ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VÃN
....... ................................ ooo - ....................... ...............

NGUYỄN KHÁNH HÀ

CÂU DIÊU KIỆN
TRONG TIẾNG VIỆT
■
■
C h u y ên n g àn h : Lý luận ngôn ngữ
M ã số: 62 22 01 01

LƯẬN ÁN TIẾN Sĩ NGÔN NGỮ HỌC

Ngưòi hưỏng d ẫ n k h o a h ọ c :
G S.TS. NGUYỄN MINH T H Ư Y ÊT
PG S.TS. N G U YỄN VẢN H IỆ P

HÀ NỘI - 2 0 0 8


LO>I CAM DOAN
Toi xin cam doan day la cong trinh nghien cuu cua rieng
toi. Cac so lieu, ket qua neu tren luan an la (rung thirc va chua
lu'ng duac ai cong bo trong bat cir mot cong trinh nao.

Tac gia luan an

Nguyen Khanh Ha

MỤC LỤC
Trang phụ b ìa............................................................................................................................................................................. ị
Lời cam đ oan .............................................................................................................................................................................ii
M ục lụ c ......................................................................................................................................................................................iii
Danh mục các b ả n g ............................................................................................................................................................... vi
Danh m ục các hình vẽ, đồ t h ị ............................................................................................................................................ ix
M ở đ ầ u ..........................................................................................................................................................................................1
Chương 1. Lịch sử vấn đề và cơ sở lý thuyết của luận á n ......................................................................................... 6
1.1. Các khuynh hướng nghiên cứu câu điều kiện trên thế g iớ i................................................................7
1.1.1. K huynh hướng cổ đ iể n ................................. ....................................................................................... 7
1.1.2. Khuynh hướng hiện đ ạ i...................................................................................................................... 10
1.2. Các nhà ngữ pháp V iệt N am nghiên cứu về câu điều kiện tiếng V iệ t......................................... 17
1.2.1. T ổng quan các côn g trình nghiên cứu vể câu điều kiện tiếng V iệt......................................17
1.2.2. M ột số hướng phân loại câu điều kiện tiếng V iệt......................................................................23
1.3. Cơ sở lý thuyết chính của luận á n ............................................................................................................26
1.3.1. Lý thuvết điển mẫu (Prototype T h e o ry ì.......................................................................................26
1.3.2. Lý thuyết không gian tinh thần (M ental Spaces T h e o ry ).......................................................32
1.3.3. Lý thuyết ngữ pháp kết cấu (Construction Grammar)............................................................. 35
1.3.4. Những thông số căn bản của câu điều k iệ n ..... ...........................................................................38
Tiểu kết chương 1....................................................................................................................................................47
Chương 2.

Phạm trù câu điều kiện tiếng V iệ t.............................................................................................................48

2.1. Quan điểm của tác giả luận án về câu điều kiện và câu điều kiện điển mẫu tiếng V iệt ....48
2.2. Xác định câu điều kiện trong tiếng Việt .............................................................................................. 51
2.2.1. Danh sách câu điều kiện tiếng V iệt theo quan điểm
của các nhà nghiên cứu đi trư ớc.................................................................................................................. 51
2.2.2. N gu yên tắc xác định phạm trù câu điều k iệ n .............................................................................53

2.2.3. Những kiểu câu không thuộc phạm trù câu điều k iệ n ................ ........................................... 53
2.2.4. Các kiểu câu (kết cấu) thuộc phạm trù câu điều kiện tiếng V iệ t.........................................55
Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................................................................58
Chương 3. Câu điều kiện N ếu A thì B ............................................................................................................................59
3.1. Tính phổ biến của câu điều kiện N ếu A thì B...................................................................................... 59

111


3 .1 .1 . K ết quả th ốn g kê tần suất xu ất hiện của các nhóm câu đ iều k iện
trong 1069 phiếu tư liệ u ...........................................................................................................................................5 9
3 .1 .2 . T hốn g k ê tần suất xuất h iện của cá c nhóm câu đ iều k iện
trong 6 tác phẩm văn h ọ c ........................................................................................................................................ 6 0
3. 2. C ác kiểu câu đ iều k iện trong n hóm N ếu A thì B .....................................................................................6 6
3 .2 .! . Căn cứ phân l o ạ i ............................................................................................................................................ 6 6
3 .2 .2 . Câu đ iều k iện dự b á o ...................................................................................................................................6 7
3 .2 .3 . Câu đ iều k iện phản t h ự c ............................................................................................................................ 79
3 .2 .4 . Câu đ iều k iện phán nhân q u ả ...................................................................................................................8 9
3 .2 .5 . Câu đ iều k iện su y l u ậ n ............................................................................................................................... 91
3 .2 .6 . Câu đ iểu k iện hành đ ộ n g n gôn từ ........................................................................................................111
3 .2 .7 . Câu đ iều k iện n goa d ụ .............................................................................................................................. 124
3 .2 .8 . Câu đ iều k iện so s á n h ............................................................................................................................... 127
3 .2 .9 . Câu đ iều k iệ n siêu n gôn n g ữ .................................................................................................................132
3.3. Đ ánh g iá đáp ứng tiêu c h í câu đ iều k iệ n đ iển mẫu củ a c á c k iểu câu đ iều k iện

Nếu A thì B ........................................................................................................................................................................134
3 .3 .1 . Đ án h g iá đáp ứng tiêu c h í câu đ iều k iện đ iển mẫu th eo cá c tiêu c h í
ngữ nghĩa và hình t h ứ c ............................................................................................................... ..........................134
3 .3 .2 . Đ ánh g iá đáp ứng tiêu c h í câu đ iều k iện điển mẫu th eo tiêu c h í n gữ d ụ n g .................... 135
T iểu k ết chư ơng 3 ........................................................................................................................................................... 138

"hương 4. C ác kiểu câu đ iều kiện k h á c .............................................................................................................................. 139
4 .1 . N h óm k ết cấu c ó liên từ/ cặp liên từ.............................................................................................................139
4 . 1 . 1.

Dã A (thì) vãn B ........................................................................................................................................... 139

4 .1 .2 .G iá A thì B ...................................................................................................................................................... 141
4 .1 .3 . Giả sử A thì B ................................................................................................................................................ 147
4 .1 .4 . Hể A thì/là B ................................................................................................................................................. 150
4 .1 .5 . Một khi A thì B ..............................................................................................................................................152
4 .1 .6 . Nhỡ A thì B .................................................................................................................................................... 154
4 . 1.7. Nhược bằng A thì B ................................................................................................................................... 157
4 .1 .8 . B, miễn là A ................................................................................................................................................... 161
4 .1 .9 . B, trừ phi A .................................................................................................................................................... 163
4 .1 .1 0 . ỊAJ, bằng không!kẻo B ........................................................................................................................... 164

IV


4 .2 . N h ó m kết cấu c ó cặp từ h ô

ứ n g ............................................................................................................... 168

4 .2 .1 . Cố A mới B ............................................................................................................................................... 168
4 .2 .2 . A bao nhiêu D bấy nhiêu ..................................................................................................................... 170
4 .3 . N h óm kết cấu không c ó cặp liên từ/cặp từ hô ứ n g ........................................................................... 172
4 .3 .1 . Đ ặc điểm hình t h ứ c ............................................................................................................................. 172
4 .3 .2 . Đ ặ c đ iểm ngữ n g h ĩa .............................................................................................................................. 172
4 .3 .3 . Đ án h g iá m ức đ ộ đáp ứng tiêu ch í điển m ẫ u .............................................................................. 173
4 .4 . Đ ánh g iá ch u ng m ức độ đáp ứng tiêu ch í câu điều kiện đ iển mẫu củ a tất cả

các kiểu câu thuộc phạm trù câu đ iều kiện tiến g V i ệ t .............................................................................174

Tiểu kết chương 4.........................................................................................................177
<ết l u ậ n ........................................................................................................................................................................................178
lô n g trình củ a tác giả có liên quan đ ến luận á n ........................................................................................................ 182
rhư m ụ c tham k h ả o ................................................................................................................................................................ 183

Jhụ lụ c.................................................................................................................................. 196

