BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐIỆN BIÊN

ĐỀ TÀI DỰ THI
Cuộc thi Khoa học – kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học
Năm học 2018 - 2019

Tên đề tài

NÂNG CAO NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐIỆN BIÊN
PHỦ VỀ HÀNH VI PHÁN XÉT TRÊN MẠNG XÃ HỘI

Lĩnh vực: Khoa học xã hội hành vi
Mã dự thi: 02.28590

Điện Biên, 2019


MỤC LỤC
MỤC LỤC.............................................................................................................2

TÓM TẮT
Xuất hiện cùng một lúc với sự ra đời của mạng xã hội, phán xét không
còn là hành vi phổ biến ở thế giới ảo. Dường như người ta đã mặc nhiên thừa
nhận nó như một phần tất yếu của công nghệ. Thế giới mạng xã hội đã phải


chứng kiến những cái chết thương tâm của những con người do những lời phán
xét tàn nhẫn từ chính những công dân của nó. Những nạn nhân “bất đắc dĩ”,
những cái chết tức tưởi chính là lời tố cáo mạnh mẽ nhất với những hành vi mà

người dùng cho là “vô hại” ấy. Nó gióng lên hồi chuông báo động về cách hành
xử trên thế giới ảo.
Hành vi phán xét trên mạng xã hội không chỉ tồn tại bên ngoài xã hội mà
còn xâm nhập và lan nhanh ở đối tượng học sinh, nhất là học sinh THPT. Chúng
tôi đã tiến hành tìm hiểu về thực trạng của vấn đề này trên phạm vi các trường
THPT trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ (Trường THPT Chuyên Lê Quý
Đôn; Trường THPT thành phố Điện Biên Phủ; Trường THPT DTNT tỉnh Điện
Biện) - những trường học có tỷ lệ học sinh đang sử dụng mạng xã hội với tần
suất cao nhất và chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ các vấn đề trên mạng xã hội.
Theo kết quả khảo sát ban đầu của chúng tôi, 80% học sinh không hiểu rõ về
mạng xã hội, cho rằng mạng xã hội đơn thuần chỉ là các trang cá nhân phổ biến
mà các bạn có tài khoản sử dụng như Facebook, Zalo; 92% học sinh đã từng có
hành vi phán xét trên mạng xã hội; 95,8% học sinh lựa chọn phương án thực
hiện hành vi phán xét trên mạng xã hội thay vì phán xét ngoài cuộc sống; 86, 6%
học sinh THPT đã từng bị phán xét với những mức độ khác nhau.... Sự phán xét
không là ngoại lệ cho bất cứ vấn đề nào của cuộc sống khi đã được đưa lên
mạng, từ những vấn đề của cá nhân đến những vấn đề của cộng đồng, từ những
vấn đề thuộc về giới tính, về dân tộc đến những vấn đề mang tính “đẳng cấp”....
Bản thân những học sinh thực hiện hành vi phán xét lại cho rằng hành động của
mình không ảnh hưởng đến bất kỳ ai và không nhận thấy trách nhiệm của mình
trong từng hành động ấy. Những học sinh bị phán xét lại chưa biết cách ứng xử,
đối phó ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý và kết quả học tập.
Trước những vấn đề đặt ra đó, chúng tôi nghiên cứu sâu vào thực trạng,
phân loại hành vi phán xét và chỉ ra những tác động của hành vi này trên mạng
xã hội của học sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ. Từ đó, chúng tôi đã đề ra
một số biện pháp giáo dục nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm của học sinh
THPT trong quá trình tham gia mạng xã hội, giúp các bạn hoàn thiện nhân cách


trên bước đường trưởng thành cả về thể chất, trí tuệ lẫn tâm hồn của người thanh

niên thời đại công nghiệp 4.0.

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Cuộc sống ngày càng trở nên hiện đại. Sự lan tỏa và chi phối của công


nghệ thông tin ngày càng không thể phủ nhận. Bên cạnh những mặt tích cực, nó
còn mang đến những tác động tiêu cực mà hành vi phán xét là một trong số đó.
Mạng xã hội đã trở thành phương tiện đắc lực cho những kẻ thích phán xét
người khác, vô tình tạo nên một làn sóng phán xét.
Hành vi phán xét trên mạng xã hội diễn ra không trừ một ai, mà người
thực hiện hành vi và cũng chính là “nạn nhân” của nó chủ yếu lại là những học
sinh đang ở giai đoạn hình thành tính cách, nhân phẩm, lý tưởng sống, học sinh
THPT. Trong khi đó, một bộ phận không nhỏ các bạn học sinh hiện nay chưa
được định hướng đúng đắn về các hành vi phán xét của bản thân.
Sự thâm nhập mạnh mẽ và khó kiểm soát của mạng xã hội vào môi trường
học đường đòi hỏi cần có sự phối hợp của nhà trường, gia đình và sự tham gia
của cả xã trong việc giáo dục nhân cách, phẩm chất cho học sinh.
Xuất phát từ thực trạng nhận thức của các bạn học sinh trường THPT Lê
Quý Đôn nói riêng, của học sinh THPT trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ
nói chung về hành vi phán xét trên mạng xã hội, chúng tôi quyết định nghiên
cứu đề tài “Nâng cao nhận thức của học sinh trung học phổ thông thành phố
Điện Biên Phủ về hành vi phán xét trên mạng xã hội”.
1.2 Lịch sử nghiên cứu
1.2.1. Về hành vi phán xét trên mạng xã hội
Trước những hành vi phán xét ngày càng phản cảm trên mạng xã hội, có
nhiều nhà báo lên tiếng phản ánh tình trạng này. Trên trang VNEXPRESS,
Nguyễn Khắc Giang khẳng định “Sai một ly, đi một dặm” chính là hệ quả với
trường hợp của anh bác sỹ Bệnh viện đa khoa Lâm Thao, Phú Thọ khi bị cộng

