HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA PHÁT THANH - TRUYỀN HÌNH

TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI VÀ NGUY CƠ
DƢỚI GÓC NHÌN CỦA NHÀ QUẢN LÝ
Tiểu luận môn học:
AN NINH TRUYỀN THÔNG

Hà Nội, tháng 12/2015


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 2
1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA THÔNG TIN TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI . 3
1.1 Khái niệm .................................................................................................... 3
1.2 Đặc điểm của thông tin truyền thông xã hội................................................. 4
1.2.1 Truyền thông xã hội có khối lƣợng thông tin rất lớn ................................. 4
1.2.2 Thông tin trên truyền thông xã hội vô cùng đa dạng, phong phú và nhiều chiều . 4
1.2.3 Thông tin trên truyền thông xã hội đƣợc cập nhật liên tục, nóng hổi......... 5
1.2.4 Thông tin trên truyền thông xã hội có khả năng lan tỏa nhanh chóng ....... 5
1.2.5 Thông tin trên truyền thông xã hội không phải lúc nào cũng là sự thật,
khách quan ........................................................................................................ 6
1.2.6 Thông tin trên truyền thông xã hội có thể bị sửa chữa, xóa dấu vết bất cứ
lúc nào ............................................................................................................... 7
2. NGUY CƠ TỪ TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI DƢỚI GÓC NHÌN QUẢN LÝ.8
2.1 Nguy cơ đối với quốc gia ............................................................................ 8
2.1.1 Nguy cơ về an ninh, chính trị.................................................................... 8
2.1.2 Nguy cơ về kinh tế ................................................................................. 13
2.2 Nguy cơ đối với tổ chức, cá nhân .............................................................. 15
2.2.1 Xâm phạm quyền riêng tƣ, bí mật của tổ chức, cá nhân .......................... 15
2.2.2 Nguy cơ bị lừa đảo, chiếm đoạt tài sản ................................................... 17

2.2.3 Nguy cơ bị đe dọa, quấy rối .................................................................... 19
2.2.4 Nguy cơ gia tăng tệ nạn xã hội ............................................................... 20
2.3 Nguy cơ đối với ngƣời làm báo ................................................................. 21
2.3.1 Nguy cơ đƣa tin sai sự thật ..................................................................... 21
2.3.2 Nguy cơ vi phạm pháp luật và đạo đức nghề nghiệp ............................... 23
2.3.3 Nguy cơ nhà báo bị cƣ dân mạng qua mặt .............................................. 25
2.3.4 Nguy cơ nhầm lẫn vai trò nhà báo và blogger ......................................... 27
3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HẠN CHẾ NGUY CƠ TỪ TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI.. 29
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 34
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 35

1


MỞ ĐẦU
Trong những năm gần đây, hoạt động truyền thông ở Việt Nam đã phát
triển mạnh mẽ. Bên cạnh các phƣơng tiện truyền thông truyền thống nhƣ báo,
tạp chí, truyền hình, phát thanh và các phƣơng tiện in ấn khác, thì sự phát triển
nổi bật nhất trong lĩnh vực truyền thông là sự gia tăng của báo mạng điện tử và
mạng xã hội với rất nhiều hình thức khác nhau, mạng xã hội (Facebook, Twitter,
Go.vn…), diễn đàn mạng (Webtretho, Lamchame, Tinhte.vn, Otofun.net,
Tccl.info…), blog (Blogger, Wordpress,…), trang web chia sẻ hình ảnh
(YouTube, Clip.vn, Vimeo,…)
Nếu nhƣ phát thanh phải mất 38 năm, truyền hình phải mất 13 năm,
Internet phải mất 4 năm mới có đƣợc 50 triệu ngƣời sử dụng, thì Facebook chỉ
mất 49 tháng đã có 100 triệu ngƣời sử dụng. Tính đến ngày 24/8/2015, nếu coi
Facebook là một quốc gia thì quốc gia này có dân số đông nhất thế giới, vƣợt cả
Trung Quốc và Ấn Độ, với 1,5 tỷ thành viên mỗi tháng (chỉ thống kê những tài
khoản có hoạt động trên Facebook trong tháng đó).1
Câu chuyện về sự phát triển vƣợt trội của mạng xã hội Facebook tuy là

tiêu biểu nhất song chỉ thể hiện một phần cho xu hƣớng truyền thông xã hội
trong những năm gần đây.
Theo số liệu của Bộ Thông tin và Truyền thông, đến hết năm 2014, Việt
Nam là một trong những quốc gia phát triển Internet nhanh trên thế giới với hơn
32 triệu ngƣời sử dụng Internet, tƣơng đƣơng tỷ lệ 35% số dân. Cùng với đó,
thông tin điện tử trên mạng Internet, bao gồm báo chí điện tử và truyền thông xã
hội cũng có sự phát triển rất nhanh chóng. Tính đến cuối năm 2014, nƣớc ta có
hơn 300 mạng xã hội đã đăng ký hoạt động. Bên cạnh đó, một số lƣợng rất lớn
các blog cá nhân cũng góp phần đáng kể phát triển truyền thông xã hội.
Tuy nhiên, cũng nhƣ bất cứ mọi phƣơng tiện đƣợc con ngƣời sử dụng
trong cuộc sống của mình, truyền thông xã hội cũng có hai mặt trái ngƣợc. Tiểu
luận này trên cơ sở phân tích các đặc điểm của thông tin truyền thông xã hội sẽ
chỉ ra những nguy cơ mà loại hình truyền thông mới này mang lại từ góc độ
quản lý, từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm phòng ngừa và giảm thiểu các
nguy cơ đó.
1

Xem Facebook has a billion users in a single day, says Mark Zuckerberg, />
2


1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA THÔNG TIN TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI
1.1 Khái niệm
Truyền thông xã hội (social media) từ góc độ báo chí-truyền thông là
thuật ngữ để chỉ một cách thức truyền thông kiểu mới, trên nền tảng là các dịch
vụ trực tuyến, với mục đích tập trung các thông tin có giá trị của những ngƣời
tham gia. Những thể hiện của truyền thông xã hội có thể dƣới hình thức của các
mạng giao lƣu chia sẻ thông tin cá nhân (MySpace, Facebook, Yahoo 360,
Twitter) hay các mạng chia sẻ những tài nguyên cụ thể (tài liệu - Scribd, ảnh Flickr, video - YouTube).
Nói cách khác, truyền thông xã hội là những sản phẩm truyền thông (tin,

bài, hình ảnh, video…) do ngƣời dùng tạo ra và xuất bản trên Internet thông qua
các mạng xã hội hay các diễn đàn, các blog… Các tin, bài này đƣợc cộng đồng
mạng chia sẻ và phản hồi, bình luận nên luôn có tính đối thoại. Đây là một xu
hƣớng truyền thông mới khác hẳn với truyền thông đại chúng trƣớc đây.
Về phƣơng diện nội dung, khái niệm truyền thông xã hội đề cập đến hình
thức truyền thông mà ở đó thông tin hoặc ý tƣởng đƣợc chia sẻ giữa hai hoặc
nhiều cá nhân. Trong phƣơng diện này, một hoạt động truyền thông xã hội sẽ
đƣợc xác lập dựa trên mối quan hệ xã hội của ít nhất hai cá nhân. Bản chất của
truyền thông xã hội trong phƣơng diện này là mối liên hệ liên cá nhân mang tính
ngang hàng trong quá trình kết nối truyền thông và đƣa tin. Điều này hoàn toàn
khác so với địa hạt truyền thông cổ điển, nơi mà các cơ quan truyền thông
chuyên nghiệp giữ vai trò hạt nhân kết nối truyền thông và đƣa tin. Cũng vì thế,
truyền thông xã hội thƣờng gắn liền với các hoạt động truyền thông không chính
thức trong một xã hội mở. Truyền thông không chính thức cho phép tham gia dễ
dàng vào một nhóm xã hội nào đó để trò chuyện và đƣa ra quan điểm của họ về
bất cứ vấn đề nào mà họ thích hoặc quan tâm chia sẻ. Truyền thông xã hội
thƣờng đƣợc thực hiện thông qua các các phƣơng tiện truyền thông xã hội(social
media), tuy nhiên các cuộc gặp mặt kiểu offline trên thực tế cũng là một cách
thức hiệu quả. Nhƣ vậy, một trong những đặc trƣng quan trọng của truyền thông
xã hội là khía cạnh “chủ thể truyền thông cá nhân”.
3


Về phƣơng diện cách thức, truyền thông xã hội còn đƣợc hiểu theo nghĩa
là phương tiện truyền thông xã hội (social media) - một cách thức truyền thông
kiểu mới, trên nền tảng là các dịch vụ trực tuyến, nhờ đó tin tức có thể chia sẻ và
lan truyền nhanh chóng, có tính tƣơng tác cao giữa những ngƣời tham gia. Chính
vì vậy, sự phát triển của truyền thông xã hội trên thực tế phụ thuộc nhiều vào sự
phát triển của môi trƣờng truyền thông trực tuyến, đặc biệt là sự phát triển của
Internet.

