BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN MINH NGUYỆT

ĐỔI MỚI DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG 
Ở TRƯỜNG THCS TỈNH HÀ GIANG
               
          Chun ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ mơn lịch sử
               Mã số: 62.14.01.11

TĨM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

1


Cơng trình được hồn thành tại: Trường Đại học Sư  phạm Hà 
Nội

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trịnh Đình Tùng
                                                TS Nguyễn Thị Bích
1.                                                 
2.

Phản biện 1: PGS.TS Đỗ Hồng Thái
Phản biện 2: PGS.TS Nguyễn Đình lê
Phản biện 3: TS Nguyễn Văn Ninh
 (Theo Quyết định thành lập Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp 
Trường số         / QĐ­ĐHSPHN, ngày    tháng    năm 2016
Luận án sẽ  được bảo vệ  trước Hội đồng chấm luận án cấp 
Trường họp tại Trường Đại học Sư  phạm Hà Nội vào hồi 8 giờ 

30 ngày 26 tháng 5 năm 2016 

2


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bước   sang   thế   kỷ   XXI,   nhân   loại   đang   đứng   trước   những  
chun biên manh me c
̉
́
̣
̃ ủa xu thế tồn cầu hóa  ở  hâu hêt cac linh v
̀ ́ ́ ̃ ực 
của đời sống. Bài học thành cơng từ  nhiều quốc gia có nền giáo dục 
tiên   tiến   cho   thấy   chất   lượng   giáo   dục   luôn   gắn   với   chất   lượng 
nguồn nhân lực và sự phát triển kinh tế, ổn định xã hội và ở mỗi giai  
đoạn lịch sử nhất định. Vì thế, đổi mới giáo dục hiện nay là u cầu 
cấp thiết, mang tính tồn cầu. 
Văn kiện Đại hội XI của Đảng đã khẳng định: “Phát triển giáo  
dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, tồn diện nền giáo dục  
Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ  
hóa và hội nhập quốc tế”. Cùng với các mơn khoa học khác trong nhà 
trường phổ thơng, bộ mơn Lịch sử (trong đó có LSĐP) có vai trị vị trí 
quan trọng trong giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực trong tương lai,  
đáp ứng u cầu thực tiễn xã hội. Việc đổi mới dạy học LSĐP ở phổ 
thơng hiện nay góp phần quan trọng trong đổi mới dạy học bộ mơn lịch  
sử. 
Hiện nay, tại các tỉnh miền núi nước ta, trong đó có Hà Giang, 
vấn đề  dạy học lịch sử  địa phương  ở  trường phổ  thơng cịn bộc lộ 

nhiều bất cập, khó khăn. Do chưa có tài liệu đầy đủ  và thống nhất,  
giáo viên các trường phổ thơng thường tự  nghiên cứu, biên soạn giáo 
án dựa trên những tài liệu sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau. Những 
hạn chế về năng lực biên soạn tài liệu dạy học LSĐP của nhiều giáo  
viên đã tác động lớn tới hiệu quả dạy học bộ mơn.
Nhiệm vụ giáo dục lịch sử, đặc biệt là LSĐP tỉnh Hà Giang cần 
gắn liền với giáo dục thế hệ trẻ hiểu về lịch sử q hương, biết trân  
trọng những giá trị  truyền thống và rút ra những bài học trong cuộc 
sống hơm nay; gắn với  thực hiện mục tiêu chiến lược quốc gia về 
bảo vệ  biên cương Tổ  quốc; với nhiệm vụ  quốc tế  về  bảo tồn và 
phát huy giá trị  di sản văn hóa truyền thống trên  Cơng viên địa chất 
Tồn cầu Cao ngun đá Đồng Văn trong giai đoạn hiện nay và những 
năm tiếp theo, đây là nhiệm vụ  rất cấp thiết và mang ý nghĩa thực 
tiễn sâu sắc. 
 Xuất phát từ u cầu thực tiễn về đổi mới dạy học bộ mơn lịch 
sử   ở  nhà trường phổ  thơng, trên cơ  sở  các cơng trình nghiên cứu về 
lịch sử  Hà Giang, thực tiễn giảng dạy LSĐP  ở  trường phổ  thơng nói 
3


chung và trường THCS tỉnh Hà Giang nói riêng, chúng tơi chọn vấn đề 
"Đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang"  làm luận án 
Tiến sỹ chun ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Lịch sử
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề  tài là q trình đổi mới dạy 
học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề  tài: chỉ  tập trung vào đổi mới  
dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang, cụ thể:
­ Nghiên cứu lý luận về  đổi mới dạy học lịch sử   ở trường phổ 
thơng nói chung, từ đó đi sâu vào nghiên cứu vấn đề đổi mới dạy học 

LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang về : Mục tiêu, chương trình, nội 
dung, hình thức và phương pháp dạy học (PPDH).
­ Điều tra thực tiễn tại một số trường THCS tỉnh Hà Giang trên 
03 vùng : Vùng 1 (TP, th
̣
ị trấn), vùng 2 (nơng thơn), vùng 3 (vùng sâu,  
vùng xa) của tỉnh Hà Giang.
­ Thực nghiệm sư  phạm từng phần và tồn phần trong một số 
trường THCS trên 03 vùng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trị, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học 
LSĐP  ở  trường phổ  thơng, đề  tài tập trung đề  xuất định hướng đổi 
mới về  chương trình, mục tiêu và các biện pháp đổi mới nội dung, 
hình thức và PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
3.2. Nhiệm vụ
Để  đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những 
nhiệm vụ sau:
­ Tìm hiểu lí luận về  đổi mới dạy học, đổi mới dạy học Bộ 
mơn lịch sử nói chung và LSĐP nói riêng. 
­ Khảo sát, điều tra thực tiễn việc dạy ­ học LSĐP ở một số địa 
phương trong nước và trong nhà trường THCS tỉnh Hà Giang, làm nền  
tảng cho việc giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra.
­ Tìm hiểu chương trình, nội dung SGK lịch sử phổ thơng; phân 
phối chương trình LSĐP ở một số địa phương trong nước và ở trường 
THCS tỉnh Hà Giang. Qua đó đề  xuất  định hướng đổi mới chương 
trình, mục tiêu và biện pháp  đổi mới nội dung, hình thức và PPDH 
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang. 
­ Thực nghiệm sư  phạm từng phần và tồn phần những biện 
4



pháp sư phạm đề xuất; rút ra kết luận, khuyến nghị.
4. Cơ sở phương pháp luận và PP nghiên cứu
4.1. Cơ sở phương pháp luận
 
Dựa trên cơ sở lí luận của chủ nghĩa Mác ­ Lê nin, tư tưởng Hồ 
Chí Minh, các quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta về giáo 
dục và giáo dục lịch sử.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
* Nghiên cứu lý thuyết
  Phân tích, tổng hợp các cơng trình nghiên cứu về  Tâm lý học,  
Giáo dục học, Giáo dục lịch sử và lịch sử có liên quan tới đề tài.
 Nghiên cứu nội dung chương trình Bộ mơn lịch sử ở trường phổ 
thơng, xác định thời lượng dành cho LSĐP  ở  trường THCS; xác định 
mục tiêu, nghiên cứu tư liệu, xây dựng nội dung dạy học LSĐP; từ đó 
đề xuất hình thức, biện pháp sư phạm nhằm đổi mới dạy học LSĐP 
ở trường THCS tỉnh Hà Giang
* Nghiên cứu thực tiễn 
 Điều tra thực tiễn việc dạy học LSĐP ở  trường THCS tỉnh Hà 
Giang thơng qua phiếu điều tra, dự giờ, quan sát, phân tích phiếu điều 
tra, phỏng vấn trực tiếp, hội thảo khoa học (GV, HS, cán bộ  quản lý 
giáo dục), nhằm làm rõ bức tranh tồn cảnh về  thực trạng dạy học  
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
*   Thực   nghiệm   sư   phạm   từng   phần   và   toàn   phần   ở   một   số 
trường THCS tỉnh Hà Giang nhằm khẳng định tính khả  thi của các 
biện pháp sư phạm đề xuất trong luận án
* Sử dụng phương pháp thống kê tốn học và các thành tựu của 
cơng nghệ thơng tin trong phân tích, xử lý kết quả thực nghiệm. 
5. Giả thuyết khoa học