đồng mạng “phẫn nộ” vì hành vi gác một chân lên giường của anh được ghi lại
bởi một bệnh nhân và tung lên Facebook nhưng lại không biết việc anh bác sỹ
đã quan tâm, chăm sóc bệnh nhân ra sao. Đau lòng hơn những hành vi phán xét
vô trách nhiệm tương tự còn là nguyên nhân dẫn đến cái chết của một em gái ở
Đồng Nai tự vẫn khi bị người yêu đăng clip nhạy cảm lên mạng. Khắc Giang
nghiêm khắc kết án những kẻ tội đồ không ai khác chính là mạng xã hội.
Trong bài báo “Thảm cảnh từ mạng xã hội – miệng lưỡi ảo, sát thương


thật”, PGS.TS Huỳnh Văn Sơn không khỏi chua chát khi kết luận “Chỉ cần vài
phút gõ bàn phím, chỉ cần vài giây là người ta có thể dễ dàng khiến ai đó lên bờ
xuống ruộng. Chỉ cần một phút khẳng định mình hay thể hiện mình hoàn hảo,
người gõ phím có thể lướt tay để dìm sâu người khác, thậm chí trao chiếc thòng
lọng cho người khác”. GS cảnh tỉnh người dùng “Nếu cái lưỡi phải uốn 7 lần
trước khi nói thì đôi tay gõ phím càng phải được kiểm soát không thể ít hơn” và
kêu gọi “Hãy là người có chính kiến nhưng đừng quên phải hướng về con người
với lòng nhân, ý đạo”.
Mark Manson - một blogger nổi tiếng chuyên viết về chủ đề văn hóa, tâm
lý - cho rằng phán xét là tâm lý chung của loài người, trở thành “một thú vui tao
nhã” lấy mình làm chuẩn mực. Điều này lý giải vì sao “khi đánh giá bản thân
mình chính là cách đánh giá những người xung quanh. Và đó cũng là cách bạn
cho rằng người khác đánh giá về bạn”. Bởi tiêu chuẩn chúng ta sử dụng cho bản
thân cũng là tiêu chuẩn chúng ta dùng để đánh giá thế giới xung quanh. Mark
Manson chỉ ra mối quan hệ biện chứng giữa việc chịu sự phán xét và hình thành
nhân cách, mục tiêu, lý tưởng. Rất nhiều người trong số chúng ta không lựa
chọn các thước đo cá nhân một cách có lý trí mà chấp nhận những tiêu chuẩn mà
người khác gán cho mình - những tiêu chuẩn được định nghĩa bởi cách người
khác nhìn nhận quá trình trưởng thành mình. Nguy hại hơn, bằng việc chấp nhận
sự phán xét của người khác, con người đang phát triển một cái kén cho riêng
mình. Làm thế nào để nhận ra cái kén, phá bỏ nó và lựa chọn một cách có ý thức

những tiêu chuẩn cá nhân trong quá trình phát triển bản thân là mục tiêu nhất
thiết mỗi người phải nhận thức được. Đó cũng chính là cơ sở để chúng ta thừa
nhận tiêu chuẩn của người khác và dừng phán xét. “Học cách chấp nhận người
khác đánh giá bản thân họ và thế giới khác với cách bạn đánh giá”.
1.2.2. Về nguyên nhân của những hành vi phán xét trên mạng xã hội
Tác giả trang web trong quá trình đi tìm
nguyên nhân của sự phán xét ở trẻ em nhận thấy rằng sự tác động của kinh tế là
yếu tố cực kỳ quan trọng. Các bạn nhỏ được sinh ra trong những hộ gia đình
nghèo lại thường không có được sự chăm sóc đầy đủ, đúng mức của cha mẹ


“Chính điều này dẫn đến hiện tượng một số vùng não của các em bị chậm phát
triển và gây ra sự thiếu ổn định trong cách kiểm soát hành vi cũng như cảm xúc
khi trưởng thành”. Tác giả kêu gọi “không thể thay đổi số tiền trong tài khoản
ngân hàng của gia đình các em” thì hãy “tác động đến ngân hàng cảm xúc mà
các em đang có”. Như vậy, tác động tới tình cảm, nhận thức của đối tượng là
cách để thay đổi tương lai của các em.
Phan Phương Đạt trong bài báo “Tôi là ai mà phán xét người” từ vụ việc
hai cô giáo mầm non bạo hành trẻ bị cộng đồng mạng lên án đã xác định cho
mình một vị trí khác để nhìn nhận vụ việc: đứng về phía những người được coi
là “thủ phạm”. Phan Phương Đạt cho rằng lối suy nghĩ ấu trĩ “lỗi quy kết về bản
chất” - một khiếm khuyết trong tư duy của con người đã khiến người ta nhanh
chóng kết luận về nhân cách một con người chỉ qua một hành vi. Điều này dễ
dẫn đến sự độc ác trong phán xét khi tin chắc chính nghĩa thuộc về mình.
1.2.3. Về những biện pháp khắc phục hành vi phán xét trên mạng xã hội
Để phát triển tư duy ít phê phán hơn, Leo Babauta đã đi từ kinh nghiệm
bản thân về bài học khi phán xét người khác: học cách xem việc phán xét người
khác là một dấu hiệu cảnh báo của một hành vi không hữu ích. Leo Babauta cho
rằng bản thân việc phán xét không tồi tệ nhưng nội dung của sự phán xét mới là
điều tai hại bởi ta có thể có những suy nghĩ và cảm nhận tác động tiêu cực đến

bản thân và người khác. Vì vậy, khi nhận thấy mình bắt đầu có dấu hiệu phán xét
cần phải dừng lại và đặt ra những câu hỏi: “Tại sao mình lại phán xét?”, “Bạn
đoán xem họ đang thật sự chịu đựng những gì?”, “Bạn có thể tìm hiểu nhiều hơn
về đối tượng hay không?” “Bạn có thể thôi nghĩ đến bản thân và đặt mình vào vị
trí của đối tượng không?”, “Bạn có thể nhớ lại một khoảng thời gian nào đó mà
bạn phải chịu đựng điều tương tự không?”... Đó là cách bạn tìm ra được cách
giúp đỡ người khác và mang đến niềm hạnh phúc cho mình.
Trang WikiHow đưa ra những gợi ý để phát triển tư duy ít phê phán hơn
như: ngừng lại khi bạn bắt đầu hình thành suy nghĩ mang tính phán xét; thách
thức tư duy phê phán; cố gắng thông cảm; xác định điểm mạnh của người khác;
quên đi những điều mà bạn đã làm cho người khác; tìm cách để làm rõ mục tiêu


