ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------o0o------------------

Huỳnh Thanh Loan

VẤN ĐỀ BIÊN GIỚI TRONG QUAN HỆ ẤN ĐỘ - TRUNG QUỐC
GIAI ĐOẠN 1950 - 2014

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------o0o------------------

Huỳnh Thanh Loan

VẤN ĐỀ BIÊN GIỚI TRONG QUAN HỆ ẤN ĐỘ - TRUNG QUỐC
GIAI ĐOẠN 1950 - 2014

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ
Chuyên ngành: Lịch sử thế giới
Mã số: 62 22 03 11
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. GS.TS. Đỗ Tiến Sâm
2. PGS.TS. Trần Thiện Thanh

HÀ NỘI - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các
kết quả và số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận của luận án chưa
được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận án này, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn
và giúp đỡ tận tình của nhiều thầy cô và đồng nghiệp cũng như sự ủng hộ và động
viên của gia đình và bạn bè.
Trước hết, tác giả đặc biệt biết ơn sâu sắc những người thầy đã trực tiếp
hướng dẫn và luôn tận tình giúp đỡ mình trong suốt quá trình học tập và nghiên
cứu, đó là GS. TS. Đỗ Tiến Sâm và PGS. TS. Trần Thiện Thanh.
Tác giả cũng xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành đối với các thầy cô giáo tại
Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà
Nội, đã giúp tác giả được tiếp cận với những nguồn tri thức cập nhật và chuyên sâu
về lĩnh vực mà tác giả lựa chọn; đối với cán bộ trợ lý khoa và những cán bộ khác
tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo
điều kiện để tác giả có thể thực hiện công việc học tập thuận lợi và đúng tiến độ;
các đồng nghiệp tại Viện ghiên cứu Ấn Độ và Tây Nam Á đã ủng hộ và hỗ trợ trong
các công việc của cơ quan để tác giả có thể dành thời gian nhiều hơn cho việc học
tập và nghiên cứu; các thầy cô giáo ở Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường
Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, và các
nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc đã có những ý kiến đóng góp quan
trọng và những lời động viên khích lệ quý giá trong quá trình thực hiện luận án.
Tác giả cũng xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành đến các trường đại học và
viện nghiên cứu Ấn Độ, như Trường Quốc tế học (School of International Studies),

Đại học Jawaharlal Nehru, Viện Nghiên cứu và Phân tích Chiến lược (Institute for
Defense Studies and Analysis), Viện Nghiên cứu Trung Quốc (Institute for Chinese
Studies), Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á và Thái Bình Dương (Đại học Sri
Venkateshwara) … đã tạo điều kiện để tác giả được tiếp xúc với nguồn tài liệu quý
giá của phía Ấn Độ. Đồng thời, tác giả cũng rất biết ơn GS.TS. Srikanth Kondapali
(Giám đốc Trung tâm Trung Quốc học, Trường Quốc tế học, Đại học Jawahar Lal
Nehru, TS. Jabin T. Jacob (Biên tập viên, Tạp chí China Report, New Delhi),và TS.


Sriparna Pathak (Khoa Chính trị học, Đại học Gauhati, Assam) đã dành thời gian
quý báu cung cấp các tài liệu liên quan đến tranh chấp biên giới Ấn - Trung và thực
hiện cuộc phỏng vấn.
Cuối cùng, luận án này sẽ không thể hoàn thành nếu như không có sự ủng hộ
và giúp đỡ từ phía gia đình và bạn bè. Tác giả xin được bày tỏ sự biết ơn sâu sắc
đối với những người thân yêu trong gia đình cũng như những người bạn đã chia sẻ
và động viên trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Xin chân thành cảm ơn!


MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
MỤC LỤC ..................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... 3
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 4
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 4
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án ........................................................................... 6
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 6
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 9

5. Nguồn tài liệu .......................................................................................................... 10
6. Đóng góp mới về khoa học của luận án .................................................................. 10
7. Bố cục của luận án .................................................................................................. 11
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................ 13
1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về vấn đề biên giới trong tổng thể quan hệ song
phương Ấn Độ - Trung Quốc ...................................................................................... 13
1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về chiến tranh biên giới Ấn Độ - Trung Quốc năm
1962 ............................................................................................................................. 29
1.3. Nhóm công trình nghiên cứu về các hệ quả của tranh chấp biên giới Ấn Độ Trung Quốc ................................................................................................................. 40
1.4. Nhận xét tình hình nghiên cứu và những vấn đề liên quan đến luận án .................. 43
1.5. Những vấn đề luận án cần tập trung làm rõ ......................................................... 45
CHƢƠNG 2: NHỮNG YẾU TỐ CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN VẤN ĐỀ BIÊN
GIỚI TRONG QUAN HỆ ẤN ĐỘ - TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN 1950-2014 . 47
2.1. Di sản lịch sử ....................................................................................................... 47
2.2. Tầm quan trọng địa chiến lược của những khu vực tranh chấp ........................... 58
2.3. Cạnh tranh chiến lược giữa Ấn Độ và Trung Quốc ............................................. 67

1


2.4. Chủ nghĩa dân tộc nước lớn ................................................................................ 73
2.5. Yếu tố Tây Tạng và Pakistan ............................................................................... 82
Tiểu kết ....................................................................................................................... 88
CHƢƠNG 3: QUÁ TRÌNH TRANH CHẤP VÀ ĐÀM PHÁN BIÊN GIỚI
GIỮA ẤN ĐỘ VÀ TRUNG QUỐC (1950 - 2014) .................................................. 90
3.1. Giai đoạn 1950-1962: Vừa đấu tranh vừa thích nghi ........................................... 90
3.2. Giai đoạn 1963-1987: Hậu chiến và đánh giá lại vấn đề biên giới ................... 108
3.3. Giai đoạn 1988 -2014: “Hiểu biết, thích nghi, và điều chỉnh lẫn nhau” ............ 120
Tiểu kết ..................................................................................................................... 139
CHƢƠNG 4: NHẬN XÉT VỀ VẤN ĐỀ BIÊN GIỚI TRONG QUAN HỆ ẤN

