Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Gà con bắt đầu nở con đầu tiên cho đế con cuối cùng thì ta không nên cho
gà con ăn thức ăn trong vòng 24 tiếng đồng hồ, làm như vậy là để cho gà con tiêu
hết lượng dinh dưỡng dự trữ còn lại trong cơ thể và chỉ cho gà con non uống nước
sạch.
Gà con non nở hết thì ta cho gà xuống ổ cả gà mẹ lẫn gà con. Chỉ cho gà mẹ
ăn thức ăn nhưng chú ý phải để cao tránh gà con non ăn trong khoảng thời gian
nêu trên.
1. Thời gian 1 tháng đầu:
Sau thời gian nêu trên ta bắt đầu cho gà con non ăn tấm gạo hoặc các loại
cám công nghiệp có bán trên thị trường dành cho gà con non (Gà mới tập ăn trong
một tuần đầu ta chú ý không được cho gà ăn no vì gà con ăn no dễ bị trúng
thực…), cho gà ăn tấm gạo hoặc cám công nghiệm trong khoảng 1 tháng đầu và
thái các loại rau tươi như rau muống - rau cải ra thật nhỏ cho gà ăn kèm. Trong
thời gian này ta lên tiêm phòng dịch tổng hợp cho gà.
2. Những tháng kế tiếp:
- Từ thàng thứ 2 trở đi ta bắt đầu cho gà ăn thóc ngâm trong vòng 8 - 12 giờ
rồi đãi sạch vỏ chấu (Chuyển đổi từ việc cho gà ăn tấm gạo hoặc cám công nghiệp
sàng ăn thóc thì ta phải cho ăn kèm vào từ từ để gà làm quen với thức ăn mới), để
ráo nước sau đó trộn với men tiêu hóa theo liều lượng chỉ dẫn mua tại nhà thuốc
thú y. Thỉnh thoảng cho gà ăn thêm các loại thức ăn giàu chất đạm như thịt, cá,
tôm …
- Từ tháng thứ 3 trở ra ta bắt đầu bổ xung cho gà ăn thêm các loại thức ăn
giầu can xi hoặc ta xay vỏ trứng, cua, ốc bột đá cho thật mịn rồi trộn lẫn vào thức
ăn cho gà ăn kèm. Thời gian này ta bắt đầu tẩy giun sán cho gà con và một tuần
cho gà uống 1 viên thuốc bổ nhóm B B1,B6,B12.
- Từ 6 tháng trở đi ta cho gà ăn thêm lạc nhân, hạt đỗ tương vì trong lạc và
đỗ tương nó có chứa rất nhiều đạm thực vật và dầu thực vật. Tăng cường thêm
chất béo, giúp cho gà phát triển tốt về lông lá như mềm mại bóng mượt, thỉnh
thoảng cho gà ăn thêm cà chua chín thái nhỏ…

- Tháng thứ 8 - 9 đây là giai đoạn gà bắt đầu thay lông gà mẹ ta lên tẩy giun
sán cho gà là thích hợp nhất, tiêm phòng dịch bệnh tổng hợp lần 2 cho gà và tăng
cường cho gà uống thêm thuốc bổ thuộc nhóm Vitamin B như : B1,B6,B12 một
tuần từ 2 -3 viên.
3. Sau giai đoạn nêu trên gà sẽ bước vào giai đoạn vần xổ và ra trường.
Chú ý :
- Kiểm tra thường xuyên để diệt con mò, mạt. Tối cho gà đi ngủ phải trùm
màn tránh muỗi đốt và che chắn gió thật kỹ cho gà.
Cách tuyển giống gà chọi
Nuôi gà chọi, chơi gà chọi, đặc sản gà chọi đang là mốt hiện nay của nhiều
gia đình và của xã hội. Tuy nhiên để nuôi được gà chọi, tuyển chọn được những
con gà chọi hay, có hình dáng đẹp, sinh sản đạt yêu cầu thì nhiều người còn chưa
1
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
thành thạo. Để giúp người nuôi, chơi gà chọi, làm giàu được từ gà chọi xin giới
thiệu một số bí quyết sau:
+ Chọn giống bố mẹ:
Con bố: Khỏe, có tông giống, giống gà hay có nhiều đòn độc, sức chịu đòn
dẻo dai, dáng đẹp được mình giọt mưa là tốt nhất vì hầu hết những con gà hay
thường tài năng, phát tiết ra bên ngoài, ngoại trừ những trường hợp ẩn tướng như
tướng ngủ như gà chết hoặc đêm nằm toàn bộ lông dựng đứng như lông nhím gọi
là nhím kê. Quản gà (chân gà) thật thanh nhỏ, hàng vẩy hậu chân quá cựa, vảy đi
và vảy kiếm rõ ràng mạch lạc.
Gà mẹ: Khác dòng và cũng có những ưu điểm như: Mình thon nhỏ (để ấp
trứng không bị vỡ, vì một số gà mái chọi to thường ấp vụng làm vỡ trứng) ngoài
ra còn phải tông giống của những dòng gà tốt.
Sau khi chọn giống bố mẹ đạt những phẩm cách trên đàn con ra đời thường
mang đủ những ưu điểm của cả bố và mẹ như trên mới đạt yêu cầu.
+ Cách chăm sóc:

Từ khi mới nở đến 0,5kg ta vẫn có thể cho gà ăn thức ăn công nghiệp 30%.
Gà trưởng thành: Khi gà được 1,8 – 2kg ta bắt đầu chọn những con gà tốt có
những ưu điểm sau:
Quản ngắn, đùi dài, mặt nhanh nhẹn, không nặng nề, mắt sáng. Thường
những màu gà nên chơi là: Đen tuyền (gà ô), đen đỏ hoặc đen vàng (gà ô tía), gà
xám đất, gà tía mật, gà tía mơ, gà nhạn v.v… Từ 1,8 – 2kg ta chỉ cho gà ăn lúa
ngâm vì lúa ngâm sau khi nảy mầm đã bớt chất dinh dưỡng làm cho gà ăn no
nhưng ít mỡ, vì gà chiến cốt làm sao chắc khỏe nhưng nhẹ cân để vận động nhanh
nhẹn. Thức ăn đạm thường là: Lươn, thịt bò, gân bò v.v…
Lưu ý: - Không nên cho ăn thức ăn như ếch, nhái vì nhiều đạm và khi ra
trường đấu gà bở hơi kém bền. Đây là thói quen sai lầm của một số người không
chuyên.
Một số màu lông và chân gà không nên chơi: Gà nhạn (lông trắng) chân chì,
dù tài cách mấy cũng không nên nuôi và đem ra trường đấu.
Gà xám chân trắng: Cũng là lỗi, chân gà này đa số thường kém tài.
Gà cú ra trường đấu thường cũng không gặp may, có khi nhìn tưởng thắng
mười mươi nhưng rốt cục lại thất bại.
Theo Báo Nông nghiệp VN
Cách chăm sóc gà chọi, gà đá
Nuôi gà chọi theo “Cổ học tinh hoa” (6099) [08.13.09] Nuôi gà chọi