1.2 Đặc điểm của thông tin truyền thông xã hội
1.2.1 Truyền thông xã hội có khối lượng thông tin rất lớn
Khi truyền thông xã hội chƣa xuất hiện, Internet đã chứa đựng một kho
thông tin đồ sộ. Thế giới ảo dƣờng nhƣ có mọi thứ, thuộc mọi lĩnh vực, ở khắp
mọi nơi khiến những rào cản thông thƣờng nhƣ biên giới lãnh thổ, ngôn ngữ…
cũng trở nên mỏng manh. Truyền thông xã hội ra đời góp sức giúp kho thông tin
đó thêm phần đồ sộ nhờ sự gia tăng liên tục của các hoạt động đăng tải, chia sẻ
và lƣu trữ thông tin. Số ngƣời tham gia đăng ký các tài khoản tại mạng xã hội,
hay trang chia sẻ trực tuyến ngày càng tăng nhanh với con số đáng kinh ngạc.
Theo thống kê gần đây, số ngƣời sử dụng Internet đã chạm mốc con số 2,1 tỷ
ngƣời, chiếm 1/3 dân số thế giới, trong đó, truyền thông xã hội, nổi bật với mạng
xã hội, là lĩnh vực phát triển mạnh nhất.
1.2.2 Thông tin trên truyền thông xã hội vô cùng đa dạng, phong phú và
nhiều chiều
Hàng ngày, hơn trăm triệu ngƣời trên thế giới chia sẻ thông tin với nhau
bằng nhiều hình thức nhƣ văn bản, âm thanh, hình ảnh, video… đã làm cho
lƣợng thông tin trên truyền thông xã hội trở nên vô cùng đa dạng và phong phú.
Từ những thông tin ảnh hƣởng đến đời sống của nhiều ngƣời nhƣ động đất, sóng
thần, bão lũ, hoả hoạn, chiến tranh, bạo lực, tội phạm… đến những điều nhỏ
nhặt, bình thƣờng trong cuộc sống riêng tƣ, sinh hoạt của mỗi ngƣời đều có trên
truyền thông xã hội. Và dù là là chủ đề gì thì thông tin luôn phong phú. Mỗi sự
kiện, vấn đề có thể đƣợc hàng ngàn ngƣời cùng đề cập, thảo luận và mổ xẻ khiến
4


những khía cạnh của nó không thể nhỏ hơn đƣợc nữa, bởi mỗi cá nhân là một
góc nhìn, một cảm nhận riêng. Trong sự tƣơng tác với báo chí, truyền thông xã
hội đã trở thành một nguồn tin vô cùng phong phú để các nhà báo khai thác.
1.2.3 Thông tin trên truyền thông xã hội được cập nhật liên tục, nóng hổi
Sự phát triển của công nghệ thông tin đã tạo ra nhiều thiết bị hiện đại giúp

việc truy cập Internet trở nên dễ dàng, phổ biến. Vào mạng, đăng nhập diễn đàn,
mạng xã hội mọi lúc mọi nơi đã thành thói quen của không ít ngƣời. Khi một sự
việc xảy ra, status của ngƣời dùng có thể trở thành nơi cập nhật từng giây, từng
phút diễn biến sự việc. Chỉ mất vài giây để chụp một bức ảnh, thêm vài giây nữa
bức ảnh này đã nằm gọn trên trang cá nhân của ai đó.
Ví dụ, vụ bắt cóc con tin ở khu tập thể Thanh Xuân Bắc, Hà Nội (ngày
16/9/2014) hay vụ taxi gây tai nạn liên hoàn trên cầu vƣợt Thái Hà, Hà Nội
(đêm 8/11/2015), trong khi chƣa có cơ quan báo chí, kể cả báo điện tử nào đƣa
tin thì trên một số diễn đàn trên facebook nhƣ Otofun.net, Beatvn đã có ngay các
topic cập nhật liên tục thông tin từ hiện trƣờng của các sự việc này. Mỗi thành
viên diễn đàn, tùy theo nguồn thông tin mình tiếp cận đƣợc lại chia sẻ, giúp các
thành viên khác nắm rõ diễn biến nhƣ thể đang có mặt tại hiện trƣờng. Sau đó,
nhiều báo điện tử cũng dẫn lại các nguồn tin từ các diễn đàn này trong bài đăng
của mình. Đây cũng là 2 trong số những diễn đàn có đông thành viên nhất hiện
nay với các thông tin thƣờng xuyên đƣợc cập nhật, nóng hổi, thậm chí là áp đảo
cả báo chí chính thống.
1.2.4 Thông tin trên truyền thông xã hội có khả năng lan tỏa nhanh chóng
Nhờ cấu trúc, tính năng của các diễn đàn, mạng xã hội, trang chia sẻ mà
ngƣời sử dụng có thể tìm kiếm, theo dõi đƣợc các hoạt động của nhau (đăng bài
viết, bình luận, like, chia sẻ...) và tham gia vào những hoạt động trên. Tuy nhiên,
trong môi trƣờng Internet luôn có tình trạng đồn thổi, “tam sao thất bản” nhƣng
dễ kiểm chứng hơn nhờ hình thức truyền tin không phải bằng miệng mà bằng
chữ viết, hình ảnh, âm thanh... Việc truyền tin trên truyền thông xã hội về cơ bản
cũng giống với đời thực, theo kiểu “một đồn mƣời, mƣời đồn trăm”. Thông tin
5


càng giá trị hoặc có ảnh hƣởng (dù tích cực hay tiêu cực) thì càng đƣợc lan
truyền nhanh chóng, nhận đƣợc nhiều phản hồi. Muốn biết vấn đề, sự kiện nào
thu hút đƣợc sự quan tâm hoặc đồng tình của nhiều ngƣời, có thể dựa vào số

lƣợng like, comment, reply/trả lời bình luận, share/chia sẻ (trên mạng xã hội)
hoặc số trang trên một topic, số ngƣời click vào nút “thanhks/ cảm ơn” trong
một bài viết (đối với diễn đàn).
1.2.5 Thông tin trên truyền thông xã hội không phải lúc nào cũng là sự thật,
khách quan
Thông tin cá nhân của ngƣời dùng trên truyền thông xã hội có thể là ảo.
Việc “giấu mặt” khiến ngƣời tham gia thoải mái chia sẻ ý kiến, thể hiện bản
thân… Ngoài số thông tin có nguồn chính xác, cụ thể đƣợc trích dẫn văn kiện,
nghị định, thông cáo báo chí trong đó xác định đƣợc danh tính ngƣời đăng, hoặc
các bài báo đƣợc dẫn link trực tiếp… còn đa phần thông tin trên truyền thông xã
hội mang tính chủ quan, khó xác định thật, giả. Thực tế cho thấy, không ít thông
tin là thất thiệt, ác ý, phiến diện, lừa đảo, quảng cáo không trung thực...
Ví dụ, tối ngày 4/11/2015, khi nghe mọi ngƣời kháo nhau có sự cố ở đập
Tả Trạch, Lê Thanh Phôn (27 tuổi, trú tại thôn Hộ, xã Dƣơng Hòa, thị xã Hƣơng
Thủy, Thừa Thiên Huế) đã đăng tải thông tin này lên trang facebook cá nhân có
nội dung hồ Tả Trạch sắp vỡ. Mặc dù chỉ sau 30 phút đăng lên, anh ta đã xóa tin
nhƣng vẫn đƣợc nhiều ngƣời chia sẻ khiến hàng trăm hộ dân hoang mang, chạy
lên núi để tránh lũ. Công an xã Dƣơng Hòa sau đó đã xử phạt hành chính Phôn
vì tung tin đồn thất thiệt. 2
Đây cũng không phải là lần đầu tiên ngƣời tung tin đồn sai trái lên mạng
xã hội facebook và bị cơ quan công an xử lý. Trƣớc đó, vào tháng 8/2014, vợ
chồng Đỗ Thuỳ Linh (29 tuổi), Vƣơng Bá Huy (31 tuổi) đều trú tại Hà Nội đã bị
Công an Hà Nội xử phạt tổng cộng 20 triệu đồng vì tung tin đồn dịch Ebola xuất
hiện tại Việt Nam. 3
2

Xem Anh Khoa: Triệu tập người tung tin đồn vỡ đập lên facebook, Báo Công an nhân dân Online, ngày
05/11/2015
3
Xem Việt Dũng, Bảo Hà: Hai vợ chồng “sáng tác” tin đồn dịch Ebola bị phạt 20 triệu đồng, Báo điện tử

