NGUYỄN THỊ LÝ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI

LUẬT KINH TẾ

LUẬN VĂN THẠC SỸ
CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
KHI VI PHẠM HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI

NGUYỄN THỊ LÝ

2016 - 2018
HÀ NỘI - 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO


TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
KHI VI PHẠM HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI

NGUYỄN THỊ LÝ

CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ

MÃ SỐ: 8380107

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM MINH SƠN

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu nêu
trong luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2018
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Thị Lý


LỜI CẢM ƠN
Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đối với TS. Phạm Minh Sơn
– người hướng dẫn đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ em trong suốt quá trình triển
khai, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các thầy, các cô giáo trong khoa Đào tạo Sau Đại
học - Đại học Mở Hà Nội đã truyền đạt những kiến thức khoa học chuyên
ngành cho em trong những năm tháng qua.
Xin cảm ơn Sở Tư pháp tỉnh Bắc Giang đã tạo điều kiện, cảm ơn các bạn
bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, khuyến khích, giúp đỡ để tác giả hoàn
thành luận văn này.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN


Nguyễn Thị Lý


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU

1-8

PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM
BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI KHI VI PHẠM HỢP

9

ĐỒNG THƯƠNG MẠI
1.1. Khái niệm và đặc điểm của trách nhiệm bồi thường
thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại
...............................

9

1.1.1. Khái quát về hợp đồng và bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồngthương mại
.............................................................

9

1.1.2. Đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng thương mại
.................................................


12

1.1.3. Bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng và bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng
.......................................................

14

1.2. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại
khi vi phạm hợp đồng thương mại

18

...............................................
1.2.1. Hành vi vi phạm hợp đồng
...................................................
1.2.2. Thiệt hại thực tế
....................................................................
1.2.3. Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm và thiệt
hại thực tế xảy ra

18

20

21


.........................................................................

1.2.4. Yếu tố lỗi của bên vi phạm hợp đồng
...................................

23

1.3. Nội dung của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng thương mại
...............................................
1.4. Miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại
..............................

24

25

1.4.1. Miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo thỏa thuận
của các bên
............................................................................

26

1.4.2. Vi phạm hợp đồng do lỗi của bên bị thiệt hại và bên
thứ ba
...........................................................................................
1.4.3. Sự kiện bất khả kháng
..........................................................

27

27


1.4.4. Vi phạm hợp đồng do thực hiện quyết định của cơ
quan quản lý nhà nước
..................................................................
1.4.5. Hoàn cảnh thay đổi cơ bản
...................................................

29

30

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN
THỰC HIỆN TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI KHI VI PHẠM HỢP ĐỒNG THƯƠNG

34

MẠI
2.1. Thực trạng pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại

34


...............................
2.1.1. Hành vi vi phạm hợp đồng
...................................................
2.1.2. Các loại thiệt hại được bồi thường
.......................................
2.1.3. Căn cứ lỗi trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại

.............

34

36

43

2.1.4. Miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại do lỗi của bên
bị thiệt hại và bên thứ ba

44

..........................................................
2.1.5. Bồi thường thiệt hại khi có thỏa thuận phạt vi phạm
.........
2.1.6. Nghĩa vụ hạn chế thiệt hại
...................................................
2.1.7. Quy định về tiền lãi do chậm trả tiền
...................................

46

49

50

2.1.8. Bồi thường thiệt hại trong trường hợp kết quả giám
định sai


53

...........................................................................................
2.1.9. Thỏa thuận miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại
............
2.1.1 Quy định về sự kiện bất khả kháng và nghĩa vụ thông
0. báo

54

55

2.2. Thực tiễn thực hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại
khi vi phạm hợp đồng thương mại

58

............................................
2.2.1. Xác định hành vi vi phạm hợp đồng

58


....................................
2.2.2. Vi phạm hợp đồng trước hạn đối với hợp đồng tín
dụng ....
2.2.3. Các loại thiệt hại được bồi thường
.......................................
2.2.4. Bồi thường thiệt hại khi có thỏa thuận phạt vi phạm
.........

2.2.5. Thỏa thuận bồi thường thiệt hại không phải chứng
minh

64

68

70

71

Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VÀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM
BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI KHI VI PHẠM HỢP

76

ĐỒNG THƯƠNG MẠI
3.1. Hoàn thiện các quy định pháp luật
....................................

