Xây dựng các bài thực hành sinh học nhằm phục vụ công tác đào tạo học sinh giỏi và tập huấn đội tuyển học sinh giỏi quốc gia tham dự các kì thi olympic sinh học quốc tế
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (12.24 MB, 568 trang )
DAI HOC QUÒC GIÀ HA NÓI
TRl/ÒNG DAI HOC KHOA HOC TI/ NHIÈN
*
^£*
«2^ *Ì^ ^Sfi *i* *£* ^ ' 4 ^
^ ^ v n ^ ^ «T^ «f^ * ^ "«^ ^4*
TEN DE TAI:
XAY DlTNG CÀC BÀI THlTC HÀNH SINH HOC
•
•
•
NHÀM PHUC VU CÓNG TÀC DÀO TAO HOC SINH GIOÌ
•
•
•
•
VÀ TÀP HUÀN DÓI TUYÉN HOC SINH GIOÌ QUÒC GIÀ
THAM DU CÀC KÌ THI OLYMPIC SINH HOC QUÒC TÉ
MÀSÒ:QG.05.43
CHÙ TRI DE TÀI : TS. PHAM VÀN LÀP
CÀC CÀN BO THAM GIÀ:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
GS. TS. Nguyen Bà
GS.TS. Nguyen NghìaThìn
GS. TS. VQ vàn Vu.
PGS. TS. Phan Tuàn NghTa
TS. Nguyen Vàn Quàng
TS. Dinh Doàn Long
HA NOI - 2007
DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
RUNG TAM THÒNG TIN THU VIÉN
\)T I ÌOH
1. Bào cào tóm tàt de tàì
a. Tén de tài: " Xày dimg càc bài thtrc hành sinh hoc nhàm phuc vu còng tao dào
tao hoc sinh gioì va tap huàn doi tuyén hoc sinh giòi quòc già tham dir càc kì
thi Olympic Sinh hoc Quòc té''; Ma sò:QG.05.43
b. Chù tri de tài: TS. Pham Vàn Lap
e. Càc càn ho tham già:
1. GS. TS. Nguyen Bà
2. GS.TSKH. Nguyen NghTa Thin
3. GS. TS. Vù vàn Vu
4. PGS. TS. Phan Tuàn NghTa
5. TS. Nguyen Vàn Quàng
6. TS. Dinh Doàn Long
d. Muc tiéu va noi dung nghién ciiru:
Muc tiéu:
+ Xày dung va hoàn thien càc bài ihirc hành sinh hoc nhàm rèn luyén cho
hoc sinh giòi bac THPT nhùng ki nàng thuc hành càn thiét dàp ùng dugc càc
chuan muc cùa càc kì thi Olympic Sinh hoc Quóc té de ra.
+ Bién soan mot bg càc bài thirc hành sinh hgc theo chuàn mire cùa càc kì
thi Olympic Sinh hgc Quóc té.
Nói dung:
+ Suu tap càc de thi sinh hgc quóc té va càc tài lieu huóng dàn ki nàng thirc
hành sinh hgc.
-h Dung lai mot so bài thirc hành cùa càc kì thi Olympic Sinh hgc Quóc té va
tién hành cho dòi tuyén hgc sinh giòi cùa Truóng DHKHTN làm thù.
+ Tó chùc càc hgi nghi, hgi thào, xemina khoa hgc lién quan dén viec xày
dung càc bài thuc hành, xày dimg càc de thi thirc hành cùng nhu td chùc dào
tao kl nàng thuc hành cho hgc sinh giòi bac THPT.
+ Bién soan càc tài lieu huong dàn càc bài thirc hành.
+ Hoàn thien va hieu chình qui trình thi nghiem cùng nhu càc trang thiét bi
de sau này co the dat mua càc trang thiét bi càn thiét cho viéc tap huàn dói
tuyén hgc sinh giòi cùa càc Truòng Chuyén, dòi tuyén hgc sinh giòi quóc gi£
di thi quóc té cùng nhu chuan bi cho Viet nam dàng cai tó chùc kì th
Olympic Sinh hgc Quóc té trong tuang lai.
+ Huong dàn dòi tuyén hgc sinh giòi cùa truòng DHKHTN thuc hành càc thi
nghiem de giào vién hoàn thien qui trình, trang thiét bi va phuong phàp.
e. Càc két qua dat dirgc:
•
Dà bién dich càc yéu càu ve chuan kién thuc va kT nàng cùa càc ki tni
Olympic Sinh hgc quóc té.
•
Bién dich càc kT thuàt hién dai dùng trong sinh hgc.
•
Bién soan tài lieu ve thóng ké sinh hgc va càc ùng dung trong càc kì thi
Olympic Sinh hgc Quóc té.
•
Bién soan dugc mot so bài thi thuc hành ve di truyén hgc: Di truyén hgc
kinh dién, Di truyén phan tu, di truyén té bào, di truyén hgc quàn thè.
•
Bién soan dugc mot so bài thuc hành ve hóa sinh.
•
Bién soan mot so bài thuc hành ve sinh hgc té bào.
•
Bién soan mot so bài thuc hành ve sinh ly thuc vat.
•
Bién soan mot so bài thuc hành ve giài phàu va hình thài thuc vat.
•
TTiu thap va giói thiéu mot so bài thi thuc hành giài phàu dòng vat va
dung lai càc bài thi thuc hành co bàn nhu: giài phàu tòm, giàn, oc sén,
chàu chàu ..., xày dung khóa dinh Ioai va phan Ioai mot so loài con trùng
va mot so loài dóng vàt khòng xuang song khàc theo chuàn mire cùa càc
kì thi Olympic Sinh hgc quóc té.
•
Thu Ihàp mot so bài thi thuc hành ve sinh thài hgc lai càc kì thi Olympic
Sinh hgc quóc té nhàm giói thieu hình thuc thi tich hgp càc phàn mòn
sinh hgc vói sinh thài hgc va ùng dung thóng ké sinh hgc trong nghién
cùu sinh thài.
•
Bién soan mot giào trình tóm tàt ve phàn Ioai thuc vat dùng cho hgc sinh
giòi cùa càc truòng chuyén va de tap huàn dòi tuyén hgc sinh giói quóc
già di thi quóc té.