Chúng   tơi   cho   rằng,  nếu   vấn   đề  đổi   mới   dạy   học   LSĐP   ở 
trường THCS tỉnh Hà Giang được thực hiện một cách hệ thống, đồng 
bộ, từ  mục tiêu, chương trình, nội dung, hình thức và PPDH, sẽ  từng  
bước   giải   quyết   những   bất   cập,   hạn   chế   trong   dạy   học   LSĐP   ở 
trường THCS tỉnh Hà Giang, góp phần nâng cao chất lượng dạy học 
Bộ mơn lịch sử trong nhà trường THCS tỉnh Hà Giang.
6. Đóng góp của luận án
­ Tiếp tục khẳng định vai trị, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học 
LSĐP nói chung và vấn đề  đổi mới dạy học LSĐP  ở  trường THCS 
tỉnh Hà Giang
5


­ Làm phong phú thêm lý luận về đổi mới dạy học Bộ mơn lịch 
sử  nói nói chung, đổi mới dạy học LSĐP  ở  trường THCS tỉnh Hà 
Giang nói riêng
­ Phác hoạ  bức tranh tồn cảnh về  thực trạng dạy học LSĐP  ở 
trường THCS tỉnh Hà Giang 
­ Biên soạn các bài học LSĐP dùng trong nhà trường THCS tỉnh 
Hà Giang
­ Đề  xuất một số  biện pháp đổi mới hình thức tổ  chức, PPDH 
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Nghiên cứu đề tài có ý nghĩa quan trọng về lí luận và thực tiễn.
­ Về  lí luận: Góp phần làm phong phú thêm lí luận về  đổi mới 
dạy học nói  chung và đổi mới  dạy học LSĐP nói  riêng  ở  trường 
THCS tỉnh Hà Giang.
­ Về thực tiễn: 
Những đóng góp  của luận án sẽ  góp phần nâng cao nhận thức 
về  tầm quan trọng của LSĐP trong dạy học lịch sử  đối với các cấp 

quản lý giáo dục các nhà trường, GV và HS  ở  trường THCS tỉnh Hà 
Giang.   Từ   đó,   giúp   giáo   viên   THCS   tỉnh   Hà   Giang   biết   vận   dụng  
những vấn đề của LSĐP vào đổi mới dạy học lịch sử ở trường THCS  
tỉnh Hà Giang Luận án có thể  là tài liệu tham khảo cho sinh viên, 
học viên cao học, nghiên cứu sinh chun ngành lý luận và PPDH lịch  
sử.
8. Cấu trúc của luận án
Ngồi phần mở  đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ  lục, 
luận án được chia làm 4 chương
Chương 1: Tổng quan 
Chương 2:  Vấn đề  đổi mới dạy học học LSĐP  ở  trường  phổ 
thơng ­ Lí luận và thực tiễn.
Chương 3: Đổi mới chương trình, nội dung và hình thức tổ chức 
dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
Chương   4.  Đổi   mới  phương   pháp   dạy   học   LSĐP   ở   trường 
THCS tỉnh Hà Giang. Thực nghiệm sư phạm
Chương 1
TỔNG QUAN
Trong lĩnh vực giáo dục lịch sử  nói chung, LSĐP (LSĐP) nói 
6


riêng, vấn đề đổi mới đã được các nhà tâm lý học, giáo dục học, giáo 
dục lịch sử trong và ngồi nước đề cập đến ở nhiều góc độ, cách tiếp 
cận khác nhau: 
1.1. Các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các  
tác giả nước ngồi
1.1.1. Tài liệu giáo dục học, tâm lý học
Ở  Liên Xơ (trước đây), các nhà giáo dục và tâm lý học đã tiếp 
cận vấn đề đổi mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở nhiều góc 

độ khác nhau: 
Bàn về PPDH và vấn đề đổi mới PPDH ở trường phổ thơng, các  
tác   giả   Đaniơp.M.A,   Xcatkin.   M.N;M.Aleecxêep,  N.V   Savin   , 
I.F.Kharlamop , T.A.Ilina đã  phân tích những dấu hiệu biểu đạt tính 
tích cực của người học; tiếp cận việc đổi mới dạy học thơng qua phát 
triển năng lực nhận thức cho HS gắn với mối quan hệ tâm lý học ­ lý  
luận dạy học ­ logic học.
Unesco ­ Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp  
Quốc đã xuất bản nhiều ấn phẩm về phát triển giáo dục, đặc biệt đối 
với các quốc gia đang phát triển. Các tài liệu  "Phát triển mơ hình  
giảng dạy trong đào tạo giáo viên"  (bản tiếng Anh), "Những cơ  hội 
cho sự  đổi mới giáo dục trong và sau xung đột" của tác giả  Susan 
Nicolai"  (bản tiếng Anh), đã cho thấy những kinh nghiệm đổi mới 
giáo dục: đó chính là việc xác định mục tiêu giáo dục, vai trị người  
thầy trong phát huy hiệu quả giáo dục. 
Bộ sách "Đổi mới phương pháp dạy học" của tổ chức ASCD 
­  (Association   for   Supervision   and   Curriculum   Development)  Hoa 
Kì (NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011)  đã cho chúng ta thêm 
những phương thức tiếp cận mới về đổi mới PPDH 
1.1.2. Tài liệu giáo dục lịch sử 
Ở  Liên Xơ (trước đây), Ở  Nga và châu Âu (hiện nay), rất chú 
trọng vấn đề  đổi mới dạy học lịch sử  trong nhà trường phổ  thơng.  
Các cuốn sách về  PPDH lịch sử  đã tiếp cận nhiều góc nhìn về  đổi  
mới dạy học bộ mơn, là sự chia sẻ những cách nhìn trong dạy học lịch 
sử thời hiện đại, thể  hiện  ở  sự  trân trọng các ý tưởng từ  người học, 
tầm quan trọng của thực hành, hiệu quả  của phương pháp dạy học 
lịch sử, tính chun nghiệp trong đổi mới trong dạy học…
1.1.3. Tài liệu về dạy học LSĐP
7



Liên Xô (trước đây) và Nước Nga (ngày nay) : Từ  đầu thế  kỷ 
XVIII,   các   nhà   nghiên   cứu   LSĐP   đã   cho   ra   đời   những   cơng   trình 
nghiên cứu có giá trị.  Từ  thời nước Nga Xơ Viết cho tới ngày nay, 
giáo dục LSĐP rất được coi trọng trong giáo dục cộng đồng và giáo 
dục trường học.
Tại Mỹ, nghiên cứu LSĐP rất được coi trọng.  Từ  những năm 
1980, LSĐP đã được đưa vào chương trình dạy học lịch sử và xã hội 
học  ở  tất cả các cấp học. Hiện nay, các nhà nghiên cứu, giáo dục đã 
lập nên những trang web riêng về  LSĐP (AASLH  ­  The  American 
Association for State and  Local  History),  ở  đó   có thể  truy cập rất 
nhiều nguồn tài ngun phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy LSĐP. 
           Tại Anh, đầu thế kỷ XX, LSĐP là nội dung được khuyến khích 
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thơng. Hiện nay, nguồn tài liệu phục 
vụ nghiên cứu và giảng dạy LSĐP ở Anh rất phong phú, đa dạng. cuốn 
“Giảng   dạy   LSĐP”  của   tác   giả   W.B.Stephen,   bản   tiếng   anh 
(W.B.Stephen (1977),  “Teaching local history”,  Manchester University 
Press), được sử  dụng như  một tài liệu tham khảo rất có giá trị  trong 
lĩnh vực dạy học LSĐP trong nhà trường sư  phạm và phổ  thơng tại 
nước Anh. … 
Ở  Pháp, hệ  thống trường học  thường sử  dụng nội dung giáo 
dục địa phương như  một phương tiện hữu ích trong việc giáo dục  
truyền   thống   yêu   nước   cho   thế   hệ   trẻ.  Nhiều   diễn   đàn   trao   đổi 
phương pháp dạy học LSĐP được các GV lập nên khẳng định vị  trí  
của giáo dục lịch sử trong việc thúc đẩy xã hội phát triển.
Các hội nghị  sử  học Quốc tế đã bàn đến việc nghiên cứu và 
giảng dạy LSĐP như hội nghị tại Cộng hịa Dân chủ Đức (năm 1979), 
hội nghị tại Rumani (năm 1980). Khuyến nghị của Nghị viện Châu Âu 
số  1283, ngày 22­1­1996 đã nhấn mạnh việc mở  rộng nội dung của 
các  chương   trình   lịch   sử   và  coi“LSĐP   cũng  như   LSDT  phải   được  