VnExpress, ngày 22/8/2014

6


Hay nhƣ trƣờng hợp ngày 01/8/2015, một ngƣời dùng Facebook có tên là
L.T đã đăng một status với nội dung: “Hiện trạng cầu Phú Mỹ sếp mình mới
chụp hình được, cây cầu phần bê tông dưới nứt ra, rất dễ xảy ra tình trạng sụp
cầu. Sếp mình vừa gọi điện thoại và tìm hiểu xem có bị cấm lưu thông không thì
kết quả là lưu lượng xe lưu thông vẫn bình thường. Sợ quá nên sếp ra lệnh tất cả
mọi người trong công ty ai đi qua Phú Mỹ Hưng cũng không đi bằng đường Phú
Mỹ nữa. Các bạn cẩn thận khi đi qua đoạn này nhé.” Kèm theo đó là hình ảnh
cây cầu Phú Mỹ với một "khe nứt" khá rõ. Từ một status của ngƣời dùng thiếu
hiểu biết, chỉ sau chƣa đầy 1 ngày đã có hơn 10.000 lƣợt share trên mạng xã hội
Facebook, gây hoang mang cho dƣ luận về sự an toàn của cây cầu Phú Mỹ - một
trong những cây cầu dây văng hiện đại nhất thế giới ở TP HCM. Điều này khiến
Ban quản lý cầu Phú Mỹ và cả Sở giao thông vận tải TP HCM phải vào cuộc và
giải thích với báo chí thì dƣ luận mới thở phào nhẹ nhõm.4
Ngoài ra, phổ biến nhất trong số các thông tin sai sự thật trên mạng xã hội
thời gian gần đây là thông tin liên quan đến an toàn thực phẩm. Các tin nhƣ:
ngô, khoai luộc bằng bột thông bể phốt; gạo làm từ nhựa; trứng làm từ cao su;…
liên tục đƣợc tung ra khiến ngƣời tiêu dùng hoang mang, thậm chí là ảnh hƣởng
tới sản xuất hoặc tới sinh kế của một bộ phận ngƣời dân. Các chuyên gia sau đó
đều bác bỏ các thông tin này.
1.2.6 Thông tin trên truyền thông xã hội có thể bị sửa chữa, xóa dấu vết bất
cứ lúc nào
Nhiều mạng xã hội, trang chia sẻ cho phép ngƣời dùng tùy ý xóa, sửa
chữa bất cứ nội dung nào họ hoặc ngƣời khác đƣa lên trên trang của mình. Đối
với diễn đàn, các thành viên chỉ có thể thay đổi bình luận, nội dung trong chủ đề
do họ đăng lên. Đội ngũ phụ trách diễn đàn, phụ trách chuyên mục (moderators,

super moderators, administrator...) mới có quyền đổi tên các chủ đề, di chuyển,
xóa bài viết, ẩn/hiện bài viết với một nhóm thành viên nhất định... trong khu vực
4

Xem H.T, Loan tin thất thiệt “cầu Phú Mỹ sắp sập” trên Facebook, Chuyên trang Công nghệ của Báo điện tử
Diễn Đàn Đầu Tư vnreview.vn, ngày 03/8/2015

7


mình quản lý. Nhƣng nhìn chung, nội dung của một bài viết trên truyền thông xã
hội có thể bị biến mất hoặc sai lệch ít nhiều so với ban đầu, theo hƣớng tích cực
hay tiêu cực, khiến thông tin “chuẩn” hơn hay “méo mó” đi...
2. NGUY CƠ TỪ TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI DƢỚI GÓC NHÌN QUẢN LÝ
Trƣớc hết, cần phân biệt hai khái niệm truyền thông xã hội (social media)
và mạng xã hội (social network). Từ hai quá trình cơ bản của truyền thông là sản
xuất nội dung và phân phối nội dung, có thể phân định truyền thông xã hội đề cập
tới hình thức sản xuất và phân phối nội dung, còn mạng xã hội đề cập đến một tập
hợp các thành viên có mối quan hệ liên kết và là những ngƣời tiếp nhận hoặc
tham gia và quá trình phát tán các nội dung nói trên. Hiểu một các đơn giản,
Facebook, Youtube, Twitter… tự thân chúng không phải truyền thông xã hội vì
không sản xuất mà cũng không phân phối nội dung, mà là mạng xã hội, nhƣng nó
cung cấp môi trƣờng để các blogger sản xuất và phân phối. Từ sự phân định trên,
cần khẳng định, nói đến nguy cơ từ truyền thông xã hội là chủ yếu nói đến nguy
cơ từ các nội dung đƣợc phát tán, chia sẻ trên các mạng xã hội hơn là nói đến
nguy cơ của bản thân mạng xã hội đó, dù rằng, sở dĩ các thông tin của truyền
thông xã hội có tác động sâu rộng là do đƣợc “tiếp sức” bởi mạng xã hội.
2.1 Nguy cơ đối với quốc gia
2.1.1 Nguy cơ về an ninh, chính trị
Với một thông điệp có thể truyền ngay lập tức tới hàng trăm triệu ngƣời

dùng tại nhiều nơi trên toàn thế giới, truyền thông xã hội đã trở thành một công
cụ có ảnh hƣởng đến việc thi hành quyền lực không chỉ ở tầm quốc gia. Câu
chuyện về tổ chức Nhà nƣớc Hồi giáo tự xƣng IS đang gieo nỗi khiếp sợ cho
toàn thế giới là một ví dụ điển hình. IS có thể xem là tổ chức khủng bố chú trọng
đến công tác tuyên truyền và sử dụng hệ thống thông tin điện tử, mạng xã hội
cũng nhƣ phƣơng thức truyền thông mới này hiệu quả nhất từ trƣớc đến nay.
Thậm chí, mạng xã hội còn đƣợc coi là “mặt trận thứ hai” của tổ chức IS.5

5

Xem Kiều Nga: Vài nét về Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS), Website Ban Tôn giáo Chính phủ

8


IS sở dĩ có thể lớn mạnh và có tầm ảnh hƣởng lớn nhƣ ngày nay cũng một
phần nhờ mạng xã hội. Bằng việc phát tán hình ảnh qua mạng xã hội, đăng tải
những video phô trƣơng thanh thế và hành quyết con tin đƣợc thực hiện công
phu, phát hành tạp chí trực tuyến, những phần tử cực đoan thuộc Nhà nƣớc Hồi
giáo IS đang lợi dụng và biến Internet thành một vũ khí tuyên truyền tinh vi.
Một mặt tạo sự hăm dọa, mặt khác IS có thể dụ dỗ, thu hút nguồn lực vô tận từ
các phần tử cực đoan quá khích và bất mãn với xã hội.
Theo thống kê của Trung tâm Nghiên cứu và Phân tích khủng bố quốc tế
(TRAC), chỉ trong nửa đầu năm 2015, IS đã tung ra hơn 2 triệu tin tức, hình ảnh,
video và băng ghi âm lên Internet, thông qua hệ thống hàng chục nghìn tài
khoản mạng xã hội khác nhau, tạp chí trực tuyến Dabiq, và một kênh truyền
hình riêng với tên gọi Caliphate Channel. Các hình ảnh, video của IS đều đƣợc
dàn dựng công phu và phát tán nhanh chóng, thậm chí đƣợc dịch sang tiếng
Anh, Pháp, Đức… với mục đích rao giảng lý tƣởng, lôi kéo và xúi giục các phần
tử cực đoan trên thế giới, bên cạnh việc đe dọa chống Mỹ, phƣơng Tây và liên

minh chống IS.
Riêng trên mạng xã hội Twitter, chúng đã tạo lập tới 4.600 tài khoản khác
nhau và thu hút đƣợc ít nhất 300.000 độc giả. IS đang hy vọng, bằng Internet,
chúng sẽ lôi kéo đƣợc khoảng 3.400 ngƣời phƣơng Tây và ít nhất 300 ngƣời Mỹ
gia nhập tổ chức của chúng.6
Chính các cơ quan Liên hợp quốc và các tổ chức phi chính phủ quốc tế
cũng nhấn mạnh sự nguy hiểm của IS khi chúng khai thác triệt để các phƣơng
tiện thông tin đại chúng, các mạng xã hội để truyền bá tƣ tƣởng cực đoan và các
hành động bạo lực của mình.
Ở Việt Nam, dù chƣa ghi nhận những thành phần đi theo IS nhƣ ở một số
quốc gia khác, cũng chƣa ghi nhận những thành phần mang tƣ tƣởng Hồi giáo
cực đoan và bạo lực, nhƣng điều đó không có nghĩa là Việt Nam miễn nhiễm
đƣợc với mối nguy cơ này. Nhiều thanh niên Việt Nam hiện nay chƣa có nhận
6

Xem Châu Anh: Chống khủng bố bằng mạng xã hội, Báo Công an nhân dân Online, ngày 26/6/2015

