Đề tài: Đạo đức nghề nghiệp của người làm báo
MỞ ĐẦU
1. Những đòi hỏi của thực tiễn
Kể từ khi công cuộc đổi mới được khởi xướng đội ngũ các nhà báo Việt
Nam đã phát huy truyền thống và phẩm chất chính trị của nền báo chí cách
mạng Việt Nam. Bản lĩnh chính trị và trình độ nghề nghiệp của đội ngũ các
nhà báo ngày càng được khẳng định. Với năng lực, phẩm chất nghề nghiệp
sắc bén, họ đã góp phần tổng kết thực tế vận động của cuộc sống, từng bước
điều chỉnh chính sách và pháp luật của Nhà nước cho phù hợp với thời kỳ đổi
mới; tích cực và dũng cảm đấu tranh chống âm mưu diễn biến hoà bình,
chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần làm lành mạnh các quan hệ xã hội.
Trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, bản lĩnh chính trị và
đạo đức nghề nghiệp đã giúp cho người phóng viên phát hiện và kịp thời lên
tiếng chỉ mặt, vạch tên những cái xấu, bênh vực lẽ phải. Lòng trung thực, tinh
thần dũng cảm, vững vàng trước mọi cám dỗ, thử thách trở thành điểm tựa
chắc chắn cho người làm báo khi đối mặt với những thế lực xấu. Nhiều tên
tuổi nhà báo - nhất là những nhà báo tham gia đấu tranh chống tiêu cực trong
những năm vừa qua đã in dấu ấn sâu đậm trong lòng đông đảo công chúng.
Nhiều nhà báo đã thể hiện một bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp, trở
thành tấm gương đối với đồng nghiệp.
Tuy nhiên, trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường và cơ chế thị
trường, vấn đề đạo đức nghề nghiệp của người làm báo đang trở thành một
trong những vấn đề bức xúc của nền báo chí nước ta. Trong chế độ ta, báo chí
là công cụ để tuyền truyền chủ trương chính sách của Đảng. Mục tiêu của
hoạt động báo chí là để phục vụ đông đảo quần chúng nhân dân lao động. Báo
chí không chỉ là tiếng nói của Đảng, của các tổ chức, đoàn thể xã hội mà còn
là diễn đàn để nhân dân thể hiện ý chí, nguyện vọng chính đáng của mình.


Báo chí Việt Nam với tư cách là công cụ của dư luận xã hội, đã trở
thành phương tiện hữu hiệu để nhân dân trực tiếp tham gia quản lý Nhà nước.

Giám sát xã hội bằng dư luận báo chí, thực chất là quá trình giám sát của nhân
dân đối với công tác của Đảng và Nhà nước. Muốn thực hiện được chức năng
quản lý giám sát đó, đội ngũ những người làm báo phải nâng cao phẩm chất
nghề nghiệp nói chung và nâng cao phẩm chất đạo đức nghề nghiệp nói riêng.
Có như vậy, báo chí mới có thể hoàn thành nhiệm vụ chính trị mà Đảng, Nhà
nước, và nhân dân giao phó.
Nhận thức rõ công tác chống tham nhũng, tiêu cực là một trong những
nhiệm vụ quan trọng trong công cuộc đổi mới, đội ngũ những người làm báo
Việt Nam đã đã phát huy phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của mình khi tác
nghiệp để đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực một cách hiệu quả. Trong
thời gian qua, công tác đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực đã đạt được
những kết quả tích cực, đa số nhà báo khi viết về đấu tranh chống tham
nhũng, tiêu cực đều phát huy được lương tâm, trách nhiệm của mình trong
mỗi bài viết. Song bên cạnh đó cũng có một số nhà báo đã vi phạm đạo đức
nghề nghiệp một cách nghiêm trọng khi viết về tham nhũng, tiêu cực.
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo khi viết về đấu tranh chống tham
nhũng, chống tiêu cực có vai trò rất quan trọng, liên quan trực tiếp đến tính
chất và hiệu quả của cuộc đấu tranh này. Khi viết về tham nhũng tiêu cực, nếu
không vững vàng và kiên định thì nhà báo rất dễ bị mua chuộc, bị lôi kéo vào
vòng xoáy của đồng tiền. Đã có một số tin, bài trên báo chí thể hiện sự xuống
cấp nghiêm trọng của đạo đức nghề nghiệp. Một số ít nhà báo trong quá trình
điều tra, viết bài đấu tranh chống tiêu cực đã có những biểu hiện tiêu cực,
thông tin sai sự thật, lợi dụng danh nghĩa nhà báo để vụ lợi, thậm chí gây sức


ép, hoặc dọa nạt, hoặc tống tiền cơ quan, đơn vị kinh tế đã có sai phạm trong
quản lý kinh doanh...
Trong đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, việc thông tin chân thật
chính xác càng có tầm quan trọng đặc biệt, nó thể hiện phẩm chất, đạo đức
của người làm báo. Thông tin thiếu chính xác hoặc thông tin bị bóp méo có

thể biến một người từ chỗ có tội thành không có tội và ngược lại; có thể khiến
cho bản chất sự việc bị đánh tráo, trắng đen lẫn lộn; thiện, ác bị xóa nhòa;
phải trái không phân minh... dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng.
Mục đích của đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực không phải chỉ để
phê phán, để xử lý kỷ luật người vi phạm mà điều quan trọng hơn là thông
qua phát hiện, phê phán, xử lý tham nhũng, tiêu cực để xây dựng bộ máy Nhà
nước trong sạch, vững mạnh, để tăng cường sức mạnh của Đảng, của chế độ
ta. Do đó, trong quá trình tham gia đấu tranh chống tiêu cực, một nhà báo có
đạo đức nghề nghiệp sẽ luôn quan tâm đến sự nghiệp chung, lợi ích chung của
đất nước; góp phần tăng cường khối đoàn kết trong Đảng, sự đoàn kết của
toàn dân, tránh để cho các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc...
Sự vi phạm đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động báo chí còn xuất phát
từ sự thiếu hiểu biết về pháp luật và chính trị. Đã có những bài báo nêu ra
những vấn đề có tính chất nội bộ của tổ chức Đảng, chính quyền, cơ quan Nhà
nước; để lộ bí mật quốc gia, bí mật nghiệp vụ công tác. Chính vì thế, trong
Đại hội lần thứ VI, Hội Nhà báo Việt Nam (tháng 3/1995), các đại biểu đã
thông qua “Quy ước đạo đức nghề nghiệp báo chí” gồm 10 điều cụ thể như
sau:


1. Mục tiêu cao cả của báo chí Việt Nam là phục vụ sự nghiệp xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Nhà báo hoạt động trong bất
kỳ lĩnh vực nào cũng hướng về mục tiêu cao cả đó.
2. Báo chí thực hiện quyền thông tin của nhân dân. Nhà báo phải khách
quan, trung thực, tôn trọng sự thật .Mọi thông tin đưa ra công luận phải phản
ánh đúng bản chất sự thật khách quan trong bối cảnh xã hội của nó, tuyệt đối
không được xuyên tạc hoặc cường điệu sự việc, sự kiện. Nhà báo có trách
nhiệm cung cấp cho công chúng hình ảnh chân thực, đúng bản chất về quá
trình của sự kiện và tình huống được thông tin, thông qua đó hướng dẫn dư
luận.

3. Báo chí là phương tiện thông tin thiết yếu với đời sống xã hội, là
công cụ văn hóa. Nhà báo tôn trọng và thực hiện tự do báo chí, chịu trách
nhiệm trước xã hội, trước nhân dân và tự do hành nghề trong khuôn khổ luật
pháp. Nhà báo thực hiện đúng tôn chỉ của cơ quan báo chí; không vì bất kỳ
sức ép nào mà làm trái mục tiêu cao cả của báo chí Việt Nam, đi ngược lại lợi
ích của đất nước.
4. Cùng với quyền tự do thông tin, thực hiện quyền trả lời và quyền cải
chính trên báo chí là một nguyên tắc cấu thành tự do dân chủ báo chí. Nhà
báo có quyền kiên trì quan điểm và thông tin đúng đắn của mình, nhưng tôn
trọng quyền trả lời và quyền cải chính của công dân theo đúng luật pháp.
5. Nhà báo có nghĩa vụ bảo vệ nguồn tin và giữ bí mật do người khác
cung cấp, phù hợp với luật pháp.


6. Báo chí Việt Nam phát huy văn hoá dân tộc đồng thời tôn trọng các
nền văn hoá khác và những giá trị tinh thần phổ biến của loài người: phấn đấu
vì đại đoàn kết dân tộc, vì hoà bình hữu nghị, hiểu biết giữa các dân tộc và
quốc gia trên thế giới.
7. Nhà báo góp phần phát triển lợi ích cộng đồng, tồn trọng quyền con
người, không lợi dụng thông tin để xúc phạm nhân phẩm và làm thiệt hại đến
lợi ích người khác.
8. Nhà báo luôn luôn giữ phẩm chất trong sáng, không vụ lợi. Tuyệt đối
không vì lợi ích cá nhân mà cố tình công bố hoặc bỏ qua không công bố một
thông tin. Nhà báo không được dùng uy tín của mình để trục lợi.
9. Nhà báo tôn trọng chính kiến và quan điểm xã hội, nghề nghiệp của
đồng nghiệp; đoàn kết, hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau trong hoạt động và đời sống;
đấu tranh không khoan nhượng chống mọi hành vi làm tổn hại đến đất nước,
lợi ích nhân dân và trái với đạo đức báo chí.
10. Nhà báo sống lành mạnh, văn minh, khát khao học hỏi, khiêm tốn
cầu tiến bộ. Nâng cao bản lĩnh, trình độ, kỹ năng nghề nghiệp của mình là ước

vọng và sự phấn đấu suốt đời của người làm báo.
Trong hội thảo “Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của nhà
báo”(tháng 11/1998), các đại biểu đã tiếp tục lên tiếng cảnh báo hiện tượng vi
phạm đạo đức người làm báo và nêu rõ: nhà báo phải thực hiện tốt trách
nhiệm xã hội của mình có phẩm chất chính trị và giữ vững đạo đức nghề
nghiệp. Chúng ta cần có những nhà báo giỏi nghiệp vụ và điều quan trọng
hơn nữa là các nhà báo có bản lĩnh và sự nhạy cảm về chính trị có kỷ luật


trong thông tin có lương tâm và trách nhiệm - trách nhiệm xã hội trong thông
tin.
(BNTV) Trong những nền báo chí khác, vấn đề đạo đức nghề nghiệp
của nhà báo cũng luôn luôn được nhấn mạnh. Theo tài liệu do nhà báo
Michael Mucheid cung cấp tại một khóa bồi dưỡng báo chí tại Phân viện báo
chí và Tuyên truyền (từ ngày 03/01 đến 08/01/2005), ở nước Đức cũng có
những quy định rất cụ thể về vấn đề này. Đây là nội dung gồm 16 điều của
“Nguyên tắc báo chí” (Pressekodex) do Hội đồng báo chí Đức nêu ra:
1. Tôn trọng sự thật, tôn trọng nhân phẩm và đưa tin xác thực tới công
luận là những nguyên tắc tối cao của báo chí.
2. Trước khi đưa tin ra công luận bất kỳ tin tức hoặc thông tin nào, dưới
dạng lời hoặc hình ảnh, đều phải kiểm tra tính xác thực của chúng với một sự
cẩn trọng mà hoàn cảnh cho phép.
3. Sau khi phát hiện được rằng những thông tin hoặc nhận định nào đó,
đặc biệt là những thông tin có liên quan tới người cụ thể, mà mình đã đưa tin
ra công luận là sai, thì cơ quan báo chí phải chủ động và ngay lập tức đính
chính lại theo một hình thức phù hợp.
4. Khi thu nhập dữ liệu, thông tin, tin tức và hình ảnh liên quan tới con
người cụ thể, không được áp dụng các phương pháp không trung thực.
5. Phải đảm bảo nguyên tắc giữ bí mật như đã thoả thuận.