76

3.2. Tăng cường phổ biến pháp luật hợp đồng cho cá
nhân, doanh nghiệp

82

........................................................................
3.3. Nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp của Tòa án,

Trọng tài

83

...............................................................................
3.4. Phát triển hoạt động hòa giải ngoài Tòa án
.......................
PHẦN KẾT LUẬN
..............................................................
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
............................

85

88

89


Phụ lục 1: Điều kiện giao dịch chung về vay từng lần không tài sản
bảo đảm dành cho khách hàng cá nhân của Ngân hàng
TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank)
Phụ lục 2: Điều khoản, điều kiện chung về tín dụng tại
Techcombank (Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam)
áp dụng cho khách hàng cá nhân
Phụ lục 3: Bản án phúc thẩm số 87/2018/KDTM-PT ngày
05/7/2018 của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội về
việc “Tranh chấp hợp đồng dịch vụ bảo vệ”



DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
 Văn bản luật quốc tế
1. Công ước Viên năm 1980 về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
(CISG).
 Luật và văn bản hướng dẫn thi hành
2. Quốc hội (2005), Bộ luật Dân sự.
3. Quốc hội (2005), Luật Thương mại.
4. Quốc hội (2014), Luật Xây dựng.
5. Quốc hội (2014), Luật Hàng không dân dụng Việt Nam (sửa đổi bổ
sung).
6. Quốc hội (2015), Bộ luật Dân sự.
7. Quốc hội (2015), Bộ luật Hàng hải.
 Đề tài nghiên cứu, bài viết đăng trên tạp chí:
8. Lê Mai Anh (2002), Bồi thường thiệt hại do người có thẩm quyền của cơ
quan tiến hành tố tụng gây ra, luận án tiến sĩ tại Trường Đại học Luật Hà
Nội.
9. Nguyễn Trọng Bách (2016), Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ
trong hợp đồng tín dụng tại các Ngân hàng cổ phần thương mại Việt
Nam, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại học Mở Hà Nội.
10. Nguyễn Thị Hải (2013), Chế tài do vi phạm hợp đồng trong kinh
doanh và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam, khóa luận tốt nghiệp tại
Trường Đại học Mở Hà Nội.
11. Phạm Văn Hiệp (2015), Chế tài bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp
đồng, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại học Mở Hà Nội.


12. Nguyễn Huyền Ly (2014), Xác định thiệt hại trong trách nhiệm bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng, khóa luận tốt nghiệp tại Trường Đại
học Mở Hà Nội.
13. Phạm Thị Kim Oanh (2014), Tổn thất tinh thần và cách xác định tổn

thất tinh thần trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng,
luận văn thạc sĩ tại Trường Đại học Mở Hà Nội.
14. Nguyễn Thị Thu Quyên (2008), Bồi thường thiệt hại cho người lao
động khi bị chấm dứt hợp đồng lao động theo pháp luật Việt Nam, khóa
luận tốt nghiệp tại Trường Đại học Luật Hà Nội.
15. Nguyễn Thị Út Quỳnh (2015), Yếu tố lỗi trong việc xác định trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng – những vấn đề lý luận và
thực tiễn, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại học Mở Hà Nội.
16. Nguyễn Văn Thọ (2015), Pháp luật Việt Nam về miễn trách nhiệm bồi
thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại
học Mở Hà Nội.
17. TS. Phan Thị Thanh Thủy (2014), “So sánh các quy định về trách
nhiệm do vi phạm hợp đồng trong Luật Thương mại Việt Nam 2005 và
Công ước Viên 1980”, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội:
Luật học, số 3/2014.
18. Nguyễn Thị Huyền Trang (2014), Chế tài vi phạm hợp đồng trong
kinh doanh và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam, khóa luận tốt nghiệp tại
Trường Đại học Mở Hà Nội.
19. Nguyễn Thị Trang (2015), Các hình thức chế tài do vi phạm hợp đồng
thương mại – lý luận và thực tiễn, khóa luận tốt nghiệp tại Trường Đại
học Mở Hà Nội.
20. Nguyễn Thị Bích Vân (2015), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi
phạm hợp đồng – lý luận và thực tiễn, luận văn thạc sĩ tại Đại học Mở Hà
Nội.