9


thức đúng đắn về phát ngôn, tôn giáo, chính trị. Kết hợp cùng sự nông nổi, thích
thể hiện mình và nghĩ mạng xã hội chỉ là ảo nên thỏa sức phát ngôn, hành động
sai trái mà không cần biết đến hậu quả mình gây ra. Trong bối cảnh đó, truyền
thông xã hội khiến cho các các phần tử quá khích, thiếu hiểu biết dễ bị kích
động, lôi kéo. Nếu không kiểm soát tốt và phát hiện kịp thời các mầm mống từ
khi nó mới nhen nhóm thì rất có thể sẽ Việt Nam sẽ phải đối mặt với khủng bố,
nhất là khi nguy cơ IS vƣơn tới Đông Nam Á đang ngày một gần.
Thời gian gần đây, sau khi xảy ra vụ khủng bố đẫm máu tại Paris, Pháp,
cộng đồng mạng Việt xôn xao khi thấy hàng loạt facebook có tên Timur
Zhunusov đăng ảnh, thông tin giả mạo tổ chức khủng bố IS. Chỉ trong vài ngày,

trang facebook có tên Timur Zhunusov đã thu hút hàng vạn lời bình luận của
ngƣời dùng facebook tại Việt Nam, với những lời lẽ thách thức tổ chức khủng
bố IS đến Việt Nam hoặc miệt thị đạo Hồi, khiêu khích hành động khủng bố.
Hành vi này đã gây hoang mang lo lắng, thậm chí là tiểm ẩn nguy cơ với an ninh
quốc gia, buộc Bộ trƣởng Công an phải chỉ đạo điều tra, làm rõ. 7 Việc lập tài
khoản facebook giả mạo thành viên IS mà một số thanh niên Việt nghĩ là trò
đùa, thực tế có thể phải chịu trách nhiệm trƣớc pháp luật với các tội danh gây
nhiễu thông tin, gây rối loạn trật tự công cộng.
Trên thế giới đã có một số trƣờng hợp mà trong đó truyền thông xã hội là
một thành phần tối quan trọng trong tổ chức và phát triển phong trào chống đối
chính trị - xã hội.
Việc phân tích các điểm nổi bật của các cuộc biểu tình trong cuộc bầu cử
ở Nga 2011/2012 cho thấy, trong thời gian bầu cử Duma Nga tháng 12/2011,
các cuộc biểu tình đã nổ ra do các phần tử đối lập sử dụng phƣơng tiện truyền
thông xã hội nhƣ Youtube, Twitter, Live Journal và blogs, cáo buộc Đảng nƣớc
Nga thống nhất gian lận bầu cử và liên tục cập nhật thông tin về biểu tình khiến
ngƣời dân phẫn nộ trong nhiều tháng.
Ở khí cạnh an ninh quốc gia, các tình báo kinh tế, các hacker thƣờng lợi
dụng tối đa các tiện ích của mạng xã hội, vừa khai thác thông tin của đối thủ,
7

Xem Mai Chi: Bộ trưởng Công an: Xử nghiêm việc khiêu khích khủng bố trên mạng, Báo điện tử
VnExpress, ngày 19/11/2015

10


vừa tiến công trên cả phƣơng diện tài chính lẫn kỹ thuật. Nhiều hacker phát tán
vi-rút và mã độc trên mạng xã hội, tiến công các trang web, blog, thậm chí tiến
công cả hệ thống bảo mật thông tin của các quốc gia. Các nhà phân tích đã tính

tới các phiên bản của chiến tranh mạng, trong đó, mạng xã hội sẽ đóng vai trò
hết sức quan trọng do các trang điện tử này nắm đƣợc số đông, khả năng phát
tán thông tin nhanh nhạy. Phong trào nổi dậy bạo động Mùa xuân Ả-rập xuất
phát từ thông tin trên mạng xã hội là một cảnh báo về nguy cơ mất ổn định chính
trị, gây hỗn loạn nếu không đƣợc kiểm soát và ngăn chặn kịp thời.
Tại Việt Nam, lợi dụng những tiện ích của mạng xã hội và tâm lý thích
khám phá, thể hiện bản thân của giới trẻ, một số đối tƣợng xấu lập ra những
trang mạng trên Facebook để lợi dụng và lôi kéo không ít thanh niên, trí thức
vào các hoạt động chống lại Đảng Cộng sản Việt Nam, chống lại Nhà nƣớc
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thậm chí phủ nhận và nêu lên các quan
điểm sai lệch, cực đoan về lịch sử và thành tựu trong đấu tranh dựng nƣớc và
giữ nƣớc, nhƣ: Diễn đàn sinh viên Việt Nam, Việt Tân, Dân làm báo, Quan làm
báo, Chân dung quyền lực, Diễn đàn xã hội dân sự...
Không dừng lại ở đây, các blog và diễn đàn đó thƣờng xuyên lôi kéo, kích
động ngƣời truy cập tham gia các hoạt động biểu tình, mít tinh, gây rối an ninh,
trật tự với vô số hình thức kêu gọi có thể kể đến là “tham gia dã ngoại nhân
quyền”, “ký tên tham gia bản kiến nghị sửa đổi Hiến pháp 92”, “ký tên vào Thƣ
ngỏ”...
Những bài viết mang tính chống phá Đảng và Nhà nƣớc ta trên các diễn
đàn và mạng xã hội ngày càng nhiều, đã và đang tác động đến tƣ tƣởng của các
bạn trẻ, nguy hiểm hơn nữa là kéo họ tham gia các hoạt động phạm pháp, tham
gia các hoạt động chống phá Đảng, Nhà nƣớc, tham gia tụ tập đông ngƣời gây
cản trở, gây rối an ninh trật tự, phá hoại công cuộc xây dựng và phát triển đất
nƣớc của cả dân tộc…
Thủ tƣớng Nga Dimitry Medvedev từng nhận định: “Ngày nay, không
một chính phủ trong quốc gia nào có thể bỏ qua sự tồn tại của mạng lưới truyền
11


thông rộng lớn, những thứ vẫn đang xuất hiện, phát triển và tồn tại cho dù chính

phủ có thích hay không. Chúng ta cần tạo các khuôn khổ pháp lý phù hợp với sự
phát triển của các mạng xã hội chứ không thể ngăn chặn chúng”.
Thủ tƣớng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng mới đây cũng khẳng định “Hiện
nay mạng xã hội rất phát triển… Thông tin đưa lên mạng không cấm được mà
phải đưa đúng. Những tin nào chưa đúng làm người dân phân tâm thì phải nói
lại để xã hội hiểu đúng.”8
Tuy nhiên, chính mạng xã hội đã nhân bản với tốc độ chóng mặt những
thông tin mật đƣợc Wikileaks tiết lộ, làm cho giới chức các quốc gia một phen
điêu đứng vì lo lắng. Các nhà quân sự đều phải tính tới các phiên bản của chiến
tranh mạng, trong đó, mạng xã hội sẽ đóng vai trò hết sức quan trọng do các
trang điện tử này nắm đƣợc số đông, khả năng phát tán thông tin nhanh nhạy.
Hơn nữa, các thành viên của mạng xã hội đều có niềm tin nhất định vào thông
tin chính thức đƣợc phát hành bởi ngƣời điều hành mạng hay bạn bè trên mạng.
Việc đóng cửa tất cả các mạng xã là giải pháp không khả thi chút nào trong thời
điểm hiện nay. Trong khi đó, nhà điều hành mạng xã hội có thể phải bắt tay với
các thế lực ngầm vì lý do tài chính.
Một số nguồn tin cho biết, mạng xã hội nổi tiếng nhất thế giới Facebook
đƣợc sở hữu và quản lý bởi các ngân hàng và nhà đầu tƣ tài chính khổng lồ
Rothschilds and Goldman Sachs. Mối quan hệ giữa CIA và Facebook đƣợc nói
rõ trên trang www.americasnewsnow.com với những thông tin khiến ngƣời đọc
giật mình. Trang này cho biết, chính các cựu điệp viên CIA là ngƣời gây quỹ
cho Facebook, và những ngƣời này đã đƣợc sử dụng thông tin từ Facebook. 9
Nhận biết đƣợc mức độ nguy hại của truyền thông xã hội và tính hai mặt
của Internet sẽ giúp các cơ quan quản lý nhà nƣớc tìm ra phƣơng pháp đấu tranh
hợp lý, để vừa giữ đƣợc ổn định chính trị vừa không tạo thêm bất ổn và phản
kháng từ phía nhân dân.
8
9

Xem Hoàng Thùy: Thủ tướng: Không thể cấm đưa thông tin lên mạng, Báo điện tử VnExpress, ngày 15/1/2015

Xem Anh Khôi: Quyền lực ngầm sau mạng xã hội, Báo điện tử Nhân dân, ngày 13/9/2012.