•
Bién dich mot bg càc càu hòi òn tap ve mot so ITnh vuc quan trgng cùa
sinh hgc theo chuàn muc cùa càc kì thi Olympic Sinh hgc QuÓc té.
f. Tinh hình kinh phi cùa de tài :
1
\
Tòng kinh phi dugc phé duyet: 60.000.000 dòng
Chù tri de tài dà ITnh va thanh toàn 30.000.000 dòng.
f
\
^
y
,
So tién con lai (30 trieu dòng) sé ITnh va thanh toàn sau khi nghiem thu de tàr
Chù tri de tài
Khoa quàn ly
(Ky va ghi rò ho tén)
(Ky va ghi rò ho tén)
l
/h^C/
^tL^
fUjliX^
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC Tl/NHIÈN
• HO MIÈU TRUÓNG
2. Summary of the project
a. Title of the project: " Design the practical tasks in biology for training the hig
school gifted students and the national team of high school gifted syudents taking
pan in intemational Biology Olympiad"; Code: QG.05.43
b. Coordinator: Dr. Pham van Lap
e. Key implementors:
1. Prof. Dr. Nguyen Bà
2. Prof. Dr. Nguyen NghTa Thin
3. Prof. Dr. Vù vàn Vu.
4. Associate Prof. Dr. Phan Tuàn NghTa
5. Dr. Nguyen Vàn Quàng
6. Dr. Dinh Doàn Long
d. Objectives and main studies
Writting some practical tasks in biology as a document used for training
the gifted high school students in practical skills according to the IBO guide.
e. The results
Translatc the IBO guides ino Vietnamese
Translatc : '' Advanced laboratory tcchniques" into Vietnames.
Writting some practical tasks on Genetics.
Vv^rilting some practical tasks on biochemistry.
Writting some practical tasks on celi biology.
Writting some practical tasks on phant physiology.
-
Wrìtting some practical tasks on analomy and morphology of plants.
-
Translate some practical tasks on anatomy and systematics of animals from
english into Vietnamese.
-
Translatc some practical tasks on ecology from English into Vietnamese.
Wrìtting a sylabuss on systematics of plants.
-
Translate some multichoice questions in biology from English to Vietnames.
MUC LUC
.
.
.
—
i
,
Lòri ma dàu
0
Chuang I. Yéu càu ve kién thuc va kT nàng thuc hành....
1
A. Yéu càu ve noi dung kién thuc
1
B. Yéu càu ve kT nàng thuc hành cùa IBO
11
Chuang IL Thuc hành thòng ké sinh hgc
15
I. Càc thóng so thòng ké
15
II. Càc kiéu phàn bò va càc phép thù thòng ké
22
III. Càc thóng so nói ve mòi quan he
25
IV. Càc phép thù thòng ké
26
Chuang III. Càc kT thuat phóng thi nghiem hién dai dùng trong sinh hgc
29
Chuang IV. Thuc hành di truyén
71
I. Giói thiéu chung
71
IL Thuc hành di truyén hgc kinh dién
71
III. Di truyén té bào hgc
80
IV. Thuc hành di truyén hgc phàn tu
86
V. Di truyén hgc quàn thè
92
Chuang V. Thuc hành hóa sinh
96
Bài 1. Ma dàu
96
Bài 2. Axit amin va protein
100
Bài 3. Enzym
105
Bài 4. Xacarit
110
Bài 5. Lipit
113
Bài 6. Axit nucleic
114
Bài 7. Bién nap va nhan dang càc thè bién nap
115
Bài 8. Tàch ADN plazmit tu té bào bién nap
119
Bài 9. Ky thuat phàn ùmg chuòi polymerase
121
Bài 10. Phàn càt ADN bang enzym gioì han
125
Bài 11. Phàn tàch ADN bang dién di trén gel agarose
125
Chuang VI. Thirc hành sinh hgc té bào
129
I. Chuàn bi màu vàt làm tiéu bàn hién vi quang hoc
129
II. Giài thich càc hình ành hién vi
131
III. Xàc dinh vi tri va chiéu huong làt càt trong màu vàt
133
III. Mot so vi du ve càc bài thi thuc hành sinh hoc té bào.
134
1 136
Chuang VII. Thuc hành sinh ly thuc vàt
,
—
,
—
f
I. Càc phuong phàp tàch chiét sàc tò tir thuc vat
_,
.
1
136
,—^
F
r
«
r
2
.
rZ
Bài thuc hành 2. Tàch càc sàc tò bang phuomg phàp sàc ki tran giay
"T44~~
- r ••
r
Bài thuc hành 3. Tàch va dinh lugng nhóm sàc tò vàng
Bài thuc hành 4. Xàc dinh tinh chat càm quang cùa clorophin
Bài thuc hành 5. Xàc dinh tinh quang hóa cùa lue lap tàch ròi
»
—
—
- -
145
- •
• -
—.
—
^
~
^
146
147
^
IL Càc phuong phàp phàt hién va nhan biét biéu hién cùa cày khi....
-
.
.
.
••
• - • •
—•
.
.