21. Ngô Xuân Vĩnh (2016), Chế tài do vi phạm hợp đồng trong lĩnh vực
thương mại – những vấn đề lý luận và thực tiễn, luận văn thạc sĩ tại
Trường Đại học Mở Hà Nội.
22. Lê Hồng Việt (2014), Chế tài bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp

đồng thương mại, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại học Mở Hà Nội.
23. Vũ Thị Yến (2016), Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế theo pháp luật Việt Nam, luận văn thạc sĩ tại Trường Đại
học Mở Hà Nội.


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Sự phát triển về kinh tế - xã hội đồng nghĩa với sự gia tăng của các giao
dịch dân sự cũng như hoạt động thương mại, dẫn đến tranh chấp trong lĩnh vực
thương mại tăng nhanh, giá trị lớn và ngày một trở nên phức tạp. Nguyên nhân
của tình trạng này là do nhận thức pháp luật của một bộ phận cá nhân, doanh
nghiệp còn hạn chế, hệ thống quy định pháp luật liên quan còn chưa thống nhất,
đồng bộ và hiệu quả thực thi pháp luật chưa cao.
Nâng cao nhận thức pháp luật của các cá nhân, doanh nghiệp là việc cấp
thiết trong hoàn cảnh hiện nay, tuy nhiên hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp
luật còn gặp nhiều khó khăn và phải qua thời gian dài mới đạt kết quả. Vì vậy,
cần ưu tiên hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi
pháp luật trên thực tế để góp phần giảm số vụ tranh chấp, giảm thời gian giải
quyết tranh chấp trong hoạt động thương mại.
Có thể nói, loại tranh chấp xảy ra nhiều nhất trong hoạt động thương mại
là tranh chấp về hợp đồng. Khi xem xét trách nhiệm của các bên tranh chấp về
hợp đồng thường kèm theo trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Vì vậy, hoàn thiện
các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại
có thể góp phần giảm số lượng và thời gian giải quyết tranh chấp hợp đồng
thương mại.
Liên quan đến bồi thường thiệt hại hiện vẫn còn nhiều quan điểm khác
nhau khi xác định một hành vi vi phạm hợp đồng có lỗi hay không có lỗi, căn cứ
phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, các trường hợp được miễn trách
nhiệm bồi thường thiệt hại … Để giải quyết những trường hợp bất đồng quan

điểm này, cần nghiên cứu những tranh chấp phổ biến trên thực tế, từ đó đưa ra
các hướng dẫn, giải thích, áp dụng pháp luật trong tình huống điển hình (án lệ).
Về mặt lý luận, đã có nhiều công trình nghiên cứu về trách nhiệm pháp lý
do vi phạm hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong lĩnh
vực thương mại nói riêng. Tuy nhiên, phần lớn những nghiên cứu này được thực


hiện trước khi Bộ luật Dân sự năm 2015 có hiệu lực. Những thay đổi của Bộ luật
Dân sự năm 2015 so với Bộ luật Dân sự năm 2005 khiến cho vấn đề trách nhiệm
bồi thường thiệt hại trong hợp đồng thương mại thu hút được nhiều sự quan tâm
nghiên cứu.
Tình trạng tranh chấp bồi thường thiệt hại trong hợp đồng thương mại
ngày càng tăng, còn nhiều mâu thuẫn trong quy định pháp luật và nhiều quan
điểm chưa thống nhất về mặt lý luận nên nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại trong hợp đồng là cần thiết. Tác giả đã lựa chọn đề tài “Trách nhiệm
bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại” để thực hiện luận
văn tốt nghiệp. Từ thực tế tranh chấp bồi thường thiệt hại trong hợp đồng, luận
văn đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về hợp đồng,
nâng cao ý thức pháp luật cho cá nhân, doanh nghiệp cũng như nâng cao hiệu
quả giải quyết tranh chấp.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Liên quan đến đề tài nghiên cứu đã có nhiều đề tài, bài viết về chủ đề này.
Một số đề tài tìm hiểu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trên
các phương diện như như ô nhiễm môi trường, trong các vụ tai nạn giao thông,
trong lĩnh vực lao động, lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng … hoặc chỉ
nghiên cứu một nội dung của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
như yếu tố lỗi, năng lực bồi thường thiệt hại, cách xác định thiệt hại, tổn thất
tinh thần …, cụ thể là một số đề tài:
+ Đề tài “Bồi thường thiệt hại do người có thẩm quyền của cơ quan tiến
hành tố tụng gây ra” của tác giả Lê Mai Anh, luận án tiến sĩ luật học tại Đại học

Luật Hà Nội năm 2002.
+ Đề tài “Bồi thường thiệt hại cho người lao động khi bị chấm dứt hợp
đồng lao động theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Thu Quyên,
khóa luận tốt nghiệp tại Đại học Luật Hà Nội năm 2008.