V


DANH MỤC CAC BANG
ing 1.1. Bảng ph ép toán m ệnh đ ề ..................................................................................................................................7
ìng 1.2. Phân loại câu đ iều kiện tiếng V iệt theo H ồ Lê ( 1 9 9 2 ) .......................................................................24
ing 1.3. Cách phán loại câu điều kiện tiếng V iệt iheo Lê Thị M inh H ằng (2 0 0 5 ).....................................25
íng 2.1. Bảng tính điểm các tiêu c h í xác định câu điều kiện điển m ẫu tiếng V iệ t.....................................50
ỉng 2.2. Thống kê tần suất xuất hiện của các kiểu câu điều kiện
)ng c á c công trình n g hiên cứu lý l u ậ n ......................................................................................................................51
íng 2.3. Thống ké tần suất xuất hiện của các kiểu câu điều kiện
~>ng c á c giáo trình dạy tiếng Việt cho người nước n g o à i .................................................................................... 52
ỉng 2.4. Bảng tổng hợp các kiểu câu thuộc phạm trù câu điều kiện tiếng V iệ t...........................................56
íng 3.1. Thống kê tần suất xuất hiện của các kiểu câu điều kiệntrong 1069 phiếu lư l i ệ u .................... 59
íng 3.2. Thống kê tần suất xuất hiện của các nh ó m câu điều kiện trong
lầ n b á o Đ àn bà (115/1941 - 14 0 /1 9 4 2 ).................................................................................................................... 60
íng 3.3. T hống kê tần suất xuất hiện của các n h ó m câu điều kiộn trong
ành trình ngày thơ ấu (D ương Thu Hương 1985).................................................................................................. 61
íng 3.4. T hố n g kê tần suất xuất hiện của các nh ó m câu điều kiện trong
n m à y dĩ vãng (Chu L ai 1 9 9 6 )....................................................................................................................................62
ing 3.5. T hống kê tần suất xuất hiện của các n h ó m câu điều kiện trong

uyên ngắn nữ trẻ (N hiều tác giả 1 9 9 8 ).................................................................................................................... 63
íng 3.6. T hố n g kê tần suất xuất hiện của các n hóm câu điều kiện trong
ghiệp và K ết q u ả (T hích Chân Q uang 2 0 0 5 ) .........................................................................................................64
ỉng 3.7. T hố n g kê tần suất xuất hiện của các nhóm câu điều kiện trong
ỉ V ân - yêu và sống (Bùi M ai H ạnh - Lê V án 2 0 0 6 )............................................................................................65
ỉng 3.8. Đ á n h giá m ức độ đáp ứng tiêu chí câu điển m ẫu của

câu điều kiện d ự b á o .............................. 79

ỉng 3.9. Đ á n h giá đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫu của câu điều kiện ph ản t h ự c .........................................89
ỉng 3. L0.Đánh giá đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫ u của câu điều kiện ph ản nh ân q u ả ...............................91
ỉn g 3 . 11. Đ á n h giá c h u n g về khả năng đáp ứng tiêu c h í

NN1 củ a câu điều kiện suy l u ậ n .............. 108

in g 3.12. Đ á n h giá c h u n g về khả năng đáp ứng tiêu c h í N N 2 củ a câu điều kiện suy l u ậ n .............. 109
ảng 3.13. Đ á n h giá c h u n g về khá năng đáp ứng tiêu c h í NN 3 của câu đ iều kiện suy l u ậ n .................110
ảng 3.14. Đ á n h giá đ á p ứng tiêu c h í câu điển m ẫu củ a câu điều kiện suy l u ậ n ...................................... 1 11
ảng 3 . 15. Đ á n h giá c h u n g mức độ đáp ứng tiêu c h í N N 3 củ a CĐ K hành đ ộ n g ngôn t ừ ..................... 124
ảng 3.16. Đ á n h giá m ức độ đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫ u của C Đ K hàn h đ ộ n g ngôn t ừ ..................124


ỉng 3 .1 7 . Đ ánh giá m ức

độ đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫu của câu điều

kiện ng o a d ụ ........127

íng 3 .1 8 . Đ á n h g iá m ức


độ đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫu của câu điều

kiện so s á n h ......... 131

íng 3 .1 9 . Đ á n h giá m ức

độ đáp ứng tiêu c h í câ u điển m ẫu củ a C Đ K siêu ngôn n g ữ ..................... 133

ỉng 3.20 .Đánh giá đ á p ứng tiêu c h í câu đ iều kiện điển m ẫu
eo các tiê u chí n g ữ nghĩa và hình th ứ c ....................................................................................................................134
ỉng 3 .2 1 . T h ứ

tự p h â n

bậc các kiểu câ u Nếu ,4 thì B .......................................................................................... 134

ing 3 .2 2 . T h ố n g kê tần suất các k iểu câu th u ộ c nh ó m câu N ếu A thì B trong
n m ày d ĩ vãng (C hu Lai 1 9 9 6 ) ............................................................................................ .......................................135
ìng 3 .2 4 . T h ố n g k ê tần suất các kiểu câ u thuộc nhóm câu Nếu A thì B
)ng tác p h ẩ m L ê V â n yêu và sống (Bùi M a i H ạ n h - Lê V â n 2 0 0 6 ) ............................................................... 136
ìng 4 . 1. Đ á n h giá đ á p ứng tiêu c h í câ u điển m ẫ u của kiểu câ u Dù A (thì) vẫn B ..................................... 141
ing 4.2. Đ á n h giá c h u n g về khả năn g đ á p ứng tiêu chí NN lc ủ a kiểu câu G iá A thì B .......................... 145
íng 4.3. Đ á n h g iá c h u n g

về khả n ă n g

đ á p ứng tiêu chí N N 2 củ a kiểu câu G iá A thì B ......................... 146

íng 4.4. Đ á n h g iá c h u n g về k h ả n ă n g đ á p ứng tiêu chí N N 3 củ a kiểu câu G iá A thì B ........................ 146
íng 4.5. Đ á n h giá m ức độ đ á p ứng tiêu c h í câu điển m ẫu của kiểu câu G iá A thì B ............................... 147

ing 4.6. Đ á n h giá c h u n g về khả năn g đ á p ứng tiêu chí NN1 của kiểu câu G iả sử A thì B .................... 149
ing 4.7. Đ á n h g iá c h u n g về khả n ă n g đ á p ứ ng tiêu chí N N 2 kiểu câu G iả sử A thì B ............................150
ỉng 4.8. Đ á n h g iá m ức độ đ á p ứng tiêu c h í câ u điển m ẫucủa câu điều kiện G iả sử A thì B ................ 150
íng 4.9. Đ á n h g iá m ức độ đ á p ứng tiêu c h í câ u điển m ẫu của kiểu câu H ễ A thì/là B ............................152
ỉng 4 .1 0 . Đ á n h giá m ức độ đáp ứng tiêu c h í c âu điển m ẫu củ a kiểu câu M ột khi A thì B ..................... 154
kng 4 .1 1 . Đ á n h g iá

ch u n g về k h ả năn g đ á p ứng

tiêu chí N N l c ủ a kiểu câu G iá A thì B ................ 156

ing 4.12.. Đ á n h g iá

ch u n g về k h ả năn g đ á p ứng

tiêu chí N N 2 của câ u điều kiện G iá A thì D....... 156

íng 4.13 . Đ á n h giá

c h u n g về khả n ă n g đ á p ứng tiêu chí N N 3 c ú a câu điều kiện N h ỡ A thì B .......157

ìng 4 .1 4 . Đ á n h giá

m ưc độ đáp ứng tiêu c h í c â u điển m ẫu củ a câu điều kiện N h ỡ A thì B ............. 157

íng 4.15 . Đ á n h giá

c h u n g về khả năn g đ á p ứng tiêu chí N N I c ủ a câu Nhược bằng A thì B .......... 160

ỉng 4.16). Đ á n h g iá


c h u n g về khả n ă n g đ á p ứng

tiêu chí N N 2 của câu Nhược bằng A thì B ....... 160

ỉn g 4.17 . Đ á n h g iá

c h u n g về k h ả năn g đ á p úng

tiêu chí N N 3 của câu N hược bằng A thì B ....... 160

ảng 4.18.. Đ á n h g iá

m ức độ đáp ứng tiêu c h í câu điển m ẫu của kiểu câu Nhược bằng A thì B ........161

ỉng 4.19'. Đ á n h giá

đ á p ứng tiêu c h í câu đ iển m ẫu của câu điều kiện D, m iễn là A ............................162

ỉng 4.20). Đ á n h g iá

m ức độ đáp ứng tiêu c h í câ u điển m ẫu củ a câu điều kiện B, trừ p h i A ............. 164

ing 4.21 . Đ á n h g iá

c h u n g về k h ả năn g đ á p ứng tiêu chí N N l c ủ a kiểu câu [AỊ, bằng không!kẻo B 167

vii



ỉn g 4 .2 2 . Đ án h giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu ch í N N 2
la câu điều kiện [ A] , bằng không/kẻo B .................................................................................................................... 167
íng 4 .2 3 . Đ ánh giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu ch í N N 3
la câu điều k iện ¡A/, bằng kliôiĩglkẻo B .................................................................................................................... 167
ỉn g 4 .2 4 . Đ ánh giá m ức độ đáp ứng tiêu c h í câu đ iển mẫu
la câu điều k iện

[AỊ, bằng không!kẻo B .................................................................................................................... 168

ìng 4 .2 5 . Đ ánh giá m ức độ đáp ứng tiêu ch í câu đ iển mẫu của câu đ iều k iện
íng 4 .2 6 . Đ án h giá ch u n g

về khả năng đáp ứng tiêu ch í NN 1 củ a A bao nhiêu B bấy nhiêu ...............171

íng 4 .2 7 . Đ án h giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu ch í
íng 4 .2 8 .Đ ánh giá ch u n g

Có A mới B .................. 170

về khả

NN2 củ a A bao nhiêu B bấy nhiêu ............... 171

năng đáp ứng tiêu c h í N N 3 c ủ a A

in g 4 .2 9 . Đ ánh giá đáp ứng tiêu c h í càu đ iển mẫu của câu A

bao nhiêu B bấy nhiêu ..................171

bao nhiêu B bấy nhiêu .............................172


íng 4 .3 0 . Đ ánh giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu ch í N N 1
la câu điều kiện k h ô n g c ó cặp liên từ hay cặp từ hô ứ n g........................................................................................173
ìng 4 .3 1 . Đ ánh giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu c h í N N 2
la câu điểu k iện k h ôn g c ó cặp liên từ hay cặp từ hô ứ n g........................................................................................173
íng 4 .3 2 . Đ án h giá ch u n g về khả năng đáp ứng tiêu ch í N N 3
la câu điều k iện k h ô n g c ó cặp liên từ hay cặp từ hô ứ n g ....................................................................................... 174
ing 4 .3 3 . Đ án h g iá m ứ c độ đáp ứng tiêu c h í câu điển mẫu
la câu điều k iện k h ôn g c ó cặp liên từ hay cặp từ hô ứ n g....................................................................................... 174
ìng 4 .3 4 . T ổ n g kết m ức độ đáp ứng tiêu c h í câu đ iều k iện đ iển mẫu
ta tất cả cá c k iểu câu trong phạm trù câu điều k iện tiến g V i ệ t .......................................................................... 175