ĐỘ - TRUNG QUỐC .............................................................................................. 141
4.1. Vấn đề biên giới trong quan hệ chính trị - ngoại giao Ấn Độ - Trung Quốc ..... 141
4.2. Vấn đề biên giới trong quan hệ an ninh - quốc phòng Ấn Độ - Trung Quốc ... 154
4.3. Vấn đề biên giới trong quan hệ kinh tế - thương mại Ấn Độ - Trung Quốc ..... 159
4.4. Bình luận và gợi mở một số hàm ý chính sách cho Việt Nam........................... 167
Tiểu kết ..................................................................................................................... 175
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 177
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐÉN LUẬN ÁN ....................................................................................................... 181
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 183
PHỤ LỤC ................................................................................................................. 216
Phụ lục 1: Bản đồ về tranh chấp biên giới Ấn Độ - Trung Quốc .............................. 215
Phụ lục 2: Biên niên những sự kiện tiêu biểu trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc từ
năm 1950 đến năm 2014 ........................................................................................... 221
Phụ lục 3: Nội dung chính các cuộc đàm phán biên giới Ấn Độ - Trung Quốc ....... 229
Phụ lục 4: Những Hiệp định chính liên quan đến biên giới Ấn Độ - Trung Quốc ... 236
Phụ lục 5: Phỏng vấn chuyên gia .............................................................................. 285

2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Tên tiếng Anh

Nghĩa tiếng Việt

BDCA


Border Defence Cooperation

Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng
Biên giới

Agreement
CHDCND

People Repubic

Cộng hòa dân chủ nhân dân

CBM

Confidence Building Measure

Biện pháp xây dựng lòng tin

CMC

Central Military Committee

Quân ủy trung ương

ĐCS

Communist Party

Đảng Cộng sản


JEG

Joint Economic Group

Nhóm kinh tế chung

JWG

Joint Working Group

Nhóm Công tác chung

LAC

Line of Actual Control

Đường Kiểm soát thực tế

NEFA

North East Frontier Agency

Cơ quan biên giới Đông Bắc

PLA

People Liberation Army

Quân đội giải phóng nhân dân


TAR

Tibetan Autonomous Region

Khu vực tự trị Tây Tạng

SAARC

South Asian Association for

Tổ chức hợp tác khu vực Nam Á

Regional Coperation
SLOC

Sea Lanes of Communication

3

Tuyến thông thương hàng hải


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Biên giới thực sự là hai lưỡi của con dao lam, trên đó treo các vấn đề thời
hiện đại về chiến tranh và hoà bình” [249, tr.5]1.
Mỗi quốc gia đều có biên giới, biên giới phân cách các khu vực có sự kiểm
soát chính trị hoặc chủ quyền khác nhau. Nhiều chiều cạnh trong mối quan hệ giữa
hai quốc gia láng giềng được phản ánh qua các vấn đề biên giới. Tranh chấp biên

giới - lãnh thổ là một trong những vấn đề khó giải quyết nhất trong các mối quan
hệ giữa các quốc gia. Hàng ngàn cuộc chiến tranh liên quan đến biên giới đã xảy ra
kể từ khi bắt đầu của hệ thống nhà nước. Cuộc xung đột biên giới Ấn Độ-Trung
Quốc năm 1962 là một trong số đó.
Tranh chấp biên giới Ấn - Trung là một trong những tranh chấp lâu đời nhất
còn tồn tại trên thế giới. Với tổng chiều dài biên giới tranh chấp lên đến 4.057 km
(đường biên giới tranh chấp dài nhất thế giới), và tổng diện tích lãnh thổ tranh chấp
hiện nay là 135.000 km2, tranh chấp biên giới Ấn - Trung nổi bật không chỉ về diện
tích lãnh thổ tranh chấp mà còn về tầm quan trọng của khu vực - lãnh thổ [90,
tr.47]. Tranh chấp này có nguồn gốc từ chính sách địa chính trị thời thuộc địa Anh,
trong đó Tây Tạng được sử dụng làm một quốc gia đệm giữa Ấn Độ và Trung
Quốc. Hiệp ước Simla năm 1914 đã phân định biên giới giữa Ấn Độ và Tây Tạng
với sự tham dự của ba bên Anh, Trung Quốc và Tây Tạng. Nhưng thỏa thuận cuối
cùng chỉ được ký kết giữa Anh và Tây Tạng, trong đó biên giới Tây Tạng - Assam
(Ấn Độ) là đường McMahon đã không được Trung Quốc công nhận. Cho đến ngày
nay, sự bất đồng này vẫn tiếp tục được thể hiện trong những tuyên bố của Trung
Quốc.
Trong khi đó, ở phía Tây Bắc Ấn Độ - ban đầu là khu vực tranh chấp quan
trọng nhất - đã thuộc sự kiểm soát của Trung Quốc (khoảng 38.000 km2 lãnh thổ)
sau cuộc chiến tranh biên giới năm 1962. Cuộc xung đột năm 1962 giữa Trung

1

Phát biểu của Phó vương Anh trong thời kỳ Ấn Độ thuộc Anh, và cũng là một trong những người đóng vai
trò quan trọng trong các quyết định chính trị có liên quan đến biên giới - lãnh thổ của Ấn Độ.

4


Quốc và Ấn Độ là một cuộc chiến ngắn, nhưng đã khắc sâu vết sẹo tâm lý trong

giới lãnh đạo chính trị và quân sự của Ấn Độ. Từ một tình bạn hữu nghị và mong
muốn cùng nhau xây dựng một thế giới tốt hơn sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, hai
quốc gia láng giềng bước vào giai đoạn “hòa bình lạnh”. Cuối những năm 1970,
quan hệ ngoại giao hai nước được tái lập. Tuy nhiên, phải tới những năm 1990, khi
Chiến tranh lạnh kết thúc và Ấn Độ thực hiện chính sách mở cửa và tự do hoá nền
kinh tế, mối quan hệ này mới bắt đầu phát triển trở lại trong cả lĩnh vực chính trị và
kinh tế. Từ khi thiết lập quan hệ cho đến nay đã hơn sáu thập niên, quan hệ Ấn Độ Trung Quốc trải qua nhiều biến động, cả hai nước đã xây dựng được nhiều nền tảng
vững chắc về chính trị lẫn kinh tế, chủ động chứng tỏ vai trò và ảnh hưởng trong khu
vực và trên thế giới. Là hai nước lớn và là láng giềng, quan hệ giữa Ấn Độ và Trung
Quốc đã được xác định là hợp tác, ít nhất là trong trung hạn; nhưng vấn đề biên giới
vẫn là một vấn đề gai góc, chi phối, thậm chí là trở ngại lớn cho mối quan hệ song
phương. Mối quan hệ Ấn - Trung thường được giới học giả thế giới nhìn nhận là một
mối quan hệ bị bao phủ bởi những hiểu lầm và thiếu lòng tin xuất phát từ vấn đề biên
giới. Do vậy, việc giải mã vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc sẽ
đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá và hiểu rõ hơn thực trạng của vấn đề, góp
phần lý giải những đặc trưng cơ bản của quan hệ song phương Ấn Độ - Trung Quốc.
Bên cạnh đó, Trung Quốc là một nước lớn có chính sách đối ngoại ảnh
hưởng đến mọi khu vực trên thế giới và Ấn Độ cũng là một nước lớn có chính sách
đối ngoại tác động mạnh mẽ đến khu vực châu Á nói chung và Nam Á nói riêng.
Chính sách của hai nước này có tác động rất lớn đến Việt Nam, đồng thời, họ cũng
là đối tác chiến lược quan trọng của Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu chủ đề này
sẽ góp phần cung cấp những thông tin quan trọng cho các nhà hoạch định chính
sách của Việt Nam trong quan hệ với Ấn Độ, Trung Quốc nhằm thúc đẩy quan hệ
của Việt Nam với hai nước.
Xuất phát từ tầm quan trọng nêu trên, tác giả quyết định chọn đề tài: “Vấn đề
biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc giai đoạn 1950 - 2014” để nghiên cứu
và hoàn thành luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử thế giới.

