JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8C, pp. 92-101
This paper is available online at

DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0228

THỰC TRẠNG SỬ DỤNG TRÒ CHƠI NHẰM PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG
BẮT CHƯỚC CHO TRẺ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỈ 3 - 4 TUỔI
Phạm Thị Hải Yến
Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Tóm tắt. Rối loạn phổ tự kỉ (RLPTK) là rối loạn phát triển với những khiếm khuyết phức
tạp thể hiện ở lĩnh vực tương tác xã hội, giao tiếp ngôn ngữ, phi ngôn ngữ và tư duy dập
khuôn. Trẻ RLPTK do thiếu hụt về giao tiếp và tương tác xã hội nên trẻ cũng thể hiện
những thiếu hụt kĩ năng bắt chước trong tương tác và giao tiếp. Việc sử dụng các trò chơi
nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK là rất cần thiết. Bài báo này nghiên cứu
về thực trạng sử dụng trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK 3 - 4 tuổi
tại 2 trung tâm can thiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Từ khóa: Rối loạn phổ tự kỉ, kĩ năng bắt chước, trò chơi.

1.

Mở đầu

Bắt chước đóng vai trò quan trọng trong phát triển nhận thức, hành vi giao tiếp xã hội, đời
sống cũng như các quan hệ cá nhân trong xã hội. Thông qua bắt chước con người có thể học tập
các hành động, cách ứng xử, hành vi, ngôn ngữ, sự tập trung chú ý (chú ý có trước bắt chước), sự
luân phiên, cách chơi,.... từ những người khác. Trẻ RLPTK có khiếm khuyết đặc trưng là kĩ năng
bắt chước. Những khiếm khuyết thể hiện ở những nhiệm vụ khác nhau như chuyển động của cơ thể
mang tính biểu tượng và không biểu tượng, biểu tượng và chức năng sử dụng đồ vật, sự thể hiện
của nét mặt, điệu bộ cử chỉ [8]. Thiếu hụt khả năng bắt chước ảnh hưởng lớn đến quá trình học tập
ngôn ngữ và phát triển của trẻ RLPTK cũng như hòa nhập cộng đồng.

Với trẻ mầm non, chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ, tạo cơ hội cho sự tương tác và giao tiếp
xã hội với bạn cùng trang lứa, làm gia tăng khả năng học tập một cách tự nhiên trong môi trường
hòa nhập, tạo nền tảng cho sự phát triển các kĩ năng. Chơi là một phương tiện trung gian nhằm
giúp trẻ phát triển kĩ năng như tập trung chú ý, quan sát, lắng nghe, bắt chước, luân phiên,... Hoạt
động chơi cũng hỗ trợ sự phát triển của ngôn ngữ, kĩ năng vận động, tương tác xã hội và hiểu biết
cũng như kĩ năng giao tiếp với người khác.
Nhiều công trình nghiên cứu về trò chơi trên thế giới tập trung vào nghiên cứu về lí luận sử
dụng trò chơi vào việc giáo dục cho trẻ RLPTK như: Jannik Beyer & Lone Gammeltoft [5], Lone
Gammeltoft & Marianne SollokNordenhof [6], Julia Moor [7],...
Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về cách thức, biện pháp sử dụng các trò chơi để
giáo dục trẻ khuyết tật như Bùi Thị Lâm (2011) [1], Trần Thị Minh Thành (2013) [3], Nguyễn
Ngày nhận bài: 25/7/2015. Ngày nhận đăng: 7/9/2015.
Tác giả liên lạc: Phạm Thị Hải Yến, địa chỉ e-mail:

92


Thực trạng sử dụng trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3 - 4 tuổi

Minh Phượng (2015) [2],. . . . Các nghiên cứu trên chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu trò chơi học tập,
tổ chức, hướng dẫn cách chơi cho trẻ khiếm thính, trẻ khuyết tật trí tuệ. Việc nghiên cứu sử dụng
trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK rất c��ặc điểm của trẻ RLPTK là
ghi nhớ hình ảnh tốt nên việc cho trẻ xem video hướng dẫn về trò chơi giúp trẻ tiếp nhận trò chơi
một cách đầy đủ và tiếp cận công nghệ hiện đại.
Bảng 4. Mức độ sử dụng các biện pháp phát triển kĩ năng bắt chước
cho trẻ RLPTK thông qua việc sử dụng trò chơi
Mức độ
Stt