VIII


D A N H M Ụ C C Á C H ÌN H VẼ, Đ ổ T H Ị
lô h ìn h 1.1. M ô hình cấu trúc ngữ ph áp th eo R. L a n g a c k e r ( 1 9 8 7 : 7 7 ) ...........................................................12
lô h ìn h 1.2. Hai trục của sự phạm trù hoá (các p h ạ m trù d a n h t í n h ) ............................................................... 28
leo q u a n đ iể m củ a R osch (D ẫn theo T a y lo r 1 9 9 5 : 4 7 ) ...........................................................................................28
lõ h ìn h 1.3. M ô hình hàm ngữ d ụ n g ............................................................................................................................ 32
lô h ìn h 2.1. M ô hình liên kết k h ông g ian tinh thần củ a câu điều kiện đ iển m ẫ u ....................................... 50
íò h ìn h 3.1. T á m kiểu câu thuộc n h ó m câu đ iều kiện Nếu A thì B ................................................................... 67
[ồ h ìn h 3.2. "Nếu m u a hai chiếc á o b ô n g ? m ỗi chiếc ba m ươi sáu đồng,
5 sẽ h ụ t đi bảy mươi hai đồng n ữ a . " ............................................................................................................................ 69
lô h ìn h 3.3. "Nếu tôi có m ặt trên cái đ ồ n tiền tiêu phía Bắc đó, hẳn b ố tôi sẽ sung sướng vô cùng." 71
[ỏ h ìn h 3.4. "Nếu con không học c h ă m chỉ, rồi c o n sẽ phải đi bán vé s ố t h ô i . " .......................................... 72
[ô h ìn h 3.5. "Nếu ch ú n g ta thường xuyên hoạt đ ộ n g thì khối nạc được d u y trì. N ếu ít vận đ ộ n g thì
lối nạ c bị teo dần, m ỡ sẽ x â m lấn, xương thiếu p rotein và c a n x i sẽ sinh c h ứ n g loãng xương, dễ gây
lOấi h o á , đau nhức và khi bị chấn thương sẽ g ã y m à kh ó hồi p h ụ c ." ............................................................... 73
[ỏ h ìn h 3.6. "N ếu bô cháu tốt thì m ẹ c h á u c ũ n g c h ẳ n g bị c h ế t . " ............ ..........................................................82

[ô h ìn h 3.7. H ư ớ ng phát triển khô n g gian giả đ ịn h phản thực củ a những câ u điều kiện
) từ p h ủ đ ịn h "không" trong m ệnh đề điều k i ệ n ......................................................................................................84
[ô h ìn h 3.8. "N ếu bà khô n g ngã cầu thang, bà phải số n g tră m t u ổ i ." .............................................................. 87
ỉô h ìn h 3.9. "Nếu b ố tôi ở nhà thì tôi đâu đến nỗi n à y ." ......................................................................................87
[ỏ h ìn h 3.10. "Nếu tất cả các liên h ệ th ần kinh đ ế n tim bị cắt bỏ, tim vẫn tiếp tục đ ậ p bình thường,
ặc dù n h ịp đ ậ p có thể thay đ ổ i . " ................................................................................................................................... 91
[ô h ìn h 3.11. "Nếu da m ặt nổi m ụn, có lẽ tại d a c ô kh ô h o ặ c tại cô đ ã d ù n g eau o x y g é n é e k h ông
l a " ............................................................................................................................................................................................. 95
[ô hình 3.12. "Nếu kết quả âm tính là lái xe k h ô n g uống rượu, và t h ế là xe tự đ ộ n g được khởi động.
gược lại nếu đương tính nghĩa là tài x ế đ ã uống rượu n ê n xe k h ô n g nổ m á y đ ư ợ c ..." ............................. 96
[ô hìnlì 3 .1 3.” N hưng từ năm 1999 trở lại đây nếu đườ ng huyết xét n g h iệ m lúc đói bằng hoặc trên
26 g/lít đ ư ợ c gọi là bị tiểu đườ ng.” ..............................................................................................................................97
[ỏ hình 3.14. "Nếu người chủ sở hữu là người bản x ã thì thuộc loại ph à n canh,
>n nếu c h ủ sờ hữu đó không phải là người b ả n x ã thì được x ế p loại phụ c a n h
t có ghi chú rõ quê qu án của những người phụ c a n h . " ......................................................................................... 98
[ô hình 3.15. "Đàn ông vốn đã không có eo, nay phần eo to ra,
ÎU đo v ò n g e o xấp xỉ vòng m ô n g thì rất n g u y h i ể m . " ............................................................................................99

IX


lô h ìn h .16. "Nếu nó là con trai thì n h ấ t." ............................................................................................................100
[ô hình

.17. "Nếu nh ữ n g điều cô nói là thật thì người ta nói với tôi là g iả ." ............................................ 102

lô hình . .18. M ô hình liên kết không gian tinh thần của câu điều kiện tính to á n .................................... 103
[ô hình 1.19. " . ..ở cái x ứ ch ó ăn đ á gà ăn sỏi ấy, nếu không thuê băng H ồng K ông bộ về xem thì
àn lang hang m ột m ình, ng ử a mặt, ngắm trăng s a o . " ................................................................................... 105
[ô hình ' .20. "Bây giờ các c o n củ a chúng ta còn nhỏ, chúng sẽ ra sao nếu b ố m ẹ bỏ nhau, có bố

lông c ó mẹ?" ................................................................................................................................................................... 115
[ỏ hình 2.21. "Còn từ nay về sau, nếu xảy ra chuyện gì tai tiếng, anh phải hoàn toàn chịu trách
liệ m ." ................................................................................................................................................................................. 117
[ô hình 3.22. “Cái m àn c ủ a e m bị m ắc... đấy, anh giúp em , nếu anh không vội.” .................................. 119
[ô hình 5.23. "N ếu cháu k h ô n g sửa cách ăn nói, bà đuổi đ ấ y ." ...................................................................... 121
ỉô hình 3.24. "X in lỗi ông, nếu như trong lúc cao hứng tôi đã xúc phạm đ ế n những điều ông coi

là

iêng liêng.".......................................................................................................................................................................123
íô hình 3.25. "Nếu em ăn cắ p rổ cá... e m chết không nhắm mắt, không nhìn thấy m ẹ . . . " ................. 126
íỏ h ìn h 3.26." Nếu trong đừi sống m ình được liệt vào loại tinh khôn thì trong tình ái,
ình là kè m ù lo à ." ...........................................................................................................................................................130
[ô hình 3.27. "Rất bình thườ ng nếu k h ô n g m u ố n nói là tầm t h ư ờ n g ." ........................................................ 133
[ô hình 4.1. "Dầu c h o lý lẽ củ a họ c ó sai bét đi chăng nữa, họ cũng khòng chịu t h u a . " ....................... 140
Ô hình 4.2." G iá n g à y ấy lớn như bây giờ, có lẽ c h ú n g tôi phải nói nhiều lắm
I có lẽ buồn đến khóc m ấ t ." ........................................................................................................................................143
Ô hình 4.3. "Hễ con trở m ìn h , hễ con "ọ ẹ", hễ con đỏ m ặt là m ẹ chạy ngay đến bên c o n ." ............... 151
Ô hình 4.4. "Một khi bạn đ ã làm hài lòng c á c khách hàng khó tính trong những tình huống
ló khăn thì chắc c h ắ n b ạ n sẽ lại có cơ hội làm việc với họ trong tương l a i ." ............................................ 153
ô hình 4.5. "...nếu m à lúc sống gây nhiều nhân thiện thì sau có báo ứng tốt, nhược bằng
ty nhiéu nhân ác thì có ác báo không s a i." ................................................................................................... .