6. Mỗi người làm việc trong lĩnh vực báo chí đều có nghĩa vụ bảo vệ uy
tín của toà báo. Các phóng viên, biên tập phải hết sức ý thức về bí mật nghề
nghiệp, phải sử dụng quyền từ chối cung cấp chứng cứ và không báo về người
đã cung cấp thông tin cho mình nếu không có sự đồng ý rõ ràng của người
này.
7. Trách nhiệm của toà báo đối với công luận đòi hỏi rằng việc đưa tin
không chịu tác động bởi lợi ích cá nhân hay lợi ích kinh tế của người thứ ba
hoặc phóng viên. Nhà xuất bản và ban biên tập phải ngăn chặn những ý đồ
kiểu như vậy và phải đảm bảo sự tách bạch rõ ràng giữa nội dung tin tức và
quảng cáo.
8. Báo chí phải tôn trọng đời tư và lĩnh vực riêng tư của con người. Tuy
nhiên nếu hành vi cá nhân của một người nào đó động chạm tới lợi ích cộng
đồng, thì những trường hợp riêng rẽ đó có thể được đưa ra trao đổi trên báo.
Tuy nhiên, cần lưu ý xem việc làm đó có vi phạm quyền cá nhân của những
người không liên quan hay không.
Báo luôn tôn trọng quyền tự quyết về thông tin và đảm bảo bảo vệ dữ
liệu biên tập.
9. Việc công bố những nhận định không cơ sở, hoặc những lời buộc tội,
đặc biệt là những gi làm tổn hại thanh danh người khác là ngược với đạo đức
của người làm báo.
10. Việc đưa tin bằng lời hoặc hình ảnh mà hình thức hoặc nội dung của
nó có thể làm xúc phạm tới tình cảm, đạo đức hoặc tôn giáo của bất kỳ nhóm
người nào đều là ngược với trách nhiệm của báo chí.


11. Báo chí không đưa những tin giật gân về bạo lực và sự tàn bạo. Phải
quan tâm tới vấn đề bảo vệ thanh thiếu niên khi viết bài và đưa tin.
12. Không được phép kỳ thị bất kỳ người nào vì giới tính chủng tộc,
dân tộc, tôn giáo và tầng lớp xuất thân của họ.

13. Việc đưa tin về các quy trình điều tra, các vụ án hình sự và vụ việc
khác phải được tiến hành không có định kiến. Báo chí vì vậy nên tránh thể
hiện quan điểm có định kiến (cả trong trình bày lẫn tiêu đề) trước hoặc trong
quá trình xử lý vụ việc. Trước khi có phán quyết của tòa không được phép coi
người bị tình nghi là người có tội. Nếu không có lý do quan trọng thì không
nên đưa tin trước khi toà án công bố phán quyết.
14. Khi đưa tin về các chủ đề y tế nên tránh cách trình bày gây kích
động không cần thiết, tạo ra ở độc giả những lo lắng hay hi vọng không có
căn cứ. Các kết quả nghiên cứu hiện còn trong giai đoạn mới không nên trình
bày là đã hoặc gần hoàn thành.
15. Việc nhận và cho những ưu đãi thuộc mọi loại thể, mà những ưu đãi
này có thể gây ảnh hưởng tiêu cực tới sự tự do trong quyết định của nhà xuất
bản và ban biên tập, là hoàn toàn không phù hợp với uy tín, tính độc lập và
nhiệm vụ của báo chí. Người nào nhận hối lộ để rồi đưa tin hoặc ngăn ngừa
việc đưa tin đều là hành động không trung thực và đi ngược lại đạo đức nghề
nghiệp của mình.


16. Việc một cơ quan báo chí, đặc biệt là cơ quan báo chí bị khiển
trách, in công khai lời khiển trách của Hội đồng báo chí Đức đối với mình,
chứng tỏ rằng cơ quan đó làm việc nghiêm túc.
Việc nhấn mạnh vấn đề đạo đức nghề nghiệp của những người làm báo
không thể tách rời với vấn đề quan điểm, lập trường và sự hiểu biết về luật
pháp của họ.
Trong bối cảnh của xã hội hiện đại, sự hiểu biết luật pháp của nhà báo
là cực kỳ quan trọng. Có thể lấy ví dụ bằng Điều 49 của Luật Liên bang Nga
“Về các phương tiện thông tin đại chúng”. Theo đó, các nhà báo phải:
“ - Kiểm tra độ xác thực của thông tin mình đưa ra; thoả mãn yêu cầu
của những cá nhân cung cấp thông tin về việc nêu rõ nguồn tin cũng như tác
giả có lời nói được trích dẫn, nếu lần đầu tiên được công bố;

- Giữ bí mật thông tin và nguồn tin;
- Nhận được sự đồng ý của chính các cá nhân hoặc đại diện hợp pháp
của họ (trừ trường hợp đặc biệt, khi phải bảo vệ lợi ích xã hội) về việc phổ
biến trên các phương tiện thông tin đại chúng đời sống riêng tư của công dân;
- Khi thu nhận tin tức từ các công dân hoặc quan chức phải cho họ biết
về việc ghi âm, thu băng video, quay phim và chụp ảnh;
- Phải thông báo cho Tổng biên tập toà soạn biết về các khiếu kiện có
thể xảy ra và các đòi hỏi về mặt luật pháp liên quan tới việc cho đăng hay
phát tin bài của mình;


