1
MỞ ĐẦU
Sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo hơn 30 năm qua
đã đạt được những thành tựu về kinh tế - xã hội to lớn và có ý nghĩa lịch sử.
“Đất nước đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, có sự thay đổi cơ bản và
toàn diện. Kinh tế tăng trưởng khá nhanh; sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang đẩy
mạnh. Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt....”1. Những thành tựu ấy có
nhiều nguyên nhân, nhưng một trong những nguyên nhân ấy là Đảng ta đã có
chủ trương sáng suốt phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam.
Từ Đại hội Đảng lần thứ VI đến Đại hội Đảng lần thứ XII, thể chế kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng được hoàn thiện và được
chứng minh tính đúng đắn trên thực tế, đạt tốc độ tăng trưởng có lúc thuộc
nhóm cao nhất thế giới. Việt Nam đã gia nhập nhóm nước có thu nhập trung
bình, hội nhập ngày càng sâu rộng hơn với kinh tế thế giới.
Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới của nền kinh tế Việt Nam để đạt tốc độ
tăng trưởng nhanh, bền vững, Đảng và Nhà nước đang nghiên cứu, xem xét
những vấn đề đặt ra để hoàn thiện hơn thể chế kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Trong đó, vai trò kiến tạo của Nhà nước, vai trò
của doanh nghiệp nhà nước, vai trò của kinh tế tư nhân được nhìn nhận sẽ là
những trụ cột để tạo nên sức mạnh kinh tế cho quốc gia.
Với ý nghĩa trên, em chọn chủ đề “Đặc trưng bản chất của nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” cho bài Tiểu luận của
bản thân.
1 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2006, tr.17.


2
Kết cấu của Bài Tiểu luận gồm: Phần mở đầu, nội dung, kết luận và tài

liệu tham khảo.


3
NỘI DUNG
1. Bối cảnh hình thành và phát triển kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
1.1. Bối cảnh trong nước
Do mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp đã có những hạn chế.
Những hạn chế đó làm cho hàng hóa khan hiếm, không có quan hệ trao đổi,
nền kinh tế lâm vào khủng hoảng…
Đảng có sự đổi mới tư duy lý luận phát triển kinh tế thị trường, thể hiện:
Giai đoạn xây dựng nền tảng của nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa (1986 – 2001). Đây là giai đoạn đổi mới toàn diện cả cấu trúc
và cơ chế vận hành với nội dung chính với nội dung chính là xoá bỏ cơ chế kế
hoạch hoá tập trung bao cấp, phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận
hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, theo định hướng
XHCN.
Nền sản xuất hàng hóa Việt Nam sau thời kỳ đổi mới (1986) đã phát
triển mạnh, những yếu tố cơ bản của quan hệ thị trường được hình thành và
phát triển, vì vậy tất yếu nền kinh tế thị trường xuất hiện. Đại hội Đảng lần
thứ VI đã thực hiện cuộc cách mạng – đổi mới tư duy, đặc biệt là tư duy kinh
tế mà cốt lõi là chuyển nền kinh tế vận hành theo cơ chế tập trung, bao cấp
sang cơ chế thị trường với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế. Sự đổi
mới đó đã từng bước hình thành và phát triển các yếu tố cơ bản của thị trường
như: giá cả hình thành theo cơ chế tự do; trên thị trường các chủ thể cạnh
tranh nhau để tìm kiếm lợi nhuận; nền kinh tế hoạt động theo các quy luật của
thị trường, v.v… Đó là những điều kiện cho sự hình thành và phát triển kinh
tế thị trường.
Chính những đổi mới đó đã đạt được mức tăng trưởng (theo chiều rộng)

ở mức trung bình đạt 7,5% trong cả giai đoạn.