r
148
~
,
y
^
150
III. Càc phuong phàp phàt hién mot so dac diém giài phàu-sinh ly
—
,
—
•
—
,
• •
,
•1
— —
140
143
• • —
,
r-
Bài thuc hành 8 Xàc dinh hàm luone chloronhin tònc so
153
154
-
155
Bài thuc hành 10. Xàc dinh cuòmg dò quang bop
156
Bài thuc hành 11. Xàc dinh cày C3, cày C4 va CAM
158
Chuang Vili. Thuc hành giài phàu va hình thài thuc vat
159
1. Mó dàu.
159
Kinh hién vi, càch su dung va bào quàn
159
Phuong phàp càt va làm tiéu bàn hién vi
162
Phuong phàp nhuòm màu va thù phàn ùng thuòng dùng
165
II. Té bào thuc vàt
167
2.2.Bài tap
168
2.3. Bài thuc hành
171
III. Mò
183
3.1. Mò phàn sinh
Thuc hành. Mò phàn sinh
183
3.2. Mòbì
186
Bài thuc hành
3.3. Mò co bàn
Bài thuc hành
190
197
3.4. Mò dàn: xylem va phloem
200
Bài thuc hành
205
3.5. He thòng bài tiét
Bài thuc hành
IV. Thàn
185
195
~~~~~
-
210
-
4.1. Hinh thài ngoài
214
4.2. Càu tao giài phau thàn
216
Bài thuc hành
220
V. Là
230
5.1. Hình thài là
230
Bài thuc hành
238
VI. Ré
244
Bài thuc hành
241
VII. Hoa
259
Bài thuc hành
268
Vili. Qua
273
Bài thuc hành
278
IX. Phòi, hat va su này màm
281
Bài thuc hành
287
Phàn tra lai càc bài tap
291
Chuang IX. Thuc hành phàn Ioai, giài phàu va hình thài dòng vat
298
Bài 1. Phàn Ioai dòng vàt
298
Bài 2. Phàn Ioai càc loài nhuyén thè chàn bung nuoc nggt
299
Bài 3. Phàn Ioai mot so loài kién
300
Bài 4. Xày dung khóa dinh Ioai
302
Bài 5. Phàn Ioai bg cành cùng
305
Bài 6. Phàn Ioai càc loài dòng vat va nhan biét càc dac diém cùa chùng
306
Bài 7. Phàn Ioai dòng vat song trong dàt
311
Bài 8. Làm tiéu bàn cà con
313
II. Giài phàu dòng vat
313
Bài 9. Giài phàu tòm va xàc dinh chùc nàng cùa càc phàn phu
313
Bài 10. Giài phàu phàn phu miéng cùa chàu chàu
315
Bài 11. Thuc hành giài phàu con giàn
317
Bài 12. Thuc hành xàc dinh dac diém hình thài cùa dòng vat
318
Bài 13. Tuang quan giùa hình thài, chùc nàng va sinh thài
320
Chuang X. Thuc hành sinh thài hgc
323
I. Thuc hành sinh thài (IBO 1995)
323
Bai 1. Sinh thài quàn thè mgt dau
323
Bài 2. Càu trùc va chùc nàng cùa con trùng
324
II. Thi thuc hành sinh thài hoc (IBO-1997)
326
III. Thi thuc hành sinh thài hoc (IBO-2000)
IV. Ihi thuc hành sinh thài hoc (IBO 2004)
Chucmg XI. Két luàn
Tài liéu tham khào
Phu lue I. Giào trinh phàn Ioai thuc vàt
Phu lue II. Mot so càu hòi òn tàp
Phu lue III. Phiéu dàng ki két qua nghién cùu
~1
328
"^ 1 33T
342
343
LÒI MO DÀU
Sinh hgc là mot mòn hgc thuc nghiem, vi vay viéc day thuc hành sinh hgc trong cà
1
f
\
f
truòng phò thòng là hét sue càn thiét. Tuy nhién, hién nay viéc day thuc hành sinh hg
trong càc truòng THPT nói chung va ò càc truòng Chuyén nói riéng con rat han che. C
nhiéu ly do khién cho viéc day thuc hành sinh hgc ò bac THPT chua dat dugc yéu cài
f
f
f
•\
r
Sau day là mot so li do chinh: (1) do thiéu co sa vat chat ve trang thiét bi cho càc hi
thuc hành, (2) trong chuang trình dào tao, thòi lugng dành cho phàn thuc hành con ri
han che, (3) chua co càc tài lieu huong dàn thuc hành phù hgp, (4) chua co càc hình thù
thi de dành già càc kT nàng thuc hành cùa hgc sinh. Ò nhung noi co day thuc hành ti
viéc day thuc hành chi mang tinh chat minh hga cho kién thuc IT thuyét ma khòng eh
trgng vào rèn luyén càc kT nàng thuc hành. Tu nam 1996, Viet Nam bàt dàu cu doàn hg
sinh giói tham dir kì thi Olympic Sinh hgc Quòc té. Cho dén nay két qua thi cùa hgc sin
r
r
f
t
y
Viet nam trén truòng quòc tè con rat han che. Mot phàn vi chuang trình hgc a bac THP'
r
t
cùa ta con qua khàc xa voi chuang trình cùa thè giói va hai là khi tap trung dòi tuyé
mai bàt dàu day hgc sinh thuc hành nén khòng dù thòi gian de rèn luyén càc kT nàng e
r
f
f
f
bàn theo chuang trình cùa quòc té. Trong càc kì thi Olympic Sinh hgc Quòc tè (IBO
T
^
r
f
f
diém cho phàn thi thuc hành va thi li thuyét là 50:50 vi thè két qua thi cùa doàn hgc sin
Viet Nam thuòng khòng cao.
De giùp cho viéc day thuc hành sinh hgc a càc tmòng Chuyén nói chung va eh
còng viéc huàn luyén dòi tuyén hgc sinh giói quòc già tham dir càc ki thi Olympic Sin
hgc quòc tè nói riéng, dat hieu qua han, chùng tòi dà tién hành thuc hién de tài nghié
cùu xày dung mot so bài thuc hành sinh hgc ò bac THPT theo càc chuàn mire cùa càc 1
f
f
\
r
thi Olympic Sinh hgc Quòc tè. De tài dat ra vói hai nói dung chinh: (1) Tién hành h
mot so bài thi thuc hành quòc té de qua dò rà soàt càc trang thiét bi, hóa chat càn thi<
cùng nhu càch dành già càc kT nàng hành cùa hgc sinh. Phàn này dugc àp dung ngay eh
viéc huàn luyén càc dòi tuyén hgc sinh giói quòc già hàng nam va (2) bién soan tài He
thuc hành sinh hgc trong dò giói thiéu càc yéu càu ve chuàn kién thuc va kT nàng cùa ce
kì IBO cùng nhu bién soan mot so bài thuc hành theo kiéu càc de thi IBO.
Thuc hành sinh hgc theo chuong trình IBO là rat rgng va khà chuyén sàu. ^
vay, trong khuòn khò co han cùa de tài chùng tòi mai chi bién soan dugc mot so b
thuòc mot so ITnh vuc nhàt dinh va con nhiéu ITnh vuc khàc cùng chua dugc giài quyé
Hy vgng ràng khi co diéu kién chùng tòi sé hoàn thành mot bg càc bài thuc hành cho t
cà càc ITnh vuc cùa sinh hoc.