159

ô hình 4.6. “ Nhược bằng vì lợi ích cho người m à nói dối, thì cái dối ấy ( . ..) có thể làm được mà
lông phải giảm đến cái d ũ n g khí của m ìn h thôi.” ..............................................................................................159
’Ô hình 4.7. “ E m được th am d ự kỳ thi tuyển sinh đại h ọ c ( ...) với điều kiện được Hiệu trưởng
jrờng Đ H K H T N c ó văn b ả n đồng ý cho phép em d ự thi.” .............................................................................. 162
ò hình 4.8. “ Một k h á c h sạn không thê sống sót trừ khi nó thường x u y ê n lôi cuốn được

t chú V của cô n g c h ú n g . ......................................................................................................................................... 164
Ô hình 4.9. “ Đơn vị nào đù m ạnh về lượng và chất mới có thể tồn tại, bằng không sẽ bị phá sản.” lố ố

X


lò hình 4.10. “C ậu thương con Ba thiệt thì biểu cha m ẹ cậu đến đây, tôi gả cho.
ằng không, cũng nói đại cho nó đừ ng hy vọng hão huyền.” ..........................................................................166
[ô hình 4.1 1. Có hệ thống giao thông tốt, thông suốt, an toàn thì mới hình thành được
ic khu c ô n g n g h iệ p lớn m ạ n h .................................................................................................................................... 169
[ô hình 4.12. Phạm trù câu điều k iệ n tiếng V i ệ t .................................................................................................176

xi


M Ỏ ĐẦU

1. Lý do chọn dề tài
T r o n g th ờ i g i a n g ầ n đ â y , c á c n h à V i ệ t n g ữ h ọ c đ ã c ó n h i ề u c ố g ắ n g á p d ụ n g c á c lý
t h u y ế t n g ô n n g ữ h ọ c m ớ i v à o n g h i ê n c ứ u t iế n g V iệ t (lý t h u y ế t n g ữ p h á p c h ứ c n ă n g , lý
t h u y ế t n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n ...). T r o n g x u h ư ớ n g n à y , lu ậ n á n c ủ a c h ú n g tôi là m ộ t tr o n g
n h ữ n g cỏ' g ắ n g ứ n g d ụ n g c á c lý t h u y ế t n g ô n n g ữ h ọ c m ớ i v à o n g h i ê n c ứ u tiế n g V iệ t, c ụ
th ể là n g h i ê n c ứ u th ể lo ạ i c â u đ i ề u k i ệ n t r o n g t iế n g V iệ t.
C á u đ i ề u k i ệ n là m ộ t đ ôi t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u q u a n tr ọ n g t r o n g n g ô n n g ữ h ọ c t h ế giới,
n h ư n g ở tiế n g V i ệ t, loại c â u n à y c h ư a đ ư ợ c q u a n t â m k h ả o s á t đ ú n g m ứ c , đ ặ c b iệ t là trê n
c á c h ìn h d i ệ n n g ữ n g h ĩ a , n g ữ d ụ n g . N h i ề u k h í a c ạ n h c ủ a p h ạ m trù c â u đ i ề u k i ệ n tiế n g
V iệ t c h ư a được c á c n h à nghiên cứ u h ình d u n g đẩy đủ, c h ẳ n g h ạn khái niệm

c â u đ iề u


k i ệ n , đ ặ c đ i ể m n g ữ n g h ĩ a c ủ a c â u đ i ề u k i ệ n , c á c k i ể u c â u đ i ề u k i ệ n tr o n g p h ạ m trù, v.v.
N hằm

là m s á n g tỏ n h ữ n g v ấ n đ ề c ò n t ổ n tại về lo ạ i c â u q u a n t r ọ n g n à y , c h ú n g tôi c h ọ n

v iệ c n g h i ê n c ứ u C â u đ i ề u k i ệ n t r o n g t i ế n g V i ệ t là m đ ề tài c h o lu ậ n á n c ủ a m ìn h .

2. Mục đích, phạm vi và đòi tượng nghiên cứu
2.1. M ục đích nghiên cứu
C à u đ i ề u k i ệ n là th ể loại c â u c ó n h ữ n g đ ặ c tín h ph ứ c tạ p về n g ữ n g h ĩ a v à h ìn h thức,
bởi VI c h ú n g ''phân ánh một năng lực đặc biệt của loài người, đó ỉà khả năng suy luận vê

các tình huống có th ể lựa chọn thay th ế nhau, k h á năng thực hiện những sự quy chiếu dựa
trên những thông tin chưa hoàn chỉnh, tưởng tượng ra những mối tương liên khả thi giữa
các tình huống, và tìm hiểu xem th ế giới s ẽ thay đổi th ế nào nếu những mối tương liên nào
dó k h á c nhau''(T r a u g o t t , M e u l e n m S n i tz e r R e i ll y và F e r g u s o n 1 9 8 6 :3 ). N ă n g lực đ ặ c b iệ t
n à y c ó liê n q u a n đ ế n c á c q u á tr ìn h n h ậ n th ứ c , k h ả n ă n g n g ô n n g ữ v à c á c c h iế n lược s u y
lu ận . D o đ ó v iệ c n g h i ê n cứ u c â u đ i ề u k i ệ n t h u ộ c p h ạ m vi c ủ a n h i ề u n g à n h k h o a h ọc: triết
h ọ c , n g ô n n g ữ h ọ c v à t â m lý h ọ c .
M ụ c đ í c h c ủ a l u ậ n á n là k h ả o sá t c á c h th ứ c tri n h ậ n v à s ử d ụ n g c â u đ iề u k i ệ n c ủ a
người b ản ngữ, n h ằ m

x á c l ậ p p h ạ m trù c â u đ iề u k i ệ n tiế n g V i ệ t ở m ứ c đ ộ t o à n d i ệ n n h ấ t

c ó th ể , với n h ữ n g đ ặ c đ i ể m n g ữ n g h ĩ a , h ì n h th ứ c , v à n g ữ d ụ n g p h ứ c tạ p c ủ a c á c k i ể u c â u
t h u ộ c p h ạ m trù; v à h ư ớ n g n g h i ê n c ứ u c ủ a l u ậ n á n c h ủ y ế u d ự a trê n c ơ s ở lý t h u y ế t n g ô n
ngữ học

tri n h ậ n . T h e o h ư ớ n g đi n à y , c á c b ư ớ c


1

triể n k h a i c ủ a l u ậ n á n b a o g ồ m : (i) lấy


v i ệ c p h â n t í c h n g ữ n g h ĩ a c â u là m n ề n tả n g ; (ii) t ìm h iể u q u a n h ệ t ư ơ n g h ỗ g i ữ a n g ữ n g h ĩ a
c â u v ớ i h ì n h th ứ c c â u , g i ữ a n g ữ n g h ĩ a với c á c y ế u t ố n g ữ d ụ n g , tứ c l à t ìm h i ể u x e m c á c
y ế u t ố h ì n h th ứ c v à n g ữ d ụ n g t h a m g i a v à o v i ệ c b i ể u đ ạ t ý n g h ĩ a đ i ề u k i ệ n n h ư t h ế nà o . C ụ
th ể h ơ n , l u ậ n á n c ố g ắ n g g iả i đ á p n h ữ n g c â u h ỏ i sau:
C â u đ i ề u k i ệ n là g ì?
T r o n g t i ế n g V iệ t, n h ữ n g k i ể u c â u n à o đ ư ợ c c o i là c ó ý n g h ĩ a đ i ề u k i ệ n ?
C â u đ i ề u k i ệ n t iế n g V i ệ t c ó n h ữ n g đ ặ c t r ư n ạ ( n g ữ n g h ĩ a , h ì n h t h ứ c ) g ì đ ư ợ c x e m là
đ i ể n m ẫ u ( prototype )?
C ó t h ể p h â n lo ạ i c á c c â u đ i ề u k i ệ n t iế n g V i ệ t n h ư t h ế n à o ?

2.2. Phạm vi và đòi tượng nghiên cứu
P h ạ m vi v à đ ố i tư ợ n g n g h i ê n c ứ u c ủ a l u ậ n á n l à c á c k i ể u c â u đ i ề u k i ệ n t r o n g tiế n g
V i ệ t , b a o g ồ m c ả n h ữ n g c â u đ i ề u k i ệ n c ó y ế u t ố liê n k ế t lẫn n h ữ n g c â u đ i ề u k i ệ n k h ô n g c ó
y ế u ttố l iê n k ế t, n h ằ m t ìm r a m ộ t p h ạ m trù c â u c ó t ín h b a o q u á t n h ấ t ở m ứ c c ó th ể , d ự a
t r ê n đ ịn h h ư ớ n g p h â n tíc h m i ê u t ả c ủ a lý t h u y ế t n g ữ

h ọ c tri n h ậ n . C á c k i ể u c â u n à y sẽ

đ ư ợ c k h á o s á t về m ặ t đ ổ n g đ ạ i tr ê n c ả b a h ì n h d i ệ n h ìn h th ứ c , n g ữ n g h ĩ a v à n g ữ d ụ n g ,
t r o n g đ ó n g ữ n g h ĩ a là b ì n h d i ệ n q u a n t r ọ n g n h ấ t , t u y n h i ê n b a b ì n h d i ệ n n à y đ ư ợ c p h â n
t íc h t r o n g m ố i t ư ơ n g q u a n c h ặ t c h ẽ , vớ i s ự c h ế đ ị n h q u a lại g i ữ a c h ú n g vớ i n h a u .

3. Cái mới của luận án
C ó t h ể c o i l u ậ n á n l à c ô n g tr ì n h đ ầ u t i ê n ở V i ệ t N a i n


á p d ụ n g lý t h u y ế t n g ô n n g ữ

h ọ c t:ri n h ậ n v à o n g h i ê n c ứ u p h ạ m t r ù c â u đ i ề u k i ệ n . T r o n g l u ậ n á n n à y , l ầ n đ ầ u t iê n to à n
b ộ CỈỂLC k i ể u c â u t ừ t rư ớ c đ ế n n a y đ ư ợ c c o i là c ó ý n g h ĩ a đ i ề u k i ệ n s ẽ đ ư ợ c đ ư a v à o k h ả o
s á t đ(ể x e m
t iê n

x é t t ư c á c h t h à n h v i ê n c ủ a c h ú n g t r o n g p h ạ m trù . Đ â y c ũ n g l à c ô n g tr ì n h đ ầ u

p h â n lo ạ i v à m i ê u t ả c á c c â u c ó ý n g h ĩ a đ i ề u k iệ n t h e o q u a n đ i ể m

đ iển m ẫu

(prottoíype m odeì ) v à k h ô n g g i a n t in h t h ầ n ( mentaì spaces).
X é t v ề p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u , l u ậ n á n là m ộ t t r o n g n h ữ n g c ô n g tr ì n h ứ n g d ụ n g
p h ư ơ /n g p h á p n g h i ê n c ứ u t h e o lý t h u y ế t n g ô n Iigữ h ọ c tri n h ậ n . P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u
m ớ i llà đ ộ n g lực q u a n t r ọ n e đ ể t á c g i ả l u ậ n á n th u h o ạ c h đ ư ợ c n h ữ n g k ế t q u ả m ớ i đ ố i với
m ộ t (để tài tư ớ n g n h ư đ ã cũ.

