên
Vauban để học hỏi kinh nghiệm từ cuộc vây hãm ở Brest và sau này Phélypeaux trở
thành tổng trưởng.
Sau sự ra đi của Barbezieux (tháng 1 năm 1701), mối quan hệ của Vauban với
Michel Chamillart – tổng trưởng bộ Chiến tranh, trở nên thân tình hơn rất nhiều so với
người tiền nhiệm. Là phiên bản trái ngược với Barbezieux, Chamillart kết hợp chiến
tranh và tài chính một cách khôn khéo hơn. Là một cố vấn cho Pháp viện tối cao ngài
ấy làm vua Louis XIV ấn tượng bởi kĩ năng chơi bida thành thục chính vì thế, ông đã
leo từ vị trí này đến vị trí khác cho đến chức Tổng thanh tra (1699).
Nhận ra sự thiếu kĩ năng của mình trong công việc mới với thái độ từ tốn và
chừng mực, Charmillart đã viết thư cho vị tướng già một cách thân tình và kính cẩn
vào ngày 12 tháng 9 năm 1702. “Tôi mong rằng mình sẽ có cơ hội trọng dụng ngài để
phụng sự nhà vua. Tôi phải thú nhận với ngài rằng ta đặc biệt mong muốn một sự đột
phá mang lại cho ta sự can đảm trong công việc mà cho đến giờ tôi chỉ thấy toàn khó
khăn này”. Ngài ấy nói thêm vào ngày 23 tháng 9 năm 1702 “Tôi rất vui sướng khi
có dịp kết giao với ngài nhưng mối bận tâm chính của ngài lại liên quan đến công sự
thứ mà phải thú nhận rằng tôi không hiểu chút gì về nó điều đó làm tôi khó mà tận
dụng tốt những chỉ dẫn mà ngài có thể sẽ cho tôi trong các lĩnh vực khác”.
Đầu những năm 1690, địa vị của Vauban trong xã hội cũng như trong chính phủ

ngày càng được thăng tiến và củng cố. Kể từ năm 1688, Vauban làm tổng trung tướng
của quân đội hoàng gia. Năm 1693 ông là một trong tám người nhận huân chương
hạng nhất Saint-Louis một phần thưởng vinh danh những đóng góp trong quân đội và
không xem xét vị trí xuất thân. Năm 1699 Vauban vào Viện hàn lâm khoa học và đứng
trong hàng ngũ những người danh dự có nghĩa là đứng giữa những chính trị gia danh