giảng dạy, cũng như lịch sử các tộc người thiểu số”... Những vấn đề 
về LSĐP cũng được đề cập tại các hội nghị quốc tế. 
Ở  Trung Quốc, Vu Hữu Tây trong giáo trình  “Giáo học pháp  
lịch sử” xuất bản  ở  Bắc Kinh năm 1988 và tái bản năm 2009, 2011, 
cho rằng: "LSĐP là nguồn tài ngun quan trọng trong giảng dạy lịch  
sử. Vì thế, việc dạy học lịch sử cần bắt đầu từ LSĐP”.
1.2. Cơng trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các tác  
giả trong nước
8


1.2.1. Tài liệu tâm lý học, giáo dục học
Chúng tơi điểm qua những nghiên cứu có thể  vận dụng trọng 
đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang như sau:
Nghiên cứu về giáo dục học của nhiều tác giả  đã bàn hình thức 
dạy học cần thay đổi để nâng cao chất lượng dạy học, tiếp cận việc 
đổi mới PPDH : dạy học tích cực, lấy người học làm trung tâm…
Tiếp thu và vận dụng những cơng trình nghiên cứu của các nhà 
giáo dục học, tâm lý học trong nước về  đổi mới dạy học với nhiều  
hướng tiếp cận khác nhau, chúng tơi nhận thấy những biểu hiện của  
phạm trù đổi mới : sự hiệu quả, tính tích cực, sự tự học, sự sáng tạo  
và thay đổi.
1.2.2. Tài liệu Giáo dục lịch sử (trong đó có LSĐP):
* Trong lĩnh vực Giáo dục lịch sử:
 Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu từ  năm 1966 đến nay, mang 
giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc đối với q trình đổi mới dạy học  
Bộ mơn lịch sử hiện nay.
Các giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” của xuất bản từ 
năm 1966, 1976, 1980, 1992, 2002, 2009, 2010 đã đặt cơ sở nền tảng 
những vấn đề có tính chất lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy 

học lịch sử  với tư  cách là một khoa học; đi sâu phân tích những u  
cầu cơ bản đối với một giờ học lịch sử; bài học nội khố và cách thức 
tiến hành bài lịch sử nội khố ở trường phổ thơng; các biện pháp nâng 
cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường phổ thơng, đặc biệt nhấn mạnh 
tới vai trị của người thầy trong đổi mới. Hội thảo “Đổi mới phương 
pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thơng” (các năm 1999, 2006, 2008, 
2012); Các luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ được bộ  mơn phương 
pháp DHLS  ở một số trường Đại học Sư phạm, đặc biệt là Đại học 
sư  phạm Hà Nội thực hiện hàng năm đều nghiên cứu những vấn đề 
làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn. 
Nhìn chung, các nhà nghiên cứu trên thế  giới và Việt Nam  ở 
những mức độ nhất định đã tiếp cận tới vấn đề đổi mới dạy học, đổi 
mới trong dạy học Bộ mơn lịch sử, đề xuất một số giải pháp nâng cao 
chất lượng dạy học lịch sử hiện nay. Đây là những nguồn tư liệu q, 
có ý nghĩa với tác giả  trong q trình nghiên cứu và hồn thành luận  
án. 
* Tài liệu LSĐP
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về  LSĐP. Trong giáo trình 
9


"Phương pháp dạy học lịch sử" của các tác giả  Phan Ngọc Liên, Trần 
Văn Trị, xuất bản các năm 1976, 1980, 1992, 1998, 2002, nhấn mạnh 
đến việc cần phải gắn cơng tác học tập bộ  mơn lịch sử  trong nhà 
trường với thực tiễn xã hội.
Giáo trình LSĐP, sách chun khảo về PPDH Bộ mơn lịch sử khi 
bàn tới các biện pháp sư phạm trong DH bộ mơn thường quan tâm tới  
việc dạy học sử  cần gắn với thực tiễn, chú trọng mối liên hệ  giữa 
LSDT   với   LSĐP   trong   DHLS.  Dự   án   Việt   Bỉ   về   “Nâng   cao   chất 
lượng đào tạo bồi dưỡng GV Tiểu học và THCS các tỉnh miền núi  

phía Bắc Việt Nam” với cuốn "Tài liệu hướng dẫn địa phương  
biên soạn tài liệu nội dung địa phương mơn lịch sử" (2012) đã chỉ 
rõ những vấn đề  lý luận về  biên soạn và dạy học LSĐP và tài liệu  
minh họa.
Các bài viết trên các tạp chí nghiên cứu, các cơng trình thạc sỹ và 
tiến sỹ cũng đề cập đến những khía cạnh của đổi mới dạy học LSĐP 
đều khẳng định tính cấp thiết phải đưa nguồn tài liệu LSĐP vào giảng 
dạy trong nhà trường.  Hầu hết các tỉnh trong cả  nước đã biên soạn 
LSĐP và đưa vào giảng dạy trong trường học.   Ở  Hà Giang, đã có 
nhiều cơng trình nghiên cứu về LSĐP như: "Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hà  
Giang" được tái bản nhiều lần; "Văn hố truyền thống các dân tộc Hà  
Giang" năm 1994; "Hà Giang thời tiền sử" năm 2000, "Hà Giang 110  
năm" năm 2001, "Những sự kiện lịch sử tiêu biểu tỉnh Hà Giang"  năm 
2000...
Những nguồn tài liệu trên rất hữu ích, nếu GV biết cách khai 
thác, đưa vào giảng dạy LSĐP. Tuy nhiên, tình trạng thiếu  thống nhất 
về nội dung dạy học LSĐP giữa các cấp học, đã diễn ra  ở Hà Giang 
từ rất lâu. Vì vậy, chất lượng dạy học LSĐP cịn nhiều hạn chế, giáo 
viên chậm đổi mới, các giờ  học nội khóa được thực hiện một cách 
hình thức, các hoạt động ngoại khóa LSĐP thì rất hiếm, nếu có cũng 
chưa đúng nghĩa là hoạt động ngoại khóa LSĐP. 
1.3. Những vấn đề  luận án kế  thừa và cần tiếp tục giải  
quyết
Trên   cơ   sở   kế   thừa   những   thành   tựu   của   các   nhà   khoa   học, 
chúng tơi xác định những vấn đề chưa được giải quyết để đặt ra mục 
tiêu cần thực hiện những nội dung nghiên cứu trong luận án:
1. Tiếp thu kết quả nghiên cứu đã đạt được và từng bước nâng  
cao cơ  sở  lí luận của việc đổi mới dạy học LSĐP trong nhà trường  
10