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
4.1. V ề m ặt lý luận

7


T h ô n g q u a việc n g h i ê n c ứ u và ứ n g d u n g lý t h u y ế t n g ô n n g ữ h ọ c tri n h ậ n v à o
n g h i ê n cứu c à u đ i ề u k iệ n , l u ậ n á n g ó p p h ầ n g iớ i th iệ u m ộ t h ư ớ n g đi m ớ i tr o n g v iệ c t h a m
k h a o v à ứ n g d ụ n g c á c lý t h u v ế t h iệ n đại t r o n g n g ô n n g ữ h ọ c t h ế g iớ i v à o n g h i ê n c ứ u t iế n g
V i ệ t. L u ậ n á n


x á c lậ p đ ư ợ c p h ạ m trù c â u đ i ề u k i ệ n t iế n g V iệ t với n h ữ n g tiê u c h í rõ r à n g ,

t h ố n g n h ấ t, b a o q u á t tấ t c ả c á c k i ể u c à u c ó ý n g h ĩ a đ i ề u k i ệ n , đ ổ n g th ờ i l à m s á n g tỏ m ộ t
s ố vấn đ ề c ò n tổ n tại tr o n g v iệ c n g h i ê n c ứ u p h ạ m trù c â u đ i ề u k i ệ n t iế n g V i ệ t, đ ặ c b iệt
n h ữ n g v ấ n đ ề t h u ộ c b ìn h d iệ n n g ữ n g h ĩ a c â u .

4.2. Về mặt thực tiễn
K ế t q u ả n g h i ê n c ứ u c ủ a l u ậ n á n c ó th ể đ ư ợ c ứ n g d ụ n g t r o n g v iệ c g i ả n g d ạ y , b i ê n
s o ạ n c á c g i á o t r ì n h n g ữ p h á p c h o h ọ c s in h , s in h v iê n t r o n g v à n g o à i n g à n h n g ô n n g ữ . K ế t
q u ả n g h i ê n c ứ u c ủ a l u ậ n á n c ũ n g c ó th ể đ ư ợ c ứ n g d ụ n g tr o n g c ô n g tá c h iê n d ịc h , p h iê n
d ị c h , đ ặ c b i ệ t tr o n g v iệc g i ả n g d ạ y tiế n g V i ệ t c h o n g ư ờ i n ư ớ c n g o à i với tư c á c h là m ộ t
n g o ạ i ngữ.

5. Phương pháp và tư liệu nghiên cứu
5.1. P hư ong pháp nghiên cứu
P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u q u a n t r ọ n g n h ấ t đ ư ợ c á p d ụ n g x u y ê n s u ố t tr o n g l u ậ n á n là
p h ư ơ n g p h á p m i ê u tả v à p h â n loại t h e o lý t h u y ế t n g ữ p h á p tri n h ậ n . V i ệ c p h â n lo ạ i sẽ
k h ô n g đ i t h e o lối lư ỡ n g p h â n t r u y ề n th ố n g , t h e o đ ó ngư ờ i n g h i ê n c ứ u ấ n đ ị n h m ộ t s ố tiê u
c h í c ầ n v à đ ủ c ó tín h c ố đ ịn h , rồi lấy đ ó là m c ơ s ở đ ể p h â n lo ạ i m ộ t c á c h r ạ c h ròi n h ữ n g
k ế t c ấ u n à o l à t h à n h v iên , n h ữ n g k ế t c ấ u n à o là p h i t h à n h viên. N g ư ợ c lại, c h ú n g tôi q u a n
n i ệ m r à n g p h ạ m trù c â u đ i ề u k i ệ n tiế n g V i ệ t là m ộ t d a n h s á c h m ở , r a n h giới g i ữ a c á c
t h à n h v iê n c ủ a p h ạ m trù v à c á c

t h à n h v iê n k h ô n g t h u ộ c p h ạ m trù s ẽ k h ô n g c ó s ự p h â n

b iệ t c ứ n g n h ắ c v à d ứ t k h o á t, v à n g a v c ả c á c t h à n h v iên tr o n g p h ạ m trủ c ũ n g sẽ c ó m ứ c đ ộ
t ư c á c h t h à n h v i ê n k h ô n g đ ồ n g đ ề u n h a u . S ự p h â n loại (n ó i đ ú n g h ơ n là x ế p h ạ n g tư c á c h )
c á c th à n h v i ê n t r o n g p h ạ m trù c h ỉ đ ư ợ c t iế n h à n h s a u k h i lu ậ n á n tiế n h à n h k h ả o s á t tí m ỉ
n h ữ n g đ ặ c đ i ể m n g ữ n g h ĩa , h ì n h th ứ c , n g ữ d ụ n g c ủ a tấ t c ả n h ữ n g k ế t c ấ u v ố n đ ư ợ c c á c
n h à n g h i ê n c ứ u đi trư ớ c c o i là t h u ộ c p h ạ m t r ù c â u đ i ề u k i ệ n t iế n g V iệ t. N h ư v ậ y p h ư ơ n g

p h á p n g h iê n c ứ u q u y n ạ p đ ư ợ c á p d ụ n g triệ t đ ể v à t o à n diện.
M ặ t k h á c , v iệ c k h ả o s á t n g u ồ n tư l iệ u đ ư ợ c d ẫ n d ắ t bởi s ự v ậ n d ụ n g triệ t đ ể c ơ s ở
lý lu ậ n đ ã c ó v ề n g ữ p h á p tri n h ậ n . K hi p h â n tíc h v à x ử lý tư liệ u , c h ú n g tô i c ũ n g á p d ụ n g

3


phương pháp hiện đang được dùng trong phân tích diễn ngôn, xuất phát từ sự hoạt động
của các yếu tố ngôn ngữ, lấy đó làm đối tượng để xem xét. Các ví dụ, dẫn chứng luôn
luôn được phân tích xử lý dựa trên sự tác động tương hỗ giữa ngữ nghĩa và hình thức,
thông qua lăng kính nhặn thức của những người đối thoại, đồng thời viện dẫn những yếu
tố ngữ cảnh bổ sung như tri thức nền của người đối thoại, khung cảnh của phát ngôn, chu
cảnh trực tiếp của phát ngôn v.v. Ngoài ra các thủ pháp thống kê, mô hình hoá, so sánh
tương phản, thay thế, tỉnh lược, cải biến, chêm xen... cũng được áp dụng tích cực nhằm
đạt được hiệu quả tối đa. về cơ bản, trong luận án này, chúng tôi sử dụng các thuật ngữ
với cách hiểu đã được các nhà ngôn ngữ học thống nhất. Đối với những thuật ngữ mà
chúng tôi mượn từ ngôn ngữ học nước ngoài, chúng tôi sẽ cố gắng giải trình ở mức đầy đủ
nhất.
5.2. Nguồn tư liệu

Nguồn tư liệu chủ yếu được lấy từ các tác phẩm văn học, chính trị, báo chí, kịch
bản sân khấu... bằng tiếng Việt được xuất bản từ giữa thế kỷ XX đến nay. Ngoài ra chúng
tôi cũng sử dụng một số ví dụ trong ngôn ngữ hàng ngày, và cả trong một số công trình
nghiên cứu trước đó (trong trường hợp chúng cho thấy có vấn đề). Chúng tôi cũng sẽ tham
khảo các ví dụ trong các sách dạy tiếng Anh xuất bản ở Việt Nam, và trong các giáo trình
dạy tiếng Việt cho người nước ngoài để tìm hiểu thực trạng dạy và học về câu điều kiện
trong lĩnh vực này.
6. K ế t cấu c ủ a lu ậ n á n

Ngoài phần Mư đầu và Kết luận, luận án được kết cấu thành 4 chương, với nội

dung chính như sau:
Chương I. Lịch sử vấn đề và cơ sở lý thuyết của luận án
Chương này trình bày lịch sử nghiên cứu câu điều kiện của các nhà nghiên cứu
trong và ngoài nước, trong đó chú ý đề cập những hướng nghiên cứu mới nhất trên thế
giới. Phần cơ sở lý thuyết giới thiệu và cụ thể hoá những lý thuyết chính được coi như nền
tảng lý luận để tác giả luận án dựa vào đó khảo sát toàn bộ phạm trù câu điều kiện tiếng
Việt, đó là lý thuyết điển mẫu, lý thuyết không gian tinh thần và lý thuyết ngữ pháp kết
cấu.
Chương 2. Phạm trù càu điều kiện tiếng Việt