12


2.1.2 Nguy cơ về kinh tế
Nguy cơ về kinh tế mà truyền thông xã hội có thể gây ra chủ yếu nằm ở
các tin đồn. Thiệt hại lớn nhất phải kể đến vụ tin đồn “chủ tịch BIDV bị bắt”.
Đầu tháng 2/2013, cả thị trƣờng, tài chính tiền tệ và chứng khoán Việt
Nam đã chao đảo trƣớc tin đồn ông Trần Bắc Hà bị bắt. Tin đồn này đã gây tác
động tiêu cực đến hoạt động của thị trƣờng tài chính lúc đó, hàng loạt cổ phiếu
bị bán tháo, các chỉ số chứng khoán sụt giảm mạnh. Gần 430 mã chứng khoán
giảm điểm, trong đó 148 mã giảm sàn. Vốn hóa của thị trƣờng chứng khoán đã
mất 29.000 tỷ đồng trong chỉ 1 phiên giao dịch. Tỷ giá VND/ USD trên thị
trƣờng tiền tệ trong nƣớc hôm đó cũng đã có diễn biến bất thƣờng.
Theo Chủ tịch BIDV Trần Bắc Hà, “quả bom tin bẩn” này đã khiến ngƣời
dân mất khoảng 500 - 700 tỷ đồng.10
Sau gần 4 tháng điều tra, Tổng cục An ninh II - Bộ Công an đã làm rõ
hành vi vi phạm của 3 đối tƣợng có liên quan nói trên. Theo tài liệu cơ quan
công an, đối tƣợng có nickname “” khai khi đang chơi ở
sân tennis thì một ngƣời chơi cùng hỏi: “Có biết gì về thông tin ông Trần Bắc
Hà bị bắt không”, anh này liền dùng điện thoại di động đƣa câu hỏi lên mạng xã
hội là: “Có ai biết về việc Chủ tịch ngân hàng lớn thứ 2 ở Việt Nam bị bắt
không?”. Hậu quả là thông tin này đã bị đồn thổi và lan truyền gây xôn xao dƣ
luận. Ngoài ra, 2 ngƣời có nickname “hungpvn” và “danghocdoi" cũng đƣa
thông tin lên mạng xã hội theo cách tƣơng tự, mặc dù cả 3 ngƣời này không biết
nhau, thậm chí có ngƣời còn không biết ông Trần Bắc Hà là ai.
Một vụ việc tung tin đồn khác trên mạng xã hội cũng gây thiệt hại lớn cho
kinh tế Việt Nam, đó là vụ Đài Loan tung tin đồn nông sản Việt Nam nhiễm dioxin.
Ngày 6/11/2015, theo trang mạng ETtoday của Đài Loan, bình luận viên

thời sự Chu Ngọc Khấu đã tung tin trà Việt Nam có chứa chất độc dioxin lên
Facebook. Chu cho biết hiện tại hàng chục nghìn tấn trà đang bị niêm phong để
kiểm tra, đồng thời cảnh báo ngƣời dân Đài Loan đừng dùng các loại trà này.
10

Xem N.Quyết: Phạt 15 triệu đồng người tung tin Chủ tịch BIDV bị bắt, Báo điện tử Người lao động, ngày
17/7/2013

13


Trƣớc đó ngày 4/11/2014, mạng Tin Tức Liên Hiệp Đài Loan
( cho rằng các sản phẩm dầu động thực vật nhập khẩu từ VN
cũng có thể nhiễm dioxin, đồng thời cho biết các chuyên gia đã đề nghị nhà
chức trách Đài Loan kiểm tra chất độc dioxin đối với các sản phẩm nông nghiệp
nhập khẩu từ Việt Nam. Thậm chí, trang mạng Đài Loan Trung Quốc (có cơ
quan chủ quản là Văn phòng các sự vụ Đài Loan thuộc Quốc vụ viện Trung
Quốc) còn viết rằng “ngƣời VN đều biết các loại dầu dành cho gia súc từ khu
vực miền Trung và miền Nam chẳng những ngƣời không thể dùng đƣợc mà
ngay cả cho heo ăn cũng sẽ bị ung thƣ”. 11
Ngay sau đó, hàng trăm doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu trà tại Lâm
Đồng - nơi có diện tích trà lớn nhất nƣớc, trong đó có khoảng 30 doanh nghiệp
Đài Loan - bị điêu đứng vì sản lƣợng xuất khẩu giảm tới 50%. Từ giữa tháng 9
đến 11/2014, khoảng 70 container chè Oolong trị giá hơn 140 tỷ đồng của các
doanh nghiệp ở Lâm Đồng bị ách tại các cảng của Đài Loan, gây thiệt hại lớn.12
Qua 2 sự việc trên có thể thấy, các tin đồn gây thiệt hại lớn về kinh tế có
thể xuất phát từ trong và ngoài nƣớc. Chỉ từ một cá nhân, dù là có chủ ý (nhƣ
trong vụ “trà nhiễm dioxin”) hay không có chủ ý (nhƣ trong vụ “chủ tịch BIDV
bị bắt”) thì thông qua mạng xã hội, những tin đồn này đã có sức công phá lớn
đối với các doanh nghiệp nói riêng và nền kinh tế quốc gia nói chung. Tài chính,

ngân hàng và chế biến, xuất khẩu thực phẩm là những thị trƣờng khá nhạy cảm
với những tin đồn nên càng dễ bị tác động và chịu thiệt hại nặng nề bởi tin đồn
trên mạng xã hội.
Theo các chuyên gia về an ninh mạng, các mạng xã hội hiện nay tại Việt
Nam, mặc dù cũng đã quan tâm đến vấn đề bảo mật, nhƣng thực tế nó vẫn yếu
và rất dễ bị hacker tấn công để lấy dữ liệu thông tin các thành viên. Bên cạnh đó,
các nhân viên, tổ chức quản lý mạng xã hội có quyền truy cập vào sơ sở dữ liệu
hay truy cập vào hệ thống của nó, cũng có thể truy xuất dữ liệu liên quan đến
11
12

Xem Đông Phương: Đài Loan tung tin đồn nông sản Việt Nam nhiễm dioxin, Báo Tuổi trẻ Online, ngày 19/11/2014
Xem Minh Hải, Văn Duẩn: Trà Việt lại bị vu oan, Báo điện tử Người lao động, ngày 23/5/2015

14


khách hàng. Hay các đối tác, bên thứ ba có kết nối cơ sở dữ liệu của mạng xã
hội cũng có nguy cơ sơ hở, tạo điều kiện cho nhân viên của đối tác, bên thứ ba
đó, hoặc hacker thông qua kết nối này để thu thập dữ liệu. Một nguy cơ nữa là
đối tác, bên thứ ba có một bản sao dữ liệu của mạng xã hội có chứa thông tin
ngƣời dùng và bản sao này dễ bị đánh cắp bởi Hacker, nhân viên nội bộ của bên
đối tác, bên thứ ba.
Ngoài ra, chính các công ty, tổ chức quản lý các mạng xã hội, vì mục đích
nào đó tự ý mang thông tin cá nhân của ngƣời dùng đem đi bán là chuyện bình
thƣờng, bởi các quy định hiện nay về vấn đề này vẫn còn rất “lỏng lẻo”.
Và thực tế hiện nay, trên thị trƣờng chợ đen có rất nhiều cơ sở dữ liệu của
các mạng xã hội, website, diễn đàn hay nội bộ của rất nhiều công ty tổ chức lớn
của Việt Nam đang đƣợc rao bán.
2.2 Nguy cơ đối với tổ chức, cá nhân

2.2.1 Xâm phạm quyền riêng tư, bí mật của tổ chức, cá nhân
Mạng xã hội giúp con ngƣời kết nối với nhau ở mọi ngƣời trên thế giới,
nhƣng cũng là thứ lấy đi của con ngƣời mọi khoảnh khắc riêng tƣ, thậm chí là
những thông tin cá nhân quan trọng. Hệ thống định vị toàn cầu tích hợp sẵn các
mạng xã hội nhƣ facebook khiến ai ai cũng dễ dàng biết bạn đang ở đâu, bạn
làm gì bởi thói quen check in (đánh dấu vị trí).
Thông thƣờng, ngƣời tham gia phải đăng nhập một tài khoản email, khai
họ tên, giới tính, địa chỉ, nghề nghiệp, thậm chí cả điều kiện kinh tế, quan hệ
hôn nhân, sở thích cùng nhiều thứ khác. Các thành viên đƣợc yêu cầu tải lên
hình ảnh của chính mình, càng nhiều ảnh thì càng có cơ hội biết nhiều thông tin
của ngƣời khác. Từ nguồn thông tin thu thập đƣợc và từ email của thành viên,
ngƣời điều hành trang web sẽ nhanh chóng lần ra mối quan hệ của các thành
viên đó trên Internet, kêu gọi các thành viên hãy mời bạn bè, ngƣời thân tham
gia mạng xã hội với những điều kiện ƣu đãi tài chính và thông tin hấp dẫn. Càng
thuyết phục đƣợc nhiều ngƣời tham gia, bạn càng có cơ hội đƣợc nhiều ngƣời
biết đến, đƣợc xếp vào khách VIP, ngƣời nổi tiếng. Cứ thế, nhƣ một trò cờ bạc,
15