CHLTOfNG I. YÉU CÀU VE KIÉN THlTC VÀ CÀC KÌ NÀNG THlTC HÀNH
CÙA CÀC KY THI OLYMPIC SINH HOC QUÓC TÉ
A. YÉU CÀU VE NÓI DUNG KIÉN THlTC
Trong phàn thi ly thuyét tai càc kì thi olympic sinh hgc quòc tè (IBO), càc
1
f
càu hòi tap trung vào viéc dành già su hièu biét a càc muc dò khàc nhau cùng nhu
dành già càc kT nàng va khà nàng van dung kién thuc cùa thi sinh.
Càc càu hòi dành già muc dò ghi nhò don thuàn chi chièm mot ti le rat nhò (càng it
càng tòt) va tòi da khòng vugt qua 25% tòng so diém cùa de thi. Sau khi de thi dugc
ban giàm khào quòc té phé duyet thi so diém cho mòi càu hòi se dugc thè hién trén
tùng càu hòi. De thi ly thuyét cùng bao gòm nhiéu càu hòi lién quan dén càch lap luàn
va suy luàn khoa hgc, càc phuong phàp nghién cuu sinh hgc. Trong càc càu hòi thi,
tén cùa càc sinh vat sé dugc mò tà duoi dang tén thòng thuòng (khòng kèm theo mò
tà) cùng vói tén La tinh ò trong ngoac. Noi dung chuang trinh thi cùa IBO bao gòm
càc ITnh vuc sau day:
w
•»
l. Sinh hoc té bào (ZOVo tong so diém)
Cau trùc va chirc nàng cùa te bào
* Thành phàn boa hgc
- Duòng don, duòng dòi va duòng da
- Lipids
- Proteins: axit amin, ki hieu ba chù cài cùa càc axit amin; càu trùc cùa
protein.
. Phàn Ioai ve hoà hgc càc Ioai proteins:
Protein don giàn va protein lién két (simple proteins and conjugated
proteins)
. Phàn Ioai protein theo chùc nàng:
Protein càu trùc va càc enzym
- Enzymes
. Càu trùc hoà hgc: apoenzyme va coenzyme
. Mò hình boat dòng cùa enzym: enzyme lién két vói co chat
. Su bién tinh
. Danh phàp quòc té
- Axit nucleic : ADN va ARN
-Càc hgp chat quan trgng khàc
. ADP va ATP
. NAD+ va NADH
. NADP+ va NADPH
* càc bào quan
Nhan va màng nhàn
- Dich nhàn (nucleohyaloplasm)
- Nhiém sàc thè
- Nhàn con (nucleoli)
Té bào chat (cytoplasm) - màng té bào (celi membrane)
- hyaloplasm
- Ty thè
- Luòi noi chat (endoplasmatic reticulum)
- ribosomes
- Golgi apparatus
- lysosomes
- Màng khòng bào (vacuole membrane)
- Tién lap thè (proplastides)
- plastides . chloroplasts
. Sàc lap (chromoplasts)
. Bach lap (leucoplasts)
(Vi du nhu bòt lap- amyloplasts)
Thành té bào thuc vat
* Chuyén hoà vat chat trong tè bào (cellualar metabolism)
- Phàn giài duòng:
. Ho hàp ki khi glucose: qua trình duòng phàn (glycolysis)
. Ho hàp hièu khi glucose: Duòng phàn , chu trình axit citric.
photphorin hoà òxi hoà
- Phàn giài chat beo va protein
- Dòng hoà (Assimilation)
. Quang hgp
. Phàn ùng snàg
. Phàn ùng tòi (Calvin cycle)
* Tòng hgp protein
- Phién ma
- Dich ma
- Ma di truyén
* Van chuyén qua màng
- Khuéch tàn
- Tham thàu, co nguyen sinh chat (plasmolysis)
- van chuyén chù dòng
* Nguyen phàn va giàm phàn
- Chu kì té bào: kì trung gian va nguyen phàn (kì dàu, kì giua, kì sau
va kì cuòi)
- Nhiem sàc tu, mat phàng xich dao, don bòi, luang bòi, he gen, tè bào
sinh duang va té bào sinh san, giao tu, trao dói chéo.
- Giàm phàn I va giàm phàn IL
Vi sinh vàt hoc
* Càu trùc té bào nhàn so
* Hình thài
* Quang tu duòng va hoà tu duang
Cong nghe sinh hoc - Biotechnology
* Lén men- Fermentation
* kT thuat di truyén (Genetic manipulation of organisms)
II. Giài phàu va sinh ly thuc vat (15 % so diém)
(Chù trgng tòi thuc vàt co hat)
Càu trùc va chùc nàng cùa càc mò va càc co quan bao gòm:
* Quang hgp, thoàt boi nuóc va trao dòi khi
- Là : Càu trùc; chùc nàng cùa khi khòng
* Van chuyén nuóc, khoàng va càc chat dòng hoà
- Rè : Càu trùc (endodermis)
- Thàn : Càu trùc (càc bò mach- vascular bundles)
* Sinh truòng va phàt trién
- Mò phàn sinh dinh-Apical meristem va cambium
- Su này màm
* Sinh san (bao gòm cà duong xì va réu)
- Sinh san vò tinh
- Sinh san hiiu tinh
. Càu trùc cùa hoa
. Thu phàn
. Thu tinh kép
- Luàn phién thè he ò thuc vat co hat, duong xi va réu
III. Giài phàu va sinh H dong vat (25 % so diém)
(chù trgng dén dòng vat co xuang song va dac biét là nguòi)
Càu trùc va chùc nàng cùa càc mò va co quan tham già vào qua trinh:
* Tiéu hoà va dinh duòng- Digestion and nutrition
- He tiéu hoà (bao gòm gan, tùi mat va tuy)
- Phàn giài co hgc va phàn giài hoà hgc thùc àn
- Hàp thu
- Càc thành phàn cùa thùc àn (nuóc, càc chat khoàng, vitamins,
protein, duòng va mò)
* Ho hàp
- Co che thò
- Trao dòi khi
- Co quan ho hàp
* Tuàn hoàn
- Màu : huyét tuang, hòng càu, bach càu, tiéu càu
- Tuàn hoàn màu: Dòng mach, càc mao mach, tTnh mach, tim
- He bach huyét : dich mò -tissue fluid, djch bach huyét- lymph
* Bài tiét
- Càu trùc cùa he tiét nieu
- Su tao thành nuóc tiéu
* Diéu hoà (thàn kinh va thè dich)
- He thàn kinh : He thàn kinh ngoai bién va he thàn kinh trung uong
(tuy song va nào), he thàn kinh tu dòng (giao càm va phò giao càm
(sympathetic and parasympathetic), phàn xa va càc giàc quan (màt
va tai)
- He thòng nói tiét: tuyén yén-pituitary gland, tuyén giàp- thyroid
gland, Dào Langerhans, vò tuyén trén thàn va tuy trén thàn -adrenai
meduUa, adrenai cortex, buòng trùng va tinh hoàn.
