“Trồng cây” và “trồng người” theo lời Bác Hồ dặn
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây; Vì lợi
ích trăm năm thì phải trồng người”, và không chỉ quan tâm đến việc “trồng cây” để
“ích nước lợi nhà”, Người còn luôn quan tâm đến việc “trồng người” – đó là chăm lo,
bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau.
1. Vì lợi ích mười năm – phải “trồng cây”
Hiểu rõ sự gắn bó mật thiết giữa con người với môi trường sống, nên Bác Hồ đặc
biệt quan tâm tới việc “trồng cây gây rừng” và Người luôn coi đây là một trong những
vấn đề chiến lược, góp phần quan trọng vào việc nâng cao đời sống và bảo vệ cuộc
sống của nhân dân. Trồng cây theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngoài việc để nhân dân
chuẩn bị lấy gỗ làm nhà ở, để sản xuất, v.v..còn có một ý nghĩa thiết thực là bảo vệ môi
trường tự nhiên.
Ngày 28-11-1959, Người viết bài Tết trồng cây và “đề nghị tổ chức một ngày Tết
trồng cây” để thiết thực “lấy thành tích chúc mừng Đảng 30 mươi tuổi”. Người từng
nói: trồng cây “tốn kém ít mà ích lợi nhiều”, cho nên “tất cả nhân dân miền Bắc mỗi
người phụ trách trồng một hoặc vài ba cây và săn sóc cho tốt” và “mỗi Tết trồng được
độ 15 triệu cây”, thì sau mươi năm, “nước ta phong cảnh sẽ ngày càng tươi đẹp hơn,
khí hậu sẽ điều hoà hơn, cây gỗ đầy đủ hơn. Điều đó sẽ góp phần quan trọng vào việc
cải thiện đời sống của nhân dân ta”. Sáng 6/1/1960, Lời kêu gọi toàn dân hưởng ứng
một tháng Tết trồng cây của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 30 năm thành lập
Đảng được đăng trên báo Nhân dân và một số tờ báo khác, trong đó, Người kêu gọi
mỗi người hãy trồng ít nhất một cây và phải chăm sóc tốt. Đợt trồng cây này gọi là Tết
trồng cây và là Tết trồng cây đầu tiên do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động. Mùa xuân
năm sau, ngày 5-2-1961, Người trồng cây ở Vườn hoa Thanh niên cùng các đại biểu
dự Đại hội đại biểu Đoàn Thanh niên Lao động thành phố Hà Nội. Ngày 20-2-1961, về
thăm Pác Bó (Cao Bằng) sau hai mươi năm xa cách, sau khi dự cuộc mít tinh của nhân
dân Huyện Hà Quảng tổ chức bên bờ suối Pác Bó, thăm một số gia đình có công với
cách mạng, thăm lại hang Cốc Bó, Người trồng một khóm trúc bên bờ suối làm kỷ
niệm…