càng dấn sâu vào các mối quan hệ thân tình trên mạng thì thành viên của mạng
xã hội càng khó dứt ra, càng khai báo nhiều hơn. Dần dần, các thành viên mạng
xã hội vô tình cung cấp cho ngƣời điều hành mạng một bản lý lịch chi tiết mà
chính họ cũng không ngờ tới, bao gồm những mối quan hệ cá nhân đáng lẽ phải
giấu kín. Khi họ trò chuyện hoặc gửi thƣ, ảnh và tài liệu cho bạn bè trên mạng
xã hội, tất cả những thông tin đó đƣợc lƣu giữ, và đƣơng nhiên ngƣời điều hành
mạng xã hội biết hết những thông tin này. Sẽ nguy hiểm thế nào nếu nhƣ ngƣời
điều hành mạng xã hội sử dụng thông tin cá nhân của các thành viên vào mục
đích xấu, hoặc để khống chế, hoặc để theo dõi mọi ngƣời.
Phần lớn những ngƣời tham gia mạng xã hội không quan tâm xem ai đứng
đằng sau các mạng này, không đọc kỹ các điều khoản tham gia. Khi một ngƣời

bỏ qua các điều khoản, mặc nhiên ngƣời đó đã ký vào một hợp đồng cho phép
ngƣời điều hành mạng xã hội tự do sử dụng thông tin cá nhân của mình. Cũng
rất ít ngƣời hoài nghi về mục đích giao lƣu vui vẻ của các mạng xã hội, hoặc cho
rằng mạng xã hội đƣợc lập ra nhằm mục đích kinh doanh thuần túy, mà không
xem xét đến các mục đích khác. Sự vô tƣ này có thể phải trả giá khi tham gia
một số mạng xã hội có dụng ý xấu.
Không chỉ mất tự do, mạng xã hội nói chung còn là nơi ngƣời ta bị xâm
hại nghiêm trọng về mặt tinh thần, khi rất nhiều ngƣời tự cho mình cái quyền
phán xét, lên án không khác gì những quan tòa hay những nhà đạo đức bất chấp
nạn nhân có cần hay không, bất chấp các vị quan tòa chỉ biết sơ sơ vì câu
chuyện ấy dƣới dạng “nghe kể”.
Với sức mạnh lan truyền, chia sẻ thông tin rộng khắp, nhiều cá nhân lợi
dụng tiện ích này của truyền thông xã hội để xâm phạm đời tƣ, xúc phạm danh
dự, nhân phẩm ngƣời khác hoặc đƣa ra những lời bình, những câu nói thô tục,
thiếu chuẩn mực.
Ví dụ, hồi tháng 6/2015, một số thành viên của trang “Thánh cô cô bóc”
đã bị Bộ Công an bắt và khởi tố vì tung lên Facebook hình ảnh, thông tin bôi
nhọ nhiều ngƣời trong giới văn nghệ sĩ. Nếu bị xác định là có tội, những ngƣời
này sẽ đối diện với mức án đến 7 năm tù.
16


Hay mới đây, chƣơng trình “Những kẻ lắm lời” phát trên Youtube - kênh
truyền thông xã hội qua video lớn nhất thế giới, đã bị chỉ trích nặng nề vì bị cho
là xúc phạm và gây tổn thƣơng nghiêm trọng danh dự của nhiều nghệ sĩ. Cục
Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) đã
ra công văn khẳng định: “Rất nhiều nội dung trong các chƣơng trình này có
ngôn từ nhận xét, đánh giá thô tục, phản cảm, thậm chí soi mói, bình phẩm chủ
quan chuyện đời tƣ của ngƣời khác, xúc phạm danh dự và nhân phẩm của nhiều
cá nhân, gây bức xúc trong dƣ luận xã hội”, đồng thời, yêu cầu nhà sản xuất là

Công ty TNHH Monday Morning tạm ngừng đƣa các chƣơng trình lên mạng
Internet, rà soát gỡ bỏ các tập đang có.
Từ góc độ quản lý, ngƣời làm quản lý cần nhận thức rõ các mối nguy cơ
trên, từ đó có giải pháp xử lý nghiêm những đối tƣợng lợi dụng các diễn đàn
mạng để tung tin bịa đặt, nói xấu, bôi nhọ, gây thiệt hại cho công dân.
2.2.2 Nguy cơ bị lừa đảo, chiếm đoạt tài sản
Bên cạnh nguy cơ xâm phạm tự do cá nhân, có những vụ việc và nguy cơ
khác cũng hiện hữu trên các mạng xã hội. Đó là nguy cơ lừa đảo về kinh tế với
tổ chức, cá nhân là thành viên tham gia mạng xã hội.
Ví dụ: Ngày 29/4/2015, Công an Hà Nội đã bắt khẩn cấp hai đối tƣợng
tung tin thất thiệt “nữ sinh bị hiếp, giết sau kí túc xá...” Cơ quan công an nhận
định vụ việc có khả năng do một nhóm đối tƣợng đăng tải các thông tin giật gân
nhằm mục đích thu hút sự chú ý của cộng đồng trên mạng xã hội nhằm mục đích
trục lợi. Quả đúng nhƣ vậy, cơ quan công an đã xác minh, điều tra và bắt đƣợc
hai đối tƣợng Ngô Bá Sơn (SN 1984), Vũ Văn Bằng (SN 1989), đều trú tại quận
Nam Từ Liêm, Hà Nội về hành vi “đƣa hoặc sử dụng trái phép thông tin trên
mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet”.
Tại cơ quan công an, các đối tƣợng khai đã mua các tài khoản Facebook
bị hack và tạo tài khoản trên website nhằm tạo ra hàng trăm tên
miền có dạng để thực hiện việc đăng tin sai sự thật lên
các group Facebook, khi ngƣời dùng click vào sẽ chuyển hƣớng ngƣời dùng từ
17


các đƣờng dẫn đó về các website cần tăng lƣợng ngƣời truy cập với mục đích
hƣởng tiền từ dịch vụ quảng cáo của Google.
Cơ quan công an xác định từ ngày 2/3/2015 đến khi bị bắt, Sơn và Bằng
đã đăng hàng trăm tin khác nhau có nội dung gây sự chú ý, chủ yếu là tin khiêu
dâm, cƣớp, giết, hiếp lên hàng trăm các group trên mạng xã hội Facebook khác
nhau, mỗi nhóm từ hàng nghìn đến hàng chục nghìn thành viên. Tính đến 23/4,

hai nghi phạm đã điều hƣớng khoảng 2,5 triệu lƣợt truy cập vào các website
khác nhau, thu lợi hơn 20 triệu đồng.13
Hay nhƣ hồi đầu năm 2015, nhiều ngƣời dùng Facebook tại Việt Nam
nhận đƣợc tin nhắn gửi qua Messenger với nội dung chúc mừng may mắn trúng
giải đặc biệt mẫu xe Vespa hoặc SH trong chƣơng trình tri ân khách hàng của
Facebook.
Bằng chiêu trò mạo danh nhà cung cấp dịch vụ, thông báo trúng thƣởng
số tiền hàng trăm triệu đồng tới ngƣời sử dụng mạng xã hội, đồng thời yêu cầu
họ chuyển lại một số tiền để làm thủ tục nhận thƣởng, kẻ gian đã khiến không ít
nạn nhân sập bẫy lừa đảo của loại tội phạm công nghệ cao.
Các hình thức lừa đảo qua mạng xã hội nhƣ Facebook, Zalo... không phải
là mới, tuy nhiên vẫn nhiều ngƣời nhẹ dạ cả tin vẫn sập bẫy của kẻ xấu. Có
những nạn nhân thậm chí còn mất hàng chục triệu đồng trƣớc chiêu dụ trúng
thƣởng lớn của kẻ gian. Hiện cách thức lừa đảo tin nhắn trao thƣởng nhƣ trên
vẫn không có dấu hiệu thuyên giảm trên mạng xã hội Facebook.
Nguy hiểm hơn, có những tổ chức, doanh nghiệp tạo ra mạng xã hội riêng
nhằm kết nối các thành viên trong tổ chức với nhau và kết nối có điều kiện với
các thành viên bên ngoài nhằm mục đích trục lợi. Vụ lừa đảo bằng thủ đoạn mua
bán gian hàng điện tử của trang muaban24h.vn là một ví dụ điển hình. Mặc dù
không đƣợc Cục Thƣơng mại điện tử thuộc Bộ Công thƣơng cấp giấy phép hoạt
động cung ứng dịch vụ sàn giao dịch thƣơng mại điện tử, nhƣng các đối tƣợng
Nguyễn Tuấn Minh, Ngô Văn Huy, Lê Văn Cƣờng và Nguyễn Mạnh Hà đã
13

Xem Dương Lê: Bắt 2 đối tượng tung tin 'nữ sinh bị hiếp, giết trong ký túc', Báo Tiền Phong điện tử ngày
29/4/2015