Biện pháp


Thường xuyên

19

Tỉ lệ
(%)
63,3

2
3
4
5
6
7
8

Thu hút sự chú ý của trẻ
Hướng dẫn trò chơi bằng
cách xem băng mẫu
Hướng dẫn, làm mẫu cụ
thể, chi tiết
Lựa chọn trò chơi mang
tính tương tác, bắt chước
Xây dựng nhóm bạn bè
Khuyến khích, động
viên, khen thưởng trẻ
Tổ chức trò chơi trong
giờ hoạt động tự do
Can thiệp cá nhân rồi

hướng dẫn trẻ vào nhóm

14

Ko bao giờ

Điểm Thứ
bậc
TB

10

Tỉ lệ
(%)
33,3

46,7

10

33,3

6

20

2,27

8


30

100

0

0

0

0

3

1

29

96,7

1

3,33

0

0

2,97


2

17

56,7

8

26,7

5

16,7

2,4

7

20

66,7

6

20

4

13,3


2,53

6

24

80

4

13,3

2

6,67

2,73

4

27

90

2

6,67

1


3,33

2,87

3

SL
1

Thỉnh thoảng
SL

1

Tỉ lệ
(%)
3,33

2,6

5

SL

Kết quả điều tra cho thấy giáo viên thường quan tâm đến những biện pháp khi tổ chức trò
chơi cho trẻ RLPTK như hướng dẫn, làm mẫu chi tiết, lựa chọn trò chơi mang tính tương tác, bắt
98


Thực trạng sử dụng trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3 - 4 tuổi


chước, can thiệp cá nhân rồi hướng dẫn trẻ vào nhóm, tổ chức trò chơi trong giờ hoạt động tự do
mà chưa thực sự quan tâm đến các biện pháp khuyến khích, động viên, khen thưởng trẻ, xây dựng
nhóm bạn bè, hướng dẫn trò chơi bằng cách xem băng mẫu. Các biện pháp này đều có mối quan
hệ tương hỗ với nhau. Nếu giáo viên sử dụng kết hợp các biện pháp trong việc tổ chức trò chơi cho
trẻ RLPTK thì hiệu quả sẽ rất cao.
* Những khó khăn của giáo viên khi tổ chức trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho
trẻ RLPTK
Khó khăn lớn nhất mà giáo viên gặp phải khi tổ chức trò chơi là khó khăn do thiếu trò chơi,
thiếu sách, tài liệu hướng dẫn cụ thể là 83,3% (X = 2,8, xếp bậc 1). Khó khăn này xuất phát từ
việc vấn đề RLPTK còn tương đối mới ở Việt Nam cũng như các trường, trung tâm. Vì vậy, hệ
thống các trò chơi, sách, cũng như tài liệu hướng dẫn cụ thể còn ít. Khó khăn này đòi hỏi chúng
ta phải sưu tầm, thiết kế, xây dựng các trò chơi, tài liệu hướng dẫn cụ thể về cách tổ chức trò chơi
nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK một cách cụ thể, chi tiết. Tiếp đến là khó khăn
về kĩ năng tổ chức trò chơi chiếm 60% (X = 2,53đ, xếp bậc 2). Khó khăn này đòi hỏi chúng ta tăng
cường các lớp bồi dưỡng năng lực tổ chức trò chơi cho giáo viên. Kết quả cho thấy giáo viên gặp ít
khó khăn hơn về cơ sở vật chất chiếm 56,7% (X = 2,4đ, xếp bậc 3). Giáo viên hầu như không gặp
khó khăn về việc trẻ không hứng thú, không có khả năng học bằng phương pháp trò chơi chiếm
46,7% (X = 2,33đ, xếp bậc 4). Hầu hết các giáo viên cho rằng trẻ sẽ hứng thú với các trò chơi nếu
giáo viên lựa chọn trò chơi hấp dẫn, phù hợp với khả năng của trẻ. Có 30% giáo viên cho rằng ít
khó khăn trong việc không có thời gian tổ chức trò chơi (X =1,87đ, xếp bậc 5). Các giáo viên cũng
cho rằng việc xây dựng hệ thống trò chơi cho trẻ RLPTK cũng chiếm khá nhiều thời gian. Vì vậy,
để tổ chức trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK đạt hiệu quả tốt hơn, chúng
ta nên bồi dưỡng giáo viên về phương pháp tổ chức trò chơi, nâng cao năng lực tổ chức trò chơi,
cung cấp tài liệu hướng dẫn tổ chức trò chơi cũng như bổ sung đồ chơi.

Hình 5. Những khó khăn của giáo viên trong quá trình tổ chức trò chơi
nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK

99



Phạm Thị Hải Yến

3.