5



2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
2.1. Mục đích
Mục đích nghiên cứu của luận án là nghiên cứu để làm rõ bản chất, quá trình
vận động của vấn đề biên giới, cũng như vị trí của vấn đề biên giới trong quan hệ
Ấn Độ -Trung Quốc trên một số lĩnh vực trong giai đoạn 1950-2014, đồng thời đưa
ra một số đề xuất chính sách cho Việt Nam trong quan hệ với Ấn Độ, Trung Quốc.
2.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện mục đích nêu trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ
chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, hệ thống lại nguồn tư liệu nghiên cứu về vấn đề biên giới trong
quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc.
Thứ hai, làm rõ nguồn gốc của “vấn đề biên giới” trong quan hệ Ấn Độ Trung Quốc.
Thứ ba, làm rõ những yếu tố chính tác động đến vấn đề biên giới trong quan
hệ Ấn Độ - Trung Quốc giai đoạn 1950 - 2014;
Thứ tư, trình bày và phân tích những nội dung chính của vấn đề biên giới
giữa hai nước Ấn Độ - Trung Quốc, bao gồm quá trình phát triển và cách thức xử lý
vấn đề biên giới của hai nước qua các giai đoạn 1950- 1962, 1963-1987, 19882014;
Thứ năm, rút ra một số đánh giá về vấn đề biên giới đặt trong bối cảnh quan
hệ chính trị-ngoại giao, quan hệ kinh tế và quan hệ an ninh-chiến lược giữa Ấn Độ
và Trung Quốc; đồng thời rút ra một số bài học kinh nghiệm và đưa ra những gợi ý
cho việc phát triển quan hệ giữa Việt Nam và Ấn Độ, Trung Quốc, đặc biệt trong
bối cảnh Ấn Độ và Trung Quốc đang gia tăng cạnh tranh chiến lược.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ Trung Quốc giai đoạn từ 1950 đến 2014.

6



Theo định nghĩa của từ điển tiếng Anh, “biên giới là đường biên giới hoặc
khu vực biên giới chia tách các khu chính trị hoặc các vùng địa lý”2. Tuy nhiên,
trong đề tài, “biên giới” trong quan hệ Ấn - Trung được nghiên cứu bao quát như là
một vấn đề có sự thay đổi và biến chuyển linh hoạt theo từng giai đoạn lịch sử.
Trong đó, luận án tập trung vào khía cạnh “tranh chấp” giữa hai nước về đường
biên giới cũng như khu vực biên giới, lãnh thổ.
Giải quyết vấn đề tranh chấp biên giới là một nhiệm vụ rất quan trọng nhưng
không đơn giản, bởi đây là vấn đề nhạy cảm thuộc chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ
của một quốc gia - một lợi ích cốt lõi [111, tr.10], và là một nguyên nhân gây ra căng
thẳng trong quan hệ hai nước. Do đó, nếu không được xử lý cẩn thận, tranh chấp biên
giới có thể dẫn đến xung đột giữa các bên liên quan. Trong thực tế, các tranh chấp
biên giới của Trung Quốc đã dẫn đến cuộc chiến tranh với Ấn Độ, Liên Xô và Việt
Nam vào năm 1962, 1969 và 1979 [185]. Kể từ năm 1950 đến nay, Trung Quốc,
thông qua đàm phán với các nước, đã giải quyết thành công các tranh chấp biên giới lãnh thổ với 12 trong 14 nước láng giềng, ngoại trừ Ấn Độ và Bhutan. Do vậy, vấn đề
biên giới trong quan hệ Ấn - Trung là một vấn đề lịch sử quan trọng, là đối tượng mà
luận án tập trung nghiên cứu.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Tìm hiểu về vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc là một công
việc khó khăn, bởi vì đây là một vấn đề phức tạp và nhạy cảm, đòi hỏi sự nghiên
cứu công phu trong một thời gian dài. Căn cứ vào nguồn tài liệu hiện có, luận án
tiến hành nghiên cứu giới hạn trong các phạm vi sau đây:
Về nội dung, luận án nghiên cứu vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ Trung Quốc giai đoạn từ 1950 đến 2014 trên cơ sở nhận diện những yếu tố chính
tác động đến biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Vấn đề biên giới cũng được
phân tích qua tiến trình lịch sử gắn với các đặc trưng cơ bản qua những giai đoạn

2

Theo The FreeDictionary.com: “Border is the line or frontier area separating political divisions or
geographical regions”. Xem thêm tại />
7



