CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DỰA
VÀO CỘNG ĐỒNG


Cơ sở lý luận
Những nghiên cứu về giáo dục hướng nghiệp cho học
sinh Trung học phổ thông
Những nghiên cứu trên thế giới
Cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề” xuất bản năm 1949 ở
Pháp được xem là cuốn sách đầu tiên nói về hướng nghiệp.
Nội dung cuốn sách đã đề cập đến sự phát triển đa dạng của
các ngành nghề trong xã hội do sự phát triển của công nghiệp
từ đó đã rút ra những kết luận coi giáo dục hướng nghiệp là
một vấn đề quan trọng không thể thiếu khi xã hội ngày càng
phát triển và cũng là nhân tố thúc đẩy xã hội phát triển. Năm
1909, tác giả Frank Parsons khi bàn đến hướng nghiệp cho
HS cho rằng công tác hướng nghiệp cần phải dựa trên năng
lực, năng khiếu, hứng thú, sở thích của mỗi cá nhân; Tác giả,
nhà nghiên cứu giáo dục học người Nga, N.K.Krupskaia đã có
nhiều bài viết (từ năm 1918 đến 1939) khẳng định mối quan
hệ giữa hiệu quả lao động với sự lựa chọn nghề nghiệp của
con người [19]


Vào những năm 1940, nhà tâm lý học Mỹ J.L Holland đã
nghiên cứu và thừa nhận sự tồn tại của các loại nhân cách và
sở thích nghề nghiệp, tác giả đã chỉ ra tương ứng với mỗi kiểu
nhân cách nghề nghiệp đó là một số những nghề nghiệp mà cá
nhân có thể chọn để có được kết quả làm việc cao nhất. Lý
thuyết này của J.L Holland đã được sử dụng rộng rãi nhất

trong thực tiễn hướng nghiệp trên thế giới [45]
Trên cơ sở các luận điểm về hướng nghiệp của C. Mác
và V.I.Lênin các nhà giáo dục Liên xô như B.F.Kapêep; X.la
Batưsep; X.A Sapôrinxki; V.A Pooliacôp trong các tác phẩm
và công trình nghiên cứu của mình đã chỉ ra mối quan hệ giữa
hướng nghiệp và các hoạt động sản xuất xã hội, và nếu sớm
thực hiện giáo dục hướng nghiệp cho thế hệ trẻ thì đó sẽ là cơ
sở để họ chọn nghề đúng đắn, có sự phù hợp giữa năng lực, sở
thích cá nhân với nhu cầu xã hội. Đồng thời các tác giả này
cũng đã trình bày những nguyên tắc, phương pháp thực hành
lao động nghề nghiệp cho HS phổ thông tại các cơ sở học tập
– lao động liên trường [45]
Nói tóm lại, các nghiên cứu của nước ngoài đều khẳng
định tính cần thiết/tầm quan trọng của công tác HN trong nhà
trường phổ thông, cũng như chỉ ra việc lựa chọn ngành nghề


cần theo năng lực và sở thích của bản thân, đồng thời cũng đã
đưa ra những nguyên tắc, phương pháp GDHN cho HS.
Nghiên cứu ở Việt Nam
Nghiên cứu về GDHN cho HS ở trường phổ thông của
Việt Nam cũng được nghiên cứu khá sớm ngay từ những năm
60 của thế kỉ XX. Tuy nhiên, trong thời gian này, chúng ta
chủ yếu kế thừa các thành tựu lí luận và kinh nghiệm thực tiễn
GDHN của Liên Xô (cũ). Quan niệm hướng nghiệp đi đôi với
giáo dục lao động, để từ đó định hướng nghề nghiệp cho HS
được thể hiện rõ trong cuốn “Một số vấn đề giáo dục lao
động”của tác giả Phạm Tất Dong[7]
Đến đầu những năm 80, công tác giáo dục hướng nghiệp
cho HS mới thực sự được nhà nước chú trọng nhiều hơn. Vì

thế, trong thời gian này có nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu về
GDHN cho HS phổ thông như Phạm Tất Dong, Võ Nguyên
Giáp, Nguyễn Thị Bình, Đoàn Chi, Đặng Danh Ánh, Nguyễn
Minh Đường, Nguyễn Văn Hộ ….Các bài viết đã đề cập đến
trách nhiệm của nhà trường trong việc định hướng nghề cho
HS, biện pháp hướng nghiệp cho HS và xây dựng một số cơ
sở lí luận nền tảng về GDHN.


