luận văn nghiên cứu trà thảo dược từ là đinh lăng
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.71 MB, 86 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐÔNG Á
KHOA CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM – SINH HỌC
--------------*******--------------
NGÀNH: CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM
ĐỀ TÀI:
BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT TRÀ
THẢO DƯỢC TỪ LÁ ĐINH LĂNG
GVHD:
TS. Nguyễn Phước Minh
SVTH:
Cao Thị Thảo
Nguyễn Thị Trâm
Phan Thị Cúc Liễu
LỚP:
16TP45B
KHÓA:
2016-2019
Đắk Lắk, năm
2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐÔNG Á
KHOA CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM – SINH HỌC
--------------*******--------------
NGÀNH: CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM
ĐỀ TÀI:
BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT TRÀ
THẢO DƯỢC TỪ LÁ ĐINH LĂNG
GVHD:
TS. Nguyễn Phước Minh
SVTH:
Cao Thị Thảo
Nguyễn Thị Trâm
Phan Thị Cúc Liễu
LỚP:
16TP45B
KHÓA:
2016-2019
Đắk Lắk, năm
2019
LỜI CẢM ƠN
Khóa luận tốt nghiệp là môn học đánh dấu sự kết thúc của một quá trình học
tập và nghiên cứu của sinh viên tại giảng đường Đại học, giúp cho sinh viên làm
quen với công tác nghiên cứu, thiết kế thí nghiệm, tạo tiền đề cho những nghiên
cứu về sau.
Khóa luận tốt nghiệp không chỉ giúp sinh viên tổng hợp lại tất cả các kiến
thức đã học, bên cạch đó còn giúp sinh viên tiếp thu được những kiến thức mới
liên quan, để hoàn thành khóa luận nhanh hơn, chính xác hơn.
Đầu tiên chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô trường
đại học Đông Á, đã tạo cho chúng em môi trường học tập, để chúng em hiểu hơn
về ngành mình đang học. Xin cảm ơn các cô, chú, anh, chị, em của Viện vệ sinh
dịch tễ Tây Nguyên, đã tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, để chúng em
hoàn thành khóa luận này.
Đặc biệt chúng em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến thầy Nguyễn Phước
Minh đã trực tiếp hướng dẫn và đưa ra những góp ý tận tình để chúng em có thể
thực hiện đề tài này một cách tốt nhất.
Qua đây chúng em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình và bạn bè đã
quan tâm động viên, giúp đở chúng em trong suốt thời gian qua.
Mặc dù đã cố gắng hết sức nhưng do thời gian nghiên cứu còn hạn chế,
chưa có kinh nghiệm thực tế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót trong quá
trình thực hiện. Vì vậy chúng em rất mong thầy cô đưa ra những nhận xét, góp ý
để đề tài hoàn thiện hơn.
Lời cuối chúng em xin kính chúc quý thầy cô sức khỏe và ngày càng thành
công trong sự nghiệp trồng người.
Sinh viên thực hiện
Cao Thị Thảo
Nguyễn Thị Trâm
Phan Thị Cúc Liễu
i
LỜI CAM ĐOAN
Chúng em xin cam đoan những gì được viết, đề cập tới trong bài báo cáo
của khóa luận này là trung thực, chính xác, các thông tin trích dẫn trong báo cáo
đều đã được chỉ rõ nguồn.
Các số liệu, xử lý kết quả do chúng em tự nghiên cứu, tự làm và chưa từng
được ai công bố trong một công trình nào khác.