Không chỉ viết về Tết trồng cây, Người còn nhấn mạnh rằng: Trồng cây phải là
một kế hoạch kinh tế lâu dài và liên tục của Nhà nước. Trên tinh thần đó, để trồng cây
đạt hiệu quả thiết thực chứ không chỉ là phong trào, thì các cấp bộ, ngành “phải có kế
hoạch, có hướng dẫn, tìm thêm hạt, ươm thêm giống… phải làm đúng khẩu hiệu
“trồng cây nào tốt cây ấy”(1), để “phong cảnh của ta cũng thật sự là non sông gấm
vóc, tươi đẹp vô cùng”. Không chỉ có vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn chỉ rõ: muốn
cho Tết trồng cây trở thành một tục lệ tốt đẹp trong đời sống tinh thần của nhân dân ta,
trở thành một nét đẹp truyền thống mỗi dịp đầu xuân, theo Người: “Tết trồng cây cũng
như mọi việc khác, các cấp uỷ Đảng phải lãnh đạo cụ thể và chặt chẽ thì sẽ thành
công”(2). Tuy nhiên, trong khi thường xuyên nhắc nhở chính quyền, đoàn thể các cấp
phải “khéo vận động” nhân dân trồng cây để lấy gỗ làm nhà, làm củi đun, Người cũng
không quên nhấn mạnh: tất cả mọi người đều phải lo “bảo vệ rừng, cấm phá rừng” để
bảo vệ môi trương sinh thái, chắn gió bão, chống xói mòn, lụt lội…Theo lời Người,
điểm đặc biệt là phong trào “trồng cây” sẽ thu hút tất cả mọi người – từ các cụ phụ lão
đến các em nhi đồng đều có thể hăng hái tham gia, thì phong trào “bảo vệ rừng, cấm
phá rừng” cũng sẽ thu hút được sự tham gia của toàn xã hội.
Tiếp đó, cứ mỗi dịp xuân về, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại dành thời gian trồng cây
ở Hà Nội và các địa phương, và viết bài cổ vũ cho Tết trồng cây. Trong những năm
đồng bào miền Nam còn đang phải đấu tranh để tiến hành cuộc cách mạng giải phóng,
Người từng nhắc: mỗi cây chúng ta trồng ở miền Bắc không chỉ có ý nghĩa với riêng
miền Bắc, mà là “trồng cây cho cả đồng bào miền Nam nữa”. Trước Tết Kỷ Dậu 1969,
Người đã viết bài báo cuối cùng về Tết trồng cây, đăng báo Nhân dân ngày 5-2-1969.
Trong đó, Người kêu gọi: “Năm nay, chúng ta thi đua trồng cây cho thật tốt, phải đảm
bảo trồng cây nào tốt cây ấy, tổ chức “một Tết trồng cây quyết thắng giặc Mỹ xâm
lược”. Ngày mồng một Tết Nguyên đán năm 1969, như bao xuân trước, mặc dù không
được khoẻ, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn đi thăm cán bộ chiến sĩ Quân chủng phòng
không không quân tại sân bay Bạch Mai. Buổi trưa cùng ngày, Người đi thăm, chúc
Tết nhân dân và trồng cây đa khai xuân cuối cùng trên đồi Vật Lại, Ba Vì, Hà Tây.
Từ khi chuẩn bị phát động Tết trồng cây, cho đến khi qua đời (1959-1969), Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã viết nhiều bài về Tết trồng cây, cổ động nhân dân tích cực tham



gia phong trào trồng cây, góp phần bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường và bản thân
Người cũng trồng nhiều cây. Gần 43 năm sau khi Người ra đi và 53 năm sau bài viết
đầu tiên của Người có nội dung về Tết trồng cây, phong trào Trồng cây đầu xuân theo
tinh thần “Mùa xuân là Tết trồng cây, làm cho đất nước càng ngày càng xuân” như
Người mong muốn và phát động, đã mang lại những lợi ích thiết thực về môi sinh, môi
trường. Biết bao cây non nhân dân ta và chính Người trực tiếp đã trồng trong những
Tết trồng cây mỗi dịp đầu xuân đang trường tồn cùng thời gian, làm đẹp thêm cho làng
quê, cho công viên, đường phố, để đất nước Việt Nam 4 mùa đều tươi xanh.
2. Vì lợi ích trăm năm – phải “trồng người”
Cùng với “trồng cây”, với tầm nhìn xa trông rộng của một vĩ nhân, Chủ tịch Hồ
Chí Minh đặc biệt quan tâm chiến lược “trồng người”. Từng nói: “Một năm khởi đầu
từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”(3), nên
Người chỉ rõ sự cần thiết phải chăm lo, bồi dưỡng thế hệ trẻ (thanh niên, thiếu niên,
nhi đồng), để phục vụ sự nghiệp cách mạng. Ngay từ năm 1925, khi còn đang bôn ba
nơi hải ngoại, Hồ Chí Minh khi đó là Nguyễn Ái Quốc đã viết: “Hỡi Đông Dương
đáng thương hại, Người sẽ chết mất, nếu như đám thanh niên già cỗi của người không
sớm hồi sinh”. Và khi về đến Quảng Châu – Trung Quốc, Người đã xúc tiến thành lập
Hội Việt Nam cách mạng thanh niên (6-1925), tập hợp những thanh niên Việt Nam yêu
nước vào một tổ chức thống nhất, giáo dục đạo đức cách mạng và trang bị cho họ
những nguyên lý về Đảng, về các tổ chức, các đoàn thể, về phương pháp đấu tranh
cách mạng,v.v.. của chủ nghĩa Mác – Lênin, và lựa chọn những hạt nhân cốt cán trong
thanh niên vào Cộng sản đoàn; ra báo Thanh Niên làm phương tiện tuyên truyền hữu
hiệu… Hơn 20 năm sau, lớp thanh niên yêu nước được Người chăm lo bồi dưỡng, trở
thành đội ngũ cán bộ cốt cán đó đã góp sức làm nên thắng lợi của cuộc cách mạng giải
phóng dân tộc Tháng Tám năm 1945.
Tuy nhiên, hành trình đi đến một nước Việt Nam độc lập, tự do, hòa bình và
thống nhất còn đầy gian truân, thử thách, đòi hỏi Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và toàn
dân ta phải từng bước vượt qua khó khăn về mọi mặt. Trọng trách mới đặt lên vai thế