của mình. Không thể xóa bỏ hoàn toàn hành vi phán xét, WikiHow khuyên con
người hãy tự biến mình từ kẻ phán xét trở thành nhà phê bình hữu ích với các
biện pháp như: chờ đợi trong giây lát; nêu lên một lời chỉ trích kèm theo hai lời
khen ngợi; sử dụng câu nói bắt đầu từ chủ từ “tôi” thay vì “bạn”; yêu cầu thay
đổi hành vi trong tương lai.
1.2.4. Về hành vi phán xét trên mạng xã hội ở tỉnh Điện Biên
Cho đến thời điểm hiện tại, qua tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy chưa có bất
kỳ bài báo nào cũng như những nghiên cứu nào về hành vi phán xét cũng như
hành vi phán xét trên mạng xã hội của học sinh tỉnh Điện Biên nói chung và học
sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ nói riêng. Vì vậy, có thể khẳng định, đây là
công trình nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này.
Có thể thấy, các bài báo khi nghiên cứu về hành vi phán xét trên mạng chủ
yếu đi từ một vài trường hợp cụ thể là những nạn nhân tức thời của những hành
vi phán xét này để bày tỏ quan điểm, thái độ và đưa ra những lời khuyên chung
nhất cho người đọc về cách hành xử đúng đắn cho người dùng mạng xã hội.
Những bài báo truy nguyên nguồn gốc của hành vi phán xét hoặc là lý giải trên
khiếm khuyết tư duy hoặc là dựa trên việc nghiên cứu sự tác động của kinh tế tới

con người vĩ mô nói chung và cũng không xác định đối tượng nghiên cứu vi mô
cụ thể. Những cá nhân nghiên cứu cũng rất quan tâm tới việc đưa ra những giải
pháp nhằm thay đổi hành vi mang tính tiêu cực này nhưng còn mang tính lý
thuyết chung, chưa nghiên cứu để đưa ra những phương pháp mang tính thực
tiễn và áp dụng thử nghiệm cho đối tượng cụ thể.
Nhìn một cách bao quát, đi từ nhận thức, tình cảm đến hành vi của đối
tượng là con đường chung của các nhà nghiên cứu bởi nó phù hợp với sự phát
triển của tâm lý con người nói chung. Thay đổi nhận thức, thái độ là khâu quan
trọng nhất để có thể thay đổi hành vi mang tính triệt để nhất.
Như vậy, có thể khẳng định, hiện chưa có công trình nào đi vào tìm hiểu
hành vi phán xét của học sinh trên mạng xã hội như một đối tượng riêng biệt ở
các phương diện nhận thức, tác động, tìm ra nguyên nhân và có giải pháp phù
hợp. Tuy nhiên, những bài báo, những nghiên cứu trước đây về hành vi phán


xét, hành vi phán xét trên mạng xã hội là những gợi ý quý báu cho chúng tôi kế
thừa, nghiên cứu và phát triển trong đề tài của mình.
1.3 Mục đích nghiên cứu
Chúng tôi nghiên cứu đề tài này hướng tới các mục tiêu cụ thể
- Nghiên cứu lý luận hình thành cơ sở lý thuyết về hành vi phán xét trên mạng
xã hội. (về mạng xã hội, xây dựng khái niệm về hành vi phán xét và hành vi
phán xét trên mạng xã hội làm cơ sở lý thuyết cho việc nghiên cứu đề tài.)
- Nghiên cứu về thực trạng nhận thức của học sinh THPT trên địa bàn thành phố
Điện Biên Phủ về hành vi phán xét trên mạng xã hội.
- Tìm ra nguyên nhân, ảnh hưởng của hành vi phán xét trên mạng xã hội, đánh
giá những tác động mà hành vi này gây nên đối với sự phát triển về tâm lý, nhận
thức và hành vi của học sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ.
- Đưa ra những giải pháp hữu hiệu nhằm giáo dục nhận thức cho học sinh THPT
thành phố Điện Biên Phủ về hành vi phán xét trên mạng xã hội, từ đó góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.

- Ngoài ra, đề tài còn giúp cho nhà trường có được cơ sở thực tế để có biện pháp
giáo dục, nâng cao kĩ năng sống cho các bạn học sinh.
1.4 Giả thuyết khoa học
Nếu tìm hiểu, phân tích được thực trạng nhận thức của học sinh các trường
THPT thành phố Điện Biên Phủ về hành vi phán xét trên mạng xã hội; chỉ ra
được những tác động của hành vi đó đến nhận thức, tình cảm, hành vi của học
sinh; tìm hiểu được nguyên nhân dẫn đến những hành vi phán xét đó thì có thể
đề xuất được những biện pháp giáo dục phù hợp. Qua đề tài, chúng tôi sẽ giúp
học sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ có nhận thức đúng đắn về hành vi phán
xét trên mạng xã hội của mình và giúp cho các bạn xây dựng được cách ứng xử
đúng đắn trên thế giới ảo, đồng thời hình thành tư duy phản biện biến sự phán
xét của người khác trở thành cơ sở để hoàn thiện bản thân.
1.5. Câu hỏi nghiên cứu
1.5.1. Hành vi phán xét trên mạng xã hội có gì khác so với hành vi phán xét
ngoài đời sống?