- Từ chối công việc do Tổng biên tập hoặc lãnh đạo toà soạn giao nếu
việc thực hiện công việc đó vi phạm luật pháp;
- Khi thực hiện hoạt động chuyên môn, nhà báo có nghĩa vụ phải tôn
trọng các quyền, lợi ích hợp pháp, danh dự, nhân phẩm của công dân và các
tổ chức”.
Ở nước ta, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII Hội Nhà báo Việt
Nam đã thông qua Quy định về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt
Nam. Quy định này gồm 9 điều cụ thể như sau:
1. Tuyệt đối trung thành với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Việt Nam xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
2. Luôn gắn bó với nhân dân, hết lòng phục vụ nhân dân.
3. Hành nghề trung thực, khách quan, tôn trọng sự thật.
4. Sống lành mạnh, trong sáng, không được lợi dụng nghề nghiệp để vụ
lợi và làm trái pháp luật.
5. Gương mẫu chấp hành pháp luật, làm tròn nghĩa vụ công dân, làm tốt
trách nhiệm xã hội.
6. Bảo vệ bí mật quốc gia, nguồn tin và giữ bí mật cho người cung cấp
thông tin.
7. Tôn trọng, đoàn kết, hợp tác giúp đỡ đồng nghiệp trong hoạt động

nghề nghiệp.
8. Thường xuyên học tập, nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, nghiệp
vụ, khiêm tốn cầu tiến bộ.
9. Giữ gìn và phát huy văn hóa dân tộc đồng thời tiếp thu có chọn lọc
các nền văn hóa khác.


3. Đạo đức nhà báo gắn liền với phẩm chất nghề nghiệp
Việc nâng cao đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ những người làm báo
cũng chính là nâng cao tính tư tưỏng, tính chân thật, tính chiến đấu của các
sản phẩm báo chí, hướng nội dung thông tin vào nhiệm vụ trung tâm là phục
vụ sự nghiệp bảo vệ độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Nâng cao đạo đức nghề nghiệp của nhà báo, xét cho cùng cũng chính là
nhằm nâng cao trình độ tư duy, phẩm chất chính trị và nghiệp vụ của người
phóng viên.
Đạo đức của người làm báo khi viết bài trước hết là sự trung thực với
nguồn tin. Bản chất của thông tin phải là trung thực, khách quan, nhất là đốỉ
với những biểu hiện tham nhũng tiêu cực. Tác phẩm báo chí phải thể hiện
được quan điểm, chính kiến của nhà báo, của cơ quan báo chí. Một bài báo
chỉ cung cấp thông tin một cách thuần tuý thì chưa đủ, nhất là đốì với những
bài viết về tham nhũng, tiêu cực. Chính kiến ở đây trước hết là phải được đặt
trên cơ sở của tính khách quan, trung thực, phản ánh đúng bản chất của sự
thật.
Việc phát hiện những tiêu cực và tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh
chống lại nó là thể hiện phẩm chất đạo đức, trách nhiệm của nhà báo đối với
Đảng, Nhà nước, đối với xã hội, với cơ quan báo chí. Một trong những nhiệm
vụ hàng đầu của nhà báo là kịp thời phát hiện vấn đề mới nảy sình, cảnh báo
cho xã hộỉ trước những nguy cơ để phòng tránh, chống lại nó. Đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo chính là lương tâm là trách nhiệm của nhà báo với tư cách
là một công dân. Khi viết về tiêu cực, yếu tố đạo đức nghề nghiệp của người

làm báo trước hết là trách nhiệm của họ với cơ quan báo chí, với đồng nghiệp.


Nhà báo phải có trách nhiệm với công chúng. Đạo đức nghề nghiệp của
nhà báo thể hiện trong việc cung cấp thông tin kịp thời, đáp ứng nhu cầu của
công chúng. Trước một vấn đề bức xúc, công luận quan tâm thì báo chí phải
có trách nhiệm làm rõ và trả lời. Nhà báo phải là chỗ dựa tin cậy, vững chắc
để nhân dân tham gia vào đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực. Không chỉ
cung cấp thông tin, trách nhiệm của người viết báo còn là định hướng dư luận.
Một nhà báo có đạo đức nghề nghiệp phải nghiêm túc với công việc của
mình, tôn trọng công chúng.
Đạo đức nghề nghiệp là một trong những yếu tố quan trọng để thông
qua đó, nhà báo thể hiện lương tâm, trách nhiệm của mình trước nhân dân, đất
nước. Những phát hiện của nhà báo về tham nhũng tiêu cực trong xã hội
không chỉ tạo nên dư luận xã hội mà còn cung cấp cho nhiều thông tin các cơ
quan chức năng để phát hiện ra những sơ hở, những điều chưa hợp lý trong cơ
chế chính sách, giúp cho Đảng và Nhà nước kịp thời điều chỉnh.
Như vậy, đạo đức của người làm báo phải gắn liền với những phẩm
chất nghề nghiệp. Những phẩm chất này được biểu hiện qua các mặt sau đây:
- Tính khoa học
Một trong những đặc điểm nổi bật của phẩm chất nghề nghiệp của
người phóng viên là tính khoa học. Tính khoa học của tư duy báo chí tạo ra
cho người phóng viên có khả năng lựa chọn những dữ kiện để phân tích, đánh
giá thực tiễn một cách đúng đắn, hợp lý. Tính khoa học xét cho cùng chính là
năng lực tư duy lý luận của người phóng viên báo chí. Nó giúp cho người
phóng viên có thể nhìn thấy bản chất của các sự kiện, hiện tượng trong quy
luật vận động của nó.