khác nhau. Tuy nhiên, do chủ đề này khá đặc trưng và nhạy cảm, nên luận án chỉ xử
lý các khía cạnh chung và công khai của vấn đề.
Về phạm vi không gian địa lý của luận án; đó là ba khu vực tranh chấp dọc
theo Đường Kiểm soát thực tế Ấn - Trung, trong đó, khu vực tranh chấp phía Tây
và Đông Bắc Ấn Độ là hai khu vực có giá trị chiến lược và kinh tế quan trọng. Bên
cạnh đó, luận án còn đề cập đến một số quốc gia khác có tác động đến vấn đề biên
giới Ấn - Trung.
Về phạm vi thời gian, luận án nghiên cứu vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn
Độ - Trung Quốc từ năm 1950 -2014. Tuy nhiên, để có một cái nhìn tổng quát trong
tiến trình lịch sử của vấn đề, tác giả cũng đề cập đến một số nội dung liên quan ở
giai đoạn trước năm 1950. Luận án chia giai đoạn 1950-2014 thành ba giai đoạn
chính 1950-1962, 1963-1987 và 1988-2014.
Mốc mở đầu năm 1950 là mốc thời gian sau khi hai nước Ấn Độ và Trung
Quốc chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao (Ấn Độ công nhận nước Cộng hòa
Nhân dân Trung Hoa vào tháng 12/1949) và Trung Quốc bắt đầu thực hiện chính
sách “lấy lại di sản lịch sử” bằng cách đưa quân lên Tây Tạng để “giải phóng nhân
dân Tây Tạng khỏi chủ nghĩa đế quốc”, và kiểm soát biên giới Ấn Độ - Tây Tạng
(từ năm 1950). Sự kiện này bắt đầu tạo nên sự “rạn nứt” trong quan hệ Ấn - Trung
ngay từ khi mới thiết lập và hình thành quan điểm của mỗi bên về vấn đề biên giới lãnh thổ.
Mốc năm 1962 là năm xảy ra chiến tranh biên giới Ấn - Trung (tháng
10/1962). Đây được xem là cột mốc quan trọng trong lịch sử biên giới hai nước, và
là bước ngoặt quan trọng trong quan hệ ngoại giao hai nước. Sau chiến tranh biên
giới năm 1962, quan hệ hai nước bước vào thời kỳ “giá băng” với những bất đồng
và mâu thuẫn ngoại giao nghiêm trọng. Trong giai đoạn 1963-1987, mặc dù hai
nước đã có một số nỗ lực giải quyết căng thẳng biên giới nhưng hầu như không đạt
được kết quả.
Mốc năm 1988 là năm Thủ tướng Ấn Độ Rajiv Gandhi đến thăm Trung
Quốc, trong đó lãnh đạo hai nước đồng ý tìm kiếm các giải pháp hòa bình để giải


8


quyết vấn đề biên giới. Kể từ năm 1988, quan hệ hai nước được khôi phục, tăng
cường hợp tác trên các lĩnh vực. Trong vấn đề biên giới, hai nước đã kí một số thỏa
thuận về các biện pháp xây dựng lòng tin và tổ chức các cuộc họp thường kỳ, bước
đầu có một số kết quả nhất định, mở ra nhiều triển vọng cho các biện pháp xây
dựng lòng tin và giải quyết vấn đề biên giới.
Vì đây là một vấn đề vẫn còn tồn tại nên tác giả chọn mốc thời gian năm
2014 (năm kết thúc nhiệm kỳ của Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh) là thời điểm
kết thúc giai đoạn nghiên cứu. Đây là khoảng thời gian đủ dài để tác giả có thể đánh
giá đầy đủ tính chất của vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Do đặc thù của chủ đề nghiên cứu, luận án vận dụng linh hoạt các phương
pháp nghiên cứu chuyên ngành và liên ngành lịch sử, quan hệ quốc tế. Trong đó,
quan trọng nhất là phương pháp nghiên cứu lịch sử. Quá trình triển khai luận án sẽ đi
theo tiến trình lịch sử của vấn đề. Dựa trên các nguồn tư liệu gốc (các văn bản đàm
phán, các Công hàm trao đổi giữa hai nước), và các nguồn tài liệu thứ cấp, luận án sẽ
phân tích quá trình nảy sinh, và phát triển của vấn đề biên giới qua các giai đoạn.
Trên cơ sở đó, luận án rút ra nhận xét về vấn đề biên giới trong quan hệ hai nước trên
một số lĩnh vực.
Những yếu tố chính liên quan đến tranh chấp biên giới Ấn - Trung như
những yếu tố địa lý, lịch sử, chính trị, v.v.. sẽ được tìm hiểu thông qua phương pháp
nghiên cứu quy nạp và suy diễn logic. Bên cạnh phương pháp quy nạp, luận án này
cũng sử dụng phương pháp phân tích tường thuật.
Phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế liên quan đến tranh chấp biên giới
cũng sẽ được tác giả vận dụng dựa trên cách tiếp cận của chủ nghĩa hiện thực về các
mối đe dọa bên ngoài và sự liên kết của các quốc gia trong hệ thống quốc tế.
Phương pháp phỏng vấn chuyên gia cũng sẽ được tác giả lồng ghép trong

quá trình triển khai luận án. Tác giả thực hiện các cuộc phỏng vấn sâu với những
chuyên gia học thuật hàng đầu Ấn Độ về vấn đề biên giới như TS. Sriparna Pathak
(Giáo sư thỉnh giảng, Trung tâm Trung Quốc học, Trường Quốc tế học, Đại học

9


Jawahar Lal Nehru), và TS. Jabin Jacob (Biên tập viên Tạp chí China Report, Trung
tâm Nghiên cứu Trung Quốc tại New Delhi); từ đó phân tích và rút ra đánh giá,
nhận định riêng của tác giả.
5. Nguồn tài liệu
Để thực hiện đề tài này, tác giả luận án khai thác tài liệu ở nhiều nguồn khác
nhau:
- Về nguồn tài liệu gốc, do sự nhạy cảm của chủ đề - vấn đề biên giới, đặc
biệt là ở phía Trung Quốc, hầu hết các tài liệu đều được phân loại và không được
chính thức công bố. Do đó, luận án này không thể tham khảo các tài liệu mật, nhưng
có thể tham khảo các tài liệu được hai Chính phủ chính thức công bố như: Công
hàm trao đổi giữa các lãnh đạo của hai quốc gia, các Hiệp định, và các Văn kiện
thảo luận trong Nghị viện Ấn Độ. Nguồn tư liệu này có thể được khai thác ở đại sứ
quán của hai nước tại Việt Nam và trên các trang mạng được số hóa. Trong những
chuyến công tác tại Ấn Độ, tác giả luận án có điều kiện khai thác những nguồn tư
liệu gốc về quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc tại các thư viện ở Ấn Độ.
- Kế thừa, tham khảo những công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước,
chủ yếu của hai phía Ấn Độ và Trung Quốc, liên quan đến bối cảnh quốc tế, khu
vực và quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc và vấn đề biên giới giữa hai nước từ năm 1950
đến năm 2014.
- Một số tư liệu thu được qua phỏng vấn các chính trị gia, các nhà nghiên
cứu Việt Nam, Ấn Độ.
6. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Có thể khẳng định, luận án là công trình nghiên cứu có hệ thống đầu tiên ở

Việt Nam nghiên cứu về vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc từ
năm 1950 đến năm 2014. Vì vậy, luận án có những đóng góp mới cả về khoa học,
thực tiễn và tư liệu.
Về khoa học, từ góc nhìn của nhà nghiên cứu Việt Nam trên cơ sở những
nguồn tài liệu đa chiều, luận án là một công trình nghiên cứu, có hệ thống và có tính
khái quát hóa cao về vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc (1950-