1.5.2. Nhận thức của học sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ về hành vi phán
xét trên mạng xã hội cũng như tác động của nó tới tình cảm, nhận thức và hành
vi như thế nào?
1.5.3. Giải pháp nào tác động cụ thể, có hiệu quả nhất với đối tượng học sinh
THPT thành phố Điện Biên Phủ để nâng cao nhận thức của học sinh THPT về
hành vi phán xét trên mạng xã hội?
1.6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
1.6.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu nhận thức của học sinh THPT trên địa bàn thành phố
Điện Biên Phủ về hành vi phán xét trên mạng xã hội và những giải pháp nhằm
nâng cao nhận thức của học sinh THPT trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ về
hành vi phán xét trên mạng xã hội. Việc mở rộng ra những vấn đề khác chỉ là để
liên hệ hoặc làm rõ thêm đối tượng nghiên cứu.

1.6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu
Đề tài hướng tới các trường THPT trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ, nhưng
chỉ chọn đối tượng nghiên cứu là học sinh ở 3 trường THPT tiêu biểu: trường
THPT Chuyên Lê Quý Đôn, THPT Thành phố Điện Biên Phủ, THPT DTNT tỉnh
Điện Biên.
1.7 Phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu đặc điểm phát triển tâm sinh lý
của học sinh THPT; nghiên cứu các tài liệu về hành vi phán xét
* Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát: Trực tiếp quan sát các hoạt động của các bạn học sinh
trường THPT trong mối quan hệ giữa các bạn với bạn bè để tìm hiểu sự ảnh
hưởng về hành vi phán xét.
- Phương pháp điều tra: Lấy ý kiến bằng các phiếu khảo sát.
- Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình: Nghiên cứu một số dạng
trường hợp điển hình về sự tác động nghiêm trọng của hành vi phán xét trên
mạng xã hội tới tâm lý, nhận thức, hành vi. Đồng thời, xây dựng những giải
pháp tác động phù hợp với đối tượng thực nghiệm để đánh giá hiệu quả của giải


pháp. Từ đó, có những gợi ý định hướng xây dựng những giải pháp phù hợp với
các dạng đối tượng khác.
- Phương pháp đàm thoại, phỏng vấn chuyên sâu: Trò chuyện học sinh nhằm tìm
hiểu, đánh giá hành vi phán xét của học sinh trong cuộc sống hiện tại.
- Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm: Sử dụng phương pháp này
nhằm tìm ra những thông tin thực tế có ý nghĩa với đề tài nghiên cứu.
* Các phương pháp nghiên cứu hỗ trợ:
- Phương pháp thống kê.
- Phương pháp thu thập thông tin.
- Phương pháp so sánh đối chiếu.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

1. Các khái niệm cơ sở
1.1. Mạng xã hội
Khái niệm: Mạng xã hội, hay gọi là mạng xã hội ảo, (tiếng Anh: social
network) là dịch vụ nối kết các thành viên cùng sở thích trên Internet lại với
nhau với nhiều mục đích khác nhau không phân biệt không gian và thời gian.
Hay nói cách khác, bất kì một website nào được mang tính chất cộng đồng, xây
dựng nhằm mục tiêu thu hút người sử dụng internet tham gia dựa trên một đặc
điểm về sở thích nào đó .... thì cũng là mạng xã hội. Như vậy, các website như
Forum, website chia sẻ video, hình thức blog, ... cũng đều là các mạng xã hội.
Hiện nay thế giới có hàng trăm mạng xã hội khác nhau, với MySpace và
Facebook nổi tiếng nhất trong thị trường Bắc Mỹ và Tây Âu; Orkut và Hi5 tại
Nam Mỹ; Friendster tại Châu Á và các đảo quốc Thái Bình Dương. Mạng xã hội
khác gặt hái được thành công đáng kể theo vùng miền như Bebo tại Anh Quốc,
CyWorld tại Hàn Quốc, Mixi tại Nhật Bản và Facebook tại Việt Nam.
Mạng xã hội với 2 đặc điểm cơ bản: có sự tham gia trực tuyến của các
cá nhân hay các chủ thể và có các trang web mở, người chơi tự xây dựng nội
dung trong đó và các thành viên trong nhóm đấy sẽ biết được các thông tin mà


người dùng viết chính là cơ sở quyết định sự lan truyền của những thông tin cá
nhân, nguy cơ của hành vi phán xét.
Các tính năng như chat, e-mail, phim ảnh, voice chat, chia sẻ file, blog và
xã luận khiến cho mạng xã hội đổi mới hoàn toàn cách cư dân mạng liên kết
với nhau và trở thành một phần tất yếu của mỗi ngày cho hàng trăm triệu
thành viên khắp thế giới. Với nhiều phương cách để các thành viên tìm kiếm bạn
bè, đối tác như dựa theo group (ví dụ như tên trường hoặc tên thành phố), dựa
trên thông tin cá nhân (như địa chỉ e-mail hoặc screen name), hoặc dựa trên sở
thích cá nhân (như thể thao, phim ảnh, sách báo, hoặc ca nhạc), lĩnh vực quan
tâm: kinh doanh, mua bán... mạng xã hội thực sự trở thành một mạng lưới liên
kết khổng lồ mà chỉ cần một rung động nhỏ ở bất kỳ dây tơ nào cũng đủ sức tạo

nên những bản đàn hoặc những cơn địa chấn.
1.2. Hành vi phán xét trên mạng xã hội
1.2.1. Các khái niệm cơ bản
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về “hành vi”. Theo Từ điển Tiếng Việt,
“Hành vi con người là toàn bộ những phản ứng, cách cư xử, biểu hiện ra bên
ngoài của một con người trong một hoàn cảnh thời gian nhất định”. Theo Từ
điển Tâm lý học Mỹ “Hành vi là thuật ngữ khái quát chỉ những hoạt động, phản
ứng, phản hồi, di chuyển và tiến trình đó có thể đo lường được của bất cứ cá
nhân nào”.
Tương tự, với khái niệm “phán xét”, theo Từ điển Tiếng Việt, “Phán xét
là xem xét và đánh giá, có tính chất quyết định”, tức là bao hàm cả những cách
đánh giá tích cực và cả những đánh giá tiêu cực. Tuy nhiên, khi đề cập tới khái
niệm “phán xét” trong thực tế, người ta lại thường nghiêng về giải thích phán xét
mang ý nghĩa tiêu cực, thể hiện sự ích kỷ của bản thân trước đối tượng khách thể
mình quan sát.
Có thể thấy, hành vi phán xét có nhiều cách định nghĩa khác nhau. Trên cơ
sở tìm hiểu và nghiên cứu, chúng tôi đã rút ra những khía cạnh chung về hành vi
phán xét làm cơ sở lý thuyết cho đề tài. Theo đó, hành vi phán xét là hành động
được hình thành dựa trên nhận thức và cảm xúc riêng của cá nhân, mang tính