Những năm tiếp theo cũng có khá nhiều nghiên cứu về
GDHN cho HS nói chung và HS THPT, như Phạm Tất Dong,
Nguyễn Trọng Bảo, Đoàn Chi, Cù Nguyên Hanh, Hà Thế
Ngữ, Tô Bá Trọng, Trần Đức Xước, Nguyễn Thế Quảng,
Nguyễn Phúc Chỉnh, Nguyễn Viết Sự, Hà Thế Truyền, Vũ
Văn Tảo, Nguyễn Như Ất, Lưu Đình Mạc, Phạm Huy Thụ,
Phan Thị Tố Oanh, Lê Thị Vân Anh, Nguyễn Toàn, Trần
Khánh Đức… và nhiều hội nghị, hội thảo, các luận án tiến sỹ
có liên quan.
Các nội dung nghiên cứu cơ bản được đề cập đến trong
các công trình là: khái quát các kinh nghiệm hướng nghiệp
của một số nước trên trên giới, đánh giá công tác hướng
nghiệp cho HS ở trường phổ thông; các hình thức GDHN, dạy
nghề trong trường phổ thông; các giải pháp nâng cao chất
lượng giáo dục kĩ thuật và hướng nghiệp ở trường phổ
thông….
Ngoài các đề tài nghiên cứu khoa học, các Hội thảo
nghiên cứu chuyên đề mang tính quốc gia, quốc tế về hướng
nghiệp cũng được tổ chức với sự tham gia của nhiều nhà
chuyên môn, các nhà giáo dục. Cụ thể: Vào năm 2002, tại Hà
Nội đã tổ chức Hội thảo: “ Giáo dục phổ thông và Hướng



nghiệp – Nền tảng để phát triển nguồn nhân lực đi vào công
nghiệp hóa, “Hiện đại hóa đất nước”. Có nhiều bài viết của
các nhà khoa học, nhà nghiên cứu kinh nghiệm tham gia hội
thảo. Các bài viết, tham gia thực sự là những nghiên cứu, tổng
kết có giá trị về lý luận và thực tiễn của giáo dục phổ thông và
hướng nghiệp. Đồng thời cũng chỉ ra các giải pháp nhằm làm
cho GDHN và giáo dục phổ thông phục vụ tốt nhất cho việc
chuẩn bị nguồn nhân lực trong thời kì CNH – HĐH và hội
nhập quốc tế của đất nước [45]
-Những nghiên cứu về giáo dục hướng nghiệp cho học
sinh Trung học phổ thông dựa vào cộng đồng.
Các công trình nghiên cứu chuyên sâu về GDHN dựa
vào cộng đồng thì không nhiều nhưng các nghiên cứu về vai
trò quan trọng của cộng đồng trong việc tham gia vào sự
nghiệp phát triển nhà trường, cũng như các hoạt động giáo
dục của nhà trường, trong đó có hoạt động GDHN thì khá
nhiều. Điển hình có những nghiên cứu sau:
Tác giả Tangri, S. và Moles trong cuốn sách “Cha mẹ và
cộng đồng” đã nghiên cứu và chỉ ra những ảnh hưởng khi cha
mẹ HS tham gia vào quá trình giáo dục con em cùng với nhà


trường. Các khía cạnh tham gia của cha mẹ như: tham gia với
tư cách là trợ lý lớp học, làm tình nguyện viên, hỗ trợ làm bài
tập ở nhà và tạo môi trường giáo dục ở nhà, tham gia tổ chức
các hoạt động giáo dục trong nhà trường và ở cộng đồng .Tác
giả Laura Brannelly và Joan Sullivan-Owomoyela trong cuốn
sách “Thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng đóng góp cho