10


2014) khi xử lý một vấn đề lịch sử có nhiều chiều cạnh, với nhiều mâu thuẫn về quan
điểm của hai nước Ấn Độ và Trung Quốc; góp phần chỉ ra được nguồn gốc, bản chất
của vấn đề biên giới, những thành công và hạn chế của các cơ chế giải quyết tranh
chấp biên giới mà hai nước đã thực hiện, từ đó giải thích nguyên nhân vì sao vấn đề
biên giới cho đến nay vẫn chưa được giải quyết.
Về thực tiễn, luận án rút ra một số kinh nghiệm cho Việt Nam từ tranh chấp
biên giới Ấn Độ - Trung Quốc, gợi mở một số chính sách cho phía Việt Nam khi
phát triển quan hệ với hai nước Ấn Độ và Trung Quốc.
Về tư liệu, mặc dù quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc ngày càng được giới học giả
Việt Nam quan tâm, nghiên cứu, và tiếp cận dưới nhiều góc độ và lĩnh vực, nhưng
vẫn chưa có một công trình nghiên cứu có hệ thống về vấn đề biên giới trong quan
hệ Ấn Độ - Trung Quốc. Do vậy, luận án sẽ là một nguồn tư liệu tham khảo quan
trọng cho những ai quan tâm đến vấn đề mang tính thời sự này.
7. Bố cục của luận án
Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục,
phần nội dung của Luận án gồm có 4 chương:
Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu. Chương này đánh giá một số
kết quả đã đạt được từ những công trình nghiên cứu trước của các học giả nước
ngoài, và Việt Nam. Từ đó, rút ra những vấn đề cần giải quyết trong luận án.
Chương 2: Những yếu tố chính tác động đến vấn đề biên giới trong quan hệ

Ấn Độ - Trung Quốc giai đoạn 1950 - 2014. Như tên gọi của chương, chương này
tập trung tìm hiểu và phân tích những yếu tố chính mà tác giả cho là quan trọng và
xuyên suốt tác động đến vấn đề biên giới trong giai đoạn nghiên cứu. Từ đó, đánh
giá những tác động thúc đẩy hay cản trở tiến trình giải quyết vấn đề biên giới.
Chương 3: Quá trình tranh chấp và đàm phán biên giới giữa Ấn Độ và
Trung Quốc (1950-2014). Tiếp nối chương 2, chương 3 phân tích các tuyên bố biên
giới - lãnh thổ của hai nước Ấn - Trung, các xung đột, tranh chấp và các cơ chế giải
quyết mà hai nước đã thực hiện qua từng giai đoạn cụ thể. Qua đó, tác giả đánh giá
những thành công và hạn chế của các cơ chế này.

11


Chương 4: Nhận xét về vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc.
Trong chương này, vấn đề biên giới được đặt trong từng lĩnh vực cụ thể của quan hệ
hai nước như các lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh biên giới và chiến lược của hai
nước để nhận xét và đánh giá. Chương này cũng đưa ra một số gợi mở cho Việt Nam
trong việc xây dựng chính sách và phát triển quan hệ với hai nước quan trọng này.

12


Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Kể từ khi giành được độc lập, quan hệ giữa hai nước Trung Quốc và Ấn Độ
là sự kết hợp giữa “tôn trọng lẫn nhau” - phát sinh từ sự cần thiết cùng tồn tại; và sự
cạnh tranh lẫn nhau - kết quả của những yêu cầu an ninh. Các công trình về quan hệ
Ấn Độ - Trung Quốc nói chung có thể được chia thành hai nhóm chính là về quan
hệ an ninh - chính trị và quan hệ kinh tế. Về quan hệ an ninh - chính trị, đặc biệt là
vấn đề biên giới nhận được sự quan tâm, chú ý của nhiều học giả trên thế giới với

một nguồn tư liệu cực kỳ phong phú, đa dạng, bao gồm những tác phẩm của những
học giả từ nhiều quốc gia khác nhau với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên,
phần lớn các tài liệu hiện tại chủ yếu tập trung vào quan hệ biên giới Ấn - Trung
những năm đầu thế kỷ, cuộc chiến tranh biên giới năm 1962; ít đề cập đến các sự cố
biên giới gần đây giữa hai quốc gia. Một thực tế nữa là, hầu hết các học giả đã cố
gắng xem xét các khía cạnh lịch sử của cuộc chiến tranh biên giới và xung đột biên
giới Ấn Độ - Trung Quốc chủ yếu dựa theo các nguồn tư liệu của người Anh hay
của Ấn Độ, nhưng khá ít tài liệu từ phía Trung Quốc; điều này có thể giải thích với
ba lý do: Thứ nhất, các học giả dễ dàng tiếp cận các tài liệu liên quan đến quá trình
hoạch định chính sách của chính phủ ở Ấn Độ hơn là ở Trung Quốc; thứ hai, Ấn Độ
nổi lên như một quốc gia “thua cuộc” trong cuộc chiến tranh biên giới và trong các
xung đột biên giới; và thứ ba, bởi vì sự phổ biến các tài liệu tiếng Anh - ngôn ngữ
thường được sử dụng như một phương tiện truyền thông ở Ấn Độ.
1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về vấn đề biên giới trong tổng thể quan
hệ song phƣơng Ấn Độ - Trung Quốc
1.1.1. Những công trình trong nước
Mặc dù Ấn Độ và Trung Quốc có tầm quan trọng ở khu vực và thế giới,
nhưng quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc nói chung, và vấn đề biên giới trong quan hệ
Ấn Độ - Trung Quốc nói riêng, vẫn chưa nhận được nhiều sự quan tâm nghiên cứu