+ Đề tài “Tổn thất tinh thần và cách xác định tổn thất tinh thần trong trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng” của tác giả Phạm Thị Kim Oanh,
luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm 2014.
+ Đề tài “Xác định thiệt hại trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng” của tác giả Nguyễn Huyền Ly, khóa luận tốt nghiệp tại Đại học Mở
Hà Nội năm 2014.
+ Đề tài “Yếu tố lỗi trong việc xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng – những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Út
Quỳnh, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm 2015.
+ Đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do làm ô nhiễm môi trường
theo quy định của pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành” của tác giả Trần Thị
Nguyệt Anh, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm 2016.
+ Đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi xâm phạm quyền lợi của
người tiêu dùng” của tác giả Lê Sơn Tùng, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học
Mở Hà Nội năm 2016.
+ Đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo pháp luật
dân sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Hợi, luận án tiến sĩ luật học tại Đại
học Luật Hà Nội năm 2017.
Ngoài ra, nhiều đề tài nghiên cứu khoa học khác cũng tìm hiểu về trách
nhiệm pháp lý, các loại chế tài nói chung đối với bên vi phạm trong hợp đồng
hoặc trong các loại hợp đồng cụ thể như hợp đồng mua bán hàng hóa, hợp đồng
tín dụng hoặc chỉ tìm hiểu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trên một khía cạnh
như các trường hợp miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
+ Đề tài “Chế tài do vi phạm hợp đồng trong kinh doanh và thực tiễn áp

dụng tại Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Hải, khóa luận tốt nghiệp tại Đại
học Mở Hà Nội năm 2013.


+ Đề tài “Chế tài vi phạm hợp đồng trong kinh doanh và thực tiễn áp dụng
tại Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Huyền Trang, khóa luận tốt nghiệp tại Đại
học Mở Hà Nội năm 2014.
+ Đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại của công chức trong hoạt động
quản lý kinh doanh” của tác giả Phạm Lan Hương, luận văn thạc sĩ luật học tại
Đại học Mở Hà Nội năm 2014.
+ Đề tài “Pháp luật Việt Nam về miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại
khi vi phạm hợp đồng” của tác giả Nguyễn Văn Thọ, luận văn thạc sĩ luật học
tại Đại học Mở Hà Nội năm 2015.
+ Đề tài “Các hình thức chế tài do vi phạm hợp đồng thương mại – lý luận
và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Trang, khóa luận tốt nghiệp tại Đại học Mở
Hà Nội năm 2015.
+ Đề tài “Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng mua
bán tài sản” của tác giả Trịnh Diệp Ly, khóa luận tốt nghiệp tại Đại học Mở Hà
Nội năm 2015.
+ Đề tài “Chế tài do vi phạm hợp đồng trong lĩnh vực thương mại – những
vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Ngô Xuân Vĩnh, luận văn thạc sĩ luật học
tại Đại học Mở Hà Nội năm 2016.
+ Đề tài “Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Vũ Thị Yến, luận văn thạc sĩ luật học tại
Đại học Mở Hà Nội năm 2016.
+ Đề tài “Trách nhiệm pháp lý do vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng tín
dụng tại các Ngân hàng cổ phần thương mại Việt Nam” của tác giả Nguyễn
Trọng Bách, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm 2016.
Có một số đề tài nghiên cứu về bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng
nói chung hoặc hợp đồng thương mại nhưng theo khía cạnh bồi thường thiệt hại

là một hình thức chế tài áp dụng với bên có hành vi vi phạm hợp đồng:


+ Đề tài “Chế tài bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng kinh doanh
thương mại” của tác giả Ngô Văn Hiệp, luận văn thạc sĩ luật học tại Khoa Luật,
Trường Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2007.
+ Đề tài “Chế tài do vi phạm hợp đồng thương mại - Những vấn đề lý
luận và thực tiễn” của tác giả Hoàng Thị Hà Phương, luận văn thạc sĩ luật học
tại Đại học Luật Hà Nội năm 2012.
+ Đề tài “Chế tài bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng thương mại”
của tác giả Lê Hồng Việt, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm
2014.
+ Đề tài “Chế tài bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng” của tác giả
Phạm Văn Hiệp, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Mở Hà Nội năm 2015.
Có một số đề tài nghiên cứu về bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng,
đó là:
+ Đề tài “Bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng dân sự – Một số vấn
đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Lê Thị Yến, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại
học Luật Hà Nội năm 2013.
+ Đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng – lý luận
và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Bích Vân, luận văn thạc sĩ luật học tại Đại
học Mở Hà Nội năm 2015.
Tuy nhiên, cả hai đề tài này đều được thực hiện dựa trên các quy định của
Bộ luật Dân sự năm 2005, trước khi Bộ luật Dân sự năm 2015 được ban hành.
Theo tìm hiểu của tác giả, từ thời điểm Bộ luật Dân sự năm 2015 được ban hành
đến nay, chưa có đề tài nào nghiên cứu riêng về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
khi vi phạm hợp đồng thương mại.
Nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng
thương mại trong thời gian gần đây đã trở thành chủ đề thu hút sự quan tâm
không chỉ đối với giới nghiên cứu, nhà hoạch định chính sách mà còn cả giới

luật gia và doanh nghiệp. Tuy không phải là vấn đề nghiên cứu mới, nhưng với


hướng triển khai nghiên cứu là quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 về bồi
thường thiệt hại và những khía cạnh khác về thực tiễn bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng thương mại, tác giả tin tưởng rằng luận văn sẽ có những đóng
góp mới về mặt lý luận cũng như thực tiễn trong lĩnh vực này.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích của việc nghiên cứu đề tài
- Làm rõ lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp
đồng thương mại theo quy định của Luật Thương mại năm 2005 và Bộ luật Dân
sự năm 2015.
+ Đánh giá đúng đắn được thực trạng pháp luật , thực tiễn thực hiện pháp
luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại.
- Đề xuất những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật, nâng cao ý thức
thực hiện hợp đồng và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
- Làm rõ cơ sở lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng.
- Nghiên cứu, tìm hiểu quy định của Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại
về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng.
- Đánh giá thực tiễn thực hiện quy định pháp luật và thực tiễn giải quyết
tranh chấp về bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng.
- Đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật,
nâng cao ý thức thực hiện hợp đồng và hiệu quả giải quyết tranh chấp.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là pháp luật về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại và hoạt động giải quyết tranh chấp
về bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng dưới góc độ pháp lý.



4.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của luận văn thạc sĩ luật học, do điều kiện thời gian có
hạn, tác giả tập trung nghiên cứu các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do vi phạm hợp đồng trong pháp luật dân sự Việt Nam nói chung, pháp luật
thương mại nói riêng, chưa có điều kiện đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu trách nhiệm
bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng trong các lĩnh vực khác và pháp luật
quốc tế.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu nói trên, nghiên cứu được tiến
hành dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin và tư tưởng Hồ Chí
Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về
quản lý Nhà nước, quản lý xã hội cũng như chủ trương, quan điểm về việc xây
dựng pháp luật dân sự.
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng các phương pháp nghiên
cứu như phân tích, tổng hợp, so sánh … Nguồn tài liệu nghiên cứu là các văn
bản pháp luật về hợp đồng; một số nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt
hại do vi phạm hợp đồng trong lĩnh vực dân sự, thương mại và một số vụ tranh
chấp liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của công trình nghiên cứu
Đề tài là công trình nghiên cứu có hệ thống về trách nhiệm bồi thường
thiệt hại khi vi phạm hợp đồng trong Bộ luật Dân sự, Luật Thương mại và
những vướng mắc, tồn tại khi áp dụng quy định pháp luật cũng như khi giải
quyết tranh chấp. Đề tài đã góp phần bổ sung về mặt lý luận và thực tiễn cho
lĩnh vực nghiên cứu với các kết quả sau đây:
- Đề tài đã làm rõ được cơ sở lý luận của trách nhiệm bồi thường thiệt hại
khi vi phạm hợp đồng. Cụ thể, đề tài đã xây dựng khái niệm, chỉ rõ các đặc
điểm, căn cứ phát sinh, nội dung của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi



phạm hợp đồng; các trường hợp được miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi
vi phạm hợp đồng.
- Thông qua một số vụ việc tranh chấp trên thực tế về bồi thường thiệt hai
khi vi phạm hợp đồng, đề tài nêu lên những tồn tại trong quá trình thực hiện hợp
đồng và giải quyết tranh chấp, nêu lên một số bất cập về mặt quy định pháp luật.
- Đề tài đã đề xuất kiến nghị hoàn thiện một số quy định pháp luật; đề
xuất giải pháp nâng cao ý thức pháp luật cho cá nhân, doanh nghiệp và nâng cao
hiệu quả giải quyết tranh chấp tại Tòa án, Trọng tài.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn gồm 3 Chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi
vi phạm hợp đồng thương mại.
Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện trách nhiệm bồi
thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại.
Chương 3: Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và thực thi pháp
luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thương mại.


Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
KHI VI PHẠM HỢP ĐỒNG THƯƠNG MẠI
1.1. Khái niệm và đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng thương mại
1.1.1. Khái quát về hợp đồng và bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng
thương mại
- Khái niệm hợp đồng:
Theo nghĩa rộng, hợp đồng là sự thống nhất thỏa thuận của hai hay nhiều
chủ thể. Khi các chủ thể cùng thống nhất ý chí về một nội dung nào đó nghĩa là

một thỏa thuận đã được hình thành và hợp đồng được xác lập. Cách các bên lựa
chọn ghi nhận thỏa thuận sẽ quyết định hình thức hợp đồng. Trong cuộc sống
sinh hoạt, hợp đồng thường tồn tại dưới dạng thỏa thuận bằng lời nói. Khi cần
chắc chắn về khả năng thực hiện hợp đồng hoặc chứng minh nội dung thỏa
thuận, các bên sẽ lựa chọn xác lập hợp đồng bằng văn bản, ví dụ khi hợp đồng
có giá trị lớn hoặc trong kinh doanh.
Hợp đồng là thỏa thuận về quyền và nghĩa vụ của các bên trong mỗi quan
hệ pháp luật. Nội dung thỏa thuận trong hợp đồng tạo ra các hệ quả pháp lý là
phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ của các bên liên quan. Trong
hợp đồng, quyền của bên này thường tương ứng với quyền của bên kia và ngược
lại, nghĩa vụ của bên này cũng tương ứng với nghĩa vụ của bên kia. Thông qua
việc thực hiện hợp đồng, các bên đạt được mục đích mình mong muốn. Ví dụ,
bên A có nghĩa vụ thực hiện một công việc cho bên B thì tương ứng, bên B có
nghĩa vụ trả cho bên A một khoản tiền công. Bên B có quyền nhận kết quả thực
hiện công việc từ bên A thì tương ứng bên A có quyền nhận tiền thù lao từ bên
B. Như vậy, bản chất hợp đồng là quan hệ về tài sản nên thực hiện đúng hợp
đồng góp phần thúc đẩy giao dịch dân sự phát triển, góp phần thúc đẩy kinh tế
xã hội phát triển.


Khi thiết lập hợp đồng, các bên có quyền tự do thỏa thuận. Tuy nhiên, để
quyền lợi của các bên được bảo vệ thì hợp đồng này phải có hiệu lực, nghĩa là
hợp đồng phải được công nhận. Hợp đồng có hiệu lực khi nó đáp ứng được các
quy định về nội dung và hình thức hợp đồng. Về nội dung, các bên trong hợp
đồng có quyền tự do thỏa thuận nhưng những thỏa thuận này không được trái
pháp luật và đạo đức xã hội. Về hình thức, có một số loại hợp đồng phải thực
hiện các thủ tục như công chứng, chứng thực, đăng ký, … thì mới có hiệu lực,
như các hợp đồng liên quan đến bất động sản hoặc động sản phải đăng ký quyền
sở hữu: nhà ở, quyền sử dụng đất, xe ô tô, phần vốn góp trong doanh nghiệp, …
Hoạt động thương mại là hoạt động kinh doanh, nhằm mục đích sinh lợi