giáo dục trong các điều kiện xung đột” đề cập đến sự tham
gia của cộng đồng và phát triển mô hình cộng đồng tham gia
vào GD ở các nước đang có chiến sự. Các tác giả đã nghiên
cứu sự tham gia của cộng đồng vào GD trong các hoàn cảnh
chính trị của mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ khác nhau. Các
tác giả đã đưa ra tầm quan trọng và vai trò của cộng đồng
trong việc tham gia vào bối cảnh tái thiết đất nước sau xung
đột và xây dựng lại GD.
Luận án của Cynthia V.C.“Sự tham gia của cha mẹ học
sinh và cộng đồng: một nghiên cứu điển hình”. Tác giả đã
dựa trên sự phân tích một số điển hình, mô tả những cách thức
để tăng cường sự tham gia của CMHS và cộng đồng vào quá
trình GD nhà trường. Nghiên cứu chỉ ra rằng để tăng cường
sự tham gia của CMHS và cộng đồng thì nhà trường phải để


họ tham gia vào quá trình ra quyết định, lập kế hoạch hoạt
động của nhà trường [16]
Nghiên cứu của Bromley H. Kniventon, trên cơ sở khảo
sát 384 thanh thiếu niên (trong đó có 174 nam và 174 nữ) từ
14 đến 18 tuổi đã đưa ra kết luận: Cả nhà trường và gia đình
đều có thể cung cấp những thông tin và hướng dẫn trực tiếp
hoặc gián tiếp ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của
thanh niên. Giáo viên có thể xác định những năng khiếu và
khả năng qua đó khuyến khích học sinh tham gia các hoạt
động ngoại khóa, tham gia lao động hướng nghiệp hoặc tham
gia những cơ sở sản xuất. Phụ huynh học sinh có ảnh hưởng
rất lớn đến việc cung cấp những hỗ trợ thích hợp nhất định
cho sự lựa chọn nghề nghiệp, ngoài ra còn có sự tác động của
anh chị em trong gia đình, bạn bè…[45]

Michael Borchert, trên cơ sở khảo sát 325 học sinh trung
học của trường Trung học Germantown, bang Wisconsin đã
đưa ra nhận xét: trong ba nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến
sự lựa chọn nghề nghiệp là: Môi trường, cơ hội và đặc điểm
cá nhân có ảnh hưởng quan trọng nhất đến sự lựa chọn nghề
nghiệp của học sinh trung học…[45]


Đánh giá chung: Qua các công trình nghiên cứu trong và
ngoài nước cho thấy, các công trình đều khẳng định cần huy
động sự tham gia của cộng đồng cũng như một số kinh
nghiệm tổ chức các hoạt động có sự tham gia của các lực
lượng xã hội, cộng đồng vào hoạt động giáo dục của nhà
trường. Đi sâu về GDHN cho HS, các nhà khoa học đã nghiên
cứu những vấn đề lí luận chung về hướng nghiệp và GDHN,
đã khái quát mục tiêu, nội dung, con đường hướng nghiệp
trong nhà trường phổ thông. Khẳng định vị trí và vai trò quan
trọng của hướng nghiệp và GDHN trong nhà trường THPT.
Chính các nghiên cứu của các tác giả trên là cơ sở lí luận,
thực tiễn cho việc thực hiện GDHN trong nhà trường phổ
thông hiện nay. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về GDHN
cho HS THPT dựa vào cộng đồng thì chưa có nghiên cứu nào.
Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Trung học phổ
thông
Quan niệm về hướng nghiệp và giáo dục hướng
nghiệp
-Quan niệm về hướng nghiệp


Điều 3, Nghị định 75/2006/NĐ-CP Quy định chi tiết và

hướng dẫn thi hành một số điều Luật Giáo dục đã chỉ rõ:
“Hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp tiến
hành trong và ngoài nhà trường để giúp HS có kiến thức về
nghề nghiệp và có khả năng lựa chọn nghề nghiệp trên cơ sở
kết hợp nguyện vọng, sở trường của cá nhân với nhu cầu sử
dụng lao động của xã hội”
Từ góc độ tổ chức lao động, người ta hiểu hướng nghiệp
như là một hình thức giám định lao động, hình thức giám định
có tính chất chẩn đoán. Nói cách khác, hướng nghiệp là công
việc xác lập sự phù hợp nghề của từng con người cụ thể trên
cơ sở nghiên cứu mối tương quan giữa những phẩm chất, đặc
điểm tâm – sinh lí của con người (như là một nhân cách) với
những yêu cầu của một nghề cụ thể (như là một hoạt động).
Song, trong công tác giáo dục, chúng ta hiểu hướng nghiệp ở
khía cạnh khác. Hướng nghiệp là quá trình chuẩn bị cho thế
hệ trẻ đi vào cuộc sống lao động nghề nghiệp. Trong quá trình
đó, phải hình thành ở trẻ sự sẵn sàng tâm lí đi vào lao động
sản xuất trong một nghề cụ thể. Sự sẵn sàng tâm lí đi vào lao
động sản xuất là một khái niệm cơ bản trong lĩnh vực hướng
nghiệp, chứ không phải là một thuật ngữ đơn thuần. Đó là tâm