13


của các học giả ở Việt Nam. Theo tôi được biết, cho tới nay chưa có cuốn sách nào
trực tiếp nghiên cứu về vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc ở Việt
Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu về Ấn Độ ở Việt Nam đã đạt được một số kết quả cụ
thể. Nổi bật nhất là cuốn Lịch sử Ấn Độ do Vũ Dương Ninh chủ biên năm 1996.
Ngoài ra, còn có nhiều tác giả nghiên cứu chuyên sâu về Ấn Độ cận - hiện đại như:
Nguyễn Thừa Hỷ (Ấn Độ qua các thời đại), Đinh Trung Kiên, Nguyễn Thị Lý, Văn
Ngọc Thành v.v.. Tuy nhiên, vấn đề được các tác giả quan tâm nhiều nhất là quan

hệ Việt Nam - Ấn Độ, và quan hệ giữa Ấn Độ và một số nước lớn nói chung, rất ít
có nghiên cứu chuyên sâu về quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc và đặc biệt là vấn đề
biên giới, nhưng đây cũng là cơ sở để tác giả định hướng cho việc tiếp cận với
nguồn tư liệu tiếng Anh của các học giả nước ngoài.
Trước hết, về sách, bài báo xuất bản: Công trình Ấn Độ qua các thời đại của
Nguyễn Thừa Hỷ (1986), mặc dù không đề cập vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn
Độ - Trung Quốc, nhưng có phân tích chính sách đối ngoại của Ấn Độ thời kỳ hậu
độc lập, góp phần giúp người đọc hiểu rõ hơn về chính sách hòa bình, không liên
kết của Ấn Độ. Ngoài ra, cuốn Ấn Độ hôm qua và hôm nay của tác giả Đinh Trung
Kiên (1995) cũng giới thiệu khái quát về đất nước, con người, lịch sử và chính sách
đối ngoại của Ấn Độ và quan hệ Ấn Độ - Việt Nam.
Trong tác phẩm Lịch sử Ấn Độ do Vũ Dương Ninh chủ biên năm 1996, tác
giả đã đề cập ngắn gọn lịch sử tranh chấp biên giới Ấn - Trung trong phần “Quan hệ
Ấn Độ với các nước láng giềng”, cung cấp cho người đọc một bức tranh tổng quan
nhất về tranh chấp biên giới.
Tác giả Võ Anh Tuấn (2001) với cuốn sách Phong trào không liên kết đã
nghiên cứu cụ thể quá trình hình thành và phát triển của phong trào Không liên kết,
nhiệm vụ đặt ra trong từng giai đoạn lịch sử và vị thế của phong trào này.
Tác giả Trần Thị Lý (2002) trong sách Sự điều chỉnh chính sách của Cộng
hoà Ấn Độ từ 1991-2000 đã trình bày quá trình cải cách kinh tế và điều chỉnh chính
sách đối ngoại của Ấn Độ, trong đó liệt kê một số sự kiện tiêu biểu liên quan đến
chính sách đối ngoại của Ấn Độ trong giai đoạn 1950-1964.

14


Bài viết “Tranh chấp biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc (19912010)” của tác giả Nguyễn Thế Hồng đăng trên tạp chí Nghiên cứu Ấn Độ và Châu
Á (số 12/2014) giới thiệu tổng quan về vấn đề biên giới Ấn - Trung giai đoạn 19912010. Trong bài viết, tác giả nêu khái quát vấn đề tranh chấp biên giới trong quan
hệ Ấn - Trung trước năm 1991, đánh giá một số thành tựu và thách thức trong đàm
phán giải quyết tranh chấp biên giới từ năm 1991-2010. Tuy nhiên, những đánh giá

của tác giả vẫn mang tính khái quát trên góc độ ngoại giao hai nước, chưa có phân
tích chuyên sâu về các biện pháp giải quyết tranh chấp, các vòng đàm phán, cũng
như lý giải vì sao vẫn có những cuộc “xâm nhập biên giới” của hai bên mặc dù đã
có các hiệp định biên giới song phương.
Hai tác giả Nguyễn Thị Quế, Đặng Đình Tiến (2017) trong công trình Chính
sách đối ngoại của Ấn Độ những năm đầu thế kỷ XXI có đề cập đến quan hệ song
phương Ấn - Trung, trong đó vấn đề biên giới được coi như một vấn đề xuyên suốt
trong mối quan hệ này và khẳng định “quan hệ giữa Trung Quốc và Ấn Độ là rất
phức tạp, khó có thể thiết lập được một mối quan hệ ổn định, hữu nghị” [19, tr.125].
Tuy nhiên, hai đồng tác giả chỉ đề cập vấn đề biên giới một cách sơ lược và coi đó
là một vấn đề gây căng thẳng cho mối quan hệ Ấn - Trung trong những năm đầu thế
kỷ XXI và không đưa ra đánh giá về bản chất của vấn đề biên giới cũng như chưa
giải thích được tại sao vấn đề biên giới lại khiến hai quốc gia khó có thể thiết lập
được mối quan hệ ổn định.
Về đề tài, luận văn, luận án, có thể kể đến luận văn thạc sĩ Xung đột biên giới
Ấn Độ - Trung Quốc từ năm 1962 đến nay của Nguyễn Thị Trúc Linh hoàn thành
năm 2014 tại Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, đây là một công trình có
nội dung gần với phạm vi nghiên cứu của luận án. Trong luận văn, tác giả Trúc
Linh nhấn mạnh đến các diễn biến, nguyên nhân gây ra chiến tranh biên giới năm
1962 và một số nhân tố tác động đến xung đột biên giới Ấn - Trung. Tuy nhiên, hạn
chế của luận văn này là chưa đưa ra được các cơ sở tuyên bố chủ quyền của hai bên,
những nguyên nhân sâu xa của tranh chấp biên giới, và chưa có những đánh giá về
các biện pháp giải quyết xung đột giữa hai nước.

15


1.1.2. Những công trình ở nước ngoài
Trái ngược với sự khan hiếm của nguồn tài liệu trong nước liên quan trực
tiếp đến đề tài, ở nước ngoài đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về quan hệ Ấn

Độ-Trung Quốc nói chung, vấn đề biên giới trong quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc nói
riêng. Việc khai thác công trình của các tác giả này cũng giúp tác giả luận án có
những đóng góp mới cho nguồn tư liệu liên quan đến chủ đề của luận án.
- Về những công trình của học giả Ấn Độ: có thể kể đến một số công trình
tiêu biểu sau:
Sách India-China Boundary Issues: Quest for Settlement (Vấn đề biên giới
Ấn Độ và Trung Quốc: Nhiệm vụ giải quyết) do tác giả Ranjit Singh Kalha viết năm
2001 cho rằng Trung Quốc liên tục xâm nhập qua Đường Kiểm soát thực tế - như là
một phần của chính sách cưỡng chế nhằm tác động đến các quyết sách theo cách
thức mà Trung Quốc mong muốn. Đó cũng là lý do chính giải thích tại sao Trung
Quốc không muốn sớm kết thúc tranh chấp biên giới với Ấn Độ. Theo tác giả, giải
pháp về vấn đề biên giới Ấn Độ - Trung Quốc không phải là vấn đề kỹ thuật đơn
thuần mà là vấn đề chiến lược chính trị, mà hệ quả của nó vượt ra khỏi các lĩnh vực
quan hệ song phương giữa hai nước. Trong bối cảnh này, các nhà hoạch định chính
sách Trung Quốc cho rằng duy trì tình trạng hiện nay có lẽ là thích hợp hơn so với
việc lựa chọn một giải pháp.
Tuyển tập Essays in Frontier History: India, China and the Disputed Border
(Tuyển tập bài viết về Lịch sử biên giới: Ấn Độ, Trung Quốc và Biên giới tranh
chấp) do Parshotam Mehra (2007) chủ biên, cho rằng, Ấn Độ và Cộng hòa Nhân
dân Trung Hoa đã có một cuộc chiến tranh “cay đắng, tàn bạo và tốn kém” dọc biên
giới Himalaya. Cuộc chiến đã dẫn tới sự chuyển đổi cơ bản trong chính sách quốc
phòng của Ấn Độ, góp phần vào sự hình thành chương trình hiện đại hóa quân sự
quan trọng và những hy vọng bị “vụn vỡ” của Ấn Độ với nước láng giềng phía Bắc.
Kể từ cuối những năm 1970, Ấn Độ đã nỗ lực để cải thiện quan hệ với Trung Quốc
và đã đạt được một số tiến bộ nhất định. Tuy nhiên, tranh chấp cốt lõi liên quan đến
việc phân định biên giới Himalayan vẫn chưa được giải quyết. Nhiều vòng đàm