18



tuyên truyền trên website muaban24.vn là sàn giao dịch thƣơng mại điện tử,
đồng thời tạo ra các gian hàng ảo nhằm chiếm đoạt tiền.
Cụ thể, nhóm ngƣời này dùng thủ đoạn lấy tiền của hội viên sau trả tiền
cho hội viên trƣớc và tạo ra một tài khoản để đƣa tiền ảo vào hệ thống rồi rút
tiền thật của các hội viên, nhằm chiếm đoạt. Từ tháng 5/2011 - 7/2012 Minh và
đồng phạm đã bán đƣợc 121.349 gian hàng ảo với số tiền trên 631 tỉ đồng. Ngày
30/6/2014, Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân TP Hà Nội đã tuyên phạt các bị
cáo này 42 năm tù. 14
2.2.3 Nguy cơ bị đe dọa, quấy rối
Các hành vi quấy rối, đe dọa trên mạng có thể xuất hiện dƣới nhiều hình
thức, từ việc “ném đá hội đồng” một cá nhân cho đến những lời dọa cƣớp của,
giết ngƣời, thậm chí là đe dọa hiếp dâm.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng phụ nữ là đối tƣợng chủ yếu của các vụ
quấy rối nghiêm trọng. Một nhóm nhà nghiên cứu cũng từng thử thiết lập các tài
khoản mang tên nam và nữ rồi đƣa vào trong các phòng chat thì họ nhận thấy
các tài khoản mang tên nữ có đến 100 tin nhắn quấy rối hay đe dọa mỗi ngày,
còn tài khoản nam chỉ 3,7 tin nhắn. Còn theo một khảo sát gần đây của Trung
tâm nghiên cứu Pew (Mỹ) thì mọi ngƣời, mọi giới tính, mọi độ tuổi, đều có khả
năng bị quấy rối online, nhƣng phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ trẻ, có xác suất bị cao
hơn so với nam.15
Caroline Criado-Perez, một nhà hoạt động vì phụ nữ và cũng là ngƣời đề
xuất đặt hình ảnh phụ nữ lên tờ tiền của Anh - đã bị đeo dọa giết và hiếp dâm.
Hay nhƣ Zelda Williams, con gái của diễn viên Robin William, đã phải rời bỏ
Twitter vì những lời quấy rối theo sau cái chết của cha cô. Anita Sarkeesian, một
nhà phê bình truyền thông, thì bị quấy rối trên mạng và thậm chí phải hủy bài
thuyết trình của mình ở Đại học bang Utah khi trƣờng nhận đƣợc lời cảnh báo
về “một cuộc bắn giết ở trƣờng học đẫm máu nhất lịch sử nƣớc Mỹ” nếu cô tiếp
tục bài nói của mình.
14


Xem Hà An: Các bị cáo trong 'đường dây lừa đảo muaban24' lĩnh 42 năm tù, Báo Thanh niên Online, ngày
30/6/2014
15
Xem: Vì sao tình trạng quấy rối, đe dọa online vẫn xuất hiện và chúng ta có thể làm gì để ngăn ngừa nó?,
Mạng xã hội Go.vn, ngày 07/6/2015

19


Cũng theo một nghiên cứu của Pew, tại Mỹ có 25% phụ nữ trẻ bị quấy rối
tình dục trên mạng, và 26% bị theo dõi. Những hành vi quấy rồi này còn là một
vấn đề nghiêm trọng đến nỗi Tòa án Tối cao Mỹ đồng ý rằng nó cần phải đƣợc
đối xử nhƣ việc đe dọa hay quấy rối ngoài đời thực.
Ngay tại Việt Nam chúng ta cũng đã có rất nhiều vụ “bạo hành online”
khi mà nạn nhân, đa phần là các em nhỏ, nhƣng cũng có nhiều ngƣời lớn, bị
quấy rối thông qua các phƣơng tiện công nghệ nhƣ Facebook, Twitter…
Ví dụ, trƣờng hợp của một giáo viên Lê Na của Trung tâm Anh ngữ Lena
(Hà Nội), do cách hành xử chƣa đúng mực mà trong một đêm đã có hàng nghìn,
hàng trăm ngàn lƣợt bình luận, inbox để “đòi công bằng hộ” cho nhân vật bị hại
bằng những lời lẽ tục tĩu, thậm chí ảnh của nữ giáo viên này cũng bị mang ra để
chế lại với nhiều ác ý.
Đi xa hơn một chút, khi mọi chuyện không chỉ dừng ở những lời lẽ. Đã
từng có một bà mẹ chỉ vì trót chia sẻ câu chuyện làm mẹ đơn thân của mình...
với những lý lẽ mà ngƣời bên ngoài cho rằng không phù hợp - không phù hợp
với chuẩn mực của “phụ nữ Việt Nam” mà chị bị khủng bố, bị... doạ giết đến
mức phải đóng facebook và xin gỡ bài cho đƣợc... yên thân.
2.2.4 Nguy cơ gia tăng tệ nạn xã hội
Các trang mạng xã hội, ứng dụng trò chuyện miễn phí thuần Việt đa
phƣơng tiện trên điện thoại di động, là công cụ để ngƣời sử dụng có thể giao tiếp
và kết nối mọi lúc mọi nơi. Nhƣng giờ đây không đơn thuần chỉ là nơi giao tiếp,

trò chuyện chia sẻ cảm xúc của cƣ dân mạng, những trang mạng xã hội còn là
nơi hoạt động mạnh mẽ của gái bán dâm.
Ví dụ: Một mạng xã hội khá nổi tiếng khác ở trong nƣớc là Ola cũng
không khó khăn gì khi tìm thấy những nickname có lời mời gọi tìm kiếm khách
mua dâm. Chọn một tài khoản có tên “kulinh98tn”, xem trang cá nhân trên trang
Ola của tài khoản này, sẽ thấy tràn ngập những hình ảnh “tự sƣớng” cận vào các
bộ phận nhạy cảm của cơ thể, với các động tác quằn quại, đi kèm với đó là tiêu
đề: “Nhận đi khách, khu vực đhsp, giá 300k/shot, số điện thoại 0962878…”.16
16

Xem Hải Đông: Nóng bỏng "chợ tình" mạng xã hội: Vì sao?, Báo điện tử Dân trí, ngày 11/11/2015

20


Theo Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội (PC45), Công an
thành phố Hà Nội, tình hình mại dâm trên địa bàn vẫn tiềm ẩn nhiều diễn biến
phức tạp. Đáng chú ý, mại dâm với thủ đoạn “gái gọi” có xu hƣớng gia tăng,
phát triển đa dạng dƣới nhiều hình thức nhƣ lợi dụng khoa học kỹ thuật, thông
qua các trang mạng xã hội nhƣ Zalo, Facebook… hoặc qua đối tƣợng môi giới là
thành viên của các trang web sex để quảng cáo, đƣa hình ảnh, số điện thoại, đặt
tên lên mạng-đặt giá để khách mua dâm liên hệ thỏa thuận giá cả, địa điểm mua
bán dâm. 17
Trong khi đó, Phòng Cảnh sát phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ
cao (PC50), Công an Hà Nội cho biết nhiều mạng xã hội đang bị lợi dụng trở
thành các “chợ tình” hoạt động sôi nổi. Cơ quan này đã từng có kiến nghị đối
với đơn vị chủ quản mạng xã hội đề nghị xử lý nhƣng không nhận đƣợc hồi âm.
Nguyên nhân là do các đơn vị chủ quản các mạng xã hội nói chung do chạy theo
lợi nhuận, nên nếu sử dụng kỹ thuật để sàng lọc nhiều thì số lƣợng thuê bao sẽ bị
giảm đi, ảnh hƣởng trực tiếp đến doanh thu, vì vậy các nhà cung cấp dịch vụ ít

hợp tác.
2.3 Nguy cơ đối với ngƣời làm báo
2.3.1 Nguy cơ đưa tin sai sự thật
Mạng xã hội đang dần trở thành một thế lực thách thức báo chí hiện đại.
Một trong những thách thức đó là việc có cơ quan báo chí bị đẩy vào tình thế
luôn phải đuổi theo mạng xã hội, ăn theo và lệ thuộc mạng xã hội, đặc biệt là
những báo điện tử và báo thiên về giải trí.
Mạng xã hội có thể ví nhƣ “chợ trời” với đủ loại thông tin đúng, sai, thiện,
ác. Hầu hết ngƣời làm báo cũng là cƣ dân mạng, có điều kiện tiếp xúc với đủ
loại thông tin. Một khảo sát cho thấy, 72% nhà báo cho rằng mạng xã hội rất
quan trọng trong công việc hàng ngày; 56% nhà báo nói rằng họ không thể nhận
công việc nếu thiếu mạng xã hội; 67% nhà báo tin rằng báo chí không thể hoạt
động nếu thiếu mạng xã hội.18
17

Xem Chu Dũng: Hà Nội: Gia tăng tệ nạn mại dâm qua mạng xã hội, Báo Hà Nội mới điện tử, ngày
01/12/2015
18
Xem Trần Hoàng: 67% nhà báo khó hoạt động nếu thiếu thông tin từ Facebook, Báo Tiền phong Online,
ngày 02/12/2015