thế lao động cần thiết phải có của mỗi con người trước khi bắt
tay vào công việc cụ thể. Ở đây, sự sẵn sàng tâm lí được thể
hiện ở nhiều phương diện khác nhau: Sẵn sàng về đạo đức, về
tri thức, về tình cảm, về tư tưởng...Vì vậy, hướng nghiệp
không đơn thuần là việc chuẩn bị cho các em năng lực lao
động, năng lực tiếp thu kĩ thuật sản xuất, mà còn là sự chuẩn
bị về đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, về ý thức và lòng
yêu nghề, về tình cảm gắn bó với nghề...Chúng ta nên hiểu sự

sẵn sàng tâm lí đi vào lao động là một trạng thái tích cực của
nhân cách cụ thể trước nghề nghiệp tương lai [46]
-.Quan niệm về giáo dục hướng nghiệp
Có nhiều định nghĩa khác nhau về giáo dục hướng
nghiệp. Cụ thểAustralia cho rằng, giáo dục hướng nghiệp
trong nhà trường phổ thông là công việc của tập thể sư phạm
nhằm giáo dục HS lựa chọn nghề một cách tốt nhất, phù hợp
giữa nguyện vọng nghề nghiệp của cá nhân với yêu cầu phát
triển kinh tế xã hội và phù hợp giữa năng lực của cá nhân với
yêu cầu của nghề. Hoyt (1987) cho rằng: GDHN là một quá
trình giúp HS đạt được các kiến thức về nghề, biết sử dụng
kiến thức, kĩ năng, và có thái độ cần thiết trong quá trình làm


việc, trong quá trình sản xuất và hài lòng với các hoạt động
khác trong cuộc sống [19]
Tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Minh Đường (2005) đã
định nghĩa: “GD hướng nghiệp là hệ thống những biện pháp
dựa trên cơ sở tâm lí học, sinh lí học, giáo dục học, xã hội học
và nhiều khoa học khác nhằm giúp HS, sinh viên định hướng
nghề nghiệp một cách đúng đắn để có thể lựa chọn nghề cho
phù hợp với nhu cầu xã hội, đồng thời thoả mãn tối đa nguyện
vọng, thích hợp năng lực, sở trường và điều kiện tâm sinh lí
cá nhân cũng như hoàn cảnh sống của mỗi người để có thể
phát triển đến đỉnh cao trong nghề nghiệp, cống hiến được
nhiều cho xã hội cũng như tạo lập được cuộc sống tốt đẹp hơn
cho bản thân” [19]
Tác giả Đặng Danh Ánh (2010): “GDHN là hoạt động
phối hợp giữa nhà trường, gia đình, trong đó tập thể sư phạm
nhà trường giữ vai trò quyết định nhằm giúp HS chọn nghề

trên cơ sở khoa học”[3, Tr.122]
Trên cơ sở các định nghĩa trên, chúng tôi cho rằng:
GDHN là hệ thống các hoạt động phối hợp giữa nhà trường,
gia đình và xã hội trong đó nhà trường đóng vai trò chủ đạo


trong việc trang bị cho HS các tri thức, kĩ năng và thái độ cần
thiết để trên cơ sở đó HS lựa chọn nghề phù hợp với khả
năng, tính cách, sở thích, giá trị của bản thân, cũng như điều
kiện hoàn cảnh của gia đình, nhu cầu của địa phương, của xã
hội.
Vai trò của hướng nghiệp và giáo dục hướng nghiệp
cho học sinhTrung học phổ thông
Điều 27, Luật Giáo dục quy định: “Giáo dục trung học
phổ thông nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những
kết quả của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ
thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và
hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa
chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung
cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”.
Chương trình giáo dục phổ thông mới nhất (2017) quy
định: Mục tiêu của giáo dục trung học phổ thông là “giúp học
sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết
đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả
năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn
nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và


hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc
tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với