chất ấn định không thể thay đổi, thường để lên án hoặc buộc tội người khác,
lấy mình làm chuẩn mực.
1.2.2. Phân biệt phán xét và các khái niệm liên quan
* Phân biệt phán xét và dư luận
Dư luận
Phán xét
Là ý kiến chung của nhiều người, dư Là ý kiến riêng của cá nhân thể hiện
luận xã hội thể hiện nhận thức, thái độ nhận thức, thái độ của một người nhất
của các nhóm người nhất định trước định trước các vấn đề, sự kiện có động

các vấn đề, sự kiện... có động chạm chạm đến lợi ích, mối quan tâm của
đến lợi ích, mối quan tâm của họ….

họ….
- Nhưng dễ dàng chịu sự chi phối, ảnh
hưởng bởi ý kiến của người khác, của

số đông.
Là lời nói suông không gắn với hành Đôi khi gắn với những hành động của
động của chủ thể.
chủ thể và người tiếp nhận
Không chỉ là các phát ngôn thể hiện sự Chỉ là sự đánh giá đứng trên quan điểm
phán xét đánh giá mà còn là các phát cá nhân, lấy giá trị bản thân làm thước
ngôn thể hiện tâm tư, nguyện vọng, đề đo đánh giá người khác.
xuất, kiến nghị, lời khuyên can...
của công chúng
* Phân biệt phán xét và tin đồn
Giữa tin đồn và dư luận xã hội có những điểm khác biệt cơ bản sau đây
Phán xét
Tin đồn
Nguồn thông tin Xuất phát từ chính là bản Bao giờ cũng xuất phát từ
thân người phát ngôn (theo ý người khác (tôi nghe người
kiến của tôi thì...)
này nói, người kia nói)
Tính thống nhất Thường bị chi phối, dẵn dắt Tin đồn loang càng xa thì
bởi số đông (hiệu ứng “tâm càng có nhiều biến thái, do nó
Tính chất

lý bầy cừu”)
không ngừng được thêm thắt

Phản ánh trung thực suy Có tính “thất thiệt” (dù có là
nghĩ, tình cảm, thái độ của sự thật đi chăng nữa)
chủ thể


Tuy nhiên, giữa dư luận xã hội và phán xét không phải không có sự ngăn
cách không vượt qua được. Phán xét đánh giá bày tỏ thái độ của mình có thể làm
nảy sinh dư luận xã hội, nhất là trong trường hợp thiếu thông tin.
* Phân biệt phán xét và nhận xét
Nhận xét và phán xét là 2 khái niệm khác nhau nhưng từ nhận xét đến
phán xét lại rất gần. Tuy vậy, cũng cần phải phân biệt rõ phán xét và nhận xét.
Nhận xét
Phán xét
Giống
- Dựa trên nhận thức và cảm xúc riêng
- Có đúng, có sai
Khác
Chưa có tính chất ấn định
Có tính chất ấn định, không
thể thay đổi
Để nâng đỡ người khác
Thường để lên án hay buộc tội
người khác
* Phân biệt phán xét và gây hấn, bắt nạt
* Phân biệt phê bình với phán xét
* Biểu hiện của phán xét
Hành vi phán xét trên mạng xã hội được thể hiện dưới nhiều hình thức,
như:
- Có những bình luận bằng ngôn ngữ hoặc hình ảnh thể hiện sự đánh giá tiêu cực
về người khác.

- Phát tán bằng cách chia sẻ những thông tin liên quan về người khác kèm theo
những trạng thái đánh giá của cá nhân mang ý nghĩa tiêu cực.
- Đăng các dòng trạng thái đánh giá ác ý người khác trên mạng xã hội
- Lập các nhóm riêng tư hoặc công khai để cùng đánh giá tiêu cực về một cá
nhân, một hiện tượng, một vấn đề...
1.2.3. Đối tượng và cơ chế hình thành của hành vi phán xét
* Đối tượng của hành vi phán xét
Nếu đối tượng của dư luận là các hiện tượng, sự kiện, quá trình xã hội có
tính thời sự, cập nhật trình độ hiểu biết của công chúng, có liên quan đến lợi ích,
mối quan tâm của công chúng thì đối tượng của phán xét là bất kể vấn đề gì
được hiện lên trên mạng xã hội như “Dòng thời gian” với Facebook...
* Cơ chế hình thành của hành vi phán xét


Để làm rõ cơ chế hình thành của hành vi phán xét, cần đặt nó trong sự đối
sánh với đối tượng có liên hệ gần gũi là dư luận xã hội.
Các giai đoạn

Dư luận xã hội
Phán xét
- Giai đoạn tiếp nhận thông - Giai đoạn tiếp nhận thông
tin

tin

- Giai đoạn hình thành các ý - Giai đoạn hình thành các ý
kiến cá nhân

kiến cá nhân


- Giai đoạn trao đổi ý kiến - Giai đoạn hình thành các
giữa các cá nhân

luồng ý kiến chung.