Kết luận

Về nhận thức, các giáo viên đều thấy được tầm quan trọng của kĩ năng bắt chước, cách thức
phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK 3 - 4 tuổi, tầm quan trọng của trò chơi cũng như tác
dụng của các trò chơi đó. Tuy nhiên, trong thực tế do điều kiện khách quan và chủ quan từ phía
giáo viên, các giáo viên lại chưa sử dụng thường xuyên và cân đối các loại trò chơi trong quá trình
phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK.
Hiện nay, hệ thống trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK được giáo
viên đánh giá là thiếu và cần xây dựng thêm. Hầu hết các giáo viên đều tổ chức các trò chơi nhằm
phát triển kĩ năng bắt chước do tham khảo các giáo viên khác, việc sưu tầm từ các sách, báo,
internet và sử dụng các trò chơi do chuyên gia trị liệu - can thiệp cung cấp và trò chơi giáo viên tự
thiết còn ít.
Các trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK 3 - 4 tuổi đã được giáo viên
thiết kế dựa trên các yếu tố: khả năng tham gia trò chơi của trẻ RLPTK, nội dung của trò chơi, hình
thức tổ chức trò chơi, điều kiện tiến hành trò chơi và thời gian thực hiện trò chơi.
Như vậy, đa số giáo viên cho rằng khi thiết kế trò chơi nên chú ý đến khả năng tham gia trò
chơi của trẻ. Khi giáo viên thiết kế trò chơi phù hợp với khả năng của trẻ thì sẽ đạt được mục tiêu
cũng như hiệu quả trong phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK.
Khi tổ chức trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK, khó khăn lớn nhất
mà giáo viên gặp phải là khó khăn do thiếu trò chơi, thiếu sách, tài liệu hướng dẫn cụ thể và kĩ
năng tổ chức trò chơi. Những khó khăn này đòi hỏi cần phải thiết kế những tài liệu hướng dẫn tổ
chức trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ RLPTK một cách cụ thể, chi tiết, đồng thời
phải tăng cường các lớp bồi dưỡng năng lực tổ chức trò chơi cho giáo viên. Xuất phát từ những
khó khăn trên, theo các giáo viên để việc tổ chức trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho

trẻ RLPTK đạt hiệu quả cao hơn, cần phải cải thiện những điều kiện sau: Nâng cao kĩ năng tổ chức
trò chơi, cung cấp tài liệu hướng dẫn tổ chức trò chơi, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp tổ chức
trò chơi, thời gian, hình thức tổ chức trò chơi. Thực tế này đòi hỏi chúng ta phải nhìn nhận và có
hướng giải quyết để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trẻ RLPTK.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]

[3]

[4]

[5]
100

Bùi Thị Lâm, 2011. Tổ chức trò chơi nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo khiếm thính
3 - 4 tuổi ở trường mầm non. Luận án tiến sĩ Giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Nguyễn Minh Phượng, 2015. Xây dựng và sử dụng trò chơi học tập để dạy học vần cho học
sinh khiếm thính học lớp 1 hòa nhập. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
Volume 60, Number 6BC, 2015, tr. 210-216.
Trần Thị Minh Thành, 2013. Một số biện pháp tổ chức trò chơi xây dựng nhằm phát triển
tính sáng tạo cho trẻ khuyết tật trí tuệ 5-6 tuổi. Tạp chí khoa học, Trường Đại học Sư phạm
Hà Nội, Vol. 58số 1, tr. 120-129.
Nguyễn Thị Hoàng Yến và cộng sự, 2014. Nghiên cứu biện pháp can thiệp sớm và giáo dục
hoà nhập cho trẻ tự kỉ ở nước ta hiện nay và trong giai đoạn 2011 - 2020. Đề tài khoa học độc
lập cấp Nhà nước (Mã số: 11/2011/ĐTĐL).
Jannik Beyer & Lone Gammeltoft, 1999. Autism and Play, Nxb Jessica Kingsley.


Thực trạng sử dụng trò chơi nhằm phát triển kĩ năng bắt chước cho trẻ rối loạn phổ tự kỉ 3 - 4 tuổi


[6]
[7]
[8]

Lone Gammeltoft & Marianne SollokNordenhof, 2007. Autism, Play and Social Interaction,
Nxb Jessica Kingsley.
Julia Moor, 2008. Playing, Laughing and Learning with Children on the Autism Spectrum.
Nxb Jessica Kingsley.
Rogers, S. J., Ian Cook & Adrienne Meryl., 2005. Handbook of Autism & Pervasive
Developmental Disorder. John Willey & Sons, Inc.
ABSTRACT
Methods for using play to develop imitation skill for the autistic

Autism is a developmental disorder with complex defects that hinder good social
interaction, verbal and communication non-verbal language, and is sometimes characterized by
stereotyped thinking. Autism limits communication and social interaction and so children might
also lack imitation and communication skills. The use of play to develop imitation skills is
necessary. In this paper, we look at the use of play to develop imitation skills among autistic
children aged 3 - 4 in two intervention centers in Hanoi.
Keywords: Autism, imitation skill, plays.

101