Sinh viên thực hiện
Cao Thị Thảo
Nguyễn Thị Trâm
Phan Thị Cúc Liễu
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................ii
MỤC LỤC...........................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................ix
DANH MỤC CÁC HÌNH..................................................................................xiv
MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1..........................................................................................................3
TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...............................................3
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐINH LĂNG...................................................................3
1.1.1. Nguồn gốc, giống loại – phân bố.................................................................3
Đinh lăng lá nhỏ hay còn có tên cây Gỏi cá, Nam dương lâm. Thuộc họ ngũ gia bì (Ngũ gia
bì (Araliaceae)), có tên khoa học Polyscias fruticosa (L.) Harms; tên đồng nghĩa: Panax
fruticosus L., Nothopanax fruticosus (L.) Miq., Aralia fruticosa (L.) Bailey, Tieghemopanax
fruticosus (L.) R. Vig..........................................................................................................................3
Giới: Thực vật ngành: Magnoliophyta......................................................................................3
Lớp: Magnoliopsida bộ: Cornales.............................................................................................3
Họ: Araliaceae chi: Polyscias.....................................................................................................3
Loài: Polyscias fruticosa (L.) Harms.[43]...................................................................................3
Hình 1.1: Hình ảnh cây đinh lăng..........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm hình thái và phát triển của cây đinh lăng.....................................3
1.2.2. Phân loại saponin.........................................................................................8
1.3. TỔNG QUAN VỀ TRÀ THẢO DƯỢC.........................................................9
1.3.1. Khái niệm trà thảo dược..............................................................................9
1.3.2. Công dụng của trà thảo dược.....................................................................10
Bảng 1.2: Công dụng của một số loại thảo mộc [41]...........................................11
1.3.3. Lịch sử trà thảo dược.................................................................................11
1.3.4. Phân loại trà thảo dược..............................................................................12
iii
1.3.4.1 Phân loại theo thành phần........................................................................12
1.3.4.2. Phân loại theo cách chế biến...................................................................12
Hình 1.2: Sơ đồ phân loại trà theo trạng thái sản phẩm.......................................13
1.3.4.4. Phân loại theo trạng thái dược lý đông y................................................13
1.3.5. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước................................................13
1.3.5.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước...........................................................13
1.3.5.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ta..............................................................14
1.4. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP SẤY...................................................15
1.4.1. Khái niệm về sấy.......................................................................................15
1.4.2. Phân loại.[29]................................................................................................................15
1.5. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP CHIẾT...............................................17
1.5.1. Giới thiệu về phương pháp chiết...............................................................17
1.5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chiết [29]..........................................18
1.5.2.1. Ảnh hưởng của dung môi.......................................................................18
1.5.2.2. Đặc điểm của nguyên liệu......................................................................18
1.5.2.3. Nhiệt độ..................................................................................................19
1.5.2.4. Thời gian................................................................................................19
1.5.2.5. Khuấy trộn..............................................................................................19
1.5.3. Một số phương pháp tách chiết [29]..........................................................19
1.5.3.1.Phương pháp chiết xuất gián đoạn...........................................................19
CHƯƠNG 2........................................................................................................22
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................22
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................22
2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU...........................................................................22
2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.........................................................................22
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................22
iv
2.4.1. Thiết bị, dụng cụ và hóa chất sử dụng.......................................................22
2.4.2. Phương pháp lấy mẫu................................................................................23
2.4.3. Phương pháp bố trí thí nghiệm..................................................................24
Hình 2.1: Sơ đồ bố trí thí nghiệm tổng quát........................................................24
2.4.3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát thành phần hóa học cơ bản trong lá đinh lăng
tươi...................................................................................................................... 24
2.4.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát hàm lượng saponin trong lá cây đinh lăng tươi.25
2.4.3.3. Thí nghiệm 3: Khảo sát xác định chế độ sấy lá đinh lăng.......................25
Hình.2.2: Sơ đồ bố trí thí nghiệm xác định phương pháp sấy lá đinh lăng tươi...26
2.4.3.4. Thí nghiệm 4: Nghiên cứu xác định phương pháp chiết.........................26
2.4.3.5. Thí nghiêm 5: Nghiên cứu xác định dung môi và nồng độ chiết thích hợp
............................................................................................................................26
Hình 2.4: Sơ đồ bố trí thí nghiệm dung môi và nồng độ chiết thích hợp.............27
2.4.3.6. Thí nghiệm 6: Nghiên cứu xác định nhiệt độ chiết thích hợp.................27
2.4.3.7. Thí nghiệm 7: Phân tích chỉ tiêu vi sinh bột sấy dịch chiết từ lá đinh
lăng(Phụ lục 5B).................................................................................................28
2.4.3.8. Thí nghiệm 8. Phân tích chỉ tiêu kim loại nặng bột sấy từ lá đinh
lăng(5A)..............................................................................................................28
2.4.3.9. Thí nghiệm 9. Thử nghiệm sử dụng bột sấy từ lá đinh lăng sản xuất trà
hòa tan.................................................................................................................28