4


Chương này trình bày quan điểm của tác giả luận án về tiêu chí xác định câu điều
kiện và câu điều kiện điển mẫu, trên cơ sở đó, tiến hành sàng lọc các kiểu câu điều kiện
được các nhà Việt ngữ học giới thiệu từ trước tới nay, xác định danh sách các kiểu câu
thuộc phạm trù câu điều kiện tiếng Việt theo quan điểm của luận án.
Chương 3. Câu điều kiện Nếu A thì B
Thông qua các số liệu thống kê, tác giả luận án chứng minh tính phổ biến của kiểu
câu này. Sau đó. dựa vào đặc điểm của quan hệ ngữ nghĩa giữa hai mệnh đề trong câu, câu
điều kiện Nếu A thì B được phân tách thành các kiểu câu nhỏ hơn. Từng kiểu câu này lần
lượt được khảo sát về đặc điểm hình thức, đặc điểm ngữ nghĩa và các liêu loại của chúng,
sau đó được đánh giá và cho điểm mức độ đáp ứng tiêu chí câu điển mẫu của chúng. Cuối
chương 3 là kết quả phân bậc câu điều kiện Nếư A thì B theo mức độ đáp ứng tiêu chí điển
mẫu.
Chương 4. Các kiểu câu điều kiện khác
Dựa vào danh sách các kiểu câu thuộc phạm trù câu điều kiện được xác lập ở
chương 2, trong chương này chúng tôi lần lượt khảo sát đặc điểm hình thức và ngữ nghĩa
của tất cả các kiểu câu điều kiện còn lại. Từng kiểu câu này sẽ được đánh giá và cho điểm
mức độ đáp ứng tiêu chí câu điều kiện điển mẫu. Cuối chương 4 là kết quả phân bậc toàn

bộ các kiểu câu thuộc phạm trù câu điều kiện tiếng Việt, xác định câu điều kiện điển mẫu
và tư cách thành viên của các kiểu câu phân bố xung quanh trường hợp điển mẫu.

5


CHƯƠNG 1
LỊCH SỬ VẤN ĐỂ VÀ c ơ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN
Câu điều kiện là kiểu câu rất quan trọng trong ngôn ngữ tự nhiên. Nhiều nhà nơôn
ngữ học đã nhận thấy câu điều kiện tồn tại trong hầu hết các ngôn ngữ, như tiếng Hv Lạp
cổ đại, tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Latin, tiếng Hán và nhiều thứ tiếng khác nữa
(Traugott. Meulen, Reilly, & Ferguson, 1986). Theo ngữ pháp truyền thống, đây là những
câu phức mà cấu tạo hao gồm một mệnh đề chính (còn gọi là vế chính) và một ìnệiih đề
phụ (vế phụ). Ở một sô ngôn ngữ như tiếng Việt, tiếng A nh..., trật tự các mệnh đề rong
câu điều kiện như sau: vế phụ thường đứng trước vế chính; đứng đầu vế phụ luôn li một
liên từ điều kiện. Ví dụ:
(1) Tiếng Việt:

Nếu trời mưa (tliì) chímị! tôi không dì cliơi.
Liên từ

mệnh đề

điều kiện

phụ

mệnh đề chính

(2) Tiếng Anh:


If you do not gel up early, we will be late. (Nêu anh không dậy sớm, anh sẽ bị muộn.)
Liên từ

mệnh đé phụ

mệnh đề chính

điều kiện

Trong hoạt động ngôn ngữ, câu điều kiện là một thể loại cực kỳ phức tạp với
những cách diễn đạt hết sức đa dạng, với những sự tác động chồng chéo giữa hình thíc ý
nghĩa và công dụng. Chính VI vậy, kể từ thời Aristotle, cấu trúc logic của câu điều kitn đã
là mối quan tâm lớn của các nhà triết học. Chúng trở thành đối tượng nghiên cứu củamột
số lý thuyết mà về sau có ảnh hưởng rất lớn trong triết học ngôn ngữ học, tiêu biểu [à lý
thuyết về hàm ý nhân quả (material implicatiire). Bên cạnh đó, câu điều kiện còn li đối
tượng nghiên cứu của tâm lý học tri nhận. Riêng trong lĩnh vực ngôn ngữ học, các chiyên
ngành cú pháp, ngữ nghĩa, ngữ dụng, lịch sử ngôn ngữ, các phương pháp dạy và học Igôn
ngữ v.v. đặc biệt quan tâm đến chúng
Dưới đây, chúng tôi sẽ điểm qua các khuynh hướng nghiên cứu câu điều kiệntrên
thế giới (chủ yếu là ngôn ngữ học Âu Mỹ); tình hình nghiên cứu câu điều kiện trong Việt
ngữ học; trình bày cơ sở lý thuyết chính của luận án và quan điểm chung của luận ái về
phạm trù câu điều kiện tiếng Việt.

6


1.1. Các khuynh hướng nghiên cứu câu điều kiện trên th ế giới
1.1.1. Khuynh hướng cô điển
Do ảnh hưởng của quan niệm "tiêu chuẩn tính đúng" (the criteria fo r the tnith)

theo kiểu triết học, rất nhiều nhà ngôn ngữ học hướng đến một cách hiểu chung như sau
về càu điều kiện: Câu điều kiện là những kết cấu trong đó tính đúng của mệnh đề này phụ
thuộc vào mệnh đề kia (Palmer 1986; Dudman 1984). Mối quan hệ logic này giữa hai
mệnh đề được các nhà logic gọi là hàm ý nhân quả, được biểu thị bằng công thức p —> q.
Grice (1975) cho rằng liên từ điều kiện i f (trong tiếng Anh) về mặt ngữ nghĩa tương
đương với khái niệm hàm nhân quả, được biểu thị bằng mũi tên

Các câu điều kiện

chứa i f có những đặc tính logic được phản ánh trong bảng sau:
Bảng ỉ .1. Báng phép toán mệnh đề
Mệnh đổ đi trước (p)
T
T
F
F
T: dúng (true)
F: sai (false)

Mệnh đề đi sau (q)
T
(i)
F
(ỉi)
T
(iii)
F
(iv)

-»

T
F
T
T

Theo bảng này, mệnh đề đi tnrớc của câu điều kiện xác định một sự tình, và sự tình
đó là đủ cho tính đúng của mệnh đề đi sau. Quan điểm này có

vẻ rất đơn giản,dễ áp dụng,

và nó đưa ra sự đánh giá chính xác đối với những ví dụ sau:
(3)
(4)

I f x= 3, then X 2 = 9.

(Nếu X - 3, tlìì X 2 = 9.)

If you mow the lawn, I 'II give you £ 5. (Nếu anh xén bãi cỏ, tôi sẽ cho anh 5 bảng.)
(Dẫn theo Smith & Smith 1988 : 374)

Các ví dụ này khai thác dòng thứ nhất (i) của "phép toán mệnh đề", và đây là
trường họp phổ biến của hầu hết các câu điều kiện của ngôn ngữ tự nhiên. Smith & Smith
cũng nhận xét rằng "phép toán mệnh đề" áp dụng thuận tiện cho cả những câu như:
(5) If you are a policeman, I am a Dutchman. (Nếu anh là cảnh sát, thì tôi là người Hà Lan.)
(Dẫn theo Smith & Smith 1988 : 374)

Theo cách phân tích "hàm ý nhàn quả", tính đúng được giả định của toàn bộ câu
điều kiện, kết hợp với tính sai I'õ ràng của mệnh đề đi sau, chắc chắn dẫn đến kết luận là


7


mệnh đề đi trước cũng phải sai. Như vậy câu này khai thác dòng (iv) cúa "phép toán mệnh

Tuy nhiên, "bảng phép toán mệnh đề" tỏ ra không hiệu quả khi áp dụng vào nhiều
câu điều kiện trong ngôn ngữ tự nhiên.
Trước hết. dòng (ii) có vẻ không hợp lý trong giao tiếp, vì nó có giá trị sai trên tổng
thể. Còn dòng (iii) thì có một giá trị đúng, nhưng điều này trở thành nghịch lý nếu đem áp
dựng vào ví dụ (2) ở trên. Nếu đúng theo dòng (iii), một câu có thể đúng dù cho mệnh đề
đi trước đúng hay sai, thì ví dụ (2) phải hiểu là: “dù anh có cắt có hay không cắt cỏ, tôi
vẫn sẽ cho anh 5 bảng” . Nhưng trên thực tế. không người hình thường nào hiểu câu (2)
như thế, mà họ chỉ hiểu đơn giản là: "nếu anh không cắt cỏ, tôi sẽ không cho anh 5 bảng".
Sözer (1983:102) cũng chỉ ra nghịch lý tương tự khi áp dụng dòng (iii) vào ví dụ (6) dưới
đây:
(6)

If New York is the capital of USA, Paris is the capita! of France,

( Nếu New York là thủ đô của Mỹ, thì Paris là tliủ đô của Pháp)
Trong câu này, mệnh đề đi trước (p) sai và mệnh đề đi sau (q) đúng. Theo “phép
toán mệnh đề” thì toàn bộ câu này có giá trị đúng. Tuy nhiên trOịig cuộc sống thực, câu
này nhìn chung vô nghĩa, không dùng được.
Một khó khăn khác, ngoài các nghịch ỉý kể trên, khi áp clung "bảng phép toán
mệnh đề" để phân tích các câu điều kiện trong ngôn ngữ tự nhiên, là bảng này không đưa
ra được một sự đánh giá tổng kết có sức thuyết phục dù chỉ rất nh) về tất cả các câu điều
kiện. Rõ ràng là quan điểm này không thể dùng để phân ích các câu giả định
(subjunctive), chẳng hạn, không có cách nào để tính được giá trị đting của ví dụ sau bởi vì
mệnh đề đi trước có giá trị sai:
(7)


If pigs had wings, they could fly. (Nếu lợn có cánh, chúng đã có thê bay)
(Dẫn tie o p a n cyg ie r, 1998: 2)

Chính vì vậy, nhiều nhà ngôn ngữ đi tới một giải pháp rộng h<ơn, cho rằng câu
tường thuật và câu giả định đòi hỏi hai lối thuvết giải khác nhau (Levis 1976, 1979). Tuy
thế, có thể thấy là giải pháp này vẫn không làm cho các nghịch lý càa “ hàm ý nhân quả”
giảm thiểu đi, và quan điểm ngữ nghĩa này, dù có biện luận thế lào đi chăng nữa, cũng
không có tính khá thi cao đối với việc phân tích toàn diện các câu đ ều lkiện, đặc biệt khi
ta muốn tìm hiểu công năng thực sư của chúng trong những hoàn cin .1 gi ao tiếp hiện thực.