- Giai đoạn hình thành các
luồng ý kiến chung
Nếu dư luận xã hội hình thành qua 4 giai đoạn thì phán xét chỉ có trong 3
giai đoạn. Hành vi phán xét bỏ qua giai đoạn trao đổi ý kiến giữa các cá nhân để
nhanh chóng tiến tới giai đoạn hình thành các luồng ý kiến chung. Chính vì bỏ
qua sự trao đổi nên chúng ta dễ bắt gặp tình trạng “dựa hơi” trong phán xét, “a
dua” trong phán xét, “tâm lý bầy cừu” trong phán xét. Điều này dẫn đến tình
trạng chưa biết nhưng đã sẵn sàng tấn công người khác bằng lời nói là dễ hiểu.
Cũng cần nhận thấy rằng, giai đoạn hình thành các luồng ý kiến chung
của phán xét cũng hoàn toàn khác so với giai đoạn này ở dư luận xã hội. Nếu dư
luận xã hội coi việc thống nhất ý kiến chung tiến tới mục tiêu đưa đến sự thay
đổi thì phán xét lại coi đó là cơ hội để thể hiện sự chiến thắng của người thực
hiện hành vi trong việc áp đặt suy nghĩ chủ quan tiêu cực của mình lên người
khác. Một bên là vì lợi ích chung, một bên vì lợi ích cá nhân. Một bên vì sự thay
đổi, một bên vì sự áp đặt.
1.2.4 Hành vi phán xét trên mạng xã hội
Hành vi phán xét trên mạng xã hội cũng là hành vi tấn công người khác
bằng lời nói nhưng điểm khác biệt ở đây là nó diễn ra trên mạng xã hội. Cũng
hình thành trên cơ chế chung nhưng phán xét trên mạng xã hội có sức lan tỏa
nhanh chóng bởi sự hỗ trợ đắc lực của các tính năng kết nối của mạng xã hội:
tính năng chia sẻ (share). Vì vậy, thay vì chỉ được lan truyền trong một vài
người, một nhóm người hạn chế, mạng xã hội đã “giúp” hành vi phán xét tăng


lên theo cấp số nhân tùy vào lượt chia sẻ và lượng bạn bè được kết nối trên trang

cá nhân.
Các giai đoạn

Phán xét thông thường
Phán xét trên mạng xã hội
- Giai đoạn tiếp nhận thông - Giai đoạn tiếp nhận thông
tin

tin

- Giai đoạn hình thành các ý - Giai đoạn hình thành các ý
kiến cá nhân

kiến cá nhân

- Giai đoạn lan truyền ý kiến - Giai đoạn lan truyền ý kiến
các ý kiến cá nhân trong phạm các ý kiến cá nhân theo cấp số
vi nhỏ, hạn chế

nhân

Các chuyên gia tâm lý cảnh báo, “tấn công người khác bằng lời nói dù
không gây ra vết thương trực tiếp nhưng có thể dẫn đến hậu quả khôn lường,
nhẹ là khiến người bị tấn công mất đi cuộc sống bình yên, mất sự nghiệp, gia
đình... nặng là trầm cảm, hoặc khiến nạn nhân tự tử”.
* Những nhân phẩm bị chà đạp...
Chắc hẳn không ai quên được cô gái Vàng Anh - Hoàng Thùy Linh đã
phải chịu những búa rìu phán xét của dư luận khi vướng vào một vụ việc khi
video riêng tư của cô với bạn trai bị lộ. Cô gái 19 tuổi, lứa tuổi mà bao bạn bè
của cô còn đang vô tư cắp sách lên giảng đường, bỡ ngỡ với năm đầu của đời

sinh viên, lại phải chịu bao sự phán xét tàn nhẫn của cộng đồng. Từ một nạn
nhân của những kẻ phát tán video đời tư người khác lên mạng, cô trở thành một
tội đồ của mọi nhà có con gái đang tuổi lớn. 3 năm sau đó, tờ CNN GO đã xếp
vào nhóm 5 vụ bê bối tình dục hàng đầu châu Á.
Thậm chí, ngay cả khi Hoàng Thùy Linh dũng cảm đạp đổ bức tường tự ti
được xây nên bằng chính những gạch đá của dư luận trong 10 năm (2008-2018),
trở lại với công việc ca sỹ yêu thích của mình và viết lên cuốn tự truyện của đời
cô thì Thùy Linh vẫn không ngừng bị đeo bám bởi những lời phán xét của dư
luận.


Những người giúp đỡ Thùy Linh đứng lên sau vấp ngã cũng bị phán xét,
mạt sát bằng những lời cay nghiệt và độc địa nhất. Nhà báo Trần Minh, người
chấp bút tự truyện “Vàng Anh & Phượng Hoàng” ra mắt hôm 06/03/2018 nhớ
mãi lời miệt thị: “Cuốn sách mạt hạng do nhà báo mạt hạng viết về cave mạt
hạng”.


Chia sẻ của nhà báo Trần Minh khi thực hiện dự án chắp bút cho cuốn tự truyện của
Hoàng Thùy Linh

Hay gần đây nhất, khi các tuyển thủ trẻ của đội tuyển Quốc gia Việt Nam
giành được chức vô địch giải AFF CUP 2018, và được vinh danh tại lễ trao giải


Quả bóng vàng 2018, một nick face “Tuấn Đỗ” tự nhận là “làm phóng viên quá
lâu và kinh qua bao nhiêu thế hệ cầu thủ” đã lớn tiếng “cảnh cáo 2 ngôi sao trẻ”
Quang Hải và Anh Đức, “và một số ngôi sao đang nảy nòi” sau chức vô địch.

Những dòng suy nghĩ trên trạng thái của “nhà báo” Tuấn Đỗ

Nhiều bạn bè của Facebook Tuấn Đỗ cũng đã “comment” với những trạng
thái tương tự. Thậm chí, có người còn dùng ... hình ảnh thể hiện biểu cảm ăn
mừng chiến thắng của cầu thủ Quang Hải khi ghi bàn để đồng tình với Tuấn Đỗ.