Vua Tuyên Vương sai Kỷ Sảnh nuôi một con gà chọi. Được mười hôm, vua hỏi:
“Gà đã đem chọi được chưa?”
2
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được, gà hăng lắm, chưa thấy gà khác đã muốn chọi
rồi”.
Cách mười hôm, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”
Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được. Gà còn hăng, mới thấy bóng gà khác đã muốn

chọi rồi”.
Cách mười hôm, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”
Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được, gà còn hơi hăng, trông thấy gà khác đã muốn
chọi rồi”.
Mười hôm sau, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”.
Kỷ Sảnh thưa:
- Được rồi. Gà bây giờ, cho nghe thấy tiếng gà khác cũng không cho vào
đâu. Trông, thì tựa như gà gỗ; mà thực, thì đủ các ngón hay. Gà khác coi thấy
cũng đủ sợ, phải lùi chạy.
(Theo Trang Tử)
Lời bàn
1. Chưa trông thấy gà khác, đã muốn chọi, thế là tức khí hão, chớ vị tất chọi
mà đã được.
2. Trông thấy bóng gà khác, đã muốn chọi, thế là cậy khỏe, chớ vị tất chọi
mà đã được.
3. Trông thực thấy gà khác đã muốn chọi, thế là còn hiếu thắng chớ vị tất
chọi mà đã được. Chỉ đến lúc mất hết tất cả tức khí, cậy khoẻ, hiếu thắng, luyện đã
được hình toàn thần toàn đủ hết cả ngón hay, mà trông bề ngoài trơ ra như gỗ, là
lúc ấy mới chọi được, có khi không phải đợi chọi, gà khác ngó thấy cũng đủ sợ mà
trốn tránh rồi. Thế mới hay những bậc thánh hiền chỉ thu cái tài vào khuôn phép,
nên cái khí vào tâm thần, chỉ cốt trong mình cho đầy đủ, không có ý gì tranh cạnh
với ai, mà thiên hạ hồ dễ đã ai tranh cạnh nổi. Chờ những kẻ chỉ vụ bề ngoài,
chăm chăm danh lợi, có tranh giành mới lấy làm vui lòng, có tham lam mới lấy
làm mãn nguyện, còn những hạng tầm thường, có khi hại đến thân mà vẫn tự đắc
cho là phải.
3
Kỷ thuật nuôI, chon và huấn luyện ga chọi
thạch anh
(Theo C hc tinh hoa ca Nguyn Vn Ngc v Trn Lờ Nhõn NXB
Tr)

K thut nuụi g chi
Mc ớch chớnh ca vic nuụi g chi l s dng con trng vo vic hun
luyn v thi u. a phn g mỏi v nhng con trng khụng thnh cụng trong quỏ
trỡnh tp luyn cng nh thi u thng c git tht.
i vi g mỏi, t khi n ra, ln lờn con no cú ngoi hỡnh "ng" th cht
kho mnh, tớnh khớ hung d v cú mt s c im ngoi hỡnh qui nh phm
cht tt s c gi li lm g mỏi sinh sn. Chỳng c kim nh qua vi la,
nu sn xut ra c nhiu g trng t thnh tớch cao thỡ tip tc s dng nhõn
ging, nu khụng t thỡ b loi b, chuyn sang git tht. i vi g trng, con
no cú ngoi hỡnh tt, th cht tt, tớnh tỡnh hung hng thỡ c a vo hun
luyn, trong quỏ trỡnh ny ngi ta tip tc chn theo cỏc tiờu chớ:
- Cú th cht tt (cú kh nng chu ũn, gan lỡ, luyn tp v thi u bn b).
- Cú th ỏnh hay, ũn ỏ p v him.
- Cú kh nng trỏnh ũn tt.
T l g c hun luyn thnh cụng v tr thnh g thi u l rt thp, ch
t di 20% so vi tng s g trng lỳc n ra.
Phõn b
G chi c nuụi t xa xa nhiu a phng thuc tnh Bỡnh nh. n
nay, c tớnh c tnh cú khong 1000 g trng c tuyn chn, hun luyn v s
dng lm g thi u cỏc cp khỏc nhau. Tt c cỏc huyn v thnh ph u cú
nuụi v t chc trng u g, song tp trung nht l thnh ph Qui Nhn, Tõy
Sn v Hoi Nhn.
Chi g chi cng l hot ng giao lu vn hoỏ, cho nờn ging g chi
Bỡnh nh hin nay khụng ch tn ti riờng Bỡnh nh m cũn phỏt tỏn ra cỏc
tnh lõn cn nh Qung Ngói, Phỳ Yờn, Khỏnh Ho, Gia Lai, akLak.
G trng thi u t thnh tớch cao thng c bỏn i nhiu ni trong v
ngoi nc.
Phng thỳc nuụi g chi v t chc chi g Bỡnh nh
4
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi

th¹ch anh
Người chơi gà chọi ở Bình Định Khá đông, song phần lớn là người nuôi gà
trống với số lượng ít (1 - 3 con), có một số gia đình nuôi gà mái để tạo giống. Nếu
có dòng mái tốt thì họ thường giữ độc quyền, không bán con mái ra ngoài mà chỉ
bán con trống.
Chọn và nhân giống
- Chọn dòng mái tốt theo ngoại hình, thể chất (thường là những con mái dữ)
và đời trước cũng như đời sau của nó có nhiều con trống đạt thành tích cao. Gà
mái chọn nhân giống thường là đã đẻ một vài lứa và tuổi không quá già (<6 năm
tuổi).
- Chọn gà trống có ngoại hình tốt và có thành tích cao, tuổi từ 1.5 - 4.0 năm,
không đồng huyết với mái đã chọn.
- Bổ sung dinh dưỡng cho gà trống và gà mái đã chọn trong suốt một tháng
trước khi giao phối.
- Tiến hành ghép phối (thường là vào cuối tháng chạp và đầu tháng riêng).
- Ấp nở: theo truyền thống, người ta thường cho gà nở vào mùa xuân bằng
phương thức ấp tự nhiên do bản thân gà mẹ thực hiện với một vài động tác hỗ trợ
của con người. Đã có một số thử nghiệm ấp bằng máy, song lại được đánh giá là
chưa thành công, thể hiện ở nhược điểm là gà lớn lên có khả năng thi.
Chọi gà, một thú chơi công phu
Nếu loại trừ tính chất cờ bạc ra khỏi trò chơi chọi gà thì đây quả là một thú
chơi mang đầy tính nghệ thuật.
Một nghề chơi công phu
Theo những người chơi gà “có nghề” thì để tạo được một con gà tài, việc
then chốt là phải biết chọn dòng. Gà mẹ phải được xuất thân từ dòng gà bền bỉ, có
sức chịu đòn tốt, gan dạ và nhất là không có thói xấu “trả độ”. Còn gà bố phải
thuộc dòng có chân đá hiểm hóc, nhiều đòn thế hay. Ðược hội tụ những tố chất
trên, trong đám gà con được sinh ra thế nào cũng có được ít nhất là 1 con gà tài.
Trước đây, những dòng gà mái “chiến” (gà dữ) đều tập trung ở các vùng phía Nam
như: Mũi Né, Chợ Lầu (Phan Thiết), dòng gà của cụ Tôn Thất Ðệ ở Nha Trang,

dòng “Xám rách” của ông Bảy Ðệ ở Vạn Giã (Khánh Hoà). Còn hiện nay, do qua
nhiều năm các tay chơi trao đổi với nhau nên những dòng gà hay đã được rải đều
ở các địa phương.
5
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Chọn gà tài phải được bắt đầu từ thuở “sơ sinh”. Trong một bầy gà vừa nở,
người ta sẽ chọn con gà tách bầy đi bắt sâu kiếm ăn một mình, hoặc đêm về không
“rúc vào nách mẹ” ngủ mà lại nằm ngủ đối mặt với mẹ (gọi là gà chầu mỏ). Còn
nếu chọn gà không do mình tự “đúc” thì dựa trên những tiêu chuẩn căn bản như:
cựa nhật nguyệt (cựa đen, cựa trắng), gà lưỡng nhãn (2 con mắt khác màu), gà có
bớt trong lưỡi hoặc gà tử mị (tối nằm ngủ sải chân, sải cánh, duỗi cổ như chết).
Những con gà được xem là “linh kê” khi chúng có những biểu hiện “lập dị” như:
chúm chân bước từng bước đi như lính đi diễu hành, mặt cứ lắc qua lắc lại liên
tục, hoặc mỗi buổi sáng sau khi được phun nước cứ đi vòng quanh lồng (gọi là gà
né lồng).
Dân chơi gà đã đúc kết những đặc điểm trên bằng mấy câu: “Nhất thời chân
chúm bỏ ra, nhì thời lắc mặt thứ ba né lồng” ! Tuy nhiên, qua kinh nghiệm, hiện
vẫn có ý kiến cho rằng “kê đá, mã kỵ”, phải nhìn được chân đá thì mới xác định
được gà hay dở, giống như chọn ngựa phải cưỡi thử. Chọn được gà ưng ý rồi
nhưng nếu nuôi không đúng cách, huấn luyện không bài bản thì cũng chẳng thể
nên gà. Chế độ ăn của gà phải được tuân thủ: Một ngày chỉ cho ăn 2 diều lúa, trưa
cho ăn xen kẽ rau xanh, vài ngày mới cho ăn một ít mồi tươi. Nuôi kỹ quá gà sẽ bị
“nục” (mập quá) cũng không tốt. Muốn gà dày da có sức chịu đựng tốt, son gà thì
phải dùng nghệ tươi, lá ngũ trảo, một chút phèn chua tất cả giã nát ngâm rượu để
xoa cho gà mỗi ngày và cho phơi nắng (sáng) thường xuyên.
Thường thì gà “chấm niên” (đúng 1 năm) mới được xây xổ tập tành chuẩn bị
“tham chiến”. Những con gà đã được xây xổ xong phải được nuôi kỹ hơn nữa; tối
cho ngủ mùng để khỏi bị muỗi cắn. Ðến thời điểm gà phải được cho đá dợt với
một con gà khác hoặc để gà khác ngoài giỏ tre nhử trên không để tập đòn, tập thế