16



phán cấp cao và các cuộc thảo luận song phương chỉ góp phần đẩy nhanh tiến trình
“băng giá” quan hệ giữa hai nước.
Theo các tác giả, lý do khiến tiến trình giải quyết tranh chấp biên giới không
tiến triển là khá đơn giản. Ấn Độ từ chối thừa nhận lãnh thổ mà Trung Quốc vẫn
tuyên bố ở vùng Đông Bắc Ấn Độ. Trung Quốc “không vội vã” giải quyết tranh chấp
bởi vì Trung Quốc đã giành thắng lợi trong cuộc chiến năm 1962 để chiếm một lãnh
thổ chiến lược mà họ tuyên bố ở vùng Tây Bắc Ấn Độ. Kiểm soát vùng lãnh thổ này
cho phép Trung Quốc liên kết Tây Tạng với tỉnh Tân Cương. Tuy nhiên, mặc dù
tuyển tập các bài viết trong công trình này có sự gắn bó theo chủ đề, nhưng hầu như
không có quan điểm nào mới trong sách này.
Bhim Singh Sandhu - chuyên gia người Ấn Độ tại Khoa Khoa học Chính trị,
Đại học Westchester (Pennsylvania) - đã tiến hành nhiều nghiên cứu về cuộc chiến
tranh biên giới Trung - Ấn năm 1962. Mục đích chính của ông là phân tích mối
quan hệ Trung Quốc -Ấn Độ trước khi có chiến tranh để xác định những biến động
trong cuộc xung đột vũ trang này; đồng thời phân tích các phương thức mà hai bên
đã cố gắng thực hiện để giải quyết hoặc điều chỉnh xung đột, đồng thời đánh giá tác
động của cuộc xung đột năm 1962. Tác giả đã công bố bài viết “Sino-Indian
Relations - 1947 to Present: From Conflict to Cooperation” (Quan hệ Trung - Ấn từ
1947 đến nay: Từ xung đột đến hợp tác) trên Tạp chí International Journal for
South Asian Studies (2008). Bài viết chỉ ra rằng: cần chấp nhận sự mất cân bằng về
quan điểm. Đây là điều không thể tránh khỏi vì thông tin từ phía Ấn Độ tự do hơn
phía Trung Quốc. Ông cũng khẳng định rằng không có chính phủ nào bí mật như
nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa; vì vậy, trong việc truy tìm tư iệu về quá trình
hoạch định chính sách của Trung Quốc, ông không có tư liệu để viết xa hơn những
gì đã được ghi chép và công bố công khai.
Hai tác giả Mohan Guruswamy, Zorawar Daulet Singh (2009) trong cuốn
India- China Relations: The Border Issue and Beyond (Quan hệ Ấn Độ - Trung
Quốc: Vấn đề biên giới và hơn nữa) đã phân tích nguồn gốc và nhận thức về tranh
chấp biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc theo chiều dài lịch sử từ góc nhìn của


17


một thế giới hiện đại mà cả Trung Quốc và Ấn Độ đều là những cường quốc đang
nổi. Mặc dù là một công trình nghiên cứu lịch sử, nhưng tác giả đã cố gắng đặt
tranh chấp trong bối cảnh hiện nay khi cả Trung Quốc và Ấn Độ đều gia tăng sức
ảnh hưởng. Theo tác giả, mặc dù mối quan hệ song phương được cải thiện nhờ sự
gia tăng liên kết kinh tế và thương mại cũng như sự cần thiết phải tăng cường hợp
tác tại các diễn đàn đa phương về một loạt các vấn đề từ các cuộc khủng hoảng
chính trị khu vực đến biến đổi khí hậu, Ấn Độ và Trung Quốc vẫn bị “sa lầy” bởi
một sự nghi ngờ - tranh chấp biên giới.
Như các tác giả đã chỉ ra, việc thiếu hiểu biết về “tâm lý và chiến lược biên
giới của nhau” [153, tr.4] đã khiến Ấn Độ và Trung Quốc rơi vào cuộc chiến tranh
năm 1962. Ngày nay, tâm lý và chiến lược của cả hai đã thay đổi, nhưng rõ ràng là
không có dấu hiệu cho thấy bên này có sự hiểu biết tốt hơn về phía bên kia. Thực tế,
mặc dù Trung Quốc đã xây dựng cơ sở hạ tầng quy mô lớn ở Tây Tạng và gia tăng
khả năng di chuyển và tiếp cận của Quân đội Giải phóng nhân dân (PLA), nhưng
các sự kiện tháng 3/2008 và tình trạng bất ổn liên tục ở Tây Tạng đã gây ra nhiều
vấn đề cho các chiến lược gia quân sự của Trung Quốc cũng như vai trò lãnh đạo
chính trị của Trung Quốc. Về phía Ấn Độ, trong khi phát triển cơ sở hạ tầng trong
những năm gần đây đã được đẩy mạnh để tạo thế cân bằng với những nỗ lực của
Trung Quốc, nhưng tiến độ vẫn còn quá chậm và rõ ràng là các hoạt động chỉ được
đưa ra dựa trên lý do quân sự. Do đó, mỗi bên vẫn phải đối mặt với những vấn đề
riêng và cả hai bên cũng chưa bao giờ xem xét khả năng hợp tác ở khu vực biên giới
tranh chấp.
Mặc dù nội dung chính của công trình là tái hiện quá trình lịch sử tranh chấp
với những hiểu biết mới, nhưng ý nghĩa thiết thực nhất của công trình là tác giả đã
đưa ra một góc nhìn khách quan hơn và hàm ý như một lời nhắc nhở hữu ích cho cả
giới nghiên cứu và người thực thi chính sách. Cách phân tích của tác giả về nguồn
gốc tranh chấp (nằm ở áp lực chính sách của đế quốc Anh) khiến cho người đọc Ấn