hệ trẻ Việt Nam những yêu cầu mới khi đất nước vừa giành được độc lập, tự do đã
phải bước vào cuộc chiến tranh nhân dân trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc


Mỹ xâm lược. Bởi vậy, dù bộn bề công việc quốc gia, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn
thường xuyên quan tâm vấn đề giáo dục trí lực, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp
vụ; nắm vững khoa học kỹ thuật; bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, nâng cao trình độ lý
luận Mác-Lênin, đặc biệt là việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ, giúp họ
có đầy đủ những điều kiện để trở thành người công dân tốt, người chủ tương lai xứng
đáng của đất nước.
Coi đạo đức là cái gốc của người cách mạng, Người yêu cầu: Người cách mạng
phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân
dân”. Tuy nhiên, “đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh,
rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng
sáng, vàng càng luyện càng trong”(4), nên yêu cầu mỗi thanh niên phải thường xuyên
trau dồi đạo đức cách mạng để trở thành người cách mạng chân chính. Không phải
ngẫu nhiên, tại buổi lễ khai mạc Trường Đại học Nhân dân Việt Nam, ngày 19-1-1955,
Người lại nói: “Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước nhà đã cho mình
những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà?”. Theo Người, thanh niên cần
phải chống tâm lý tự tư, tự lợi, chỉ lo lợi ích riêng và sinh hoạt riêng của mình; chống
tâm lý ham sung sướng và tránh khó nhọc, chống thói xem khinh lao động, nhất là lao
động chân tay; chống lười biếng, xa xỉ; chống kiêu ngạo, giả dối, khoe khoang, vì đó
là những thói xấu kìm hãm chí tiến thủ của thanh niên. Và Người dạy thanh niên phải
luôn luôn trau dồi đạo đức cách mạng, khiêm tốn và giản di, chống kiêu căng, tự mãn,
lãng phí, xa hoa, phải thực hành tự phê bình và phê bình nghiêm chỉnh để giúp đỡ
nhau cùng tiến bộ. Quan tâm đến vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ,
đặc biệt là giáo dục đạo đức tại các nhà trường, Người còn phát biểu: “Tôi xem
chương trình giáo dục cho đến hết lớp 10, phần đức dục rất thiếu sót, chỉ có mười
dòng”(5), và sau đó chỉ rõ: “Nội dung giáo dục cần chú trọng hơn nữa về đức dục”(6)
và “không ngừng bồi dưỡng đạo đức cách mạng”.

Khẳng định vị thế của thanh niên một cách toàn diện, thấy rõ thanh niên “là
người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người phụ trách dìu
dắt thế hệ thanh niên tương lai”, Hồ Chí Minh yêu cầu, đòi hỏi thanh niên phải tự giác
rèn luyện, không ngừng học tập, gương mẫu xung phong trong mọi công việc. Cũng


theo Người, thanh niên chỉ có thể là những người thừa kế sự nghiệp cách mạng của
cha anh một cách vững vàng, nếu họ là những người có tài và có đức, được rèn luyện
và trưởng thành trong thực tiễn. Vì thế, đức và tài, phẩm chất và năng lực phải được
kết hợp hài hòa, cân đối và toàn diện, để mỗi thanh niên có thể tự phấn đấu hoàn thiện
mình, hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang mà Tổ quốc và nhân dân giao phó.
Trăn trở về chiến lược “trồng người”, trước khi đi xa, trong bản Di chúc lịch sử,
Người căn dặn: “Đoàn viên thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung
phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức
cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội
vừa “hồng” vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất
quan trọng và rất cần thiết”(7).
3. Tiếp tục thực hiện những lời dạy của Người về “trồng cây” và “trồng
người”
Người đã đi xa, nhưng thực hiện tư tưởng và khát vọng của Người, một đất nước
Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất vẫn kiên định mục tiêu: Độc lập dân tộc và
CNXH mà Người và Đảng ta đã chọn. Cũng như Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời,
trong bao năm qua, Đảng và Nhà nước không chỉ quan tâm đến việc “trồng cây” mỗi
dịp xuân về, trồng cây trong kế hoạch phủ nhanh đồi trọc, bảo vệ môi sinh, môi
trường, thiết thực phát triển kinh tế, chống biến đổi khí hậu, v.v.. mà còn đặc biệt quan
tâm đến việc “trồng người”. Cùng với việc khẳng định: “Sự nghiệp đổi mới thành
công hay không, đất nước bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng
thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường XHCN hay
không, phần lớn phụ thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện
thế hệ thanh niên; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong

những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”, các văn kiện Đại hội Đảng,
các Nghị quyết và gần đây nhất là Văn kiện của Đảng tại Đại hội lần thứ XI (1-2011)
đã nêu rõ quan điểm “đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch
sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công
nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”(8) để xây dựng nên những con người Việt Nam có
nhân cách, có lý tưởng, trí tuệ, đạo đức, lòng tự tôn dân tộc (9).


Tiếp tục Học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức cách mạng của Chủ
tịch Hồ Chí Minh theo tinh thần Chỉ thị 03 của Bộ Chính trị, và ghi nhớ lời Người căn
dặn, tuổi trẻ cả nước với tinh thần: “Không có việc gì khó; Chỉ sợ lòng không bền;
Đào núi và lấp biển; Quyết chí ắt làm nên” đã phát huy truyền thống của đoàn viên,
thanh niên Việt Nam, không chỉ luôn rèn chí, nỗ lực luyện tài, mà còn sôi nổi hưởng
ứng phong trào Tết trồng cây mỗi dịp Xuân về, tham gia tích cực vào các phong trào
Giờ Trái đất (tiếng Anh: Earth Hour) – một sự kiện quốc tế hàng năm do Quỹ Quốc tế
Bảo vệ Thiên nhiên (World Wildlife Fund) tổ chức; trồng cây xanh và nhặt rác trên bờ
biển; Cuộc thi sáng tác phim ngắn về Biến đổi khí hậu dành cho sinh viên do Báo Sinh
Viên Việt Nam và Phái đoàn Liên minh Châu Âu (EU) tại Việt Nam tổ chức nhằm
hưởng ứng Chương trình “Những ngày châu Âu 2011”… nhằm tích cực bảo vệ trái đất
trước vấn đề tác động của hiệu ứng nhà kính và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
Cùng với thời gian, những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “trồng cây” và
“trồng người” lúc sinh thời vẫn còn nguyên giá trị thời sự. Từ những gì Người trăn trở,
những điều đã nói và cả những việc Người đã làm tận tâm, tận lực, có thể thấy rõ rằng:
trước những thách thức mới của thiên nhiên, việc trồng cây, gây rừng, bảo vệ cây, bảo
vệ rừng… phải trở thành ý thức thường trực của mỗi người dân, để cây xanh không chỉ
làm cho đất nước tươi đẹp, mà còn thiết thực xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế.
Đồng thời, trước những yêu cầu mới của xu thế toàn cầu hóa và hội nhập, việc nâng
cao tri thức, trình độ về mọi mặt và giáo dục rèn luyện đạo đức cách mạng cho thế hệ
thanh niên thời đại Hồ Chí Minh “vừa hồng vừa chuyên” không chỉ là thiết thực thực
hiện tâm nguyện của Người, làm theo tấm gương của Người, mà đó còn là một trong

những nhiệm vụ cấp bách, quan trọng của toàn Đảng, toàn dân, và toàn quân ta vì một
nước Việt Nam: Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh trong hành trình
phát triển./.
TS. Văn Thị Thanh Mai
(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. CTQG, H, 1995, t.10, tr.110
(2) Báo Nhân dân, số 2839, ngày 30-12-1961
(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t.5, tr. 167


(5) Hồ Chí Minh, Biên niên tiểu sử, Nxb. CTQG, H, 1996, t. 8, tr.105
(6) Hồ Chí Minh, Biên niên tiểu sử, Sđd, t. 8, tr. 444
(7) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. CTQG, H, 2000, t.12, tr.510
(8), (9) , Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. CTQG, H, 2011,
tr. 216, 126
Theo Tạp chí Tuyên giáo