- Tính chính trị

Nghề báo là một nghề thuộc lĩnh vực chính trị - xã hội thông qua hoạt
động nghiệp vụ. Tư duy báo chí thể hiện rõ tính chính trị. Nó cho phép người
phóng viên có thể xác định vị trí chính trị của mình trong quá trình thông tin.
Trong thực tế của hoạt động báo chí, tính chính trị luôn chi phối toàn bộ quá
trình hoạt động sáng tạo tác phẩm của người phóng viên - kể từ việc lựa chọn
chủ đề, đề tài đến các hoạt động thực tiễn khác như phỏng vấn, quan sát,
nghiên cứu tài liệu...
Có thể nói tính chính trị là một đặc điểm gắn liền với hoạt động tư duy
báo chí. Nó đòi hỏi người phóng viên phải luôn luôn xác định vị trí chính trị
của mình trong quá trình thông tin về sự thật. Chính vị trí đó sẽ chi phối nội
dung và cách thức thông tin, gắn liền với thái độ chính trị của người phóng
viên và tờ báo của họ.
Tư duy chính trị luôn luôn chi phối toàn bộ quá trình hoạt động sáng
tạo tác phẩm của người phóng viên - từ việc lựa chọn chủ đề, đề tài cho đến
hoạt động thực tiễn (phỏng vấn, quan sát, nghiên cứu tài liệu...) và nhất là
trong việc thể hiện tác phẩm báo chí. Cùng phản ánh một sự kiện, vấn đề
nhưng hai phóng viên có quan điểm chính trị khác nhau sẽ có cách phản ánh
hoàn toàn khác nhau.
Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, nghề làm báo cũng trở thành
lực lượng sản xuất trực tiếp. Nó vừa phải đáp ứng được nhu cầu của số đông
độc giả thuộc nhiều đốì tượng khác nhau, đồng thời lại phải luôn giữ vững
được định hướng chính trị trực tiếp trong quá trình thông tin. Do đó, có thể
nói thông tin trên báo chí là một nghệ thuật, đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa


nhiều yếu tố, nhu cầu, thị hiếu và sở thích. Làm báo là một nghề đòi hỏi trình
độ rất cao về nhiều mặt, gắn liền với sự phát triển như vũ bão của khoa học
công nghệ thông tin hiện đại.
Bản lĩnh chính trị vững vàng là một yêu cầu không thể thiếu đối với
mỗi người phóng viên báo chí hiện nay. Khác với báo chí trong cơ chế thị

trường tư bản chủ nghĩa, báo chí của chúng ta phải làm tốt chức năng thông
tin giáo dục vận động và tổ chức quần chúng thực hiện những nhiệm vụ của
Đảng. Nhà báo phải năng động trong nền kinh tế thị trường, phấn đấu tăng
nguồn thu nhưng không hạ thấp tính chiến đấu của báo chí; tích cực và chủ
động hội nhập với thế giới nhưng vẫn giữ vững bản sắc người phóng viên báo
chí cách mạng.
- Sự nhạy cảm nghề nghiệp
Sự nhạy cảm nghề nghiệp cũng được coi là một trong những phẩm chất
nghề nghiệp quan trọng trong hoạt động sáng tạo của người phóng viên báo
chí hiện nay. Nhạy cảm để phát hiện những nhân tố mới, điển hình mới. Nhạy
cảm để nhận ra đúng bản chất đích thực của những vấn đề, con số, sự kiện...
Người phóng viên khi thông tin phải luôn tỉnh táo và có sự nhạy cảm nghề
nghiệp. Sự nhạy cảm trong tư duy báo chí giúp cho người phóng viên có thể
nhanh chóng nhận biết, nắm bắt được những quy luật vận động của đời sống
và thông tin về nó đảm bảo các yêu cầu khách quan, thời sự và tính định
hướng.
Có thể khẳng định nhạy cảm nghề nghiệp là một yêu cầu quan trọng
đối với phẩm chất cần có của một nhà báo. Thực tế cho thấy rằng, thông tin
dù có tính chân thật cao nhưng còn phải xem thông tin đó có lợi hay hại. Đã
có rất nhiều thông tin khi được ra mặt báo rất chính xác nhưng có hại cho xã


hội, thiệt hại cho nhân phẩm con người hoặc cho nền kinh tế đất nước. Như
vậy, tuy tin tức đưa ra là hoàn toàn đúng, nhưng đúng mà không có lợi thì vẫn
chưa đủ. Chính vì thế mà nhà báo phải luôn tỉnh táo và phải biết quan tâm đến
cái lợi, cái hại của mỗi thông tin trước khi quyết định truyền đi trên các
phương tiện thông tin đại chúng.
- Vốn tri thức phong phú
Trong thời đại bùng nổ thông tin, một trong những yêu cầu nóng bỏng
đang đặt ra đối với người phóng viên báo chí nước ta là phải có vốn tri thức

phong phú. Có thể coi đây là một trong những yêu cầu khách quan, đòi hỏi sự
nỗ lực của mỗi phóng viên nếu họ muốn vươn lên trong xu thế khu vực hoá
và toàn cầu hoá mạnh mẽ như hiện nay.
Từ khi đổi mới, nhà báo phải tự trang bị mình cho các phương tiện
nghiệp vụ hiện đại và nhất là phương pháp hoạt động thực tiễn ngày càng tích
cực và hiệu quả hơn để thích ứng được với sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt
đó. Điều đó cho thấy năng lực hoạt động thực tiễn của người phóng viên ngày
càng trở thành một trong những yêu cầu quan trọng trong phẩm chất nghề
nghiệp của họ.
Những tác động của cơ chế thị trường vào báo chí tạo ra những tiền để
khách quan cho việc phát triển năng lực nghề nghiệp của người phóng viên
báo chí trong bối cảnh của đời sống báo chí hiện đại.
Nói tóm lại, việc nghiên cứu đạo đức nhà báo, gắn liền với những phẩm
chất nghề nghiệp của họ là để đáp ứng một đòi hỏi cấp bách của đời sống báo
chí nước ta hiện nay. Công việc này vừa có tính lý thuyết, đồng thời mang
tính thực tiễn cao, có thể góp phần nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn và


phẩm chất, đạo đức của những người làm báo. Nó cũng giúp chúng ta nhìn
nhận rõ hơn về những ưu điểm và hạn chế trong phẩm chất nghề nghiệp của
người làm báo Việt Nam và thông qua đó tìm ra những biện pháp khắc phục
thích hợp và hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả của báo chí, gắn với lợi ích của
nhân dân, của đất nước.