2.5. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH....................................................................28
2.5.1.Phương pháp phân tích một số thành phần hóa học lá đinh lăng................28
2.5.1.1. Xác định độ ẩm.......................................................................................28
2.5.1.2. Xác định hàm lượng tro( yêu cầu <8%)..................................................29
2.5.1.3. Xác định các chất chiết được trong dược liệu ( yêu cầu>5,0%)..............29
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu.........................................................................................30
2.5.3. Phương pháp xử lí số liệu..........................................................................30
v
Bảng 3.1: Một số thành phần hóa học của lá cây đinh lăng.................................31
3.2. KHẢO SÁT HÀM LƯỢNG SAPONIN CỦA LÁ ĐINH LĂNG................31
Bảng 3.2: Hàm lượng saponin ở các bộ phận rễ, thân, lá đinh lăng.....................32
3.3. KHẢO SÁT XÁC ĐỊNH CHẾ ĐỘ SẤY LÁ ĐINH LĂNG........................32
Bảng 3.3: Ảnh hưởng của phương pháp sấy và nhiệt độ sấy tới nguyên liệu......33
Hình 3.1: Bột lá đinh lăng...................................................................................34
3.4. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP CHIẾT ĐẾN QUÁ
TRÌNH TÁCH CHIẾT SAPONIN TỪ BỘT LÁ ĐINH LĂNG..........................34
Bảng 3.4: Kết quả khảo sát phương pháp chiết...................................................34
3.5. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA DUNG MÔI VÀ NỒNG ĐỘ ĐẾN
QUÁ TRÌNH TÁCH CHIẾT...............................................................................35
Bảng 3.5: Kết quả khảo sát dung môi và nồng độ ảnh hưởng đến quá trình tách
chiết..................................................................................................................... 35
3.6. NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THỜI GIAN CHIẾT THÍCH HỢP.................35
Bảng 3.6: Kết quả khảo sát thời gian chiết đến quá trình tách chiết....................36
3.7. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THÀNH PHẦN KIM LOẠI NẶNG SẢN PHẨM
BỘT TỪ LÁ ĐINH LĂNG.................................................................................36
Bảng 3.7: Kết quả phân tích thành phần kim loại nặng.......................................36
3.8. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VI SINH CỦA SẢN PHẨM BỘT TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................37
Bảng 3.8: Kết quả phân tích vi sinh bột hòa tan..................................................37
3.9. KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT TRÀ TỪ BỘT HÒA TAN TỪ LÁ
ĐINH LĂNG.......................................................................................................37
Bảng 3.9: Ảnh hưởng của tỷ lệ đường Aspartame đến chất lượng cảm quan của
sản phẩm trà hòa tan............................................................................................37
3.10. ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SẢN XUẤT TRÀ THẢO DƯỢC TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................38
vi
Hình.3.2: Quy trình sơ bộ sản xuất trà hòa tan từ lá đinh lăng............................39
CHƯƠNG 4........................................................................................................41
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................41
4.1. KẾT LUẬN..................................................................................................41
4.2. KIẾN NGHỊ.................................................................................................41
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................41
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu...........................................................................................2
Thang điểm đánh giá chất lượng của trà hòa tan...................................................6
3............................................................................................................................6
Màu sắc.................................................................................................................6
2............................................................................................................................6
Mùi........................................................................................................................ 6
3............................................................................................................................6
Vị..........................................................................................................................6
.............................................................................................................................. 6
vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
TCVN
QCVN
BYT
HPLC
Tiêu chuẩn Việt Nam
Quy chuẩn Việt Nam
Bộ y tế
High Performance Liquid Chromatography
Anova
B.cereus
E.coli
LB
OD
R/L
UV-VIS
Anova Singgle
Bacillus cereus
Escherichia coli
Lysogeny Broth
Acid oleanolic
Rắn/lỏng
Ultraviolet-visible spectrophotometry
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................ii
MỤC LỤC...........................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................ix
DANH MỤC CÁC HÌNH..................................................................................xiv
MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1..........................................................................................................3
TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...............................................3
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐINH LĂNG...................................................................3
1.1.1. Nguồn gốc, giống loại – phân bố.................................................................3
Đinh lăng lá nhỏ hay còn có tên cây Gỏi cá, Nam dương lâm. Thuộc họ ngũ gia bì (Ngũ gia
bì (Araliaceae)), có tên khoa học Polyscias fruticosa (L.) Harms; tên đồng nghĩa: Panax
fruticosus L., Nothopanax fruticosus (L.) Miq., Aralia fruticosa (L.) Bailey, Tieghemopanax
fruticosus (L.) R. Vig..........................................................................................................................3
Giới: Thực vật ngành: Magnoliophyta......................................................................................3
Lớp: Magnoliopsida bộ: Cornales.............................................................................................3
Họ: Araliaceae chi: Polyscias.....................................................................................................3
Loài: Polyscias fruticosa (L.) Harms.[43]...................................................................................3
Hình 1.1: Hình ảnh cây đinh lăng..........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm hình thái và phát triển của cây đinh lăng.....................................3
1.2.2. Phân loại saponin.........................................................................................8
1.3. TỔNG QUAN VỀ TRÀ THẢO DƯỢC.........................................................9
1.3.1. Khái niệm trà thảo dược..............................................................................9
1.3.2. Công dụng của trà thảo dược.....................................................................10