4
Giai đoạn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
(2001 đến nay).
Thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam từ năm 2001 đến nay đã đạt được những tựu lớn: Việt Nam đã thoát
ra khỏi nước nghèo và kém phát triển, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phát
triển nhanh, v.v… Điều đó chứng tỏ nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị
trường là phù hợp với điều kiện Việt Nam trong bối cảnh thế giới mới.
Cần phải khai thác những tiềm năng và lợi thế của đất nước: Điều kiện
tự nhiên, vị trí địa lý (giao thương thế giới); Các tiềm năng của các nguồn lực
(kinh tế biển); Các yếu tố về kinh tế, chính trị, xã hội (sự ổn định).
Việt Nam có những tiền đề chính trị - xã hội để nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển. Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và sự
quản lý của Nhà nước xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế là tiền đề
chính trị quan trọng để đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế
thị trường. Mặt khác, sự đồng thuận của đại đa số nhân dân trong quá trình
thực hiện phát triển kinh tế đất nước để xây dựng chủ nghĩa xã hội đã tạo tiền
đề vững chắc cho nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát
triển.
Việt Nam sẽ hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Điều
này là một trong những nguyên nhân bắt buộc chúng ta phải chuyển đổi mô
hình kinh tế.
1.2. Bối cảnh quốc tế
Mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp bị sụp đổ ở Liên Xô (cũ)
và Đông Âu. Điều đó đã chứng minh tính tất yếu phát triển của kinh tế thị
trường.
Trong lịch sử phát triển các mô hình kinh tế của nhân loại đã trải qua thì

kinh tế thị trường là mô hình kinh tế có hiệu quả cao nhất. Kinh tế thị trường
đã tạo ra năng suất lao động cao, tạo ra nguồn hàng lớn để đáp ứng nhu cầu


5
ngày càng cao của tiêu dùng (cả về số lượng, chủng loại, mẫu mã và chất
lượng) và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực hơn nền kinh tế tự cung tự cấp;
nền kinh tế tập trung, bao cấp.
Phát triển kinh tế thị trường còn là yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế
quốc tế. Vấn đề toàn cầu hóa, quốc tế hóa đời sống kinh tế đang tạo ra cơ hội
cho các nước hội nhập. Hội nhập kinh tế quốc tế đang là xu hướng tất yếu của
thời đại, thực chất đó là sự tham gia của các quốc gia vào “sân chơi” chung
của nền kinh tế thế giới – “sân chơi” đó là của các nền kinh tế thị trường. Với
chủ trương của Đảng ta là “tích cực và chủ động hội nhập kinh tế thế giới”, tất
yếu Việt Nam phải chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường.
1.3. Khái niệm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
Có thể nói, Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là
một nội dung lớn trong đường lối đổi mới của Đảng ta. Qua các nhiệm kỳ đại
hội, từ đại hội VI đến đại hội XI, quan điểm của Đảng ta về nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa không ngừng được phát triển, ngày càng
hoàn thiện. Tuy nhiên, đến Đại hội IX (4-2001), khái niệm kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa mới được chính thức sử dụng trong các văn kiện
của Đảng. Và cũng từ đại hội này, Đảng xác định nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ
quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội.
Tiếp tục làm rõ hơn những vấn đề cốt lõi về bản chất nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, Đại hội XII của Đảng khẳng
định: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền
kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường,
đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn

phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập
quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng


6
Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ,
công bằng, văn minh”2.
2. Đặc trưng bản chất của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam
Đại hội XI của Đảng khẳng định: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam là kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành
theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của
Đảng Cộng sản; vừa vận động theo những quy luật của kinh tế thị trường, vừa
được dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội;
trong đó, cơ chế thị trường được vận dụng đầy đủ, linh hoạt để phát huy mạnh
mẽ, có hiệu quả mọi nguồn lực nhằm phát triển nhanh và bền vững nền kinh
tế; khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xóa đói, giảm nghèo, thực hiện
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”3.
Như vậy, bản chất của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa Việt Nam vừa có những đặc trưng của nền kinh tế thị trường hỗn hợp,
vừa có đặc thù của tính định hướng xã hội chủ nghĩa.
Kế thừa nhận thức đã được nêu trong Nghị quyết Đại hội XII về kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết Trung ương 5 khóa XII
đã xác định: Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà nước ta
xây dựng là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh
tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với
từng giai đoạn phát triển của đất nước; là nền kinh tế thị trường hiện đại và
hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa,
do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh”.