Ở nước ta, đạo đức nhà báo cũng là đề tài của rất nhiều cuộc hội thảo.
Trong các cuộc thảo luận về vấn đề đạo đức báo chí hiện nay đang có nhiều
cách lý giải, biện minh. So với nhiều năm trước thì trong mấy năm gần đây,
tình trạng vi phạm đạo đức báo chí đang tăng lên. Biểu hiện của sự vi phạm
này không chỉ là những tác phẩm được công bố mà ngay cả sự im lặng không
bình thường cũng được công chúng nhận thấy. Chẳng hạn như có những cơ

quan báo chí hoàn toàn "làm ngơ" trước một sự kiện động trời nào đó như sự
cố ở mỏ than Quảng Ninh hay vụ án Năm Cam.Trong những tình huống như
vậy, công luận lại bắt đầu chú ý đến vấn đề đạo đức và thẩm quyền của báo
chí. Những cuộc thảo luận về đạo đức truyền thông lại trở nên sôi nổi, mặc dù
đề tài này chưa bao giờ thực sự biến mất khỏi bức tranh hàng ngày, khỏi giáo
trình đào tạo phóng viên, khỏi tài liệu chuyên môn.

I. Các khái niệm
1. Quan niệm chung về đạo đức
Cùng với nhiều cách điều chỉnh hành vi con người, đạo đức đánh giá
hành vi con người theo các chuẩn mực và các giá trị như thiện và ác, chính
nghĩa và phi nghĩa, đúng và sai, cái phải làm và cái không được làm, cái nên
làm và cái không nên làm… Về mặt xã hội, đạo đức được biểu hiện bằng thái
độ cụ thể của dư luận xã hội. Về mặt cá nhân, đạo đức được coi là “toà án


lương tâm” có khả năng tự phê phán, đánh giá và suy xét từng hành vi, thái độ
và ý nghĩ trong bản thân mỗi cá nhân. Xét về bản chất, sự điều chỉnh của đạo
đức mang tính tự giác, là sự tự lựa chọn của mỗi người. Vì vậy, ngoài biểu
hiện trong các quan hệ xã hội, đạo đức còn thể hiện trong thái độ, hành vi và
sự tự ứng xử của bản thân mỗi con người.
"Đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được xã hội thừa nhận, quy
định hành vi của con người đối với nhau và đối với xã hội. Các nguyên tắc
đạo đức giống như những chiếc máy điều chỉnh hành vi của con người, nhưng
không mang tính chất cưỡng chế mà mang tính tự giác (...) Trên cơ sở lí tưởng
và trách nhiệm đạo đức đã hình thành nên quan niệm về lương tâm và lòng tự
trọng của nhà báo chuyên nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm các nguyên
tắc xử sự đúng đắn để ngăn ngừa những hành vi không đúng đắn. Căn cứ vào
những tiêu chuẩn đạo đức này và dựa vào tính chất của những hành vi, mỗi
nhà báo sẽ phải chịu đựng sự tự xỉ vả, xấu hổ, phải tự kết tội, hay được khích

lệ, tự hào, phấn khởi và hạnh phúc" – theo Cơ sở lý luận báo chí - truyền
thông, Dương Xuân Sơn, Đinh Hường, Trần Quang, Nxb Văn hóa - thông tin,
H., 1995, tr. 252.
2. Các khái niệm có liên quan
2.1 Đạo đức nghề nghiệp
Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của đạo đức xã hội, là đạo đức
trong một lĩnh vực cụ thể trong đạo đức chung của xã hội. Đạo đức nghề
nghiệp bao gồm những yêu cầu đạo đức đặc biệt, các quy tắc và chuẩn mực
trong lĩnh vực nghề nghiệp nhất định, nhằm điều chỉnh hành vi của các thành
viên trong nghề nghiệp đó sao cho phù hợp với lợi ích và sự tiến bộ của xã
hội.
2.2 Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo
Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo là những quy tắc, chuẩn mực quy
định thái độ và hành vi ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ nghề


nghiệp. Hiện nay, đạo đức nghề nghiệp của nhà báo còn được gọi là đạo đức
nghề báo, đạo đức báo chí, đạo đức nghề nghiệp của người làm báo, đạo đức
nhà báo. Trong luận án này, chúng tui sử dụng ba cách gọi: Đạo đức nghề báo,
đạo đức nghề nghiệp của nhà báo và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo.
Cũng giống như đạo đức, bên cạnh những chuẩn mực đạo đức nghề báo
chung cho tất cả nhà báo ở tất cả các quốc gia thì còn có những chuẩn mực
đạo đức nghề báo riêng của từng quốc gia, từng cơ quan báo chí phụ thuộc
vào từng thời kỳ phát triển lịch sử của từng quốc gia, cơ quan báo chí đó. So
với các quy ước về đạo đức nghề báo của các quốc gia và tổ chức báo chí
quốc tế, thì Quy định đạo đức nghề nghiệp của nhà báo Việt Nam có những
điểm tương đồng và một số nét mang tính đặc thù.
2.3 Các khái niệm khác: Nhà báo, nhân dân, công chúng, nguồn tin,
nhân vật trong tác phẩm, ban biên tập, cộng tác viên, thông tin viên.
3. Tầm quan trọng của đạo đức nghề báo