* Sinh san va phàt trién
- Càu trùc va chùc nàng cùa co quan sinh san nam va nù
- Su rung trùng va chu kì kinh nguyét
- Su thu tinh
4
- Hình thành là phòi ngoài, là phòi giùa va là phòi trong (ectoderm,
mesoderm, endoderm)
- Càc màng phòi (Embryonic membranes)
* Mièn dich
- Khàng nguyen va khàng thè
IV. Tap tinh hoc- Ethology (5 % so diém)
* Phuong phàp nghién cùu tap tinh
* Tap tinh barn sinh va hgc tap
* Thòng tin lién lac- Communication va tò chùc xa bòi- Social Organization
* Tap tinh kiém àn- Foraging Behavior
* Tap tinh tu ve -Defensive Behavior
* Càc he thòng giao phòi -Mating systems va chàm sòc con cài- Parental care
* Nhip sinh hgc- Biorhythms
V. Di truyén hoc va tien hoà (20 % tong so diém)
* Bién di : Dot bién va thuòng bién
* Di truéyn hgc Menden
- Lai mot tinh trang- Monohybrid cross
- Lai hai tinh trang- Dihybrid cross
- Lai nhiéu tinh trang- Polyhybrid cross
* Gen da alen-Multiple allelism, tài tò hgp gen- recombination, lién két vói
giói tinh
* Qui luat Hardy-Weinberg
* Co che tién hoà
- Bién di
- Chgn Igc tu nhién
- Càch li sinh san
- Su thich nghi
- Già tri thich ùng- Fitness
VL Sinh thài hoc (10 % tong so diém)
* Sinh thài cà thè
* Quàn thè
- Càu trùc quàn thè
. kiéu phàn bò, tuoi, kich thuóc va càu trùc giói tinh
- Dòng hgc quàn thè- Population dynamics
. Ti le sinh, ti le chét
. Sinh truòng theo hàm so mù va hàm logistic, sue mangcarrying capacity
- Diéu hoà quàn thè- Population regulation
. Dòng hgc siéu quàn thè- metapopulation dynamics
* Quàn xa- Biotic Communities
- Dò giàu loài va dò da dang- Species reachness and diversity
- Ó sinh thài-Niche, nguyen li canh tranh Ioai trù-competition
exclusion principle
- Mòi quan he kliàc loài-interspecific Interactions
. canh tranh, vat dù-con mòi (predation), còng sinh.
- Dòng hgc quàn xa- Community dynamics
. Dién thè sinh thài- succession
- Terrestrial biomes
- Aquatic biomes
* He sinh thài- Ecosystems
- Càu trùc bac dinh duòng- Trophic structure
. Luoi thùc àn
- Càc bac dinh duòng- Trophic levels
. Sinh vat san xuàt, sinhvat tiéu thu, sinh vat phàn giài.
- Dòng nàng lugng- Energy flow
- Nàng suàt sinh hgc- Productivity
. Nàng suàt so càp thò (gross) va nàng suàt so càp tinh( net
primary productivity)
. Hieu qua truyén nàng lugng- energy transfer efficiencies
- Tuàn hoàn vàt chat trong he sinh thài- Matter ilux through
ecosystems
- Chu kì sinh dia hoà toàn càu- Global biogeochemical cycles
* Sinh quyén va con nguòi
- Sinh truòng cùa quàn thè nguòi-Human population growth
- O nhiém mòi truòng-PolIution
. Hiém boa ve da dang sinh hgc- threats of biodiversity
. Bào tòn tai chò- in situ conservation
. Bào tòn ex situ- ex situ conservation
VII. He thóng hoc -BIOSYSTEMATICS (5 % tòng so diém)
Càu trùc va chùc nàng, càc mòi quan he tién hoà va sinh thài giùa càc sinh vàt
dién hình cùa càc nhóm nèu duoi day. De tra lòi càc càu bòi thi cùng khòng càn
dén kién thùc ve càc thuat ngù khoa hgc. Tuy nhién, thi sinh càn biét tén cùa
càc dai dién nèu duoi day:
Domain (lành gioì- bay siéu giói) Archaea : Methanobacterium (vi khuàn sinh
metan), Halobacterium (vi khuàn uà man), Thermoplasma (vi khuàn
uà nhiet), Sulfolobus
Domain Bacteria : Agrobacterium, Anabaena.Bacillus, Escherichia,
Rhizobium, Salmonella, Streptomyces
Domain Eukarya - Lành gioì sinh vàt nhàn thuc
Kingdom Protista - Giói nguyen sinh vat
D. Rhodophyta - Ngành tao dò: Chondrus
D. Phaeophyta : Ngành tao nàu: Sargassum
D. Bacillariophyta : Ngành tao silic: Navicula
D. Euglenophyta: Ngành tao màt: Euglena
D.