đá cho gà. Nếu có được trong tay một con gà chuyên cắn lưng, đá ngực hoặc “đâm
đùi”, “xỏ dĩa” thì chẳng còn gì bằng!
Chọi gà xưa và nay
Ngày xưa, ông cha ta chơi gà có thể ấn định thời gian “chọi” của gà bằng
các líu (cây nhang phân đoạn) ngắn hoặc dài để gà nghỉ dưỡng sức. Nay mỗi “hồ”
đấu được ấn định là 20 phút, nghỉ cho nước 5 phút, sau đó tiếp tục “chọi” cho đến
khi phân thắng bại. Xưa, nếu gà mệt quá có thể đứng tựa vào nhau mà nghỉ hoặc
được xử huề, nay thì gà chẳng còn “được phép” như vậy mà người chơi sẽ nắm
đuôi của chúng kéo ra rồi thả vào để giục hăng cho chúng nhanh tiến đến ăn thua.
Xưa, để tạo độ bền cho gà, trong những cuộc chơi người ta có thể dùng nước ấm
để áp, thoa gừng hoặc cho gà uống nước tiểu nhưng nay thì không một loại thuốc
6
Kỷ thuật nuôI, chon và huấn luyện ga chọi
thạch anh
no c tip sc cho g. G c n cm, ung nc ca trng g. Do tớnh cht
mt i khụng tr lica cuc chi nờn chuyn thng bi trong mt cuc u
khụng cũn tựy thuc 100% vo ti nng ca con g m tựy thuc phn ln vo ti
nng ca ngi ch. Ti nng ca ngi ch c th hin qua cỏch chng g.
Khi chng, g c nht trong 2 chic gi, 2 ngi ch phi chng g bng
mt. Nhỡn nhm l cm chc chuyn tht bi. Cỏch cho nc g sau mi h u
cng quan trng khụng kộm, nhỡn cỏch chi ca g ngi ch bit con g ca
mỡnh cn cho nc nhiu hoc ớt, cn c qut hay cn n cm. Nu lm sai g
s b gim sc thi u.
Khi thc hin bi vit ny, tụi may mn c gp mt chuyờn gia chi g:
anh Trn éỡnh Vn (By Quộo) 53 tui, th trn Bỡnh énh (An Nhn). Anh l
mt chuyờn gia ỳng ngha bi anh ó bit chi chi g t nm 10 tui, nhc
n cỏi tờn By Quộo trong gii chi g cú l khụng ai l khụng bit. Ngoi ra, t
nm 1996 n nay anh ó i chi g ti nhiu nc trong khu vc nh: Thỏi Lan,
Lo, Campuchia, Trung Quc Gii chi g nc ngoi gi anh l By Vit
Nam. B dy ca ngh chi ó cho anh nhiu kinh nghim t vic chn cho n

cỏch hun luyn g. Nht l anh cú ụi mt rt tinh tng khi chng g. Ri khi
nhỡn g ra ũn vi nhau, anh ó dỏm chc trc my phn con g no thng. Do
ú g ca anh nuụi ra trng u ớt khi phi chu tht bi. Hin anh ang cú ngun
thu nhp rt cao t vic cung cp g chi cho dõn chi g ca cỏc nc trong khu
vc. Ngoi nhng con g c ỳc t lũ nh, anh cũn n cỏc trng g xem
chõn chn mua g cho xut ngoi. G trong nc anh mua t 500.000ng
n vi triu ng/con, sang cỏc nc bỏn c t 100 n c ngn USD/con.
Mnh m vỡ tớnh cht quyt u ca nú, cũn du dng l vỡ chm mt con g
chng khỏc gỡ chm mt a con. Cú l nhng tỡnh cm ỏng quý y khụng cũn
tn ti my trong nhng ngi chi g chi hin nay, bi cỏi ớch chớnh ca
nhng ngi chi bõy gi l nhng ng tin cỏ ! Tht ỏng tic ! Giỏ nh trũ
chi chi g cũn nguyờn tớnh ngh thut nh thu ban u thỡ qu l mt thỳ chi
va mnh m va du dng, rt hp dn.
C mi dp Tt v, trong i sng con ngi chỳng ta cú bit bao trũ chi b
ớch, gii trớ vui xuõn. Bit bao trũ chi tiờu khin hp dn, ri nhiu thỳ th
gión nhn nhp trong 72 ting ng h tn ti ca ngy i l truyn thng c
truyn dõn gian Vit Nam cú t ngn xa. Nhng cú mt trũ chi vn khụng xa l,
mang m tớnh vn hoỏ ngh thut dõn tc m tt c mi ngi t min thụn quờ
ho lỏnh n th thnh sm ut u am mờ khụng kộm so vi cỏc trũ chi xuõn
khỏc nh bi chũi, lụ tụ, hỏt xm, tam cỳc, hỏt b, ua thuyn, ua nga, chi
7
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
trâu... đó là chọi gà - một thú tiêu khiển dung dị đời thường, tao nhã luôn luôn làm
say mê lôi cuốn nhiều người.
Trong một trận bóng đá, cầu thủ bên nào ghi được bàn vào lưới đối phương,
thì cầu thủ đó lập tức nhận được sự tán thưởng của những người hâm mộ. Còn
trong vòng đấu khắc nghiệt, sinh tử của hai chú gà trống chọi thì luôn được ví
ngang như hai võ sĩ đang thi đấu trên vũ đài. Một lần ra đòn đúng ngay tầm đích,
nhất là những đòn đánh, đá đẹp mắt vào yếu huyệt của đối thủ thì chú gà trống ấy

được cổ vũ bằng những lời reo hò, động viên thích thú từ vòng người đang xem
bên ngoài.
Lúc sinh thời, tả tướng quân Lê Văn Duyệt rất mê nuôi và chơi gà chọi. Ông
thường nói với thuộc hạ tả hữu xung quanh mình rằng một chú gà trống luôn hội
tụ đủ 5 yếu tố, phẩm chất cao quý, tuyệt vời như một trang dũng tướng, hoặc một
đấng nam nhi đại trượng phu. Tức là có đủ cả trí-vũ-dũng-uy-nhân không thua gì
đặc tính vốn có ở con người. Những yếu tố cơ bản ấy được phô diễn, biểu lộ ra
hẳn bên ngoài ngay khi đang đứng, đang đi, đang chiến đấu với địch thủ. Chính vì
thế mà có rất nhiều đức ông, thanh niên tuổi trẻ không những đam mê nuôi chơi
gà chọi mà còn luôn ham thích, nâng niu, yêu quý chúng còn hơn những động vật
nuôi khác trong gia đình.
Người chơi gà chọi sành điệu, am tường kỹ lưỡng thì họ luôn rất rành
chuyện chọn giống nào, nòi gì, tía, ô, xám, ô xám, tía ô..., thuộc chủng loại nào,
hay dở ra sao. Người chuyên nghề thì chọn lựa kỹ hơn với kiến thức rộng trong
lĩnh vực chuyên môn của nhà nghề, ví dụ con này có vuốt cong thì bất lợi hay
không, con nọ móng thẳng thì hay dở thế nào, mào rộng dài thì được thuận tiện ra
sao, cựa dài sắc nhọn có phải là vũ khí lợi hại, sở trường cho nó lắm không khi
xông ra trận. Cánh thon dài, nhịp vỗ chậm thì đem lại những phản ứng chậm chạp
khi xoay sở đánh đòn. Vẩy, vi, lông mao, tiếng gáy, dáng đứng.... cũng là những
yếu tố cơ bản rất cần thiết phải có đối với một chiến binh gà trống chọi dũng mãnh
và thiện chiến. Vào ngày xuân, người miền Bắc thường thích chọi gà bằng các đôi
gà trống kiến ta với những bộ lông đa màu sặc sỡ; người miền Nam, nhất là ở
thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận dưới miền Tây như Bến Tre, Long An,
Tiền Giang, Đồng Tháp, Sóc Trăng, Cà Mau, Bạc Liêu, Cần Thơ, Trà Vinh đến Bà
Rịa Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước... thì thường đam mê gà tre chọi, là
giống gà lai hao hao chủng loại kiến lùn, được trang bị hai cựa chân bằng hai lưỡi
dao nhọn hoắt. Có nghĩa là trận đấu gà phải có một kết thúc đẫm máu khi một con
phải bỏ mạng tại trường gà bởi bị một đòn nốc ao của đối phương đâm vào tử
huyệt. Trận đấu bao giờ cũng được đánh dấu bằng một cây nhang cho từng hiệp
8

Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
đấu (cây nhang trầm đốt lên để đánh dấu) cũng có con bền bỉ đến 4-5 nhang, có
khi cả ngày mà vẫn chưa chịu thua chạy. Sức chiến đấu ngoan cường và say đòn
cho đến khi kiệt sức bất tỉnh khuỵu xuống và huyết nhuộm đỏ toàn thân. Người
miền Trung từ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn,
Bình Định, Phú Yên nhất là từ Khánh Hoà trở vào tới Bình Thuận, Đồng Nai thì
thích chơi giống gà nòi cao giò - loại gà nặng ký ra đòn đau hơn, mạnh mẽ hơn,
bền sức chiến đấu và ngoan cường dũng mãnh đến hơi thở cuối cùng với kẻ thù.
Riêng ở Bình Thuận, những năm gần đây phong trào nuôi gà chọi hồi sinh trở lại
có chiều hướng gia tăng phát triển, có điểm, sân, trường gà hẳn hoi, với lò đào tạo,
nhân giống nuôi dạy rất tốt. Phong trào chọi gà ngày xuân ở thị trấn Liên Hương,
Phan Rí Cửa, Chợ Lầu, Thành phố Phan Thiết vào những ngày tết luôn luôn rất
sôi nổi không thua gì sức hấp dẫn từ các trận cầu trên sân cỏ thế giới. Ở thị trấn
Liên Hương, Chí Công, Phan Rí Thành... có nhiều người nuôi các giống gà nòi
nổi tiếng từ các tỉnh bạn, địa phương xa như giống Ninh Hoà, Cam Ranh, Nha
Trang, nòi Đắc Lắc, Phan Rang, Quy Nhơn, Thành Diên Khánh... để làm giống
lưu truyền cho những mùa sau.
Và mỗi khi Tết về, thú nuôi chơi gà trống chọi lại xuất hiện, rộ lên cùng với
những lôi cuốn hấp dẫn mà nó đem lại như một niềm vui giải trí văn hóa cuộc
sống cho con người, như một thú thư giãn, tiêu khiển tuyệt vời không thể thiếu
trong 3 ngày xuân.
Cách chăm sóc gà chọi, gà đá
Cho gà chọi ăn để không có mỡ
Nuôi gà đá, gà chọi (gà nòi) hoàn toàn khác với nuôi gà thịt, nhất là khâu
cho ăn để sao cho gà không có mỡ. Để gà không có mỡ, phải cho ăn theo cách
riêng: gà cho ăn phải có chừng mực, mỗi ngày chỉ cho ăn 2 lần, đúng giờ giấc?
một lượng thóc không thay đổi.
Vì tiết chế việc ăn như vậy nên gà chọi không có mỡ thừa. Song việc định
mức thóc cho gà ăn hàng ngày là việc cực kỳ khó khăn, vì phải tuỳ thuộc vào thể

trạng của mỗi con gà. Việc cho ăn này áp dụng từ tháng thứ 3 trở đi và từ đây gà
cũng đã được nhốt riêng, có thể nuôi để đem đá chọi.
Nhờ cách cho ăn rất giới hạn, nhưng không quá ít gà mới phát triển thể lực
được. Nếu không cho ăn đúng cách thì một là gà mất sức, không phát triển bình
thường, lại yếu ớt, hoặc là gà sẽ thừa mỡ, đây là điều hết sức kỵ đối với gà chọi.
Vì lý do đó nên lượng thóc cho gà ăn phải định lượng cho đúng. Chọn thóc cho gà
9
Kỷ thuật nuôI, chon và huấn luyện ga chọi
thạch anh
n, phi l loi thúc tt, chc ht, nht k thúc lộp, cỏc th d bn, ri ói trong
nc sch, li phi khụ v cho g n... nhiu khi phi m ht cho n. Ngha l
phi tớnh toỏn chi ly mi ngy g n bao nhiờu. Vi cỏch cho n nghiờm ngt nh
vy nờn ngi xa nuụi g chi rt cụng phu, t m v g chi sau thi gian c
chm súc, cho n, cng vi khõu tm p thuc thỡ da tht g chi sn chc, dai
nh da voi, ca thng khú m õm thng.
Toa thuc dựng tm cho da g dai, cng
cho da g dai, cng, ca khụng õm thng, trong dõn gian thng cú
nhng bi thuc rt cụng hiu. Xin gii thiu mt toa thuc nam khỏ ph bin
vựng Cao Lónh (ng Thỏp) gm: v mng ct (200g), v cõy bn (200g), gng
(100g), ngh x c (100g), c ring (100g). Tt c cho vo h ngõm ngp ru,
1 thỏng sau mi dựng tm da g. Tm xong loi ru ny, li tm tip bng
phốn chua, mi ngy tm mt ln, mi tun tm 2 ln. Tm liờn tip t 2-3 thỏng
thỡ da g dy, dai.
Cũn cú cỏch "gt gia ca" ch dựng cho g ỏ ca thng vựng Bc b
(khụng dựng ca st nh Nam b). G ỏ ca thng, ca khụng mc di ra, do
ngi nuụi c nng st tỡ vo, cho ca lỡ i, ch di 1- 1,5cm, chut cho
sc, nhng khụng nhn. ỏ bng loi ca ny, g chi khụng b cht nh chi ca
st, m ch b thng thụi. V lỳc ny dựng toa thuc n, tm nh trờn mi cú tỏc
dng.1
G Nũi Vit Nam