Đỗ Hữu Nghị cho rằng bức ảnh biểu cảm này của Quang Hải cũng là thể hiện
“sự khinh nhờn người khác và giới truyền thông”


* ... những cái chết thương tâm
Những kẻ bôi nhọ, vu khống người khác đáng lên án nhưng kẻ đứng đằng
sau núp bóng danh nghĩa “bình luận viên” mới chính là những sát nhân thực sự.
Hành vi phán xét mang tính chất bôi nhọ đã được những anh hùng bàn phím
khuếch đại lên khiến cho nạn nhân cùng đường phải tìm đến cái chết.
Không mạnh mẽ và cứng cỏi như Hoàng Thùy Linh, cô em họ giấu tên
của một thành viên trong cộng đồng mạng chia sẻ, đã phải tìm đến cái chết trong
nỗi oan tức tưởi. Người ép cô gái ngoan ngoãn, hiền lành kết bạn với tử thần
không ai khác chính là những lời phán xét tưởng như vô thưởng vô phạt của
những kẻ “hành động nhanh hơn suy nghĩ” khi clip riêng tư của cô với bạn trai
bị phát tán trên mạng xã hội.

Trường hợp không phải duy nhất này cho thấy hậu quả đáng báo động của
hành vi phán xét trên mạng xã hội.
* Bản án nào cho những kẻ phán xét ?
Những kẻ phán xét trên mạng xã hội là những kẻ “tội phạm” an toàn nhất.
Bởi những lời phán xét tưởng như “vô thưởng vô phạt” tác động sâu sắc tới
người bị phán xét nhưng lại không bị xử phạt một cách thích đáng.
Trong Luật an ninh mạng và Luật an ninh mạng sửa đổi vào ngày
12/6/2018 bổ sung thêm một số quy định để bảo vệ người dùng trên không gian
mạng. Trong đó, đáng lưu ý là quy định xử phạt với những thông tin có nội dung



làm nhục, vu khống bao gồm: Xúc phạm nghiêm trọng danh dự, uy tín, nhân
phẩm của người khác; Thông tin bịa đặt, sai sự thật, xâm phạm danh dự, uy tín,
nhân phẩm hoặc gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá
nhân khác. Tuy nhiên, hành vi phán xét trên mạng xã hội chưa được xếp vào
hành vi vi phạm. Hơn nữa, nếu có thực sự vi phạm thì việc xử lý vô cùng khó
khăn và mất thời gian.
Và “quan tòa” đứng ra bênh vực những người bị phán xét lúc này lại
chính là những người sử dụng mạng xã hội. Tuy nhiên, người bênh vực không
phải ai cũng có cách suy nghĩ chín chắn, cũng có cách ứng xử đúng mực, . Điều
này lại dẫn đến tình trạng “phán xét ngược” tạo nên những tranh luận đôi co
thiếu văn hóa.

Bên cạnh những lời bênh vực mang tính chất nhắc nhở nhẹ nhàng


... thì cũng có không ít những người thể hiện sự bức xúc cực độ của mình bằng
ngôn ngữ chưa được kiểm soát
Nhưng những vị “quan tòa” bất đắc dĩ đó có lấy lại được danh dự cho
người bị phán xét? Có lấy lại được mạng sống của cô gái trẻ? Hay những kẻ
phán xét có thể kịp chuộc lại lỗi lầm trong những giây phút bốc đồng?
Có lẽ, người dùng mạng xã hội, trong đó có các bạn học sinh, đều dễ dàng
trả lời được câu hỏi đó.
Bạn có bao giờ tự hỏi đến một lúc nào đấy mình cũng sẽ trở thành đối
tượng của sự phán xét?
Bạn có bao giờ tự hỏi bạn sẽ cảm thấy như thế nào nếu như phải chịu búa
rìu dư luận?
Bạn có bao giờ tự hỏi nếu trở thành đối tượng bị phán xét trên mạng thì
bản thân phải ứng xử ra sao ?
Bạn có bao giờ thử dừng lại để suy nghĩ và tìm hiểu trước khi đánh những

dòng chữ vô hồn trên mạng xã hội ?
Có bao giờ bạn tự hỏi, thay vì chê trách người dùng mạng xã hội cần biết
lên tiếng góp ý một cách chân thành?


Không để hậu quả đi xa hơn, chúng tôi thiết nghĩ, những người đang tham
gia vào mạng kết nối lớn nhất thế giới này, nhất là những bạn học sinh THPT,
hãy luôn tự đặt ra cho mình những câu hỏi trước khi có ý định muốn phán xét
người khác.
2. Thực trạng hành vi phán xét trên mạng xã hội của học sinh THPT trên
địa bàn thành phố Điện Biên Phủ
2.1 Khái quát đặc điểm giáo dục bậc THPT thành phố Điện Biên Phủ
Giáo dục bậc THPT nói riêng, sự nghiệp giáo dục của tỉnh Điện Biên nói
chung vẫn luôn nhận được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, Tỉnh
ủy, HĐND và UBND tỉnh Điện Biên, sự phối hợp chặt chẽ của các cấp, ngành,
đoàn thể xã hội, sự đồng thuận của nhân dân, tạo nên sức mạnh tổng hợp để
ngành triển khai, hoàn thành kế hoạch, nhiệm vụ năm học.
Các trường THPT khu vực thành phố Điện Biên Phủ đóng trên địa bàn
thuận lợi, dân cư tập trung đông, kinh tế tương đối phát triển, đời sống nhân dân
ổn định là những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển giáo dục, duy trì sỹ số.
Thực hiện chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, của Sở GD&ĐT tỉnh Điện Biên, trong
những năm gần đây, các trường THPT nhất là các trường trong khu vực thành
phố Điện Biên Phủ đặc biệt quan tâm chú ý quảng bá hình ảnh của nhà trường.
Xây dựng chương trình năm học với nhiều hoạt động tạo dấu ấn, nhất là các
chương trình văn nghệ, thể dục, thể thao với nhiều cuộc thi tài năng, nhan sắc...
được cập nhật trên các trang thông tin điện tử riêng của nhà trường và được chia
sẻ với tốc độ nhanh chóng trên các trang cá nhân học sinh vừa là cơ hội cho các
bạn thể hiện mình nhưng cũng ẩn chứa nhiều nguy cơ tiềm ẩn biến các bạn trở
thành đối tượng của những hành vi phán xét trên mạng xã hội.
2.2. Đặc điểm tâm lý học sinh THPT khu vực thành phố Điện Biên Phủ