phổ thông.
2. Tập trung làm rõ thực trạng dạy học LSĐP  ở  trường THCS  
tỉnh Hà Giang: 
3.  Đề   xuất   các   biện   pháp   đổi   mới  dạy   học   LSĐP   ở   trường  
THCS tỉnh Hà Giang
*         *
*
Những nghiên cứu của các chun gia Tâm lý học, giáo dục học 
trên thế  giới cũng như  trong nước giúp chúng tơi có cách nhìn vấn đề 
đổi mới giáo dục sâu sắc hơn, cụ  thể  và khoa học, để  vận dụng vào 
luận án.
Việc dạy học LSĐP  ở  nước ta đã được cụ  thể  hóa trong chủ 
trương,  chính   sách  của  Đảng  và  nhà  nước,  Hướng  dẫn  thực  hiện  
chương trình giáo dục phổ thơng trong các năm học của Bộ Giáo dục  
và Đào tạo. Vấn đề  đổi mới dạy học LSĐP  ở  trường THCS tỉnh Hà  
Giang nhằm kế thừa và phát triển những cơ sở lý thuyết về  đổi mới 
dạy học gắn với thực tiễn địa phương; thể hiện ở việc đổi mới : về 
mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp dạy học LSĐP; góp 
phần đổi mới dạy học Bộ mơn lịch sử hiện nay.
Cuối cùng, cho đến thời điểm thực hiện luận án,  ở  Việt Nam 
chúng tơi chưa thấy có một cơng trình nghiên cứu lịch sử  mang tính  
chun sâu và có hệ  thống về  “Đổi mới dạy học LSĐP  ở  trường 
THCS tỉnh Hà Giang”
Luận án vừa là sự kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các 
học giả, các nhà nghiên cứu đi trước, vừa là sự cố gắng của bản thân 
tác giả luận án trong việc nghiên cứu, góp phần làm rõ vấn đề: “Đổi  
mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang”.
Chương 2
VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG 

Ở TRƯỜNG PHỔ THƠNG ­ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài
2.1.1.1. Quan niệm về LSĐP
a. Địa phương:  Tựu chung lại, có thể  hiểu "Địa phương" là 
khái niệm nhằm chỉ khơng gian địa lý của các vùng miền địa phương 
11


khác nhau, có ranh giới nhất định, là bộ  phận cấu thành đất nước. 
Khái niệm "địa phương" cịn được hiểu là những yếu tố  thuộc phạm 
trù văn hóa, gắn với con người, chỉ các lĩnh vực liên quan tới đời sống 
của con người  ở  mỗi địa phương: đơn vị  hành chính, các lĩnh vực 
chun ngành, đời sống văn hóa tộc người tại các khu vực, vùng miền  
khác nhau. 
         b. LSĐP: Có nhiều định nghĩa khác nhau từ các nhà giáo dục 
lịch sử  nước ngồi và trong nước :   Rogers với “Phương pháp tiếp 
cận   LSĐP”,   W.B.Stephen   trong   “D ạy   h ọc   LSĐP”,   IAAMSS   với 
“Dạy học lịch sử   ở  trường trung học cơ  sở”   (IAAMSS (1975);  tác 
giả  Nguyễn Cảnh Minh định nghĩa:  “LSĐP là lịch sử  của các địa 
phương, chẳng hạn lịch sử  của làng xã, huyện, tỉnh, vùng, miền. 
LSĐP còn bao hàm cả  lịch sử  của các đơn vị  sản xuất, chiến đấu,  
các   cơ   quan,   xí   nghiệp.  Như   vậy,   khái   niệm   LSĐP   như   vậy   rất 
phong phú và đa dạng cả về nội dung và thể loại.
2.1.1.2.  Đổi mới dạy học LSĐP 
a.  Thế  nào là đổi mới? Tiếp cận từ  điển Oxford, Wikipedia, từ 
điển tiếng Việt của Trung tâm ngơn ngữ Hà Nội... với những khái niệm 
về đổi mới. Từ đó, chúng tơi cho rằng, nội hàm của khái niệm đổi mới 
bao gồm hai đặc trưng:  1. Sự  thay đổi/   2. Có tiến bộ  nhiều hơn cái 
trước đó

      b. Đổi mới dạy học 
  Theo cách hiểu như trên về “Đổi mới”, chúng ta đã sử dụng khái  
niệm đổi mới  ở  nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau trong giáo 
dục:
Để làm rõ hơn vấn đề “Đổi mới dạy học”, chúng tơi đã tiếp cận  
một số tài liệu giáo dục của nước ngồi từ newschools.org bàn về vấn 
đề  đổi mới giáo dục. Các bài viết của  các nhà khoa học tới từ  các 
trường đại học  ở  Mỹ  cùng chung quan điểm về  đổi mới dạy học. 
Theo đó, vấn đề  đổi mới dạy học được các nhà nghiên cứu giáo dục  
tiếp cận dựa trên 4 dấu hiệu: Sự thay đổi, sự phát triển, sự mới lạ và  
sự cải thiện. 
Các tài liệu giáo dục trong nước bàn về đổi mới dạy học : 
Thứ  nhất, phạm trù "đổi mới dạy học" xưa và nay trong các tài 
liệu giáo dục; thứ hai, cần phân biệt giữa "Mới" và "Cũ" như thế nào? 
Tiếp cận qua 2 góc nhìn về  đổi mới trong kiểm tra, đánh giá và .đổi 
mới phương tiện dạy học hiện nay
12


Từ  những phân tích trên, chúng tơi xin đưa ra cách hiểu về  đổi 
mới dạy học trong tình hình hiện nay như sau:
Một là, đổi mới khơng có nghĩa là loại bỏ  hồn tồn cái cũ, cái  
truyền thống
Hai là, đổi mới mang tính sáng tạo và phát triển trên cơ sở cái cũ
Ba là,  đổi mới phải có hiệu quả, có chất lượng,  bởi mục tiêu 
của đổi mới dạy học là để  mang lại một hiệu quả, chất lượng dạy 
học nhất định. Đổi mới mà khơng hiệu quả thì khơng gọi là mới. 
Như  vậy, đổi mới là một phạm trù vừa mang tính kế  thừa, vừa  
mang tính sáng tạo và phát triển. 
c. Đổi mới dạy học LSĐP 

Xét về  tổng thể  quan niệm đổi mới dạy học hiện nay, cần bắt  
đầu từ triết lý, mục tiêu giáo dục: dạy học nhằm phát triển năng lực 
người   học,   đáp   ứng   yêu   cầu   thực   tiễn.   Từ   đó   xác   định   đổi   mới  
chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức dạy học và hình thức 
kiểm tra đánh giá q trình dạy học. 
2.1.2. Các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về đổi mới giáo  
dục 
Vấn đề  đổi mới giáo dục hiện nay ở nước ta được cụ  thể  hóa 
thơng qua các Chỉ  thị, Nghị  quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ; 
Luật giáo dục 2005; Nghị  quyết Trung  ương 8 ­ Khóa XI của Đảng 
về đổi mới căn bản Giáo dục và Đào tạo sau 2015. Đặc biệt, đối với 
việc phát triển giáo dục vùng đơng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng  
khó khăn,...Vì thế, việc đổi mới dạy học LSĐP là phù hợp với u 
cầu thực tiễn đặt ra trong dạy học hiện nay
2.1.3. Đặc điểm tri thức LSĐP
Tri thức lịch sử  nói chung  ở  trường phổ  thơng có những đặc 
điểm nổi bật: tính q khứ, tính khơng lặp lại, tính cụ  thể, tính hệ 
thống và sự thống nhất giữa “sử” và “luận”. LSĐP cịn có những đặc 
điểm riêng như  tính cụ  thể, tính thực tiễn địa phương. Vì vậy, đặc 
điểm tri thức LSĐP thiên về  dạng "ẩn", hình thành qua trải nghiệm 
thực tiễn nhiều hơn là tri thức lịch sử nói chung.
2.1.4. Vai trị, ý nghĩa của việc đổi mới dạy học LSĐP ở trường  
THCS tỉnh Hà Giang
   a. Vai trị: LSĐP có vai trị, vị trí quan trọng trong việc nâng cao 
chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thơng. LSĐP và LSDT có một 
mối quan hệ biện chứng khơng thể  tách rời, nằm trong cặp phạm trù 
13