của các tổ chức, cá nhân. Hợp đồng được xác lập trong hoạt động thương mại
được gọi là hợp đồng thương mại. Do hợp đồng gắn liền với hoạt động sản xuất,
kinh doanh nên nếu một bên trong hợp đồng thương mại không thực hiện đúng
nội dung thỏa thuận thì có thể gây thiệt hại lớn cho bên kia. Vì vậy, khi soạn
thảo hợp đồng thương mại, các bên luôn thỏa thuận rất chi tiết về nội dung hợp
đồng, đặc biệt là những điều khoản xác định trách nhiệm của các bên khi vi
phạm hợp đồng.
- Vi phạm hợp đồng:
Một hợp đồng có hiệu lực có giá trị bắt buộc thi hành đối với các bên
tham gia giao kết hợp đồng. Các bên phải thực hiện đúng nghĩa vụ của mình
theo đúng đối tượng, số lượng, chất lượng, thời hạn, phương thức, địa điểm …
đã thỏa thuận. Khi các bên thực hiện đúng, đầy đủ theo nội dung thỏa thuận
nghĩa là các bên đã thực hiện đúng hợp đồng. Trường hợp có bên không thực
hiện đúng nội dung thỏa thuận nghĩa là bên đó đã vi phạm hợp đồng và bên vi
phạm phải chịu trách nhiệm đối với hành vi vi phạm hợp đồng của mình.
Không thực hiện đúng nội dung thỏa thuận có thể là chậm thực hiện nghĩa
vụ, hàng hóa không đạt chất lượng yêu cầu hoặc thiếu hụt về số lượng … nên có
thể nói, “không thực hiện đúng hợp đồng” hoặc “không thực hiện nghĩa vụ” là
“vi phạm hợp đồng”.


- Trách nhiệm pháp lý khi vi phạm hợp đồng:
Trách nhiệm thường được dùng với ý nghĩa là phần việc một người phải
thực hiện hoặc hậu quả họ phải chịu nếu không thực hiện được công việc. Trách
nhiệm pháp lý được hiểu là hậu quả bất lợi một chủ thể phải gánh chịu do có
hành vi vi phạm pháp luật. Hợp đồng có hiệu lực thì có giá trị bắt buộc thi hành
với các bên tham gia giao kết và được pháp luật bảo vệ. Vì vậy, bên vi phạm
hợp đồng được coi là vi phạm pháp luật và phải chịu trách nhiệm pháp lý là
trách nhiệm dân sự đối với bên bị vi phạm.
Khi nói về trách nhiệm do vi phạm hợp đồng thì các nhà làm luật thường

sử dụng thuật ngữ gần nghĩa như “chế tài”, “trách nhiệm” (trách nhiệm dân sự).
Chẳng hạn như: trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật, trách nhiệm
do chậm thực hiện nghĩa vụ trả tiền, trách nhiệm do không thực hiện hoặc không
được thực hiện một công việc, chế tài buộc thực hiện đúng hợp đồng, chế tài
tạm ngừng thực hiện hợp đồng, chế tài đình chỉ thực hiện hợp đồng, chế tài hủy
bỏ hợp đồng [3],[6]. Có thể thấy thuật ngữ “chế tài” và “trách nhiệm dân sự” có
nội hàm tương đương và được sử dụng thay thế nhau. Trong một số trường hợp,
cụm từ “biện pháp” hoặc “phương thức” cũng được sử dụng thay thế cho thuật
ngữ “chế tài”.
Mang tính chất của trách nhiệm dân sự là trách nhiệm về tài sản, trách
nhiệm pháp lý khi vi phạm hợp đồng là hậu quả bất lợi về vật chất mà bên vi
phạm hợp đồng phải chịu đối với bên bị vi phạm. Theo đó, có hai hậu quả pháp
lý bất lợi do vi phạm hợp đồng là bên vi phạm đền bù về vật chất tương xứng
những thiệt hại mà bên bị vi phạm phải gánh chịu hoặc bên vi phạm chịu thiệt
hại vật chất vì đã vi phạm hợp đồng bất kể bên bị vi phạm có bị thiệt hại hay
không. Từ đây hình thành hai hình thức trách nhiệm dân sự do vi phạm hợp
đồng là bồi thường thiệt hại và phạt vi phạm.
Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm đền bù về vật chất tương xứng
những thiệt hại mà bên bị vi phạm phải chịu. Còn phạt vi phạm là việc bên vi
phạm chịu thiệt hại vật chất vì đã vi phạm hợp đồng. Phạt vi phạm không xem