Ngày nay, vị trí và vai trò của báo chí trong đời sống xã hội ngày càng
được nâng lên, nó trở thành một bộ phận quan trọng, không thể thiếu trong
đời sống tinh thần của con người, ở một khía cạnh nào đó nó còn tham gia
vào tiến trình lịch sử của thời đại, cùng lúc có thể tác động đến nhiều người,
nhiều tầng lớp, nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Chính vì vậy, những người làm
nghề này trong mỗi tác phẩm và sản phẩm của mình phải nhận thức sâu sắc
từng việc làm, cân nhắc kỹ lưỡng và xem xét cẩn trọng những hậu quả có thể
xảy ra đối với xã hội. Chỉ cần một chút thiếu thận trọng của nhà báo, xã hội
phải bỏ ra gấp trăm ngàn lần công sức để khắc phục hậu quả.
4. Đạo đức nghề nghiệp trong các mối quan hệ của nhà báo
4.1. Các mối quan hệ nền tảng
4.1.1.. Nhà báo với Tổ quốc, đất nước
Với tư cách là thành viên của một đất nước, được nuôi dưỡng bằng văn
hoá vật chất và tinh thần của đất nước, nhà báo phải có thái độ trân trọng, yêu


quý quê hương, đất nước, cội nguồn đã sinh ra mình. Đó còn là thái độ và
trách nhiệm của nhà báo trước đất nước và vì lợi ích của đất nước.
4.1.2. Nhà báo với nhân dân
Nhà báo phải phục vụ vô điều kiện quyền thông tin của nhân dân, là
diễn đàn tin cậy của nhân dân. Mỗi nhà báo đều phải tham gia vào quá trình
thông tin cho nhân dân về tất cả các vấn đề, sự kiện của đời sống xã hội trong
và ngoài nước, làm cho nhân dân hiểu rõ đường lối, chủ trương của Đảng,
chính sách và pháp luật của Nhà nước trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã
hội. Qua đó, nhà báo tham gia vào việc hình thành dư luận xã hội đúng đắn,
xây dựng thế giới quan khoa học, thái độ sống tích cực và nâng cao ý thức
trách nhiệm của mỗi công dân, tạo ra sự đồng thuận cao trong xã hội.
4.1.3. Nhà báo với Đảng
Từ khi ra đời đến nay, những người làm báo cách mạng luôn luôn gắn
bó và là người hướng dẫn tin cậy của đồng bào cả nước, cổ vũ nhân dân đi

theo con đường mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã chọn. Đa số nhà báo Việt
Nam không chỉ phục tùng sự lãnh đạo của Đảng, tích cực trong việc truyền bá
mà họ còn góp phần làm cho chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh
luôn giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội.
4.2. Các mối quan hệ trong môi trường xã hội
4.2.1. Nhà báo với công chúng
Mối quan hệ giữa nhà báo và công chúng là mối quan hệ mang tính liên
kết trong các hành vi đạo đức nghề nghiệp của nhà báo. Trong khi làm nhiệm
vụ cung cấp thông tin, nhằm thoả mãn đầy đủ các nguyện vọng, nhu cầu và
lợi ích của công chúng, nhà báo phải đối mặt với một loạt các câu hỏi mang
tính đạo đức. Không chỉ có thế, việc cân nhắc, tính đến mức độ hiệu quả
thông tin cũng là trách nhiệm đạo đức của nhà báo đối với công chúng. Khi
viết bài, nhà báo còn phải trả lời một loạt các câu hỏi nhằm xem xét, phân tích


đầy đủ các khía cạnh, suy xét nghiêm túc trọn vẹn mọi mặt để cung cấp thông
tin tốt nhất cho công chúng.
4.2.2. Nhà báo với nguồn tin
Có ba kiểu nguồn tin, thứ nhất là tài liệu, thứ hai là môi trường (hay
hiện trường) và thứ ba là con người. Khi nói đến mối quan hệ đạo đức nghề
nghiệp giữa nhà báo và nguồn tin là nói đến mối quan hệ đạo đức giữa nhà
báo và kiểu nguồn tin thứ ba – con người. Quy tắc đạo đức nghề nghiệp quy
định
Đạo đức nghề nghiệp được hiểu như là những tiêu chuẩn, nguyên tắc
được xã hội và những người trong nghề thừa nhận, quy định thành quan hệ
của con người với con người trong một nghề và trong toàn xã hội theo một hệ
tiêu chí riêng biệt. Mỗi xã hội, mỗi quốc gia, mỗi chế độ chính trị đều có hệ
chuẩn cho hoạt động báo chí và có quan niệm khác nhau về đạo đức nghề
báo. Đối với nghề báo, quan niệm về đạo đức cũng vẫn dựa trên đạo đức xã
hội nói chung để phân biệt tốt-xấu, thiện-ác. Tuy nhiên trên thực tế giữa cái

xấu và cái tốt của nghề báo hiện nay, những ý đồ không tốt của tác giả trong
một bài báo thật khó phân định, mà cái cốt lõi vẫn là cái tâm nhà báo và tinh
thần trách nhiệm đối với cộng đồng.
Hội Nhà báo Việt Nam đã đưa ra 9 điều quy định đạo đức báo chí Việt
Nam, những quy định này là nhằm điều chỉnh hành vi của nhà báo, ngăn ngừa
những hành vi không đúng đắn, nhưng không mang tính chất cưỡng chế mà
chỉ mang tính tự giác trên cơ sở trách nhiệm, lương tâm và lòng tự trọng của
nhà báo. Căn cứ vào những tiêu chuẩn đạo đức này và dựa vào tính chất của
những hành vi, mỗi nhà báo sẽ phải biết tự điều chỉnh hành vi của mình trong
hoạt động tác nghiệp. Quy ước đạo đức báo chí Việt Nam là văn bản pháp quy
đối với nhà báo. Tuy nhiên văn bản đó hầu như chưa phát huy được vai trò
của nó trong hoạt động thực tiễn. Các cơ sở đào tạo nghề báo cũng không