2.2.1. Những đặc điểm chung của lứa tuổi
Học sinh THPT thành phố Điện Biên Phủ nằm trong độ tuổi từ 15 đến 18
cũng mang những đặc điểm tâm lý chung của lứa tuổi với sự phát triển mạnh mẽ
về tâm lý. Trong thời kỳ được coi là then chốt của sự phát triển nhân cách, các


em phải thường xuyên đối mặt với những vấn đề của cuộc sống như những
người lớn nhưng lại chưa có tâm lý hoàn thiện của người lớn.
Lứa tuổi này có sự phát triển tự ý thức mang nét đặc thù riêng, không chỉ
có nhu cầu đánh giá mà còn có khả năng đánh giá với khuynh hướng độc lập
trong suy nghĩ dựa trên cái tôi cá nhân. Tuy nhiên, việc đánh giá của học sinh
THPT còn mang tính tự phát, thiếu chuẩn mực...
Đây cũng là lứa tuổi tiềm ẩn nhiều những tình cảm phức tạp, dễ biểu hiện
ra ngoài một cách bộc phát, thiếu kiểm soát và cũng rất dễ bị tác động trước sự
đánh giá, nhìn nhận của người khác.
Tóm lại, có thể khẳng định, đây là thời kỳ phát triển đặc biệt quan trọng
trong cuộc đời của mỗi người, có ý nghĩa trong việc hình thành và hoàn thiện
nhân cách. “Gieo suy nghĩ gặt hành động. Gieo hành động gặt thói quen. Gieo
thói quen gặt tính cách. Gieo tính cách gặt số phận”. Vì vậy, cần phải “gieo”
những suy nghĩ, hành vi đúng đắn, từ đó có những hành động tích cực làm tiền
đề vững chắc cho cuộc sống tương lai.
2.2.2. Những đặc điểm tâm lý riêng
Ngoài những đặc điểm tâm lý chung của lứa tuổi, học sinh THPT thành
phố Điện Biên Phủ còn có rất nhiều những nét riêng do đặc thù về khu vực, dân
tộc.
Điện Biên là nơi cư trú của 19 dân tộc anh em. Khảo sát ở 3 trường THPT
chúng tôi thực nghiệm, tỷ lệ các dân tộc cũng khác nhau. Có thể thấy, Trường
THPTDTNT tỉnh Điện Biên là trường có tỷ lệ học sinh dân tộc cao nhất (gần
100%) và có thành phần dân tộc đa dạng nhất, phù hợp với đặc điểm chuyên biệt
của trường. Trường THPT thành phố Điện Biên Phủ tỷ lệ này thấp hơn (20,1%).

Trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn dân tộc Kinh chiếm tỷ lệ đa số.
Theo nghiên cứu của các nhà dân tộc học, dân tộc thiểu số ở Việt Nam
đang bị biến đổi mạnh mẽ bởi các yếu tố kinh tế thị trường, đô thị hóa và toàn
cầu hóa. Cũng theo các nhà nghiên cứu, đối tượng dễ biến đổi nhất là học sinh,
đặc biệt là học sinh ở những khu vực phát triển, ở môi trường đô thị như các
trường DTNT ở khu vực thành phố. Điều này cũng là chung cho đối tượng học


sinh dân tộc thiểu sổ trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ. Lý giải sự thay đổi
này cần phải đi tìm nguyên nhân xuất phát từ truyền thống gia đình của người
dân tộc thiểu số. Người dân tộc thiểu số rất yêu chiều con cái. Bậc cha mẹ sẵn
sàng làm mọi điều để đáp ứng những yêu cầu của con cái họ, ngay cả những đòi
hỏi không phù hợp với thực tế. Vì vậy, dễ bắt gặp những học sinh dân tộc thiểu
số có lối sống cá nhân đối lập hoàn toàn với hoàn cảnh khó khăn của gia đình.
Các bạn có cách ăn mặc, sinh hoạt bắt nhịp nhanh chóng với những học sinh có
điều kiện trong lớp, trong trường. Theo sự khảo sát của chúng tôi, 100% các bạn
học sinh dân tộc thiểu số ở các trường đều có sử dụng điện thoại thông minh kết
nối Internet.
Cũng theo khảo sát, chúng tôi nhận thấy có một phần không nhỏ trong tỷ
lệ dân tộc thiểu số ở các trường tuy mang họ cha là dân tộc Kinh nhưng lại lấy
dân tộc của mẹ để được hưởng những ưu tiên từ chính sách dân tộc của nhà
nước. Đây đều là nguyện vọng và những tính toán của cha mẹ chứ không phải là
nguyện vọng muốn giữ gìn yếu tố truyền thống gia đình hay là mong muốn từ
chính bản thân các bạn. Cho nên, các bạn thường có tâm lý che giấu và không
thích người khác, nhất là bạn bè biết về dân tộc của mình.
Tâm lý không muốn người khác biết dân tộc của mình cũng là tâm lý
chung của những học sinh có cả bố và mẹ là dân tộc thiểu số. Theo kết quả khảo
sát trên 200 học sinh dân tộc ở các trường THPT thành phố Điện Biên Phủ thì tỷ
lệ các bạn học sinh thực sự không muốn người khác biết về dân tộc của mình lên
tới 86,7%. Tỷ lệ còn lại là những học sinh mong muốn hoặc mong muốn bình

thường. Tuy nhiên, các bạn cũng chỉ thể hiện dân tộc của mình trong môi trường
có sự tương đồng về dân tộc như trong môi trường học tập tại trường THPT
DTNT tỉnh. Tỷ lệ rất mong muốn rất ít.
2.3. Thực trạng hành vi phán xét của học sinh THPT trên địa bàn thành
phố Điện Biên Phủ
Chúng tôi đã tiến hành khảo sát 500 học sinh ở 3 trường. Cụ thể:
Tên trường
THPT Chuyên Lê Quý Đôn
THPT DTNT Tỉnh

Số lượng
300 học sinh
100 học sinh