Bảng 1.2: Công dụng của một số loại thảo mộc [41]...........................................11
1.3.3. Lịch sử trà thảo dược.................................................................................11
1.3.4. Phân loại trà thảo dược..............................................................................12
ix
1.3.4.1 Phân loại theo thành phần........................................................................12
1.3.4.2. Phân loại theo cách chế biến...................................................................12
Hình 1.2: Sơ đồ phân loại trà theo trạng thái sản phẩm.......................................13
1.3.4.4. Phân loại theo trạng thái dược lý đông y................................................13
1.3.5. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước................................................13
1.3.5.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước...........................................................13
1.3.5.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ta..............................................................14
1.4. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP SẤY...................................................15
1.4.1. Khái niệm về sấy.......................................................................................15
1.4.2. Phân loại.[29]................................................................................................................15
1.5. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP CHIẾT...............................................17
1.5.1. Giới thiệu về phương pháp chiết...............................................................17
1.5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chiết [29]..........................................18
1.5.2.1. Ảnh hưởng của dung môi.......................................................................18
1.5.2.2. Đặc điểm của nguyên liệu......................................................................18
1.5.2.3. Nhiệt độ..................................................................................................19
1.5.2.4. Thời gian................................................................................................19
1.5.2.5. Khuấy trộn..............................................................................................19
1.5.3. Một số phương pháp tách chiết [29]..........................................................19
1.5.3.1.Phương pháp chiết xuất gián đoạn...........................................................19
CHƯƠNG 2........................................................................................................22
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................22
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................22
2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU...........................................................................22
2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.........................................................................22
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................22
x
2.4.1. Thiết bị, dụng cụ và hóa chất sử dụng.......................................................22
2.4.2. Phương pháp lấy mẫu................................................................................23
2.4.3. Phương pháp bố trí thí nghiệm..................................................................24
Hình 2.1: Sơ đồ bố trí thí nghiệm tổng quát........................................................24
2.4.3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát thành phần hóa học cơ bản trong lá đinh lăng
tươi...................................................................................................................... 24
2.4.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát hàm lượng saponin trong lá cây đinh lăng tươi.25
2.4.3.3. Thí nghiệm 3: Khảo sát xác định chế độ sấy lá đinh lăng.......................25
Hình.2.2: Sơ đồ bố trí thí nghiệm xác định phương pháp sấy lá đinh lăng tươi...26
2.4.3.4. Thí nghiệm 4: Nghiên cứu xác định phương pháp chiết.........................26
2.4.3.5. Thí nghiêm 5: Nghiên cứu xác định dung môi và nồng độ chiết thích hợp
............................................................................................................................26
Hình 2.4: Sơ đồ bố trí thí nghiệm dung môi và nồng độ chiết thích hợp.............27
2.4.3.6. Thí nghiệm 6: Nghiên cứu xác định nhiệt độ chiết thích hợp.................27
2.4.3.7. Thí nghiệm 7: Phân tích chỉ tiêu vi sinh bột sấy dịch chiết từ lá đinh
lăng(Phụ lục 5B).................................................................................................28
2.4.3.8. Thí nghiệm 8. Phân tích chỉ tiêu kim loại nặng bột sấy từ lá đinh
lăng(5A)..............................................................................................................28
2.4.3.9. Thí nghiệm 9. Thử nghiệm sử dụng bột sấy từ lá đinh lăng sản xuất trà
hòa tan.................................................................................................................28
2.5. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH....................................................................28
2.5.1.Phương pháp phân tích một số thành phần hóa học lá đinh lăng................28
2.5.1.1. Xác định độ ẩm.......................................................................................28
2.5.1.2. Xác định hàm lượng tro( yêu cầu <8%)..................................................29
2.5.1.3. Xác định các chất chiết được trong dược liệu ( yêu cầu>5,0%)..............29
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu.........................................................................................30
2.5.3. Phương pháp xử lí số liệu..........................................................................30
xi
Bảng 3.1: Một số thành phần hóa học của lá cây đinh lăng.................................31
3.2. KHẢO SÁT HÀM LƯỢNG SAPONIN CỦA LÁ ĐINH LĂNG................31
Bảng 3.2: Hàm lượng saponin ở các bộ phận rễ, thân, lá đinh lăng.....................32
3.3. KHẢO SÁT XÁC ĐỊNH CHẾ ĐỘ SẤY LÁ ĐINH LĂNG........................32
Bảng 3.3: Ảnh hưởng của phương pháp sấy và nhiệt độ sấy tới nguyên liệu......33
Hình 3.1: Bột lá đinh lăng...................................................................................34
3.4. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP CHIẾT ĐẾN QUÁ
TRÌNH TÁCH CHIẾT SAPONIN TỪ BỘT LÁ ĐINH LĂNG..........................34
Bảng 3.4: Kết quả khảo sát phương pháp chiết...................................................34
3.5. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA DUNG MÔI VÀ NỒNG ĐỘ ĐẾN
QUÁ TRÌNH TÁCH CHIẾT...............................................................................35
Bảng 3.5: Kết quả khảo sát dung môi và nồng độ ảnh hưởng đến quá trình tách
chiết..................................................................................................................... 35
3.6. NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THỜI GIAN CHIẾT THÍCH HỢP.................35
Bảng 3.6: Kết quả khảo sát thời gian chiết đến quá trình tách chiết....................36
3.7. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THÀNH PHẦN KIM LOẠI NẶNG SẢN PHẨM
BỘT TỪ LÁ ĐINH LĂNG.................................................................................36
Bảng 3.7: Kết quả phân tích thành phần kim loại nặng.......................................36