xét đến hậu quả của hành vi vi phạm hợp đồng còn bồi thường thiệt hại phụ
thuộc vào hậu quả của hành vi vi phạm hợp đồng (phụ thuộc vào mức độ thiệt
hại). Giá trị bồi thường thiệt hại tương đương với giá trị thiệt hại xảy ra.
Hành vi vi phạm hợp đồng của một bên có thể gây ra thiệt hại cho bên kia
và bên vi phạm phải bù đắp những thiệt hại đó. Việc bù đắp thiệt hại phải tuân
thủ nguyên tắc đền bù tương xứng. Nghĩa là giá trị bồi thường phải tương đương
với giá trị thiệt hại xảy ra, bên vi phạm không thể lựa chọn bồi thường số tiền
nhỏ hơn giá trị thiệt hại và bên bị vi phạm cũng không thể đòi hỏi số tiền bồi

thường lớn hơn giá trị thiệt hại. Bằng việc bồi thường thiệt hại, bên vi phạm đã
sửa chữa, khôi phục tình trạng của quan hệ hợp đồng như trước khi có hành vi vi
phạm hợp đồng.
Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm trách nhiệm bồi thường
thiệt hại khi vi phạm hợp đồng như sau: Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng là việc bên vi phạm hợp đồng trả một khoản tiền cho bên bị vi
phạm để bù đắp những thiệt hại xảy ra do hành vi vi phạm hợp đồng.
1.1.2. Đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng
thương mại
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng là một loại trách
nhiệm dân sự nên có những đặc điểm chung của trách nhiệm dân sự. Đồng thời,
trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng có những đặc điểm riêng,
đó là:
- Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng phát sinh trong
quá trình thực hiện hợp đồng đã có hiệu lực pháp luật.
Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi
phạm hợp đồng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Nếu trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng phát sinh khi có hành vi vi phạm
pháp luật và có thiệt hại thực tế thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm
hợp đồng gắn việc xảy ra thiệt hại với hành vi vi phạm hợp đồng. Hợp đồng có


giá trị bắt buộc các bên thực hiện và được pháp luật bảo vệ chỉ khi hợp đồng có
hiệu lực pháp luật.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng thường phát sinh
trong quá trình các bên thực hiện hợp đồng. Có trường hợp sau khi các bên đã
thực hiện xong hợp đồng vẫn phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành
vi vi phạm hợp đồng, ví dụ như trường hợp bảo hành hàng hóa: sau khi sử dụng
sản phẩm một thời gian, bên mua mới phát hiện khuyết tật của hàng hóa và bên
bán có thể phải bồi thường. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại sau khi thực hiện

xong hợp đồng này phát sinh do sự thỏa thuận của các bên.
- Trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng là loại trách
nhiệm pháp lý mang tính tài sản.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại luôn là trách nhiệm về tài sản bất kể
thiệt hại được bồi thường là thiệt hại về vật chất hay thiệt hại về tinh thần. Đối
với thiệt hại vật chất thì bên vi phạm hợp đồng phải bồi thường toàn bộ thiệt hại
đã gây ra. Nếu thiệt hại xảy ra là thiệt hại về tinh thần thì do không thể xác định
chính xác mức độ thiệt hại về tinh thần nên thiệt hại sẽ được ước tính và quy đổi
giá trị bồi thường thành một số tiền.
- Phạm vi của trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi vi phạm hợp đồng phụ
thuộc vào thỏa thuận trong hợp đồng.
Hợp đồng hình thành trên cơ sở thống nhất ý chí của các bên tham gia hợp
đồng. Khi có hành vi vi phạm hợp đồng thì phạm vi trách nhiệm bồi thường thiệt
hại được xác định đầu tiên bằng cách căn cứ vào những thỏa thuận trong hợp đồng.
Theo quy định pháp luật, phạm vi trách nhiệm bồi thường thiệt hại là phạm vi thiệt
hại thực tế; bên bị vi phạm không thể yêu cầu mức bồi thường cao hơn giá trị thiệt
hại thực tế; bên vi phạm cũng không thể trả mức bồi thường thấp hơn giá trị thiệt
hại thực tế trừ trường hợp các bên có thỏa thuận. Các bên cũng có thể thỏa thuận
trước một mức bồi thường thiệt hại ước tính dựa trên dự đoán về thiệt hại có thể
xảy ra.