2 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng
Trung ương Đảng xuất bản, Hà Nội, 2016, tr.102
3 Đảng Cộng sản Việt nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb.Chính trị
quốc gia, H.2011. tr.34-35


7
Đặc trưng bản chất của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam được thể hiện:
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nền kinh tế
thị trường vừa đảm bảo yêu cầu phát triển hiện đại và hội nhập kinh tế quốc
tế, đồng thời phù hợp với những điều kiện đặc thù và giá trị truyền thống của
Việt Nam.
- Sự khác biệt lớn nhất giữa kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa với kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là “người làm chủ”: trong nền kinh
tế thị trường tư bản chủ nghĩa là giới chủ tư bản; trong nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa là đông đảo nhân dân lao động, do Nhà nước của
dân, do dân, vì dân đại diện quản lý, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa lấy những nguyên tắc
của kinh tế thị trường làm nền tảng cho cơ chế vận hành, sử dụng những nhân
tố tích cực và loại bỏ những hạn chế, khuyết tật của mô hình kinh tế thị
trường tư bản chủ nghĩa (dùng quyền chiếm hữu tư liệu sản xuất để nô dịch,
bóc lột đa số người lao động), kiểu mô hình kinh tế Xô Viết trước đây (bao
cấp, quan liêu, phi thị trường…) và của chính bản thân kinh tế thị trường.
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phương thức phát
triển kinh tế dựa trên những nguyên tắc của thị trường có sự điều tiết của Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Kinh tế thị trường và định hướng xã hội
chủ nghĩa là những thuộc tính bản chất, những yếu nôi tại bền vững trong mô
hình kinh tế tổng quát của nước ta, không thể coi nhẹ yếu tố nào.

Về thực chất, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta là phát triển nền kinh tế thị trường tiên tiến, hiện đại, có khả năng giải
quyết hài hòa các vấn đề phát triển với tiến bộ, công bằng xã hội trên con
đường đi lên chủ nghĩa xã hội.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có
những đặc trưng sau:


8
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vận hành theo các
quy luật thị trường: Giá trị; Cung – Cầu; Cạnh tranh; Tỷ suất lợi nhuận bình
quân có xu hướng giảm dần; Lưu thông tiền tệ…
Nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Điều
này được thể hiện:
Có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhà nước xã
hội chủ nghĩa định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh
doanh và bảo vệ môi trường.
Do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
Tạo điều kiện phát huy vai trò làm chủ của nhân dân trong phát triển
kinh tế - xã hội, xây dựng quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp để thúc đẩy lực
lượng sản xuất phát triển.
Bảo đảm hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã
hội trong từng bước, từng chính sách phát triển.
Thực tiễn phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam
sau 30 năm đổi mới:
Trong suốt 30 năm qua, nền kinh tế nước ta đã đạt được những thành tựu
rất đáng khích lệ. Từ một quốc gia lạc hậu, thiếu đói thường xuyên, kém phát
triển, đến nay chúng ta đã trở thành nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế giới,
trở thành nước đang phát triển.
Trước hết, đó là việc thể chế hóa đường lối phát triển kinh tế thành pháp

luật, cơ chế, chính sách. Trong 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, Quốc hội
đã 3 lần sửa đổi và ban hành Hiến pháp; sửa đổi và ban hành trên 150 bộ luật
và luật; Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành trên 70 pháp lệnh… tạo cơ
sở pháp lý cho việc chuyển đổi và vận hành của nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN. Đặc biệt, Hiến pháp năm 2013 đã quy định quyền tự do kinh
doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm, thể hiện rõ hơn bản


9
chất nền kinh tế thị trường định hướng XHCN; thể hiện một cách khái quát,
rõ ràng tư tưởng, quan điểm của Đảng về nền kinh tế thị trường ở nước ta.
Thứ hai, đó là sự phát triển của lực lượng sản xuất. Theo đó, so với thời
kỳ trước đổi mới, đến nay diện mạo đất nước có nhiều thay đổi, kinh tế duy trì
tốc độ tăng trưởng khá, tiềm lực và quy mô nền kinh tế tăng lên, đời sống
Nhân dân không ngừng được cải thiện. Ví như, giai đoạn 1986-1990, tăng
trưởng GDP bình quân hằng năm của nước ta chỉ đạt 4,4%, nhưng đến giai
đoạn 1991-1995, GDP bình quân tăng 8,2%/năm, gấp đôi so với 5 năm trước
đó. Giai đoạn 1996 - 2000, mặc dù chịu sự tác động của khủng hoảng tài
chính khu vực; thiên tai nghiêm trọng xảy ra liên tiếp, nhưng tốc độ tăng
trưởng kinh tế của nước ta vẫn đạt 7% (bình quân giai đoạn này tăng
7,6%/năm). Những năm gần đây, tuy tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế có
giảm do chịu nhiều tác động, nhưng kinh tế nước ta vẫn đạt mức độ tăng
trưởng cao so với các nước trên thế giới, giai đoạn 2011 - 2015, GDP ước đạt
mức tăng bình quân 5,9%. Cùng với tốc độ tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình
quân đầu người ở nước ta cũng được nâng lên. Năm 2015, thu nhập bình quân
đầu người ở nước ta đạt hơn 2.200 USD.
Thứ ba, cơ cấu thành phần kinh tế tiếp tục chuyển dịch theo hướng phát
huy tiềm năng của các thành phần kinh tế và đan xen nhiều hình thức sở hữu.
Doanh nghiệp nhà nước được sắp xếp, đổi mới, tổ chức lại, đóng góp gần
40% GDP, chi phối nhiều ngành kinh tế then chốt và tập trung hơn vào những