3.8. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VI SINH CỦA SẢN PHẨM BỘT TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................37
Bảng 3.8: Kết quả phân tích vi sinh bột hòa tan..................................................37
3.9. KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT TRÀ TỪ BỘT HÒA TAN TỪ LÁ
ĐINH LĂNG.......................................................................................................37
Bảng 3.9: Ảnh hưởng của tỷ lệ đường Aspartame đến chất lượng cảm quan của
sản phẩm trà hòa tan............................................................................................37
3.10. ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SẢN XUẤT TRÀ THẢO DƯỢC TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................38
xii
Hình.3.2: Quy trình sơ bộ sản xuất trà hòa tan từ lá đinh lăng............................39
CHƯƠNG 4........................................................................................................41
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................41
4.1. KẾT LUẬN..................................................................................................41
4.2. KIẾN NGHỊ.................................................................................................41
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................41
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu...........................................................................................2
Thang điểm đánh giá chất lượng của trà hòa tan...................................................6
3............................................................................................................................6
Màu sắc.................................................................................................................6
2............................................................................................................................6
Mùi........................................................................................................................ 6
3............................................................................................................................6
Vị..........................................................................................................................6
.............................................................................................................................. 6
xiii
DANH MỤC CÁC HÌNH
LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................ii
MỤC LỤC...........................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................ix
DANH MỤC CÁC HÌNH..................................................................................xiv
MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1..........................................................................................................3
TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...............................................3
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐINH LĂNG...................................................................3
1.1.1. Nguồn gốc, giống loại – phân bố.................................................................3
Đinh lăng lá nhỏ hay còn có tên cây Gỏi cá, Nam dương lâm. Thuộc họ ngũ gia bì (Ngũ gia
bì (Araliaceae)), có tên khoa học Polyscias fruticosa (L.) Harms; tên đồng nghĩa: Panax
fruticosus L., Nothopanax fruticosus (L.) Miq., Aralia fruticosa (L.) Bailey, Tieghemopanax
fruticosus (L.) R. Vig..........................................................................................................................3
Giới: Thực vật ngành: Magnoliophyta......................................................................................3
Lớp: Magnoliopsida bộ: Cornales.............................................................................................3
Họ: Araliaceae chi: Polyscias.....................................................................................................3
Loài: Polyscias fruticosa (L.) Harms.[43]...................................................................................3
Hình 1.1: Hình ảnh cây đinh lăng..........................................................................3
1.1.2. Đặc điểm hình thái và phát triển của cây đinh lăng.....................................3
1.2.2. Phân loại saponin.........................................................................................8
1.3. TỔNG QUAN VỀ TRÀ THẢO DƯỢC.........................................................9
1.3.1. Khái niệm trà thảo dược..............................................................................9
1.3.2. Công dụng của trà thảo dược.....................................................................10
Bảng 1.2: Công dụng của một số loại thảo mộc [41]...........................................11
1.3.3. Lịch sử trà thảo dược.................................................................................11
1.3.4. Phân loại trà thảo dược..............................................................................12
xiv
1.3.4.1 Phân loại theo thành phần........................................................................12
1.3.4.2. Phân loại theo cách chế biến...................................................................12
Hình 1.2: Sơ đồ phân loại trà theo trạng thái sản phẩm.......................................13
1.3.4.4. Phân loại theo trạng thái dược lý đông y................................................13
1.3.5. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước................................................13
1.3.5.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước...........................................................13
1.3.5.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ta..............................................................14
1.4. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP SẤY...................................................15
1.4.1. Khái niệm về sấy.......................................................................................15
1.4.2. Phân loại.[29]................................................................................................................15
1.5. TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG PHÁP CHIẾT...............................................17
1.5.1. Giới thiệu về phương pháp chiết...............................................................17
1.5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chiết [29]..........................................18
1.5.2.1. Ảnh hưởng của dung môi.......................................................................18
1.5.2.2. Đặc điểm của nguyên liệu......................................................................18
1.5.2.3. Nhiệt độ..................................................................................................19
1.5.2.4. Thời gian................................................................................................19
1.5.2.5. Khuấy trộn..............................................................................................19
1.5.3. Một số phương pháp tách chiết [29]..........................................................19
1.5.3.1.Phương pháp chiết xuất gián đoạn...........................................................19
CHƯƠNG 2........................................................................................................22