Chlorophyta:
Ngành
tao
lue
Chlamydomonas,
Spirogyra,Chlorella, Ulothrix
P. Rhìzopoda Amoeba
P. Zoomastigophora Trypanosoma
P. Apicomplexa P/a^woJ/wm
P. Ciliophora Paramecium
Kingdom Fungi - Giói nàm
D. Zygomycota - Ngành nàm tièp hgp : Mucor (nàm móc)
D. Ascomycota - Ngành nàm tùi : Claviceps, Penicillìum,
Saccharomyces
D. Basidiomycota : Ngành nàm dàm : Agaricus
Kingdom Plantae- Giói thuc vat
D. Bryophyta: Ngành réu: Polytrichum, Sphagnum
D. Hepatophyta : Ngành dia tién: Marchantia
D. Rhynophyta - Ngành duang xì tran: Rhynia
D. Lycopodiophyta: Ngành thòng dàt: Lycopodium
D. Equisetophyta - Ngành co thàp bùt - Equisetum
D. Polypodiophyta - Ngành duong xi - Pteridium
D. Ginkgophyta - Ngành bach qua - Ginkgo
7
D. Pinophyta - Ngành thòng- Pinus
D. Cycadophyta - Ngành tue - Cycas
D. Magnoliophyta- Ngành mòc lan (thuc vat hat kin)
C. Magnoliopsida- Lap mòc lan (lòp hai là màm)
F. Magnoliaceae- Hg mòc lan- Magnolia
F. Ranunculaceae- Hg mao luomg (hoàng lién) Ranunculus, Pulsatilla
F. Rosaceae - Hg hoa hòng: Rosa, Malus, Prunus
F. Fabaceae - Hg dàu: Pisum
F. Oleaceae - Hg nhài: Syringa
F. Fagaceae - Hg gié: Quercus
F. Cactaceae - Hg xuang ròng: Opuntia
F. Brassicaceae - Hg cài : Brassica
F. Lamiaceae - Hg hoa mòi : Lamium
F. Solanaceae- Hg cà : Solanum
F. Asteraceae - Hg cùc: Helianthus
C. Liliopsida - Lòp mot là màm (lóp loa kèn)
F. Liliaceae - Hg hành: Liliwn, Allium
F. Orchidaceae - Hg lan: Orchis
F. Poaceae- Hg lùa: Zea, Triticum, Bambusa
F. Arecaceae : Hg cau: Cocos
F. Araceae: Hg rày: Monstera
Kingdom Animalia- Giói dòng vàt
P. Porifera - Ngành thàn lo: Euspongia
P. Cnidaria - Ngành mot khoàng
C. Hydrozoa - Lóp thùy tue: Hydra
C. Scyphozoa- Lóp sua: Aureiia
C. Anthozoa- Lóp san ho: Cor allium
P. Platyhelminthes- Ngành giun dct
C. Turbellaria - Lóp giun dep co tiém mao: Polycellis
C. Trematoda- Lóp san là: Fasciola
C. Cestoda - Lóp snas day: Taenia
P. Nematoda- Ngành giun tròn: Ascaris, Trichinella
P. Mollusca- Ngành tham mèm
C. Gastropoda- Lòp chàn bung: flelix, Arion
C. Bivalvia- Lóp hai mành vò: Ostrea, Mytilus
8
e. Cephalopoda - Lòp chàn dàu: Sepia, Octopus
P. Armelida - Ngành giun dot
C. Polychaeta - Lòp giun nhiéu to: Nereis
C. Oligochaeta - Lòp giun it to: Lumbricus
C. Hirudinea - Lòp dia : Hirudo
P. Arthropoda - Ngành chàn khop
SP. Crustacea - Phàn ngành giàp xàc: Astacus, Daphnia,
Cyclops
SP. Chelicerata - Phàn ngành chàn kim:
C. Arachnida - Lóp nhen : Euscorpius, Araneus, Ixodes
SP. Myriapoda - Phàn ngành nhiéu chàn
C. Chilopoda - Lóp chàn mòi: Scolopendra
C. Diplopoda - Lòp chàn kép: Julus
SP. Hexapoda - Phàn ngành sàu chàn
C. Insecta - Lóp con trùng
O. Thysanura - bò hai duòi: Lepisma
O. Odonata - Bg chuón chuòn: Libellula
O. Blattodea - Bg giàn: Blatta
O. Phasmatodea- Bò bg là: Carausius
O. Isoptera - Bò cành dèu: Kalothermes
O. Orthoptera -
Bò cành thàng: Gryllus,
Locusta
O. Phthiraptera Pediculus
O. Hemiptera - Bò cành nùa
SO. Homoptera - Bg cành dèu: Aphis, Cicada
SO. Heteroptera - Bò phu con trùng cành khàc
(cành khòng dèu) Gerris, Nepa, Cimex
O. Coleoptera - Bg cành cùng: Calosoma,
eptìnotarsajps, Tenebria, Dytiscus
O.
Diptera
-
Bg
hai
cành:
Anopheles,
Drosophila, Musca
O. Lepidoptera - Bg cành vày: Papilio, Bombyx
O. Hymenoptera - Bg cành màng: Ichneumon,
Apis, Formica
O. Siphonaptera - Bò bg chét: Pulex
P. Echinodermata - Ngành da gai
e . Asteriodia - Lòp sao bién: Asterias
C. Echinoidea- Lòp da gai: Echinus
C. Holothuroidea : Lòp hai sàm: Holothuria
P. Chordata - Ngành co day song
SP. Urochordata/Ì5C/J/a
SP. Cephalochordata Branchiostoma
SP. Vertebrata - Phàn ngành co xuang song
s e . Agantha - Phàn lòp khòng hàm: Petromyzon
s e . Gnathostomata- Phàn lòp miéng hàm, lóp cà thuc:
C. Chondrichthyes - Lòp cà sun: Scyliorhinus,
Carcharodon
C. Osteichthyes - Lòp cà xuong:
s e . Actinopterygii- Phàn lòp cà vày tia: Acipenser, Clupea,
Salmo,Carassii4S, Muraena
se.