21


Điều đó chứng tỏ, mạng xã hội đang trở thành nguồn tin của báo chí. Việc
nhà báo khai thác, nắm bắt thông tin từ mạng xã hội hoàn toàn không phải là
việc xấu, thậm chí là cần thiết và mạng xã hội thực sự sẽ là nơi mỗi ngƣời cầm
bút có thể thu thập, phát hiện những vấn đề, phát hiện nhu cầu thông tin của
công chúng một cách nhanh nhất.
Thực tế, nhiều nguồn tin từ facebook đƣợc báo chí đăng tải đã đem lại

những cuộc tranh luận lớn trong xã hội. Ví dụ nhƣ việc chặt cây xanh ở Hà Nội,
vụ bị xử phạt vì nói xấu Chủ tịch tỉnh An Giang…
Tuy nhiên, vì chạy theo áp lực cạnh tranh thông tin, nhiều tờ báo bỏ qua
khâu thẩm định để đăng tải ngay thông tin từ mạng xã hội, gây nhiễu loạn thông
tin, ảnh hƣởng nghiêm trọng đến xã hội. Điều này thực sự đáng lo ngại, khi Việt
Nam hiện có gần 35 triệu ngƣời sử dụng internet, trong đó có khoảng 30 triệu
ngƣời sử dụng các trang mạng xã hội, phổ biến nhất là facebook.
Báo chí không chỉ có nhiệm vụ cung cấp thông tin mọi mặt của đời sống
xã hội một cách nhanh, chính xác, đầy đủ nhất tới độc giả mà còn góp phần quan
trọng vào việc định hƣớng dƣ luận xã hội. Những thông tin đƣợc đăng tải trên
báo chí, nhất là những thông tin đƣợc đăng tải, dẫn lại trên các trang thông tin
điện tử tổng hợp, trang mạng xã hội có tốc độ lan truyền chóng mặt. Nếu những
thông tin này không đƣợc định hƣớng, kiểm chứng thì sẽ gây ra hậu quả khó
lƣờng và hậu quả tức thì dễ nhìn thấy nhất là đánh mất niềm tin nơi độc giả.
Trên thực tế đã có không ít vụ việc nhƣ thế.
Mới đây, thông tin một nữ sinh viên Trƣờng Đại học Công nghiệp Hà Nội
bị hiếp dâm, chết lõa thể tại một khu nhà của trƣờng này đƣợc đăng tải trên một
tài khoản Facebook cá nhân. Ngay sau khi thông tin này đƣợc phát tán trên các
trang mạng xã hội, một loạt các tờ báo điện tử, trang thông tin điện tử đƣa tin,
dẫn nguồn mà không kiểm chứng lại. Thông tin trên cộng với bức ảnh nạn nhân
bị xé quần áo rách tả tơi khiến ai cũng phải kinh sợ. Đến khi Công an vào cuộc
thì vụ việc đƣợc làm sáng tỏ, những thông tin về cái chết oan khuất của cô nữ
sinh Trƣờng Đại học Công nghiệp Hà Nội là thông tin bịa đặt.
22


Hay trƣớc đó, dƣ luận xôn xao về việc MC - diễn viên Quyền Linh bị
công an bắt vì vận chuyển và buôn bán ma túy bởi một clip quay cảnh này đƣợc
tung lên Youtube. Một loạt báo lớn đã vào cuộc và tìm hiểu, xác minh thông tin
ngay khi xem clip và đọc các phản hồi trên mạng xã hội. Thực chất đó chỉ là

cảnh quay truyền hình nói về hậu trƣờng đằng sau những vụ án…
Nếu báo chí không “tỉnh táo”, tin vào những hình ảnh “mắt thấy” từ
những clip trên mạng xã hội sẽ sa đà vào việc thông tin không chính xác, bôi
nhọ hình ảnh của cá nhân, vi phạm đạo đức nghề nghiệp báo chí.
2.3.2 Nguy cơ vi phạm pháp luật và đạo đức nghề nghiệp
Một lỗi vi phạm không chỉ đạo đức nghề nghiệp mà cả pháp luật nữa mà
nhiều nhà báo dễ vƣớng phải trong thời bùng nổ của truyền thông xã hội. Đó là
vi phạm bản quyền.
Các thông tin, hình ảnh, video đƣợc chia sẻ trên các mạng xã hội
(Facebook, Youtube,…) phần lớn là miễn phí cho ngƣời đọc, ngƣời xem. Tuy
nhiên, việc sử dụng lại, nhất là trong các tác phẩm báo chí chính thống lại là một
câu chuyện hoàn toàn khác. Trên thực tế, rất nhiều phóng viên, nhà báo không ý
thức đƣợc điều này, mà vẫn vô tƣ sử dụng các tài nguyên từ mạng xã hội vào
các tác phẩm của mình, dẫn đến những tranh cãi gay gắt về bản quyền.
Ví dụ, ngày 15/7/2015, chƣơng trình “Ký ức - Còn mãi với thời gian” Tập
8 nội dung: “Về vui Sông Hiếu hôm nay” phát sóng trên kênh VTV1 Đài
Truyền Hình Việt Nam có sử dụng trái phép 5 cảnh quay từ Flycam do anh Bùi
Minh Tuấn thực hiện và đăng lên kênh Youtube: Yamaha Trung Tá. Nhƣng
tuyệt nhiên, VTV không hỏi ý kiến tác giả và không ghi nguồn của clip cũng
nhƣ xóa bỏ dòng chữ nhắc nhở bản quyền: “Copyright by YAMAHA TRUNG
TA” đƣợc ghi phía bên góc phải phía trên của clip.
Tác giả clip, anh Bùi Minh Tuấn cho biết: Trên Youtube không có nút “tải
về” do đó họ (VTV) muốn tải phải dùng phần mềm thứ 3 để can thiệp, có nghĩa
là cố tình ăn trộm. Họ đã cố tình cắt, cúp hình ảnh và xóa logo. Anh Tuấn cho
biết đang giữ tất cả file gốc, thiết bị quay, quá trình biên tập, và đủ bằng chứng
23


khởi kiện VTV vì vi phạm bản quyền.19 Đây cũng không phải là lần đầu tiên
VTV bị phát giác vi phạm bản quyền khi sử dụng trái phép các tài nguyên từ

mạng xã hội. Một ví dụ khác là việc chƣơng trình “Quà tặng cuộc sống” phát
sóng ngày 25/6/2015 trên VTV3 với chủ đề “Ba tôi” bị tác giả Thăng Fly tố đã
ăn cắp nội dung truyện “Ba tôi” của mình.
Một câu chuyện khác cũng cho thấy, mạng xã hội có thể là yếu tố thúc
đẩy nhà báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Đó là chuyện nhà báo Nguyễn Hoài
Nam đăng tải trên trang facebook cá nhân bài viết “Báo Thanh Niên trù dập cá
nhân bằng luật rừng!” cho rằng mình bị Ban biên tập báo Thanh niên trù dập.
Nhà báo Nguyễn Hoài Nam cũng đồng thời đƣa ra những thông tin cho rằng
mình bị “ngăn cản, dọa đuổi việc, phê bình vì viết bài chống tham nhũng”.20
Về câu chuyện gây tranh cãi này, nhà báo Đức Hiển (Tổng Thƣ ký Tòa
soạn báo Pháp luật Tp.HCM) - tác giả cuốn sách “Nhà báo điều tra” và cũng là
một trong những ngƣời xử lý biên tập bản thảo các bài báo đầu tiên của nhà báo
Nguyễn Hoài Nam khi anh này mới chập chững vào nghề báo - đã đƣa ra những
bài học về đạo đức nghề nghiệp cho cả tòa soạn và nhà báo Hoài Nam.
Cụ thể, nhà báo Đức Hiển cho rằng, việc Hoài Nam “tuyên chiến” với
lãnh đạo đã âm ỉ lẫn công khai nhiều tháng trên facebook, thậm chí trƣớc khi
đƣa lên facebook thì báo Thanh niên cũng đã biết. Lẽ ra cần đối thoại sớm hơn
chứ không nên để đến khi status “Báo Thanh Niên trù dập cá nhân bằng luật
rừng!” đƣợc nhà báo Hoài Nam đăng tải, gây tác hại lớn hơn về uy tín tờ Thanh
niên. Có vẻ, sự cố này đã không đƣợc quan tâm xử lý đúng mức dù có thể nhìn
thấy trƣớc từ nhiều tháng.
Về phía nhà báo Nguyễn Hoài Nam, khi chƣa có kết luận, đã công khai sự
bất bình trên mạng xã hội. Có vẻ nó phù hợp với mong muốn minh bạch thông
tin lẫn sự hiếu kỳ của số đông, nhƣng khi nào Nguyễn Hoài Nam còn làm báo
thì những thông tin ấy vẫn là chuyện cơ quan. Dù tác giả có cố gắng thì cũng
19

Xem Minh Quyên: VTV bị tố chôm cảnh quay bằng flycam của Bùi Minh Tuấn, chuyên trang CNTT
ICTNews, báo điện tử Infonet, ngày 15/7/2015
20

Xem Phản hồi thông tin bôi nhọ uy tín báo Thanh niên, báo Thanh niên Online, ngày 20/10/2015

24