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................22
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................22
2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU...........................................................................22
2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.........................................................................22
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................22
xv
2.4.1. Thiết bị, dụng cụ và hóa chất sử dụng.......................................................22
2.4.2. Phương pháp lấy mẫu................................................................................23
2.4.3. Phương pháp bố trí thí nghiệm..................................................................24
Hình 2.1: Sơ đồ bố trí thí nghiệm tổng quát........................................................24
2.4.3.1. Thí nghiệm 1: Khảo sát thành phần hóa học cơ bản trong lá đinh lăng
tươi...................................................................................................................... 24
2.4.3.2. Thí nghiệm 2: Khảo sát hàm lượng saponin trong lá cây đinh lăng tươi.25
2.4.3.3. Thí nghiệm 3: Khảo sát xác định chế độ sấy lá đinh lăng.......................25
Hình.2.2: Sơ đồ bố trí thí nghiệm xác định phương pháp sấy lá đinh lăng tươi...26
2.4.3.4. Thí nghiệm 4: Nghiên cứu xác định phương pháp chiết.........................26
2.4.3.5. Thí nghiêm 5: Nghiên cứu xác định dung môi và nồng độ chiết thích hợp
............................................................................................................................26
Hình 2.4: Sơ đồ bố trí thí nghiệm dung môi và nồng độ chiết thích hợp.............27
2.4.3.6. Thí nghiệm 6: Nghiên cứu xác định nhiệt độ chiết thích hợp.................27
2.4.3.7. Thí nghiệm 7: Phân tích chỉ tiêu vi sinh bột sấy dịch chiết từ lá đinh
lăng(Phụ lục 5B).................................................................................................28
2.4.3.8. Thí nghiệm 8. Phân tích chỉ tiêu kim loại nặng bột sấy từ lá đinh
lăng(5A)..............................................................................................................28
2.4.3.9. Thí nghiệm 9. Thử nghiệm sử dụng bột sấy từ lá đinh lăng sản xuất trà
hòa tan.................................................................................................................28
2.5. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH....................................................................28
2.5.1.Phương pháp phân tích một số thành phần hóa học lá đinh lăng................28
2.5.1.1. Xác định độ ẩm.......................................................................................28
2.5.1.2. Xác định hàm lượng tro( yêu cầu <8%)..................................................29
2.5.1.3. Xác định các chất chiết được trong dược liệu ( yêu cầu>5,0%)..............29
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu.........................................................................................30
2.5.3. Phương pháp xử lí số liệu..........................................................................30
xvi
Bảng 3.1: Một số thành phần hóa học của lá cây đinh lăng.................................31
3.2. KHẢO SÁT HÀM LƯỢNG SAPONIN CỦA LÁ ĐINH LĂNG................31
Bảng 3.2: Hàm lượng saponin ở các bộ phận rễ, thân, lá đinh lăng.....................32
3.3. KHẢO SÁT XÁC ĐỊNH CHẾ ĐỘ SẤY LÁ ĐINH LĂNG........................32
Bảng 3.3: Ảnh hưởng của phương pháp sấy và nhiệt độ sấy tới nguyên liệu......33
Hình 3.1: Bột lá đinh lăng...................................................................................34
3.4. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHƯƠNG PHÁP CHIẾT ĐẾN QUÁ
TRÌNH TÁCH CHIẾT SAPONIN TỪ BỘT LÁ ĐINH LĂNG..........................34
Bảng 3.4: Kết quả khảo sát phương pháp chiết...................................................34
3.5. NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA DUNG MÔI VÀ NỒNG ĐỘ ĐẾN
QUÁ TRÌNH TÁCH CHIẾT...............................................................................35
Bảng 3.5: Kết quả khảo sát dung môi và nồng độ ảnh hưởng đến quá trình tách
chiết..................................................................................................................... 35
3.6. NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THỜI GIAN CHIẾT THÍCH HỢP.................35
Bảng 3.6: Kết quả khảo sát thời gian chiết đến quá trình tách chiết....................36
3.7. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THÀNH PHẦN KIM LOẠI NẶNG SẢN PHẨM
BỘT TỪ LÁ ĐINH LĂNG.................................................................................36
Bảng 3.7: Kết quả phân tích thành phần kim loại nặng.......................................36
3.8. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VI SINH CỦA SẢN PHẨM BỘT TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................37
Bảng 3.8: Kết quả phân tích vi sinh bột hòa tan..................................................37
3.9. KẾT QUẢ THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT TRÀ TỪ BỘT HÒA TAN TỪ LÁ
ĐINH LĂNG.......................................................................................................37
Bảng 3.9: Ảnh hưởng của tỷ lệ đường Aspartame đến chất lượng cảm quan của
sản phẩm trà hòa tan............................................................................................37
3.10. ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SẢN XUẤT TRÀ THẢO DƯỢC TỪ LÁ ĐINH
LĂNG.................................................................................................................38
xvii
Hình.3.2: Quy trình sơ bộ sản xuất trà hòa tan từ lá đinh lăng............................39
CHƯƠNG 4........................................................................................................41
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................41
4.1. KẾT LUẬN..................................................................................................41
4.2. KIẾN NGHỊ.................................................................................................41
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................41
b: khối lượng nguyên liệu ban đầu...........................................................................................2
Thang điểm đánh giá chất lượng của trà hòa tan...................................................6
3............................................................................................................................6
Màu sắc.................................................................................................................6
2............................................................................................................................6
Mùi........................................................................................................................ 6
3............................................................................................................................6
Vị..........................................................................................................................6
.............................................................................................................................. 6
xviii
MỞ ĐẦU
Thế giới đang có xu hướng sử dụng các hợp chất thiên nhiên có trong cây
cỏ, nhằm hạn chế tối đa việc đưa các chất hóa học tổng hợp vào cơ thể gây độc.