Sarcopterygii -
Phàn lòp cà vày thit:
Lepidosiren,
Latimeria
e . Amphibia - Lòp luòng cu
O. Caudata -
Bò luòng cu co duòi (kì giòng):
Salamandra
O. Anura- Bò luòng cu khòng duòi (éch nhài): Rana,
Bufo
e . Reptilia - lóp bò sàt
O. Testudinata - Bò rùa'.Testudo
O. Crocodylia- Bò cà sàu: Crocodylus
O. Squamata - Bò da vày: Lacerta, Vipera
e . Aves - lòp chim
O. Struthioniformes- Bò dà diéu: Struthio
O. Sphenisciformes - Bò chim cành cut: Spheniscus
O. Ciconiiformes- Bg co: Ciconia
O. Anseriformes - Bò vit: Anser
O. Falconiformes- Bò chim càt: Falco
O. Galliformes - Bò gà:Gallus
O. Columbiformes - Bò bò càu: Columha
O. Strigiformes- Bò cu: Strix
O. Piciformes - Bò gò kién: Dryocopus
O. Passeriformes- Bg chim sé: Parus, Passar
e . Mammalia - Lòp co vù
10
O. Monotremata : Bò don huyét: Ornithorhynchus
O. Marsupialia - Bg thù co tùi: Macropus
O. Insectivora - Bò àn con trùng: Erinaceus, Talpa
O. Chiroptera - Bg dai: Myotis
O. Rodentia - Bò gam nhàm: Mus, Rattus
O. Carnivora- Bò àn thit: Ursus, Canis, Felis
O. Proboscidea - Bg voi: Elephas
O. Perissodactyla - Bg móng guòc \è:Equus
O. Artiodactyla - Bò móng guòc chàn: Sus, Bos
O. Cetacea - Bg denphin: Delphinus
O. Primates - Bò khi: Cebus, Macaca, Hylobates, Pan,
Gorilla, Pongo, Homo
''Virales" Bacteriophage - Thuc kEuàn thè
"Lichenes" - Dia y: Parmelia, Cladonia
B. YÉU CÀU VE KI NÀNG TRONG THI THlTC HÀNH CÙA IBO
\
I
f
Phàn thi thuc hành trong càc kì thi Olympic Sinh hgc Quòc té tap trung vào
viéc dành già nàng lue giài quyét càc vàn de sinh hgc cùa càc thi sinh. De co
dugc nàng lue này càc thi sinh càn dugc trang bi càc kT nàng sau:
I. Càc kl nàng khoa hoc (science process skills)
1. Quan sàt (Observation )
2. Do dac (Measurement )
3. Phàn Ioai bay phàn nhóm (Grouping or classification )
4. Tìm kiém mòi quan he (Relationship finding )
5. Tinh toàn (Calculation )
6. Xù li va trình bay càc so lieu bao gòm ve dò thi, lap càc bang biéu, biéu dò
còt, so dò, ành (Data organization and presentation: graphs, tables, charts,
diagrams, photographs )
7. Dua ra càc tién doàn (Prediction / projection )
8. Hình thành nén càc già thuyét khoa hgc (Hypothesis formulation )
9. Dua ra càc dinh nghTa (Operational definition: scope, condition, assumption )
10. Xàc dinh càc bién va dòi chùng (Variable identification and control )
11. Thi nghiem: thiét ké thi nghiem, làm thuc nghiem, thu thap so lieu va két qua
f
I
thi nghiem, giài thich két qua thi nghiem va rùt ra càc két luàn
11
(Experimentation: experimental design, experimenting, result/data recording,
result interpretation and drawing conclusions).
12. Xàc dinh mire dò chinh xàc cùa càc so lieu (Representing numerical results
with appropriate accuraey (correet number of digits)
II. Càc kl nàng sinh hoc co" bàn (Basic biological skills)
1. Quan sàt càc dòi tuong sinh hoc bang kinh lùp eàm tay (Observation of
biological objeets using magnifying glasses )
2. Biét su dung kinh hiém vi (vàt kinh tòi da 45 X)
3. Biét su dung kinh lùp (Work with a stereo microseope )
4. Biét ve càc hình ành quan sàt truc tiép trén tiéu bàn hién vi (ve hình ành tir
kinh hién vi)
5. Biét mò tà chinh xàc càc hìnli ve sinh hoc bang càch su dung bang càc thuàt
ngìr sinh hoc dugc dành dàu bang càc ma so (Exact description of a biological
drawing using tables of biological terms marked with a numerical code)
III Càc phuoTig phàp sinh hoc (Biological methods)
Thi sinh trong càc kì thi Olympic Sinh hoc Quoc té càn phài biét càc phuong
phàp sau day cùng nhu biét càch su dung chùng. Néu trong càc kì thi càn
phài su dung càc thiét bj dac biét de thu thap thòng tin thi càc thiét bi kT thuat
dac biét này sé dugc giói thiéu va buòng dàn càch su dung.
A. Càc phu*o"ng phàp te bào hoc ( Cylological methods)
1. Càc kT thuat giàm va ép tiéu bàn (Maceration and squash technique )
2. Phuong phàp làm tiéu bàn quét (Smear method)
3. Phuong phàp nhuòm té bào va tiéu bàn hién vi (Staining of cells and slide
preparation)
B. Càc phuong phàp nghién cùu giài phau va sinh ly thuc vat ( Methods to study
plant anatomy and physiology)
1. Giài phàu hoa va suy ra còng thùc hoa (Dissection of plant flower and
deduction of flower formula)
2. Giài phàu càc bò phan khàc cùa cày: ré, thàn, là va qua (Dissection of other
plant parts: roots, stems, leaves, fruits)
3. Càt càc làt càt ngang thàn, là, ré bang dao cao ràu (manh- xa- lam) (Free band sectioning of stems, leaves, roots )
12
4. Thuòc nhuòm (vi du thuòc nhuòm lignin) va nhuòm càc tiéu bàn mò thuc vàt
(Staining (for example lignin) and slide preparation of plant tissues )
5. Do càc thòng so co bàn cùa quang hgp (Elementary measurement of
photosynthesis)
6. Do thoàt hai nuóc (Measurement of transpiration )
C . Càc phirotig phàp nghién cù'u giài phàu va sinh ly dong vat (Methods to
study animai anatomy and physiology)
1. Mò càc dòng vat ngành chàn dot va giun (Dissection of arthropods and
annelids)
2. Làm tiéu bàn cà con càc dòng vat khòng xuong sònga Ioai nhò (Whole mount slide preparation of small invertebrates)
f
\
I
— 3. Do càc thòng so co bàn ve ho hàp (Elementary measurement of respiration)
D. Càc phyoTig phàp nghién cù'u tap tinh hoc (Ethological methods)
Nhan biét va giài thich càc tap tinh cùa dòng vat (Determination and
interpretation of animai behavior)
E. Càc phuoTig phàp nghicn cù'u moi tru^òng va sinh thài hoc (Ecological and
environmental methods)
1. Uóc lugng mat dò quàn thè (Estimation of population density)
2. \Sàc lugng sinh khòi (Estimation of biomass )
3. \Sàc lugng càc thòng so co bàn cùa chat lugng nuóc (Elementary estimation
of water quality)
4.