Xut X
Khụng ai bit g nũi Vit Nam cú ngun gc t õu. Xut x khi thy ca
nú khụng th truy cu c vỡ thiu ti liu. Hn na, nc Vit phi tri qua mt
cuc ni chin kộo di 30 nm khin hng triu ngi phi b mỡnh, nh ca tan
nỏt li cng khin cho cỏc ti liu g nũi khỏc u khan him.
Ngh thut ỏ g Vit Nam l mt truyn thng vn hoỏ lõu i ó c
ghi chộp cỏch õy ớt nht l 700 nm. Cú th Vit Nam l quc gia duy nht cú
ging g nũi ũn tri c, mt mi bm trn nh thng thy vỡ ging g ny
khụng cú xut x t nhng quc gia khỏc. Trong nhng thp niờn gn õy, g nũi
ó c xut cng qua cỏc quc gia lỏng ging nh Thailand, Indonesia, v
Malaysia. Nhng ngi Vit hin sinh sng Hoa K cng ó em c trng g
nũi qua õy v p n thnh cụng. Ngoi ra, ch cú mt ni duy nht cú ging g
nhỡn khụng khỏc gỡ g nũi, ú l o Reunion Island.
10
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Đã có khá nhiều tranh cãi về nguồn gốc gà nòi. Qúy độc giả có nhu cầu
nghiên cứu có thể xem thêm tài liệu của nhóm chuyên gia Nhật Bản đựơc đăng tại
địa chỉ www.accessexcellence.org. Tài liệu này cho biết gà đã đựơc thuần hoá
cách đây 8000 năm tại Đông Nam Á trong một khu vực phạm vi bao gồm Thái
Lan và Việt Nam, nơi mà loại gà rừng đỏ hiện đang sinh sống ngày nay. (Qúy độc
giả có thể đọc bản tài liệu bằng Anh ngữ tại đây.PROTOCHICKEN).
Định Nghĩa Theo pho tự điển "Đại Nam Quốc Âm Tự Vị" của tác giả Hùynh
Tịnh Của (Quyển II, bản in năm 1896 - trang 155) thì chữ "Nòi" có những nghĩa
sau:
Nòi = dòng, giống.
Gà Nòi = Gà người ta nuôi cá độ, chính là giống gà tốt.
Rặt Nòi = thật giống, thật nòi, không lộn lạo, chính là một máu một thịt,
không phải chạ.
Để Nòi = Để nối sinh

Nòi Ăn Cướp = Quân ăn cướp, con cháu kẻ cướp.
Tự Điển Gustave Hue, xuất bản năm 1937 ghi:
Lấy Nòi = Gây giống, cho nhảy đực
Giữ Phường Nòi = Giữ giống dòng
Tự Điển DICTIONNAIRE ANNAMITE-FRANCAIS soạn thảo bởi
Génibrel, J-F-M xuất bản năm 1898 cũng có những định nghĩa tương tự.
Danh từ gà nòi được dùng để gọi chung cho cả gà nòi đòn lẫn gà nòi cựa.
(thường đựơc gọi tắt là gà đòn và gà cựa)
Gà đòn
Gà đòn là loại gà cổ trụi, chân cao, cốt lớn dùng để đá chân trơn hoặc bịt
cựa. Gà đòn được chia ra hai loại rõ rệt. Đó là loại gà mã lại (còn gọi mã mái) và
gà mã chỉ.
Qúy độc giả có thể xem chi tiết của hai loại gà này tại hai liên kết sau: Mã
Lại và Mã Chỉ.

11
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Cựa của một con gà đòn 9 tháng tuổi.
Đặc Điểm Chung
Gà không cựa
Gà đòn thường được sách vở mô tả là loại gà chân trơn, không cựa, hoặc cựa
mọc không dài, cựa vừa lú như hạt bắp. Gà này lớn con được dùng theo thuật đá
đòn bịt cựa. Danh từ "gà đòn" phát xuất từ miền Trung đựơc dùng để gọi riêng
loại gà đá đòn bằng quản và bàn chân. Ngày nay danh từ gà đòn đã được công
chúng dùng một cách rộng rãi để gọi chung các loại gà nòi đấu ở trường gà đòn
trong đó có những loại gà miền nam có cựa dài và biết xử dụng cựa.
Ở miền Trung, đá gà là thú tiêu khiển của người lam lũ, khi hết mùa đồng
áng mới bắt tay vào việc chơi gà. Bởi lẽ tiền bạc khó kiếm nên dân miền trung
thích chơi gà đòn, - một độ dầu ăn hay thua cũng kéo dài suốt mấy giờ đồng hồ,

có khi suốt ngày. Vì chuyên về gà đòn nên dân miền Trung tuyển chọn cản gà
khiến gà bị nín cựa, mọc chậm và ngắn. Nếu con nào có cựa mọc dài cũng sẽ bị
cưa hoặc mài ngắn. Khi cựa mới lú cũng bị chủ gà bấm cựa khiến cựa bị tầy đầu,
không lú ra đựơc.
Nói chung thì lối đá của gà đòn khác hẳn gà cựa. Gà đòn dùng quản và bàn
chân để quất. Gà cựa thì dùng cựa để đâm. Cựa của gà đòn có gốc to và mọc rất
chậm so với gà cựa. Gà đòn chín tháng tuổi thì cựa cũng chỉ bằng hạt bắp.