Độ - những người có xu hướng coi sự khác biệt giữa Trung Quốc và Ấn Độ về
đường biên giới xuất phát từ căn nguyên lịch sử lâu dài hoặc do “sự xảo quyệt” hay

18


“phản bội” của Trung Quốc - có một cách nhìn khác. Đồng thời, các tác giả không
ngần ngại đưa ra quan điểm riêng về những điều cần phải làm đối với các vấn đề cụ
thể như Tawang [153, tr.29-33].
Với chương cuối: “Tương hỗ và thích nghi thực tế”, hai tác giả Guruswamy
và Singh chỉ ra cách duy nhất để đạt được tiến bộ. Đó là, không chỉ phải tìm ra giải
pháp, mà còn cần xây dựng mối quan hệ toàn diện giữa Ấn Độ và Trung Quốc trong
thời đại ngày càng toàn cầu hóa và phụ thuộc lẫn vào nhau.
Công trình cũng chỉ ra một số vấn đề cần phải nghiên cứu thêm. Một trong
số vấn đề đó là tư duy đối ngoại ở New Delhi đã dẫn tới Hiệp định Ấn - Trung năm
1954, trong đó Ấn Độ dường như đã “ký” nhiều hơn so với “nhận” được [153,
tr.55-57]; hay quyết định theo đuổi một chính sách Tiến lên phía trước vào cuối
những năm 1950. Ngoài ra, các nguyên nhân dẫn tới đẩy mạnh quan hệ ngoại giao
giữa Ấn Độ và Trung Quốc với kết quả là chuyến thăm của Thủ tướng Rajiv
Gandhi năm 1988 và những thỏa thuận đột phá quan trọng về biên giới năm 1993 và
năm 1996 cũng cần được nghiên cứu thêm. Tuy nhiên, công trình này chưa phân
tích được quá trình ra quyết định của Ấn Độ đối với Trung Quốc, dẫn đến “sự sụp
đổ năm 1962”, và vẫn tiếp tục kéo dài cho đến hiện nay.
Bhawana Pokharana (2009) trong cuốn: India - China Relations: Dimensions
and Perspectives (Quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc: Chiều hướng và Triển vọng), đã
phân tích một cách súc tích quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc qua các thời kỳ lịch sử và
xác định vấn đề biên giới và Tây Tạng là những rào cản chính trong các cam kết
song phương. Ông lập luận rằng mối quan hệ đối tác “hợp tác và xây dựng” trong
nhiều lĩnh vực sẽ cho phép Ấn Độ và Trung Quốc làm cho thế kỷ XXI thực sự là
một thế kỷ châu Á. Tuy nhiên, hai nước cần có các giải pháp hòa bình lâu dài về

biên giới để thúc đẩy quan hệ song phương.
Công trình China - India Border Conflict: Recent Perspective (Xung đột biên
giới Trung Quốc-Ấn Độ: Quan điểm gần đây) do Mohammad Wasim viết năm 2011
nghiên cứu về mối quan hệ thù địch Ấn Độ - Trung Quốc bắt nguồn từ tranh chấp
biên giới. Trong đó, tác giả đề cập nhiều khía cạnh như các chương trình quân sự,

19


xuất khẩu tên lửa, hợp tác với Pakistan và bao vây Ấn Độ của Trung Quốc thông
qua tăng cường ảnh hưởng quân sự ở Sri Lanka, Nepal, Bangladesh, Myanmar và
các nước châu Á khác. Tác giả có cái nhìn toàn diện về sự phát triển chính trị và
quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia khổng lồ ở châu Á này. Bên cạnh đó, tác giả
cũng đề cập đến một số sự kiện ít được biết đến và những điều cấm kỵ liên quan
đến các lãnh đạo chính trị và quân đội. Mohammad Wasim cho rằng nguyên nhân
dẫn đến xung đột năm 1962 là do quyết định sai lầm của Thủ Tướng Nehru, chính
sách hậu 1961 và sự hỗ trợ của quân đội Mỹ cho Ấn Độ trong cuộc khủng hoảng tên
lửa Cuba. Tác giả cũng nêu nguồn gốc của các tranh chấp biên giới, trong đó có các
chính sách của Đế quốc Anh đối với sự hình thành Afghanistan và Tây Tạng nhằm
tạo ra vùng đệm giữa đế quốc Nga và Ấn Độ cùng các quan điểm khác nhau về
đường McMahon và McDonald. Ngoài ra, tác giả cũng đưa ra một số khuyến nghị
về hợp tác chính trị, quân sự và kinh tế xuất phát từ sự hội tụ lợi ích giữa hai cường
quốc toàn cầu có trách nhiệm này.
Tác giả Reshma Patil (2014) trong cuốn Strangers Across the Border: Indian
Encounters in Boomtown China (Người lạ xuyên biên giới: Những cuộc chạm trán
của Ấn Độ ở Trung Quốc phồn thịnh) lại có cách tiếp cận mối quan hệ Ấn Độ Trung Quốc hoàn toàn khác so với những công trình trước. Reshma Patil không
phân tích sâu mối quan hệ Trung Quốc-Ấn Độ mà tái hiện hồi ức về thời gian tác
giả sống tại Trung Quốc với tư cách là một phóng viên cho tờ Hindustan Times: viết
về Trung Quốc và thái độ của Trung Quốc đối với Ấn Độ (trái ngược thái độ của
Ấn Độ đối với Trung Quốc). Tác giả cho rằng, mặc dù có vị trí địa lý gần gũi, quan

hệ Ấn - Trung là mối quan hệ căng thẳng nhất, với thương mại qua biên giới khá
khiêm tốn. Đầu tư thấp hơn nhiều so với thực lực kinh tế của hai nước. Cả Ấn Độ
và Trung Quốc đều có xu hướng theo đuổi mục đích riêng mặc dù có một số lĩnh
vực hợp tác tiềm năng (như biến đổi khí hậu và sở hữu trí tuệ). Patil lập luận rằng
sự phát triển tương đối nhanh của Trung Quốc đã khiến Trung Quốc bỏ qua Ấn Độ.
Đối với Trung Quốc, thành công kinh tế của Trung Quốc thể hiện ở cả chính sách

20