"cái chung và cái riêng". Dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang 

đóng vai trị quan trọng trong giáo dục ý thức và tinh thần dân tộc, bảo  
vệ và xây dựng biên cương phía Bắc của Tổ quốc. 
b. Ý nghĩa
­ Tri thức lịch sử Hà Giang ln gắn liền với tiến trình phát triển 
của LSDT và lịch sử thế giới từ thời ngun thủy đến nay. Việc dạy 
học LSĐP tạo nên sự  thống nhất, gắn kết, hồn thiện mục tiêu giáo 
dục bộ mơn: LSTG, LSDT, LSĐP.
­ Q trình dạy học LSĐP  ở  trường THCS tỉnh Hà Giang hình 
thành cho học sinh nhiều kỹ năng cần thiết, giúp hồn thiện nhân cách 
và phát triển năng lực bản thân người học. Dạy học lịch sử đặc biệt  
là LSĐP ln có ưu thế trong giáo dục tồn diện thế hệ trẻ, góp phần 
nâng cao chất lượng, thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục bộ  mơn 
lịch sử trong giai đoạn hiện nay.
 2.2. Thực tiễn dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang
       2.2.1. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh THCS miền  
núi Hà  Giang
         Hà Giang là tỉnh miền núi với 19 dân tộc cùng sinh sống. Học sinh 
ở trường THCS ở độ tuổi từ 11 đến 15. Cùng lứa tuổi, nhưng đặc điểm 
tâm lí và hoạt động nhận thức của HS từng vùng miền, dân tộc có khác.  
HS miền núi có đặc điểm tâm lý, hoạt động nhận thức mang những sắc 
thái riêng biệt, chịu sự chi phối bởi điều kiện sống và phong tục tập qn 
dân tộc. Nghiên cứu về những đặc điểm này sẽ giúp chúng tơi lựa chọn 
phương thức tiếp cận trong đổi mới dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh 
Hà Giang phù hợp với đối tượng HS và đạt hiệu quả tốt nhất. 
2.2.2. Điều tra khảo sát
2.2.2.1. Địa điểm, thời gian 
            Chúng tơi tiến hành khảo sát, điều tra một số trường THCS trên địa 
bàn tỉnh Hà Giang theo 3 vùng. Kết quả thu được giúp chúng tơi hiểu rõ về 
thực trạng dạy học LSĐP và việc xác định mục tiêu đổi mới dạy học 
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.

        2.2.2.2. Đối tượng, qui mô khảo sát : GV giảng dạy lịch sử, học 
sinh THCS trên địa bàn tỉnh Hà Giang. Chúng tôi tiến hành khảo sát, điều 
14


tra trên bình diện tồn tỉnh Hà Giang, chia làm 03 vùng. Tổng số GV khảo 
sát là : 99, tổng số HS khảo sát là : 1320.
2.2.2.3. Kế hoạch và nội dung điều tra, khảo sát
­ Soạn phiếu điều tra, khảo sát GV, HS, tiếp xúc, phỏng vấn và phát 
phiếu điều tra, khảo sát. 
­ Tiếp cận chương trình dạy học bộ mơn lịch sử của Sở GD & ĐT  
Hà Giang và một số tỉnh thành trong cả nước trong các năm học (2008 ­  
2009, 2009 ­ 2010, 2010 ­ 2011); xác định các nhóm tiêu chí về nội dung 
khảo sát thể hiện trong phiếu điều tra, khảo sát GV và HS 
2.2.2.4. Kết quả điều tra, khảo sát
* Về phân phối chương trình dạy học LSĐP 
Cịn nhiều bất cập, hạn chế: kết quả  khảo sát trong 3 năm học 
(2008 ­ 2009, 2009 ­ 2010, 2010 ­ 2011) về phần LSĐP: 
(1).  Chưa chú ý tới tính thống nhất, mối liên hệ  LSĐP ­ LSDT ­ 
LSTG, thể hiện ở sự phân bố chủ đề tiết học ở cả 4 lớp: 6, 7, 8, 9. 
(2). Chủ đề dạy học trùng lặp ở lớp 7 và lớp 9 (Đảng bộ và ND các 
dân tộc Hà Giang trong cơng cuộc đổi mới đất nước).
(3). Việc bố trí tiết LSĐP sau bài ơn tập và làm bài tập lịch sử cho 
thấy nội dung LSĐP ít được coi trọng ngay trong chương trình qui định. 
  (4). Số tiết LSĐP bố trí cịn thiếu so với qui định
(5). Chương trình chưa chú ý tới hình thức tổ chức ngoại khóa LSĐP
* Kết quả điều tra GV
Thứ  nhất, nhận thức của GV về vai trị của LSĐP và vấn đề  đổi  
mới dạy học bộ mơn lịch sử ở trường THCS hiện nay: Các GV đều xác 
định rõ vai trị quan trọng, ý nghĩa của việc dạy học LSĐP trong DHLS ở 

trường THCS
Thứ hai, điều kiện và mức độ thực hiện việc dạy học LSĐP của  
GV
Thứ  ba, những điều kiện cần thiết để  đổi mới dạy học LSĐP  ở  
trường THCS  tỉnh Hà Giang: Xắp xếp lại phân phối chương trình dạy 
học, phần dành cho LSĐP; biên soạn bài học LSĐP; đổi mới  hình thức, 
15


PPDH, kiểm tra đánh giá LSĐP. 
* Kết quả điều tra học sinh
­ Kết quả trả lời phiếu điều tra: Hiểu biết mơ hồ về LSĐP, mong 
muốn được học LSĐP…
2.2.3. Đánh giá thực trạng dạy học LSĐP hiện nay trong các 
trường THCS tỉnh Hà Giang
2.2.3.1. Về ưu điểm
Sở  GD&ĐT Hà Giang đã thực hiện triển khai đưa LSĐP vào 
chương trình dạy học lịch sử ở trường THCS trong các năm học 2008 
– 2009, 2009 ­ 2010 
Hầu hết GV trong các trường THCS tỉnh Hà Giang đều nhận thức 
được tầm quan trọng của LSĐP trong dạy học lịch sử  ở trường THCS. 
Một số ít GV đã tự tìm tịi, biên soạn bài học LSĐP, gắn kết những vấn 
đề  LSDT với LSĐP. Học sinh  ở trường THCS tỉnh Hà Giang rất mong 
muốn được hiểu biết về  lịch sử  q hương. Nguồn tư  liệu biên soạn 
LSĐP phong phú, phù hợp hợp u cầu dạy học LSĐP. 
2.2.3.2.   Những hạn chế:  Phân phối chương trình bất hợp lý; 
chưa có tài liệu LSĐP được biên soạn dưới dạng SGK; chưa có một 
tài liệu thống nhất cho các cấp học THCS và THPT; đồ dùng trực quan 
phục vụ  cho giảng dạy và học tập cịn thiếu; chưa chú ý tới sự  đa 
dạng hố các hình thức tổ  chức dạy học LSĐP;  chưa tổ  chức được 

những buổi học nội khố ngồi lớp học, tổ  chức hoạt  động ngoại 
khóa LSĐP …
2.2.3.3.  Ngun nhân
* Khách quan: Tâm lý và quan niệm về  mặt xã hội về  “mơn 
phụ” và “mơn chính”;  LSĐP chưa được đặt đúng vị  trí, chức năng 
trong dạy học lịch sử  ở trường phổ thơng nói chung và ở trường phổ 
thơng tỉnh Hà Giang nói riêng; những thói quen và hủ tục ở nhiều vùng  
dân tộc thiểu số ảnh hưởng tới chất lượng dạy học…
* Chủ  quan:  Các cấp quản lý, GV dạy học lịch sử  đa số  chưa 
nhận thức đúng đắn về  đổi mới dạy học bộ  mơn, đặc biệt là việc 
dạy học LSĐP ở trường phổ thơng; năng lực của một số GV cịn hạn 
chế ...
16