những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng
công nghiệp mới”.
Từ mục tiêu đổi mới giáo dục này có thể thấy vị trí quan
trọng của công tác hướng nghiệp và GDHN cho HS THPT.
Giáo dục hướng nghiệp phải trở thành một trong những nội
dung giáo dục quan trọng trong nội dung chương trình giáo
dục phổ thông. Giáo dục hướng nghiệp có ý nghĩa quan trọng
góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng
học sinh sau trung học cơ sở cũng như sau trung học phổ
thông. Mục đích chủ yếu của GDHN là phát hiện, bồi dưỡng
tiềm năng sáng tạo của cá nhân HS; giúp HS hiểu mình và
hiểu yêu cầu của nghề; sẵn sàng tâm lý đi vào những nghề mà
các thành phần kinh tế trong xã hội đang cần nhân lực. Nhiệm
vụ của GDHN cho HS phổ thông là giáo dục thái độ lao động
và ý thức đúng đắn với nghề nghiệp; giúp HS làm quen với
một số nghề phổ biến trong xã hội và các nghề truyền thống
của địa phương; tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề
nghiệp của từng HS để khuyến khích, hướng dẫn và bồi


dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất; động viên HS đi
vào những nghề, những nơi đang cần.
Giáo dục hướng nghiệp luôn hướng vào sử dụng hợp lí
tiềm năng lao động trẻ tuổi của đất nước. Từ đó, nâng cao
năng suất lao động của xã hội. Đưa thanh thiếu niên vào đúng
vị trí lao động nghề nghiệp, giúp họ phát huy được hết năng
lực, sở trường lao động, phát triển lao động, phát triển cao
những hứng thú nghề nghiệp, làm nảy nở óc sáng tạo trong
lao động là việc làm hết sức quan trọng đối với hướng nghiệp.
Làm như vậy, nghề nghiệp không phải chỉ là nơi kiếm sống,

mà còn là nơi thể hiện nhân cách, phát triển tài năng, cống
hiến sức lực và trí tuệ cho công cuộc xây dựng đất nước. Để
đảm bảo vai trò kinh tế của hướng nghiệp, trường phổ thông
phải gắn mục tiêu đào tạo với những mục tiêu kinh tế - xã hội.
Sự phát triển kinh tế - xã hội phụ thuộc rất nhiều vào việc
chuẩn bị cho thế hệ trẻ đi vào lao động sản xuất, đi vào sự
phân công lao động trong phạm vi cả nước và từng địa
phương. Hướng nghiệp có vai trò quan trọng đối với công
việc này, bởi vì thông qua đó, hướng nghiệp là một trong
những yếu tố làm đồng bộ hóa đội ngũ lao động nghề nghiệp,


phân bố lại lực lượng lao động xã hội, chuyên môn hóa tiềm
năng lao động trẻ tuổi.
Thông qua các hoạt động GDHN, học sinh có sự hiểu
biết về tính chất của ngành nghề mà mình hướng tới, biết
phân tích thị trường hoạt động và tháo gỡ vướng mắc hoặc rèn
luyện bản thân từ đó, mỗi học sinh tự xác định được đâu là
nghề nghiệp phù hợp hoặc không phù hợp với mình cũng như
phù hợp với yêu cầu của nghề, của xã hội….
Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Trung học phổ
thông ảnh hưởng đến việc chọn nghề
Ở lứa tuổi THPT, hoạt động học tập vẫn chi phối gần
như toàn bộ đời sống tâm lí của học sinh. Tuy nhiên, càng về
cuối bậc học này, học sinh càng hướng sự quan tâm của mình
nhiều hơn vào những dự định tương lai, mà cụ thể nhất là dự
định nghề nghiệp. Đối với học sinh THPT, việc chọn ngành,
chọn nghề là nghiêm túc, trực tiếp và cấp bách vì điều này có
liên quan đến toàn bộ kế hoạch đường đời của các em.
Tất cả mọi học sinh THPT, theo cách này hay cách khác