LTÒC
lugng càc thòng so co bàn cùa chat lugng khòng khi (Elementary
estimation of air quality)
F . Càc phuuong phàp phàn Ioai (Taxonomic methods)
1. Su dung khoà luòng phàn (Use of dichotomous keys )
2. Xày dung khoà luòng phàn don giàn (Construction of simple dichotomous
keys)
3. Nhan biét dugc càc hg thuc vat co hoa thòng dung nhàt (Identification of the
most common flowering-plant families)
4. Nhan biét dugc càc bò con trùng (Identification of insect orders)
5. Nhàn biét dugc càc ngành va càc lòp sinh vat khàc (Identification of phyla
and classes of other organisms)
13
IV . Càc phuirong phàp vàt ly va hoà hoc (Physical and chemical methods)
1. Càc kT thuat tàch chiét: Sàc kf, Igc va li tàm (Separation techniq^es:
chromatography, filtration, centrifugation)
2. Càc phép thù chuàn nhan biét duòng don, duòng da, lipit, protein (Standard
tests for monosaccharides, polysaccharides, lipids, protein (Fehling, I2 iri
Kl(aq), biuret )
3. Chuàn dò (Titration)
4. Càc phuuong phàp dinh lugng bang phuong phàp drip and strip (Measuring
quantities by drip and strip methods)
5. Càc phuong phàp pha loàng (Dilution methods )
6. Su dung pipet, bao gòm cà su dung càc micropipet (Pipetting, including use of
micropipettes)
7. Kinh hién vi, bao gòm cà su dung buòng dém (Microscopy, including use of
counting chambers)
8. Do mùc dò hàp thu ành sàng (Determination of absorption of light )
9. Dién di trén gel (Gel electrophoresis )
V . Càc phuoTig phàp vi sinh vat (Microbiological Methods)
1. Chuàn bi mòi truòng dinh duòng (Preparing nutrient media)
2. Càc kT thuat vò trùng (vat lieu thùy tinh chiù nhiet va chiù lùa) (Aseptic
techniques (fiaming and heating glass material)
3. Càc kT thuàt cày vi sinh vat (Inoculation techniques )
VI . Càc phuong phàp thóng kc (Statistica! methods)
1. Xàc suàt va phàn bò xàc suàt (Probability and probability distributions)
2. Biét càch tih va su dung càc già tri trung bình, trung vi, ti le %, phuong sai, dò
Iccb chuàn, sai so chuàn, T test va phép thù Khi bình phuong (Application of
mean, median, percentage, variance, standard deviation, standard error, T test
chi-square test )
VII . Su dung thiét bi (Handiing cquipment)
Do càc nuóc co thè co càc thiét bi khàc nhau nén càc kT n^r., ,, , ., X
,
*
^ " ^ "^y chi duoc
danh già neu cac thi sinh dà dugc thòng bào truóc ve thuat toàn (ab ' h
càch su dung thiét bj, càch tién hành thi nghiem dac biét nào dò ra s
14
CHirONG II- THlTC HÀNH THÓNG KÉ SINH HOC
I. CÀC THÒNG SO THÓNG KÉ
Càc thòng so thòng ké dugc chia thành 2 nhóm chinh. Dò là : (1) càc thòng so nói
lén vi tri cùa màu va (2) càc thòng so nói lén mùc dò phàn tàn cùa càc so lieu. Sau
'
f
'
day chùng ta se xem xét chi tiét càch tinh càc nhóm thòng so thòng ké này cùng
nhu y nghTa cùa càc thòng so này trong càc nghién cùu trong sinh hgc.
1. Thòng so xàc djnh vi tri (measuring location)
Thòng so xàc dinh vi tri cùa màu dgc theo chiéu dai dién cho bién phu thuòc.
Nói mot càch khàc dò là càc thòng nói lén phàn lòn càc so lieu tap trung
r
\
f
r
*
. ,
.
quanh già trj nào cùa phàn bò tàn so. Càc thóng so Ioai này bao gòm: già tri
trung bình (mean), trung vj (medium) va mod (mode).
l.LTrung bình mau
Già tri trung bình cùa màu bay con ggi là trung bình so hgc thuòng dugc ki
hieu là X . Già tri trung bình dugc tinh bang càch lày tòng càc già tri chia
f
\
cho so lan quan sàt:
1 "
Y=-Tx
f
f
r
\
r
f
-y
Già tri trung bình so hgc là mot thòng so tòt ve trung tàm cùa phàn bò tàn so
f
f
\
I
dòi xùng. Tuy nhién, già tri trung bình so hgc cùng bi ành huòng nhiéu néu
trong màu cùa chùng ta co mot so càc so lieu ngoài nhóm (outlier). So lieu
ngoài nhóm là nhùng so lieu qua khàc biét vói già tri trung bình cùa quàn thè
va qua khàc biét vói bau hét càc so lieu khàc nhu qua thàp hoàc qua cao. Néu
trong màu co mot vài so lieu ngoài nhóm thi già tri trung bình so hgc se khòng
phàn ành thuc chat cùa trung bình màu.
/
f
*
Già tri trung bình so hgc rat bay dugc su dung trong sinh hgc. Tuy nhién, càn
I
t
>
1
luu y mot so diém de trành nhung sai sót co thè co khi tinh già tri trung bình
màu.
- Vi du 1 : khi ta tinh già tri trung bình cùa càc già tri trung bình thi sai sót co
thè xày ra néu ta nèu kich thuóc cùa càc màu khòng bang nhau. Bang so lieu
cho duòi day là mot vi du:
15