2.2.4. Định hướng đổi mới dạy học LSĐP ở  trường THCS 
tỉnh  HG
2.2.4.1. Định hướng đổi mới mục tiêu, chương trình  dạy học  
LSĐP
MỤC TIÊU
Kiến 
Kiến tạo những tri thức cơ bản, cụ thể của lịch sử mỗi  
thức địa phương trên cơ  sở  củng cố, phát triển, so sánh, nhận 
thức và vận dụng những vấn đề  của LSDT và lịch sử  thế 
giới.
Hình thành và phát triển kỹ  năng cho người học thơng 
Kỹ  qua việc tổ chức các hoạt động nhận thức LSĐP. Trong đó, 
năng quan trọng nhất là kỹ năng tự học, thực hành, tư duy và lập 
luận trong vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống…
Thái  Thơng   qua   tổ   chức   các   hoạt   động   học   tập   LSĐP,   hình  

độ thành  ở  học sinh tư  tưởng, tình cảm; lập trường, phẩm  
chất  nhân  cách  sống  đúng  đắn,  có   trách   nhiệm  với   bản 
thân, gia đình và cộng đồng …
2.2.4.2. Định hướng đổi mới nội dung dạy học LSĐP
Thứ nhất, nội dung dạy học LSĐP cần được biên soạn sinh động, 
câu văn trong sáng, bao gồm kênh hình và kênh chữ, phù hợp với đối 
tượng HS…
Thứ hai, đưa những nội dung về lịch sử văn hố địa phương
Thứ  ba, xây dựng hệ  thống câu hỏi trong tài liệu LSĐP gắn với  
những vấn đề HS đang tiếp xúc hoặc đối mặt trong thực tiễn
Thứ  tư, cần có nội dung thực hành, giúp người học có thói quen 
học và vận dụng thực hành bộ mơn.
Thứ năm, nội dung dạy học LSĐP cần thống nhất ở các cấp học: 
Tiểu học, THCS, THPT …
Thứ sáu, nội dung dạy học LSĐP có thể được biên soạn  theo đơn  
vị  "bài học", "tiết học". Ngồi ra, mơ hình biên soạn nội dung theo  
modul có thể  phù hợp với hình thức tổ  chức các hoạt động ngoại 
khóa. 
 
2.2.4.3.  Định   hướng   đổi   mới  hình   thức   tổ   chức   và   PPDH  
LSĐP
Thứ  nhất, cần chọn hình thức tổ  chức, PPDH có khả  năng cao  
17


nhất đối với việc thực hiện mục tiêu dạy học; thứ  hai, lựa chọn các  
PPDH phù hợp với nội dung học tập:  thứ  ba, lựa chọn PPDH cần  
chú ý đến đặc điểm tâm lý và năng lực nhận thức của học sinh; thứ  
tư, cần lựa chọn hình thức tổ chức, PPDH phù hợp với điều kiện dạy  
học

Chương 3
ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH, NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨCTỔ 
CHỨC DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG
 Ở TRƯỜNG THCS TỈNH HÀ GIANG
3.1. Đổi mới chương trình LSĐP  ở  trường THCS tỉnh Hà 
Giang 
3.1.1. Khái qt về  chương trình dạy học LSĐP từ  sau cách 
mạng tháng Tám đến nay
Có thể khái qt sự thay đổi về thời lượng tiết học LSĐP trong 
một số năm học theo biểu sau:
Năm    1974 ­    1978    1980 ­   1999 ­  2007­ 
học
1975 ­ 1979 1981
2000
2008
Lớp/  ­ L5: 01  ­ L5: 02  ­ L6: 03 ­ L6: 02 ­ L6: 01
Số tiết  ­ L6: 02  ­ L6: 04  ­ L7: 03 ­ L7: 06 ­ L7: 03
LSĐP ­ L7: 02   ­ L7: 03­ L8: 03 ­ L8: 03 ­ L8: 01
­ L9: 02
Tổn
05
09
09
11
07
g 

 2008 ­   2009 ­ 
2009
2010

­ L6: 01 ­ L6: 01
­ L7: 03 ­ L7: 03
­ L8: 01 ­ L8: 01
­ L9: 02 ­ L9: 02
07
07

  2010 ­ 
2011
­ L6: 01
­ L7: 03
­ L8: 01
­ L9: 02
07

3.1.2.   Những yêu cầu về  xây dựng chương trình LSĐP  ở 
trường THCS tỉnh Hà Giang
Theo tinh thần của Nghị  quyết số  29 ­ NQ/TƯ  (tháng 10/2013) 
về đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào tạo, góp phần đổi mới 
giáo dục bộ mơn lịch sử hiện nay. Cụ thể:
a. Chương trình đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay
b. Phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức và nhu cầu của người  
học
c. Thích ứng với điều kiện của từng địa phương, nhà trường
d. Thực hiện u cầu cấp thiết trong đổi mới dạy học bộ  mơn  
lịch sử hiện nay
3.1.3. Đổi mới chương trình LSĐP  ở  trường THCS tỉnh Hà  
18



Giang
a. Bố cục chương trình LSĐP ở trường phổ thơng tỉnh Hà Giang
Một là, ở cấp tiểu học và THPT:
­ Ở cấp tiểu học, chương trình có thể bao gồm 02 nội dung: Các 
chủ đề kể chuyện LSĐP về sự kiện lịch sử, các vị anh hùng, các danh  
nhân văn hóa địa phương; tích hợp nội dung LSĐP trong các mơn học 
tự nhiên xã hội, đạo đức, văn học…
­  Ở  cấp THPT: Chương trình xây dựng theo chun đề  chun 
sâu với các lĩnh vực : Lịch sử truyền thống cách mạng, văn hóa truyền 
thống   các   dân   tộc,   văn   hóa   khảo   cổ,   lịch   sử   kinh   tế   ­   xã   hội   địa  
phương
Hai là,  ở  cấp THCS: Chương trình xây dựng gồm các bài học 
biên soạn theo tiến trình LSDT&LSTG, các chủ  đề  văn hóa truyền 
thống địa phương. 
b.  Đổi   mới   chương   trình   LSĐP   ở   trường   THCS   tỉnh   Hà  
Giang 
  ­ Bố trí các tiết học LSĐP cho phù hợp và khoa học
­ Nâng cao nhận thức cho GV và HS 
­   Điều   chỉnh   lại   phân   phối   chương   trình   Bộ   mơn   lịch   sử   ở 
trường THCS
­ Các tiết học LSĐP được xếp trước phần ơn tập, làm bài tập 
lịch sử, đưa nội dung LSĐP vào các chủ  đề, khắc sâu kiến thức cho  
HS.
Cụ thể bố cục chương trình chi tiết tại phần phụ lục ( 5 )
3.2. Đổi mới nội dung dạy học LSĐP  ở  trường THCS tỉnh 
Hà Giang
3.2.1. Những u cầu chung khi tiến hành biên soạn bài học 
LSĐP:  Trước khi bắt tay vào biên soạn bài học LSĐP, người biên 
soạn cần nắm được những u cầu chung cơ  bản khi biên soạn bài 
học LSĐP:

u cầu về  đảm bảo về  tính tư  tưởng, tính khoa học và tính thực  
tiễn; u cầu về lựa chọn tài liệu, xắp xếp bố cục bài học LSĐP; u  
cầu về khơi phục lại bức tranh q khứ LSĐP sinh động, chính xác; u 
cầu về giải quyết mối quan hệ chung và riêng của LSDT và LSĐP; u 
cầu về đảm bảo chặt chẽ giữa các khâu biên soạn LSĐP
3.2.2. Đổi mới nội dung dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh  
19