lĩnh vực chủ yếu của nền kinh tế. Doanh nghiệp tư nhân phát triển nhanh, hoạt
động hiệu quả trên nhiều lĩnh vực, đóng góp hơn 45% GDP góp phần quan
trọng cho phát triển kinh tế-xã hội, nhất là giải quyết việc làm và cải thiện đời
sống Nhân dân. Cùng với sự phát triển về kinh tế, thực hiện đường lối đổi
mới, Đảng, Nhà nước đã kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế gắn với thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội; khắc phục căn bản tâm lý thụ động, trông
chờ, ỷ lại vào Nhà nước; tạo ra sự năng động của nền kinh tế, góp phần rất


10
quan trọng nâng cao mức sống của người dân. Theo đó, tỷ trọng đầu tư từ
ngân sách Nhà nước cho an sinh xã hội trong 30 năm qua khoảng hơn
28%/năm. Nguồn lực huy động từ cộng đồng, cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức
kinh tế, tổ chức xã hội và sự hợp tác quốc tế cho an sinh chiếm khoảng 30%.
Từ những chủ trương trên, tốc độ giảm nghèo ở nước ta diễn ra nhanh và liên
tục qua các năm. Theo chuẩn nghèo của Ngân hàng Thế giới tính cho Việt
Nam thì tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 58,1% (năm 1993) xuống còn khoảng 5%
(năm 2015). Số lượng đối tượng được trợ giúp xã hội thường xuyên ngày
càng mở rộng và tăng nhanh. Giáo dục, y tế, văn hóa từng bước phát triển.
Công tác đấu tranh phòng, chống tệ nạn xã hội được tăng cường.
Thứ tư, chúng ta còn đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong việc
hoàn thiện chế độ sở hữu, thành phần kinh tế và các loại hình doanh nghiệp;
phát triển các loại hình thị trường; chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc
tế; tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước đối với nền kinh tế; phát huy tốt
vai trò làm chủ của Nhân dân, các tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ
chức xã hội nghề nghiệp trong phát triển kinh tế; tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng đối với phát triển kinh tế…


11

KẾT LUẬN
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII xác định: Việc phát triển nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được xem là mô hình kinh tế tổng
quát của nước ta trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Đây là quá trình
nhận thức, hoàn thiện tư duy lý luận và tổng kết thực tiễn của Đảng để thấy rõ
hơn về sự tất yếu khách quan, những nội dung và đặc trưng cơ bản, những
việc cần thực hiện để đẩy mạnh phát triển kinh tế ở nước ta.
Sau hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã từng bước hình thành và phát triển; thể
chế kinh tế thị trường định hướng XHCN được quan tâm xây dựng và từng
bước hoàn thiện. Thực lực của nền kinh tế tăng lên; kinh tế vĩ mô cơ bản ổn
định; lạm phát được kiểm soát; tăng trưởng kinh tế được duy trì hợp lý. Việt
Nam được đánh giá là nhóm quốc gia có mức tăng trưởng khá cao trên thế
giới. Những kết quả đó là thành tựu nổi bật trong thực hiện các chủ trương,
giải pháp xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước, sự nỗ
lực của các thành phần kinh tế. Kết quả đó còn là sự đoàn kết, đồng lòng, phát
huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh”./.


12

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2006.
2. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2011.
3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung
ương Đảng, Hà Nội, 2016.

4. Giáo trình cao cấp lý luận chính trị: Môn kinh tế chính trị Mác Lênin, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội, 2018.


13