8


Một khuynh hướng có tính truyền thống khác là khuvnh hướng phân tích theo kiểu
miéu tả hình thức đơn thuần, vốn đã tồn tại rất lâu trong ngữ pháp nhà trường. Trường
phái này chủ yếu tập trung phân tích những khác biệt trong hình thức ngôn ngữ giữa các
câu điều kiện mà không quan tâm nhiều đến ngữ nghĩa. Chẳng hạn. nhà trường tập trung
dạy sinh viên học tiếng Anh cách dùng chính xác các hình thái động từ trong những cấu
trúc điều kiện như :
(8) If he runs he will get in time. (Nếu anh ấy chạy thì anh ấy sẽ đến kịp giờ.)

(9) If I lived near my office I would be

ill

time for work.

(Nếu mà tôi sông gần cơ quan thì tôi kịp giờ đi làm.)


(10) If he had tried to leave the country he would have been stopped at the frontier.
(Nêìt mà anh ấy cố vượt biên thì anil ấy cũng bị chặn lại ở biên giới)

Sinh viên không được phép nhầm lẫn các hình thái động từ thuộc ba kiểu câu điều
kiện căn bán nói trên nếu muốn nói đúng tiếng Anh (A.J. Thomson và A .v. Martinet
1986). Các nhà ngữ pháp chỉ chú ý tới hình thái động từ, tới tính chất thực hữu - phi thực
hữu của điều kiện mà thôi. Hầu như không có ví dụ nào khác được nhắc đến, ngoại trừ các
hình thái động từ theo quy tắc trong ba kiểu câu điều kiện căn bản. Tuy nhiên, rất nhiều
câu điều kiện không theo đúng quy tắc ngữ pháp mà vẫn dược sử dụng trong ngôn ngữ
hằng ngày lại không thấy xuất hiện trong các công trình nghiên cứu này, chẳng hạn như
câu sau:
(1 1 ) / / she is in the lobby, the plane arrived early.
(Nếu cô ấy đang ỏ tiền sảnh, thì máy bay đã hạ cánh sớm.)
(D ẫn theo D ancygier 1 9 9 8 :6 2 )

Có thể thấy hai khuynh hướng trên đây có hai hướng tiếp cận khác nhau: một quan
tàm nhiều đến ngữ nghĩa logic (thực chất là quan tâm đến tính đúng của câu điều kiện,
nhu một hàm phụ thuộc vào tính đúng của các mệnh đề thành viên), một lại chú ý tới hình
thái của động từ. Hai hướng tiếp cận này có những nhược điểm khá tương đồng: hoặc là
chúng không bao quát được hết các dữ liệu, và sự đánh giá thường chỉ nhằm vào các
trường hợp “trung tâm” hay “điển hình”, hoặc là chúng đưa ra những phân tích võ đoán,
thiếu chính xác đối với những dữ liệu “xa trung tâm”. Tóm lại, các công trình này chưa
đưa ra được một sự phân tích thống nhất và toàn diện về hình thức và ý nghĩa của câu điều
kiện, cũng như sự chế định qua lại giữa hai khía cạnh này.

9


1.1.2. K huynh hướng hiện đại
Trong hơn một thập kỷ gần đây, ngôn ngữ học tri nhận đã và đang trở thành một

trường phái ngôn ngữ học lớn mạnh trên thế giới. Ngôn ngữ học tri nhận nói chung và ngữ
pháp tri nhận nói riêng tìm kiếm nhữns mô hình lý thuyết về ngôn ngữ dựa trên nền tảng
tâm lý học tri nhận, với những đại diện tiêu biểu là Fillmore (1977.1982), Lakoff và
Johnson (1980), Langacker (1987,1991a, 1991b), Lakoff (1987), Fillmore, Kav, và
O ’Conor (1988), Fillmore và Kay (1994), Daneygier (1998),... Theo Langacker: "Ngữ
pháp tri nhận trái ngược một cách căn bản với các khuynh hướng nổi trội trong học
thuyết ngôn ngữ học dương đại. Nó nói về biểu trưng trong lúc mọi người đang tìm hiểu
ngữ Iighĩa với sự trợ giúp của logic hình thức. Nó khẳng định sự đồng nhất cú pháp với
ngữ nghĩa trong lúc hầu hết các nhà ngôn ngữ học thừa nhận địa vị của cú pháp như một
hệ thống hình thức độc lập là một thực tế hiển nhiên. Nó tìm kiếm sự hoà nhập các khía
cạnli khác nhau của cấu trúc ngôn ngữ trong lúc người ta kêu gọi sự chuyên môn lìoá về
học thuyết đ ể xử lý các lĩnh vực riêng biệt của ngôn ngữ." (Langacker 1987:1).
Như vậy. ngữ pháp tri nhận cho rằng ngữ pháp và ngữ nghĩa có mối quan hệ tương
hỗ chặt chẽ. “Ngữ pháp” không chỉ là sự miêu tả có tính hình thức về ngôn ngữ, mà quan
trọng hơn, “ngữ pháp” là sự trình bày tri nhận của người nói về các quy ước ngôn ngữ.
Theo quan điểm ngữ pháp tri nhận, “không th ể không nói đến ngữ pháp mà không nói đến
ngữ nghĩa, nói cách khác, ngữ pháp có chứa nghĩa và có tính biểu trưng trong bản chất
của nó.” (Dancygier 1998:1). Theo Langacker, ngữ pháp của một nsôn ngữ có thể được
xem như một "bản liệt kê (dược cấu trúc hoá) về các đơn vị ngôn ngữ theo quy ước"
(Langacker, 1987:57). Đơn vị là một cấu trúc mà người nói nắm vững đến độ có thể tiếp
nhận nó theo một mô hình tự động, không cần phải tập Irung chú ý đặc biệt vào các bộ
phận đơn lẻ của nó. Mỗi đơn vị đều có sự phức tạp nội tại riêng, nhưng đối với người nói,
mỗi đơn vị ấy đều được "đóng gói" sẵn sàng, và họ không cần phải suy nghĩ lâu la xem
phải lắp ráp nó lại như thế nào mà có thể sử dụng nó một cách rất dễ dàng. Các đơn vị
ngôn ngữ bao gồm: đơn vị âm vị. đơn vị ngữ nghĩa (tức là nội dung khái niệm) và đơn vị
biểu trưng (là sự kết hợp giữa đơn vị âm vị với đơn vị ngữ nghĩa). Loại đơn vị có tính biêu
trưng đơn giản nhất là một hình vị, trong đó một cấu trúc ngữ nghĩa và một cấu trúc âm
vị kết hợp với nhau với tư cách là những chính thể không thể phân tích được, và những

10



chỉnh thổ này tổn tại trong mối quan hệ qua lại có tính biểu trưng. Các đơn vị hiểu trưng
đơn giản kết hợp với nhau, dần dần tạo nên những cấu trúc có tính biểu trưng lớn hơn, mà
bản thân những cấu trúc này, đến lượt mình, lại được người nói tiếp nhận như là những
đơn vị; như vậy ngữ pháp là một bản liệt kê lớn bao gồm các đơn vị từ ngữ theo quy ước.
Ngữ pháp tri nhận cũng cho rằng bản chất của cấu trúc ngữ pháp là tính biểu trưng,
bao hàm sự biểu trưng hoá cấu trúc ngữ nghĩa theo quy ước và tạo thành một chuỗi tiệm
tiến cùng với từ vựng. Ngữ pháp tri nhận công nhận ba kiểu cấu trúc căn bản: ngữ nghĩa,
âm vị và hiểu trưng. Cấu trúc biểu trưng không tách rời khỏi hai kiểu cấu trúc kia, mà kết
hợp hai kiểu cấu trúc ấy lại với nhau. Cấu trúc biểu trưng có tính lưỡng cực, bao gồm cực
ngữ nghĩa, cực âm vị. và sự kết hợp giữa chúng. Theo Langacker (1987:76), không gian
ngữ nghĩa và không gian âm vị có thể được công nhận một cách hiển nhiên và hợp thức
như là hai khía cạnh mở rộng của tổ chức tri nhận của con người. Có thể coi không gian
ngữ nghĩa như là một lĩnh vực tiềm năng về khái niệm và có tính đa diện, trong đó tư
tưởng và sự khái niệm hoá được bộc lộ ra; một cấu trúc ngữ nghĩa có thể coi như một khu
vực hay một hình thể trong không gian ngữ nghĩa đó. Tương tự như vậy, không gian âm vị
là phạin vi tiềm lực âm thanh của chúng ta, tức là năng lực của chúng ta trong việc xử lý
các âm thanh, trong đó các âm thanh lời nói là một trường hợp đặc biệt.
Nếu thừa nhận sự tổn tại của không gian ngữ nghĩa và không gian âm vị, chúng ta
có thể cho rằng có một không gian biểu trưng lưỡng cực, là sự kết hợp của hai không giun
trên. Như vậy, một cấu trúc biểu trưng có thể được miêu tả như là một hình thể trong
không gian biểú trưng. Cấu trúc này bao gồm một cấu trúc ngữ nghĩa ở một cực, và một
cấu trúc âm vị ở cực kia, đồng thời có một sự tương ứng nối kết hai cực với nhau.
Langacker mồ hình hoá quan điểm của ông như sau:

11


K hông


gian
biểu
trư n g

Mô hình 1.1. Mô hình cấu trúc ngữ pháp theo R. Langacker (1987:77)
Điều Langacker muốn lưu ý trong mô hình này là cần phân biệt sự biểu trưng hoá
(sym) và sự mã hoá (cod). Biểu trưng hoá là mối quan hệ giữa một cấu trúc trong khổng
gian ngữ nghĩa với một cấu trúc trong không gian âm vị, dù cho mối quan hệ này tạo lập
nên một đơn vị trong ngữ pháp của một ngôn ngữ hay được tạo thành ngay tại chỗ như là
một trường hợp sử dụng cụ thể. Còn mã hoá lại diễn ra xuyên qua ranh giới giữa quy ước
và sự sử dụng. Đày là việc tìm ra một cấu trúc mục tiêu "vừa khớp" với đơn vị chuẩn trong
một phạm vi cho phép nào đó (Langacker 1987:76).
Mộl tư tưởng then chốt khác của ngữ pháp tri nhận là việc phản bác mô hình
thuộc tính tiêu chuẩn (criterial- atribute model) và thay vào đó là chủ trương áp dụng
điển mẫu (prototype model) để phân tích nu ổn ngữ nói chune và ngữ pháp nói riêng. Xuất
phát từ quan điểm cho rằng dữ liệu ngôn ngữ hết sức phức tạp, Langacker phê phán tư
tưởng mô hình thuộc tính tiêu chuẩn vốn thường được các nhà ngôn ngữ học sử dụng để
phạm trù hoá ngôn ngữ. Khi áp dụng mô hình thuộc tính tiêu chuẩn, nhà phân tích sẽ
miêu tả một lớp sự vật bằng cách liệt kê một chùm đặc tính tiêu chuẩn (mang tính khu
biệt) của lớp đó. Tất cả các thành viên của lớp phải có đủ mọi đặc tính tron 2 danh sách, và
nếu như sự vật nào không có đủ các đặc tính đó thì không phải thành viên của lớp đó. Mô

12


hình này dẫn đến sự khu biệt rạch ròi và cứng nhắc giữa các thành viên của một lớp và các
sự vật khône thuộc lớp đó. T r o n g thực tế, việc áp dụng mô hình này có một số nhược
điểm. Trước hết, thườns có những thành viên trong một lớp thiếu mất một thuộc tính nào
đó (tức là về nguyên tắc không thể coi chúng là thành viên theo đúng nghĩa), nhưns về

mặt trực giác, chúng lại rất kiêu mẫu, tới mức không thể phủ nhận tính chất chuẩn mực
của chung (kiểu như chim cánh cụt thuộc loài chim nhưng không biết bay). Thứ hai,
không ai có thể khẳng định chắc chắn rằng chùm các thuộc tính tiêu chuẩn được vạch ra
là đủ đó tách riêng toàn bộ các thành viên thực sự là hoàn chỉnh của lớp và là đủ để miêu
tả chính xác lớp đó. Chẳne hạn, nếu các đặc tính "không có lông" và "có hai chân" là đủ
đê được xem là những thuộc tính chuẩn mực để xác định loài người, thì thực tế về mặt
trực giác, chúng ta vẫn cảm thấy lưỡng lự khi coi hai đặc tính trên là đủ để miêu tả toàn
diện về loài người. (Langacker 1987:16)
Theo Langacker, các mối liên kết ngôn ngữ không phải là những thứ giống nhau y
hệt, cũr.g không phải là những phạm trù ngôn ngữ được xác định ranh giới rõ nét, do đó
rất khó được miêu tả một cách đơn giản, và cũng khôn^ thích hợp với những sự khẳng
định đút khoát. Ông đề nghị sử dụng mô hình điển mẫu để thay thế cho mô hình thuộc
tính tiêu chuẩn. Các công trình thực nghiệm trong tâm lý học nhận thức được tiến hành
trong n iững năm 70 của thế kỷ XX đã cho thấy rằng các phạm trù thường được tổ chức
xung quanh một trường hợp điển mẫu. Đây là những trường hợp được mọi người chấp
nhận như là những thành viên thường xuyên bình thường, không có gì đáng kể của phạm
trù. Nó chung, chúng xuất hiện thường xuyên nhất trong kinh nghiệm của chúng ta,
thường được tiếp thu sớm nhất, và có thể được nhận diện bằng thực nghiệm theo nhiều
cách khác nhau. Các trường hợp khôns phải điển mẫu vẫn có thể được đồng hoá vào
nhóm (hay phạm trù) theo hướng lý giải là chúng phù hợp hay khớp với nguyên gốc. Như
vậy. tư cách thành viên là vấn đề mức độ: các trưừng hợp điển mẫu là những thành viên
trung tám và đầy đủ của phạm trù, còn những trường hợp khác tạo ra một sự biến đổi tinh
tế từ trung tâm ra ngoại biên, tuỳ thuộc vào việc chúng lệch chuẩn so với nguyên gốc bao
xa và beng cách nào.
Những tư tưởng căn bản của ngữ pháp tri nhận có ảnh hưởng lớn tới sự nhìn nhận
về cấu ĩrúc câu điều kiện của những nhà ngôn ngữ học đi theo lý thuyết này, mà một đại

13



diện tiêu biểu là Sweetser (1990). Sweetser đã khám phá ra bán chất thực của sự thuyết
giải điều kiện, theo đó các câu điều kiện được xem như nhữnơ chinh thể có chức năng
điều hành những kiểu suy luận cụ thể. Điều này có nghĩa là câu điều kiện hoàn toàn
không chỉ là tổ hợp bao gồm những mệnh đề được kết hợp một cách ngẫu nhiên và bị chi
phối bởi các quy luật losic và cú pháp, mà thực ra chúng là những kết cấu, trong đó các
mệnh đề liên kết với nhau theo những kiểu quan hệ riêng biệt. Sweetser chí ra rằng bản
chất của những quan hệ đó phụ thuộc vào sự tri nhận và kinh nghiệm của con neười. Trên
nền tảng tâm lý - tri nhận này, những giả định {assumption) nào đó được đưa ra để những
người tham gia hội thoại xem xét. Theo Sweetser, câu điều kiện hoạt động trone ba lĩnh
vực tri nhận chính: (i) lĩnh vực nội dune (hay “thế giới thực”); (ii) lĩnh vực nhận thức và
(iii) lĩnh vực hành động ngôn từ. Trong lĩnh vực thế giới thực, quan hệ giữa p (mệnh đề
điều kiện) và q (mệnh đề chính) là quan hệ nhân quả, nối kết hai điều được giả định biểu
thị các sự tình trong thế giới thực, ví dụ:
( 1 2 ) I f Mary goes, John w ill go. (Nếu Mary đi. John s ẽ đi)

(Diễn giải: Sự việc Mary đi kéo theo hoặc cho phép xảy ra việc John đi)

Trong lĩnh vực nhận thức, quan hệ giữa hai mệnh đề trong phát ngôn điều kiện là
quan hệ suy luận, và kết cấu điều kiện nối giả thiết (mệnh đề điều kiện) với kết luận
(mệnh đề chính). Mối quan hệ này diễn ra trong không gian nhận thức của người nói, ví
dụ:
(13) I f John went to that party, (then) he was trying to infuriate Miriam.
(Nếu John đã đi đến buổi tiệc đó, (thì) anh ấy dang cô'gắng trêu tức Miriam.)
(Diễn giải: Nếu tôi biết rằng John đi đến buổi tiệc đó, thì tôi kết luận rằng anh ấy đến đ ể trêu
tức Miriam.)

Trong lĩnh vực hành động ngồn từ, mệnh đề điều kiện lại được dùng như là lời
diễn giải, bình luận về hành động nói được diễn tả ở mệnh đề chính, ví dụ:
( 1 4 ) I f ỉ have not already asked you to do so, please sign the guest book before you go.


(Nếu tôi chưa yêu cầu anh làm điểu này, làm ơn kỷ vào quyển s ổ dành cho khách trước khi
anh đi.)
(Diễn g iả i: Vì mục đích tương tác giữa hai chúng ta, chúng ta hãy cùng lưu ỷ tới việc tôi đưa
ra yêu cẩu sau đây nếu trước đó tôi chưa làm điểu ấy.)

14

(Sw eetser 1 9 90: 1 1 8 )