Hà Giang
Từ q trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn, tn thủ những u 
cầu chung của việc biên soạn nội dung LSĐP, chúng tơi biên soạn các 
bài học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang tương ứng với tiến trình 
LSDT, bao gồm các nội dung như sau:
Lớ                  Lịch sử Hà Giang (THCS)
LSDT (THCS)
p
Hà Giang thời ngun thủy đến đầu thế kỉ X (1  Lịch sử  từ nguồn gốc 
đến thế kỷ X
6 tiết)
Bài đọc thêm: Trống đồng Lơ lơ ở Hà Giang
    Bài 1:  Hà Giang trong các quốc gia phong kiến  ­ Lịch sử từ thế kỉ X 
độc lập (Từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX) (1  đến giữa thế kỉ XIX
­ Lịch sử văn hóa 
tiết)
   7 Bài 2:  Các di tích lịch sử ­ văn hóa Hà Giang  truyền thống Việt 
Nam thời phong kiến
Bài 3: Truyền thống và bản sắc văn hóa Hà 
Giang (1 tiết)
Lịch sử Việt Nam 

    8 Hà Giang trong những năm cuối thế kỉ
XIX – đầu thế kỉ XX (1 tiết)
giai đoạn nửa  cuối 
thế kỉ XIX – đầu thế 
Bài đọc thêm:    
kỉ XX
1. Nghĩa qn Sùng Mí Chảng
2. Lũng Hịa q tơi khi chưa có Đảng 
Bài 1: Nhân dân Hà Giang trong cuộc đấu tranh  Lịch sử Việt Nam từ 
sau chiến tranh thế 
giành chính quyền ( 1930 – 1945) (1 tiết)
Bài 2:  Hà Giang từ sau cách mạng tháng Tám  giới thứ nhất đến nay
   9 năm 1945 đến nay (1 tiết)
Bài đọc thêm:  
1. Bác Hồ với các dân tộc Hà Giang
2. Người anh hùng trên Cao ngun đá

3.3.   Đổi   mới   hình   thức   tổ   chức   dạy   học   LSĐP   ở   trường 
THCS tỉnh Hà Giang
3.3.1. Tiến hành bài học nội khóa LSĐP
3.3.1.1. Tiến hành bài học nội khóa LSĐP trên lớp
Một là, tổ  chức lớp học linh động và định hướng hoạt động  
nhận thức của học sinh trước khi nghiên cứu kiến thức mới
Hai là, vận dụng cấu trúc bài học theo kiểu dạy học nêu vấn đề  
khi tổ chức cho HS nghiên cứu kiến thức mới 
Ba là, Hướng dẫn cho học sinh tiếp tục hồn thiện ở nhà
20


3.3.1.2. Tăng cường tiến hành bài học nội khóa LSĐP ngồi  

lớp học: Có thể  tiến hành các loại bài học LSĐP chủ  yếu ngồi lớp 
học như sau: Một là, tiến hành bài học tại địa điểm di tích lịch sử, địa  
danh nơi diễn ra sự kiện, biến cố lịch sử mỗi địa phương.
Hai là, tiến hành bài học tại các điểm di sản văn hóa cộng đồng. 
Ba là, tiến hành bài học tại nhà bảo tàng, phịng truyền thống.  
 3.3.2. Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa về 
LSĐP phù hợp với điều kiện địa phương 
          3.3.2.1. Nội dung của hoạt động ngoại khóa LSĐP ở trường 
THCS: Do hoạt động ngoại khố mang tính chất tự  nguyện, nên khi 
xây dựng nội dung, GV có thể tiếp cận theo 2 hướng chính sau đây:
            ­ Việc xác định chủ đề, nội dung cần làm phong phú, sâu sắc 
những kiến thức lịch sử  mà học sinh đã thu thập trong bài  nội khóa, 
nhất là những vấn đề cơ bản của chương trình LSĐP
             ­ Các chủ đề ngoại khóa LSĐP thường gắn với u cầu thực  
tiễn và  cơng tác cơng ích xã hội trong mỗi thời kỹ  nhất định của địa  
phương. 
              3.3.2.2. Các hình thức tổ chức ngoại khóa LSĐP: Đọc sách, 
kể  chuyện và nói chuyện lịch sử, dạ  hội lịch sử, đổi mới hình thức 
tham quan trải nghiệm 
*                *
*
CHƯƠNG 4
ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LSĐP Ở TRƯỜNG THCS 
TỈNH HÀ GIANG. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
   4.1. Những u cầu chung khi vận dụng phương pháp dạy 
học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang 
Để  việc lựa chọn PPDH LSĐP có hiệu quả, theo hướng phát 
triển năng lực HS, người GV cần đảm bảo những u cầu :   Vận 
dụng những PPDH có khả năng cao nhất đối với việc thực hiện mục  
tiêu dạy học LSĐP; vận dụng những PPDH đảm bảo “tính vừa sức” 

và phù hợp với HS THCS miền núi Hà Giang; vận dụng PPDH cần 
chú ý đến hứng thú, thói quen của học sinh, kinh nghiệm sư phạm của  
giáo viên; vận dụng những PPDH  phù hợp với hình thức và phương 
tiện dạy học LSĐP; vận dụng PPDH phù hợp với điều kiện đặc thù 
địa phương Hà Giang
21


4.2. Đổi mới PPDH LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang 
4.2.1. Đổi mới PPDH truyền thống
4.2.1.1. Đổi mới phương pháp dùng lời qua việc sử dụng ngơn  
ngữ  biểu cảm: Căn cứ  vào đặc trưng kiến thức LSĐP, mơi trường, 
điều kiện dạy học, GV có thể  linh hoạt trong vận dụng  đổi mới 
PPDH truyền thống LSĐP qua việc sử dụng ngơn ngữ  biểu cảm như 
sau:
­ Sử dụng ngơn ngữ biểu cảm trong thơng báo sự kiện lịch sử
  ­ Sử dụng ngơn ngữ biểu cảm trong miêu tả sự vật, hiện tượng,  
nhân vật LSĐP
­ Sử dụng ngơn ngữ biểu cảm trong tường thuật sự kiện LSĐP
4.2.1.2. Tăng cường sử dụng phương tiện trực quan trong  
dạy học bài nội khố LSĐP
a. Xây dựng và sử  dụng lược đồ  để  khai thác nội dung bài 
học LSĐP
Lược đồ  LSĐP được chúng tơi thiết kế   ở  2 dạng chính: Lược 
đồ tĩnh và lược đồ động.
­ Lược đồ tĩnh: Lược đồ được xắp xếp tại các bài học LSĐP 
dưới dạng SGK. Để  thuận lợi cho GV và HS, chúng tơi sử  dụng  
một số phần mềm tin học để  thiết kế, xây dựng lược đồ  cho nội 
dung bài học LSĐP 
  ­   Lược   đồ   động:  Chúng  tôi  sử   dụng  phần  mềm   Powerpoin, 

hướng dẫn GV xây dựng lược đồ động LSĐP. 
b. Sử dụng hình ảnh lịch sử để  khắc sâu kiến thức bài học 
LSĐP: Chúng tơi đã khai thác một số  ví dụ  về  sử  dụng hình  ảnh 
lịch sử tại tiết 32, bài 1, LSĐP lớp 6, mục I.1. Những dấu tích của 
người ngun thuỷ trên đất Hà Giang.
c.  Sử  dụng sơ  đồ, bảng biểu điện tử  để  khắc sâu kiến thức, tăng 
cường năng lực thực hành cho HS : Sử  dụng bảng niên biểu, bảng so 
sánh, giúp các em khái qt nội dung sau mỗi phần, mỗi bài, mỗi 
giai đoạn lịch sử....Hình thức này phù hợp với phương pháp thực  
hành, thảo luận nhóm, so sánh sự  khác nhau, củng cố  bài học, ơn 
tập tổng kết nội dung.... ví dụ  : bài 1, mục 1 (LSĐP lớp 9): “Những 
cơ sở cách mạng đầu tiên ở Hà Giang”…
4.2.1.3. Khai thác các sự  kiện, hiện tượng nhằm giáo dục ý 
thức chủ quyền biên giới trong các bài học LSĐP
22