Cùng với xu hướng đó người dân Việt Nam cũng đã bắt đầu quan tâm nhiều hơn
đến sức khỏe cũng như việc đưa vào cơ thể những đồ ăn uống có lợi [1]. Điều đó
cho thấy những loại thực phẩm gần gũi với người Việt – thực phẩm truyền thống
đang được dần dần sử dụng trở lại. Khoa học hiện đại vẫn khuyến khích sử dụng
nguồn thực phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên như các loại thảo mộc, các loại trà
xanh. Những thực phẩm này không phải là thực phẩm đơn thuần mà còn có tác
dụng phòng và chữa bệnh.
Trà thảo dược là loại nước uống đã được sử dụng nhiều ở nước ta ở dưới
nhiều dạng khác nhau (khô, hòa tan, túi lọc). Trên thị trường thế giới lượng trà
dược thảo đang phát triển mạnh và là đối tượng của thị trường trà trong tương lai.
Đinh lăng là loại dược thảo có tác dụng dược lý cao, nhưng chỉ mới được
nghiên cứu trong thời gian gần đây, có tác dụng như là vị thuốc trong đông y,
phòng và chữa một số chứng bệnh.
Hiện nay, các sản phẩm trà thảo dược đang được sử dụng rộng rãi ở nước ta,
nhiều loại được nhập khẩu với giá thành cao. Nhận thấy được lợi ích của trà thảo
dược và tác dụng của cây đinh lăng đối với sức khỏe của con người, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu đề tài “Bước đầu nghiên cứu thử nghiệm sản xuất trà thảo
dược từ lá đinh lăng (polyscias fruticosa L.) được trồng tại tỉnh Đăk Lăk”.
Mục tiêu của đề tài
Tạo ra sản phẩm trà thảo dược đinh lăng có chất lượng tốt.
Ý nghĩa khoa học của đề tài
Xác định được một số thành phần hóa học có trong cây đinh lăng.
Xác định được các thông số cơ bản của quá trình trích ly dịch chiết.
Xây dựng quy trình sơ bộ sản xuất trà thảo dược đinh lăng
Các số liệu trong đề tài nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho
những nghiên cứu tương tự.
Từ kết quả nghiên cứu của đề tài cũng như những kiến nghị đề xuất trong
đề tài sẽ là cơ sở để người nghiên cứu khác có thể phát triển ý tưởng, hình thành
1
các đề tài nghiên cứu mới, góp phần bổ sung thêm kiến thức và kinh nghiệm.
Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Đề tài sử dụng các loại thảo dược gần gũi trong dân gian, tương đối rẻ
tiền, phù hợp với đề tài nghiên cứu của sinh viên.
Đề xuất được quy trình tách chiết saponin từ cây đinh lăng.
Tạo cơ sở ban đầu để nghiên cứu quy trình sản xuất trà thảo dược với quy
mô công nghiệp để sản xuất thực phẩm chức năng.
2
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐINH LĂNG
1.1.1. Nguồn gốc, giống loại – phân bố
Đinh lăng lá nhỏ hay còn có tên cây Gỏi cá, Nam dương lâm. Thuộc họ ngũ
gia bì (Ngũ gia bì (Araliaceae)), có tên khoa học Polyscias fruticosa (L.) Harms;
tên đồng nghĩa: Panax fruticosus L., Nothopanax fruticosus (L.) Miq., Aralia
fruticosa (L.) Bailey, Tieghemopanax fruticosus (L.) R. Vig.
Giới: Thực vật ngành: Magnoliophyta
Lớp: Magnoliopsida bộ: Cornales
Họ: Araliaceae chi: Polyscias
Loài: Polyscias fruticosa (L.) Harms.[43]
Hình 1.1: Hình ảnh cây đinh lăng
Theo dân gian, Đinh lăng có hai loại chính: đinh lăng nếp và đinh lăng tẻ.
- Đinh lăng tẻ: Là loại lá to, vỏ thân xù xì, màu xanh nhạt, củ nhỏ, rễ ít và
cứng, vỏ bì mỏng năng suất thấp.
- Đinh lăng nếp: Là loại lá nhỏ, xoăn, thân nhẵn, củ to, rễ nhiều và mềm, vỏ
bì dầy cho năng suất cao và chất lượng tốt [2].