Gương mặt bặm trợn
Đầu và diện mạo
Xương sọ gà nòi lớn hơn gà thường, đỉnh đầu của xuơng thường lớn bản và
bằng. Mặt gà rộng bản với xuơng gò má nhô cao. Vì được gần gũi và chăm sóc
bởi chủ kê nên gà nòi có những đặc tính tâm lý rất khác biệt với các lọai gà khác,
chẳng hạn khi được chủ kê cho ăn hay tắm rửa, khuôn mặt gà nòi biểu lộ nét thỏai
mái và tự tin, khi có người lạ đến gần gà nòi sẽ ngóng cao đầu và nghiêng mặt, trố
mắt tò mò theo dõi nhìn, khi đối diện một con gà khác đôi mắt sẽ gườm lên thách
thức so tài. Khi lâm trận thì mắt gà nòi lộ sát khí. Qúy độc giả có thể Bấm vào đây
để xem thêm hình ảnh đầu gà nòi.

Da cổ nhăn dày và xếp lớp
12
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Cổ lớn, da dày và nhăn
Cổ gà nòi lớn và trông rất mạnh bạo với một chiều dài vừa phải, xương cổ
rất cứng cáp và các khớp xương gắn bó đều đặn và rắn chắc. Lớp da ở cổ gà nòi
được xếp lớp theo hình sóng dợn. Những người xa lạ với gà nòi thường thắc mắc
đặt câu hỏi: “gà nòi trụi lông cách tự nhiên hay bị hớt ?” Câu trả lời không đơn
giản vì còn tùy thuộc vào loại gà. Có những lọai gà nòi trụi lông cổ tự nhiên hoặc
có rất ít lông nhưng cũng có những lọai có lông phủ đầy mình. Thông thường thì

gà nòi trơ trụi cho đến khi được 1 tuổi nếu được nuôi ở những nơi có thời tiết và
khí hậu nóng ấm như Việt Nam. Lông ở cổ và đùi có thể sẽ không mọc lại được
trong lần thay lông của mùa sau. Các tay chơi gà thường om và vào thuốc tẩm làm
cho lớp sừng (da trên mặt) và lớp biểu bì săn chắc lại khiến cho các chân lông bị
khô khiến lông khó mọc lại. Gà nòi đã được mang qua Hoa Kỳ nuôi và chúng đã
dần dà phát triển bộ lông đầy đủ để thích nghi với khí hậu lạnh. Gà nòi nơi đây
thường có bộ lông đầy đủ hoặc chỉ trụi chút đỉnh ở phần cổ khi được 9 tháng tuổi.

Gà 10 tháng tuổi trụi lông tự nhiên.
Qúy độc giả có thể xem thêm về quá trình phát triển bộ lông của gà nòi trong
phần Quá trình phát triển bộ lông
Hình bên cạnh là một con gà xám tơ 10 tháng tuổi. Đầu, cổ, và đùi còn trụi
lông tự nhiên vì gà còn tơ.
Chân và vảy
Chân gà nòi thường có hai hàng vảy với đường đất chạy hình chữ chi ở giữa
hai hàng vảy. Gà nòi với ba hay bốn hàng vảy thường rất hiếm. Có sách ghi rằng
gà ba hàng vảy tuy đá nhanh đòn nhưng đòn không mạnh.
Trong khoảng hơn ba thập niên qua, các tay chơi gà ở miền Nam thường
không thích gà nòi có chân màu vàng, lý do là màu chân vàng là màu của gà thịt,
một lọai gà Tàu hay gà Bắc Thảo nuôi để lấy thịt. Ngày nay lọai gà chân vàng tuy
chưa được ưa chuộng một cách rộng rãi nhưng cũng đã được dần dà chấp nhận
trong giới mộ điệu chơi gà. Qúy độc giả có thể bấm vào đây để xem thêm về chân
vảy.

13
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Mắt ếch nếu gà nòi có mắt lớn thì không thích hợp cho các trận đá nhưng gà
có mắt lồi như mắt ếch thì lại khác. Gà mắt ếch có đặc điểm lanh lợi và linh động
khi ra trận. Nếu gà nòi mắt ếch mà có màu chân xanh thì được xem là hợp cách rất

qúy. Các tay chơi gà thường truyền tụng câu ca dao:
“Chân xanh mắt ếch đánh chết không chạy”
Những Đặc Tính Khác
* Đùi: Nở nang và thường dài hơn phần quản
* Chân: Tương đối cao. Loại chân vuông hoặc tam giác thường đựơc các sư
kê ưa chuộng.
* Mình: Rắn chắc và dài đòn. Phần bụng nhỏ và không phát triển.
* Da: Dày và đỏ.
* Thịt: thịt gà nòi là lọai có cơ bắp lớn nở nang do năng vận động và tập
luyện. Chính vì thế mà thịt gà nòi trở nên dai, phải “hầm” lâu hơn gà thường mới
ăn được !
* Xương: gà nòi có bộ xương rất lớn và nặng ký do đó cần có thời gian lâu
cho gà phát triển. Trung bình hơn 1 năm gà nòi mới đủ thể lực và cứng cáp để có
thể ra trường.
* Đuôi: đuôi gà nòi ngắn, lông ống cứng có hình cánh quạt để chống đỡ khi
nhảy, té. Gà có lông “Mã chỉ” thường có thêm lớp lông vũ phủ thêm bên ngòai lớp
lông ống.
* Cựa: Loại cựa đơn là thông thường nhất. Tuy nhiên có lọai gà nòi có từ 2
đến 6 cựa chột như đầu đinh nơi chân được gọi là gà “Nhị Đinh”, “Tam Đinh”,…
“Lục Đinh”. Đây là những lọai gà nòi giòng khác biệt. .
* Bộ Lông: Lông rất thưa thớt ở phần đầu, cổ và đùi. Lông cứng, dòn và dễ
gãy. Gà nòi có nhiều sắc lông chính như xám, ô, nhạn, điều và vàng. Các con gà
có sắc lông pha trông rất rực rỡ và đẹp mắt như xám son, ô điều (tía), chuối và ó.
* Trọng lượng: gà nòi có trọng lượng từ 6 tới 11 pounds (khoảng 2.8 kg tới 5
kg)
* Tiếng gáy: Gà nòi không gáy nhiều như các lọai gà tre, gà Thái hay gà
Tàu. Tiếng gáy của gà nòi trầm hùng.
14
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh

* Tánh nết: Đặc tính của gà nòi là can đảm, lì lợm và bất khuất. .
* Địa điểm: Gà nòi đòn nổi tiếng hiện nay được nuôi nhiều ở các tỉnh miền
Trung như : Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đà Nẵng và nhiều
vùng cao nguyên. Gà nòi cũng được phát triển rộng rãi các tỉnh, vùng ngòai Bắc
như : Lạng Sơn, Bắc Giang (tỉnh Hà Bắc cũ), Hà Nội, Nam Định,vv… Trong miền
Nam gà nòi được biết nhiều qua các địa danh như : Bà Rịa, Đồng Nai (Biên Hòa),
Sàigòn, Bà Điểm, Long An, Cao Lãnh,v.v,…
Qúy độc giả có thể Bấm vào đây để xem bản đồ địa danh Việt Nam.
(Việt Nam đựơc chia ra thành ba miền: Bắc, Trung, Nam. Trung phần được tính từ
Tỉnh Thanh Hóa xuống tới Đắc Lắc, Lâm Đồng, và Bình Thuận.)
Gà Cựa

Gà cựa là lọai gà nhỏ và nhẹ hơn với bô lông phát triển đầy đủ và có cựa bén
nhọn và dài. Gà cựa phát xuất từ miền Nam và được đa số người miền Nam yêu
chuộng đá gà theo lối gà cựa. Nghệ thuật chơi gà cựa không được phổ thông ngòai
miền Trung Phần và Bắc Phần. Theo truyền thống xa xưa thì gà cựa được thả cho
đá với cựa tự nhiên mọc ra nhưng ngày nay các tay chơi đá gà cựa đã biến hóa và
tháp cựa căm (cựa nhọn làm bằng căm xe), hay cựa dao cho các trận gà sanh tử.
Những đặc điểm khác của gà cựa cũng khác nhiều khi so với gà đòn như :
* Mặt : gà cựa có khuôn mặt rất “bảnh gà” và da mặt mỏng hơn.
* Mắt : mắt gà cựa nhỏ và tròn, mí mắt mỏng.
* Cổ : cổ gà cựa ngắn và nhỏ hơn nhiều so với gà nòi.
* Chân : ngắn và nhỏ.
* Cựa : gà cựa mọc cựa rất nhanh, hình thể cựa gà rất bén nhọn và dài.
* Lông : gà cựa có lông phủ kín tòan thân. Lông cổ mọc dài thành bờm và
lông mã mọc dài phủ xuống hai bên hông trông rất đẹp.
* Đuôi : đuôi gà cựa là lọai lông ống nhỏ mềm mại, khó gẫy. Các lông phủ
đuôi mọc dài và cong vòng như lông đuôi chim phụng.
* Trọng lượng : gà cựa cân nặng trong khác biệt từ 2.2ký-lô đến 3.2 ký-lô.
Gà Chọi, Gà Đá, Gà Nòi

15
Kû thuËt nu«I, chon vµ huÊn luyÖn ga chäi
th¹ch anh
Tùy theo thổ âm của mỗi vùng tại Việt Nam mà gà nòi được hiểu và gọi theo
nhiều từ khác nhau. Ngòai miền Bắc gà nòi được gọi là “Gà chọi”, trong khi miền
Trung gọi là “Gà đá”. Chữ “chọi” theo tiếng của miền Bắc có nghĩa là đánh lẫn
nhau. Riêng chữ “đá” dùng để diễn tả cách gà nòi cùng chân để đá con gà đối
phương trong trận đấu. Trong miền Nam hầu hết mọi người đều dùng hai chữ “gà
nòi”. Mặc dù dùng ba danh từ khác nhau để diễn tả gà nòi nhưng các tay chơi gà
tại các miền khác nhau trên nước Việt Nam đều hiểu rõ các danh từ địa phương và
vui vẻ chấp nhận cả những danh xưng về gà nòi này một cách hài hòa. Trong miền
Nam nơi sản sinh ra nhiều giống gà cựa hay. Các tay nuôi gà nòi thường chuyên
biệt về một lọai gà đòn hay cựa chứ không chuyên cả hai lọai. Nhưng các tay chơi
gà cựa hay gà đòn cũng dùng hai chữ “gà nòi” để nói đến lọai gà mình nuôi, mặc
dù có sự khác biệt rất rõ ràng giữa hai lọai gà nay như đã phân tích ở phần trên.
Theo thông lệ thì những tay chơi gà đòn không tham gia vào các trận đấu của dân
chơi gà cựa và ngược lại – nguyên nhân chính là hai lọai gà này có những cách
nuôi và kỹ thuật khác nhau trong việc huấn luyện xoay xổ, cũng như cách dưỡng
gà để ra trường.
Môn Chọi Gà
Lịch Sử và Gà Nòi

Cựa gà không chọc thủng áo da !!!.
Thú chơi gà nòi và truyền thống đá gà tại Việt Nam đã có từ lâu đời, có thể
hơn 700 năm trước vào thế kỷ thứ 12. Trong thời gian đầu khi sở thích chơi gà nòi
được bắt đầu phát triển cho một số bậc vua chúa quyền quí và sau đó lan rộng ra
chốn dân giã, những tài liệu về văn chương được truyền tụng đã bị thất lạc hoặc
tiêu huỷ và lấy mất do những lần Việt Nam bị nước Tàu xâm lăng và thống trị.
Lịch sử Việt Nam ghi lại những lần trở lại đô hộ Việt Nam, các sách vở quý giá
đều bị Tàu tịch thâu và đốt cháy để áp dụng chính sánh "ngu dân" hòng thống trị

Việt Nam lâu dài. Những tài liệu hướng dẫn về cách chọn lựa xem tướng gà nòi
chỉ xuất hiện gần đây vào thế kỷ thứ 17. Một trong những người tiên phong trong
việc biên soạn và để lại cho hậu thế nguồn tài liệu quý giá là Tả Quân Lê Văn
Duyệt (1763-1832), một Trung thần có công bình định và xây dựng tỉnh Gia định
ngày nay dưới thời vua Gia Long (Nguyễn Ánh).
Tục truyền Tả Quân Lê Văn Duyệt đã nuôi 5000 con chiến kê để nghiên cứu
về các thể loại như Ngũ Hành luận dựa trên sắc lông, phép xem tướng và phép
16