LSĐP có ưu thế trong việc giáo dục ý thức chủ quyền biên giới,  
bởi những đặc trưng về  mục tiêu giáo dục của LSĐP. GV cần lồng 
ghép, đưa những câu chuyện lịch sử về những năm tháng xảy ra cuộc 
chiến tranh xâm lược biên giới phía Bắc khơng chỉ  góp phần làm sâu 
sắc hơn những sự kiện LSDT về chiến tranh, mà cịn giúp HS có nhận 
thực thấu đáo hơn những bài học của chiến tranh, giá trị của hồ bình. 
Từ  đó, giáo dục cho các em có văn hố sống đẹp, hồ hảo đối với  
nhân dân vùng biên giới, song khơng ngừng nêu cao tinh thần cảnh 
giác…
4.2.2. Áp dụng một số PPDH tích cực
4.2.2.1. Xây dựng tình huống có vấn đề, hướng dẫn HS phát  
hiện và giải quyết vấn đề:  Trong dạy học LSĐP  ở  trường THCS 
tỉnh Hà Giang, có thể  xác định tình huống có vấn đề  theo các hướng 

như sau: 
Một là, xây dựng các tình huống có vấn đề  từ  những kiến thức 
cơ  bản trong bài học nhằm định hướng HS hiểu rõ bản chất sự kiện  
lịch sử. 
Hai là, xây dựng tình huống từ kiến thức bài học LSĐP gắn với 
tình huống trong thực tiễn. 
4.2.2.2. Tích hợp kiến thức liên mơn trong dạy học LSĐP 
Trên cơ  sở  lý thuyết về  tích hợp, thực tiễn dạy học bộ mơn và 
điều kiện dạy học ở trường THCS tỉnh Hà Giang, chúng tơi cho rằng, 
có thể vận dụng tích hợp liên mơn. 
a. Tích hợp kiến thức văn học dân gian trong dạy học LSĐP
Việc sử dụng VHDG trong dạy học LSĐP sẽ giúp học sinh nhận  
thức, hiểu sâu sắc sự  kiện lịch sử, củng cố  và phát triển kiến thức  
LSĐP, phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập. GV cần phải 
chú ý tới đối tượng nhận thức; mục đích sử  dụng tài liệu; phương 
pháp tích hợp, tính khoa học và tính tư tưởng của VHDG.
b. Tích hợp kiến thức địa lý địa phương trong dạy học LSĐP 
Có nhiều biện pháp tích hợp kiến thức địa lý địa phương trong 
dạy học LSĐP :  Sử  dụng bản đồ  và kiến thức địa lí, sử  dụng kiến 
thức địa lí để dạy học LSĐP tại thực địa…Sau đây, chúng tơi trình bày 
ví dụ  cụ  thể  về  sử  dụng bản đồ  và kiến thức địa lí trong dạy học  
LSĐP: Sử  dụng bản đồ, sử  dụng kiến thức địa lí giúp học sinh khắc  
sâu kiến thức, lí giải sự kiện LSĐP 
c. Tích hợp di sản địa phương : Vấn đề  tích hợp kiến thức di 
23


sản vào dạy học LSĐP trên lớp, có thể  phân thành các   dạng khác 
nhau: 
Thứ nhất: Tích hợp kiến thức di sản đã có trong chương trình và  

tài liệu LSĐP gắn với địa phương nơi trường đóng; thứ hai: Tích hợp  
kiến thức di sản khơng có trong chương trình và tài liệu LSĐP 
4.3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá trong dạy học LSĐP.
Từ  thực tiễn đặt ra vấn đề  cần sớm đổi mới kiểm tra đánh giá 
trong dạy học LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang, chúng tơi tập trung 
vào một số  biện pháp đổi mới : Đưa LSĐP vào phần kiểm tra đánh 
giá mơn lịch sử; thực hiện đa dạng hóa các hình thức và phương pháp  
kiểm tra đánh giá, nhằm phát triển năng lực HS một cách tồn diện.
4.4. Thực nghiệm tồn phần
4.4.1. Mục đích thực nghiệm
Kiểm nghiệm, bổ sung, làm phong phú nhận thức về  lí luận và 
thực tiễn. Qua đó, khẳng định tính khả thi của việc đổi mới dạy học  
LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.
4.4.2.   Đối   tượng,   địa   bàn,   phương   pháp,   nội   dung   thực  
nghiệm
4.4.2.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm
­ Đối tượng thực nghiệm: HS các lớp 7 và 9 của năm học 2013 – 
2014, 2014 – 2015; Có những tiêu chuẩn để  chọn giáo viên dạy thực 
nghiệm và đối chứng 
­ Về địa bàn thực nghiệm: Chúng tơi lựa chọn 03 trường THCS 
ở  3 vùng khác nhau trên  địa bàn tỉnh  Hà Giang  để  tiến hành thực  
nghiệm. Trọng tâm TNSP là bài học nội khóa LSĐP ở trên lớp.
4.4.3. Kết quả thực nghiệm
4.4.3.1. Về định tính
Chúng tơi sử  dụng phiếu hỏi thơng tin và quan sát trực tiếp với 3 
nhóm nội dung: a. Quan sát TN 1, TN 2 và ĐC; b. Hỏi thơng tin sau TN  
1, TN 2 và ĐC (thơng qua phiếu và phỏng vấn trực tiếp).
4.4.3.2. Về định lượng
Kết   quả   thực   nghiệm   được 
phản ánh cụ  thể  qua các bài kiểm 

tra.   Qua   thống   kê,   chúng   tôi   thu 
được kết quả của từng bài và tổng 
hợp   theo   từng   trường  (Phụ   lục).  
Kết  quả  biểu  thị   thông  qua biểu  
24


đồ 4.1:
Tổng hợp chung như sau:
Loạ Yếu kém (0­4) Trung bình (5­6) Khá (7­8) Giỏi (9­10)
i 
41
244
231
31
điể
m
Như  vậy, mức độ  chênh lệch về  kết quả  nhận thức giữa các 
nhóm TN và ĐC đã được thể hiện rõ.
* Mơ tả dữ liệu
Kết quả  điểm kiểm tra sau tác động đượ c thể  hiện trong bảng 
số liệu dưới đây: Bảng 1. Mơ tả dữ liệu TNSP
STT
Đại lượng
Lớp
Lớp
Lớp đối 
thực nghiệm  thực nghiệm 2
chứng
1

1
Mode
7­8
5­6
5­6
2
Trung vị
7­8
5­6
5­6
3
Giá trị TB
7,15
6.39
5,38
4
Độ lệch 
1,35
1.44
1,79
chuẩn
* So sánh dữ liệu liên tục
Căn cứ vào bảng mơ tả dữ liệu TNSP trên, có thể thấy chênh lệch 
giá trị TB điểm số giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng khá lớn. Giá 
trị chênh lệch này được thể hiện trong bảng dưới đây:
Bảng 2. So sánh giá trị trung bình điểm số của lớp thực 
nghiệm và lớp đối chứng
Lớp thực nghiệm 
Lớp đối chứng 
Chênh lệch

TN 1
7,15
1,77
5,38
TN 2
6,39
1,01
Chênh lệch
0,76
Giá trị chênh lệch giữa TN 1 và TN 2 là 0,76 cho thấy sự khác biệt  
về điểm số giữa lớp thực nghiệm 1. Tuy nhiên, để khẳng định chênh 
lệch này là kết quả của tác động hay do ngun nhân ngẫu nhiên khác, 
chúng tơi kiểm tra giá trị  P của phép kiểm chứng T­test độc lập đối 
với lớp thực nghiệm và đối chứng.
Bảng 3. Giá trị P của phép kiểm chứng T­test
25