1.1.2. Đặc điểm hình thái và phát triển của cây đinh lăng
Đinh lăng là một loại cây nhỏ, thân nhẵn, không có gai, thường cao 0,8 đến
1,5 m có những nơi đất tốt cây cao 1,8 – 2 m. Lá kép 3 lần xẻ lông chim dài 2040 cm, không có lá kèm rõ. Lá chét có cuống gầy dài phiến lá chét có răng cưa
3
không đều, lá có mùi thơm đặc trưng. Cụm hoa hình chùy ngắn 7-18 mm gồm
nhiều tán, mang nhiều hoa nhỏ. Tràng 5, nhị 5 với chỉ nhị gầy, bầu hạ 2 ngăn có
dìa trắng nhạt. Quả dẹt dài 3-4 mm, dày 1 mm có vòi tồn tại Cây Đinh lăng có
nguồn gốc từ đảo Thái Bình Dương. Cây ưa sáng, ưa ẩm và đất sâu, có thể chịu
hạn và bóng râm. Thường được trồng chủ yếu bằng cách giâm cành.
Mùa hoa quả: tháng 4-7.[8]
1.1.3. Thành phần hóa học của cây đinh lăng
Nhiều thành phần hóa học khác nhau đã được xác định trong cây Đinh lăng,
như: các alkaloid, glucoside, saponin, flavonoid, tannin, vitamin B1 các amino
acid trong đó có lysine, cysteine và methionine … là những amino acid không
thể thay thế [4].
Phân tích hoạt chất cho thấy, rễ cây Đinh lăng chứa 20 amino acid (trong đó
có một số amino acid cơ thể người không thể tổng hợp được), vitamin nhóm B và
các nguyên tố vi lượng khác. Đinh lăng lá nhỏ có thành phần chính là nhóm
saponin triterpen, bao gồm: triterpenoid, tannin và flavonoid [34]; 3-O-β-DGlucopyranosil (1→2) β-D-Glukopiranosil, 3-O-β-Drhamnopyranosil (1→2) -βD-rhamnopyranosil (1→3) -β-D-glucopyranosil và 3-O-β-D-glucopyranosil [34];
acid oleanolic [36],.... Trong đó, acid oleanolic là hoạt chất chính trong nhóm
saponin triterpen có trong cây Đinh lăng lá nhỏ [37].
Ở tất cả các bộ phận như rễ, thân, lá đều có chứa saponin nhưng nhiều nhất
là ở vỏ rễ và lá. [6]
Bảng 1.1: Thành phần hóa học chính của rễ và lá cây đinh lăng 3 - 8 năm tuổi thu
thập tại trại Dược liệu, Trung tâm Sâm Việt Nam – Hoocmon, Tp.HCM (1988) [7]
Hợp chất chính (%/dược liệu khô)
Saponin
Lá
Rễ
-
Cắn MeOH
34,94
24,57
-
Cắn n-BuOH
8,425
1,348
Saponin toàn phần
1,647
-
Acid oleanolic
0,434
0,302
-
%/dược liệu khô
2,441
1,047
Sapogenin
Ngoài ra còn có tinh dầu với thành phần chính là β-elemen, α-bergamoten,
4
germacren, γ-bisabolen [42], axit hữu cơ, nhiều nguyên tố vi lượng và đường.
Trong hợp chất saponin có một genin đã xác định được là acid oleanolic. Đặc
biệt trong lá đinh lăng chứa saponin triterpen chiếm 1,65% là một genin dạng
acid oleanolic có tác dụng dược liệu.
Từ lá đinh lăng (Polyscias fruticosa (L.) Harms), Trung tâm Sâm và Dược
liệu thành phố Hồ Chí Minh thuộc viện Dược liệu đã phân lập được 5 hợp chất
polyacetylen là panaxyol, panoxydol, heptadeca - 1,8 (E) - dien - 4,6 diyn - 3,10
diol, heptateca - 1,8 (E) - dien - 4,6 diyn - 3 ol - 10 on và heptadeca - 1,8 (Z) dien - 4,6 diyn - 3 ol - 10 on. Hai hợp chất sau chỉ có trong lá đinh lăng mà chưa
thấy trong các cây khác thuộc chi Panax và họ Araliaceae.[13]
Trong rễ đinh lăng cũng tìm thấy 5 hợp chất polyacetylen, nhưng chỉ có
panoxydol, panaxynol, và heptadeca - 1,8 (E) - dien - 4,6 diyn - 3,10 diol là
trùng với các hợp chất trong lá. Ba chất này có tác dụng kháng khuẩn mạnh và
chống một số dạng ung thư.[13]
CH2
CH
CH
C
C
C
C
CH2
CH
CH2
CH2
CH
CH3
CH2
CH2
CH2
CH2
HO
Panaxynol
CH2
CH
CH
C
C
C
C
CH
CH
HO
CH2
CH
CH3
CH2
CH2
CH2
CH2
CH2
OH
Heptadeca - 1,8 (E) - 4,6 diyn - 3,10 diol
Gần đây nhất, năm 2012, viện hóa sinh biển - viện khoa học và công nghệ
Việt Nam đã phân lập được 3 hợp chất flavonoid từ lá đinh lăng là quercitrin,
afzelin và kaempferol-3-O-rutonosid.[5]
1.1.4. Tác dụng dược lý và công dụng của đinh lăng
Cây đinh lăng hiện nay hầu như đa số người dân chưa biết đến giá trị dược
5