quan tâm mấy đến vấn đề đạo đức, có nơi đưa vào giáo trình giảng dạy, có nơi
chỉ coi như một phần của chương trình ngoại khóa.
Trong xã hội chúng ta ngày nay, nhà báo là người cầm nắm và xử lý
thông tin, sản phẩm thông tin sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống con
người và xã hội. Hơn bao giờ hết vấn đề đạo đức nhà báo được đặt ra một
cách cấp thiết nhất. Nhà báo chỉ cần sơ suất là có thể gây ra hậu quả nghiêm
trọng đối với đời sống, sự nghiệp một cá nhân hoặc một cộng đồng xã hội. Do
đó, ngoài những tiêu chuẩn, nguyên tắc về đạo đức, cái tâm nhà báo sẽ là cội
nguồn của vấn đề đạo đức nghề báo. So với nhiều năm trước thì trong mấy
năm gần đây, tình trạng vi phạm đạo đức nghề báo đang tăng lên. Ở Gia Lai
hiện nay tình hình vi phạm quy định đạo đức nghề báo tuy chưa nghiêm trọng
nhưng không phải là không có. Có nhà báo đã bị xóa tên khỏi danh sách hội
viên, có người bị cơ quan báo chí kỷ luật. Dư luận thỉnh thoảng có râm ran
một vài nhà báo lợi dụng nghề nghiệp tư lợi cá nhân, đe nẹt, dọa nạt người
khác vì mục đích riêng tư…
Báo chí ngày càng phát triển và có tác động to lớn đến đời sống xã hội,

vấn đề đạo đức nghề báo cần được thực hiện một cách nghiêm túc và có tính
chuyên nghiệp hơn. Trong cuốn “Cẩm nang viết tin” Peter Eng và Jeff
Hodson đã nêu ra những quy tắc đạo đức nghề nghiệp như: Nhà báo giỏi chỉ
phục vụ lợi ích của công chúng. Đừng dùng nghề nghiệp của mình để làm lợi
cho cá nhân. Đừng dùng thông tin và từ nguồn tin của mình để kiếm tiền.
Đừng dây dưa vào quan hệ làm ăn với nguồn tin và đừng để mình bị sử dụng
cho lợi ích của những nhóm chính trị hay xã hội nào đó. Đừng kiếm tiền, quà
hay sự giúp đỡ của những người khác, kể cả các quan chức Chính phủ, các
chính trị gia và các thương nhân. Nhiều người trong số họ sẽ bảo rằng họ cho
bạn những thứ này chỉ là vì tốt với bạn, nhưng thực ra họ đang gây ảnh hưởng


với những loại tin-bài mà bạn viết. Họ đang hối lộ. Trong những tình huống
như thế, bạn phải tự cân nhắc nên làm gì? Tuy nhiên, điều quan trọng là phải
luôn phấn đấu để đạt được điều lý tưởng nhất: sự độc lập. Đừng nghĩ rằng quà
hối lộ là một phần thu nhập bình thường. Chi hội Nhà báo Sài Gòn Tiếp thị đã
kiến nghị Ban Biên tập báo ban hành quy định xác lập các hành vi bị cấm đối
với các nhà báo Sài Gòn Tiếp thị. Bên cạnh các hành vi mà pháp luật, Điều lệ
Hội Nhà báo và quy định đạo đức nhà báo không cho phép, các hành vi thỏa
thuận, nhận thù lao để đưa thông tin theo đơn đặt hàng, khai thác lợi thế nhà
báo cộng tác làm ngoài giờ… phục vụ lợi ích của riêng doanh nghiệp, tổ chức
các sự kiện, tổ chức hoạt động P.R. cho doanh nghiệp… là những hành vi bị
cấm thực hiện đối với các nhà báo Sài Gòn Tiếp thị.
Làm thế nào để nhà báo giữ được tính khách quan trong khi đưa tin,
làm thế nào để nhà báo giữ được tư cách, lòng tự trọng, vị trí xã hội của mình
là câu hỏi thường trực khi hoạt động tác nghiệp không chỉ của nhà báo mà cả
lãnh đạo cơ quan báo chí. Trong bối cảnh hiện nay, trong mối giao tiếp với
nhà báo “phong bì” là chuyện bình thường nếu người đưa phong bì coi đó là
khoản tiền xăng cho nhà báo. Nhưng nó sẽ không bình thường khi người ta
đưa phong bì với những ý đồ muốn điều khiển nhà báo theo những lợi ích

riêng. Lúc này nhà báo nhận phong bì sẽ trở thành công cụ của người khác và
tự hạ thấp mình.
Vấn đề phong bì nhà báo không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà đó cũng là
tình trạng phổ biến của nhiều nước trên thế giới. Cách đây 3 năm, một khảo
sát toàn cầu phối hợp giữa nhiều trường đại học và viện nghiên cứu (trong đó
có Ngân hàng Thế giới, Mạng Báo chí quốc tế, Viện Quan hệ công chúng Hoa
Kỳ…) đã xếp hạng mức độ trong sạch của báo chí thế giới, với Phần Lan nằm
đầu bảng trong 66 quốc gia và Trung Quốc cùng một số nước châu Á nằm gần


cuối bảng. Làng báo Trung Quốc chẳng lạ gì “văn hóa lì xì”. Theo kết quả
khảo sát, “lì xì” chiếm trung bình 21% thu nhập của phóng viên và tiền hối lộ
có thể chiếm 1/4 hoặc 1/3 thu nhập của tòa soạn (phóng viên đi “tác nghiệp”
nhận lì xì phải chia chác lại cho các vị trưởng phòng ban trực tiếp điều hành).
Những trình bày trên là để đi đến một vấn đề là cái ranh giới giữa đạo
đức và không đạo đức của nghề báo thật mong manh. Vì vậy nhà báo cần tự
giữ mình là chính với thái độ của người có trách nhiệm với cộng đồng và uy
tín của bản thân, của cơ quan và tổ chức Hội nghề nghiệp của mình: Hội Nhà
báo.
Thanks