đều vấp phải cùng các vấn đề về tâm sinh lý ảnh hưởng đến
sự lựa chọn nghề nghiệp của các em mà các nhà giáo dục cần


phải hiểu để có những tư vấn, hỗ trợ cần thiết, như: sự phát
triển tự ý thức, tính tích cực xã hội, sự phát triển trí tuệ, định
hướng giá trị…. Qua tổng kết các nghiên cứu có liên quan,
chúng tôi thấy có một số đặc điểm tâm sinh lý sau ảnh hưởng
đến lựa chọn nghề nghiệp của các em [21], [24],[25],[31],[33]
Sự phát triển của tự ý thức: Ý thức về “cái Tôi”; Ý thức
về những thuộc tính và phẩm chất tâm lí của mình; Biểu hiện
đặc trưng là học sinh nhận thức được những đặc điểm và
phẩm chất của mình trong xã hội, trong cộng đồng. Ở mức
cao hơn, đó là khả năng tự đánh giá bản thân theo những
chuẩn mực xã hội trên bình diện thể chất, tâm lí, đạo đức.
Điều này tạo thuận lợi cho các em khi lựa chọnnghề nghiệp
phù hợp với khả năng, tính cách, hứng thú…của mình.
Tính tích cực xã hội: HS THPT có xu hướng mở rộng
các mối quan hệ xã hội ra ngoài nhà trường, ngoài gia đình.
Các em quan tâm nhiều hơn đến tình hình kinh tế, chính trị,
xã hội trên thế giới và trong nước. Các em thích tham gia vào
các hoạt động cộng đồng, hoạt động xã hội, các hoạt động bên
ngoài nhà trường… Chính vì thế, các em đã tích lũy được
vốn tri thức nhất định về khoa học tự nhiên và khoa học xã
hội, có kĩ năng sống ở nhiều khía cạnh… vì thế, các em có thể


đánh giá và có cách nhìn nhận riêng về thế giới, về con người
và về bản thân. Tuy nhiên thế giới quan này của các em chưa
đạt được mức độ sâu sắc và bền vững. Điều này có ảnh hưởng

nhất định đến việc lựa chọn nghề nghiệp của các em.

Định hướng giá trị nghề nghiệp của học sinh THPT
Một số nghiên cứu gần đây trên học sinh THPT Việt
Nam về đặc điểm tâm lí của hoạt động chọn nghề cho thấy,
đặc điểm chung nổi bật là đa số học sinh chưa có hiểu biết
đầy đủ và chính xác về những thông tin cần thiết cho hoạt
động chọn nghề, chất lượng thông tin phiến diện, bề ngoài.
Trong khi đó, hiểu biết của học sinh về đặc điểm yêu cầu của
nghề, các điểm mạnh/yếu trong phẩm chất/năng lực của bản
thân lại thiếu chính xác, chưa sâu sắc và không đầy đủ. Phần
lớn học sinh THPT chưa đánh giá đúng ý nghĩa của việc chọn
nghề, thường chủ yếu quan tâm đến những giá trị kinh tế,
bằng cấp của nghề. Nhiều học sinh tuy đã chọn cho mình một
nghề nhưng còn dao động, chưa tin tưởng vào sự lựa chọn của
mình. Tính tích cực thể hiện trong hoạt động chọn nghề của
một bộ phận học sinh chưa cao, thay vì tích cực tìm hiểu về


nghề thì nhiều em lại chỉ chú tâm vào học các môn sẽ phải thi
để đạt nguyện vọng nghề nghiệp.
Các nghiên cứu về định hướng giá trị nghề nghiệp gần
đây ở học sinh THPT Việt Nam cho thấy, ngày nay, học sinh
có khuynh hướng lựa chọn những nghề liên quan đến lĩnh vực
kinh tế hay những nghề sau này có khả năng cho thu nhập
cao, như: ngân hàng, ngoại thương, kiến trúc, xây dựng…
Nhưng học sinh của chúng ta hiểu biết rất ít về thế giới nghề
nghiệp, đặc điểm và giá trị đích thực của từng nghề, do đó
việc chọn nghề chủ yếu vẫn là ngẫu nhiên. Điều này có thể
dẫn đến những trải nghiệm phức tạp, liên quan với những sự

vỡ mộng trong nghề nghiệp sau này, dẫn đến những xung đột
nội tâm nặng nề. Ở đây, tâm lí một chiều ở cha mẹ và ở bản
thân học sinh “hết phổ thông phải học lên đại học” sẽ có ảnh
hưởng tiêu cực đến học sinh nếu điều đó không thực hiện
được. Một trong những điều kiện quan trọng để học sinh
THPT có thể lựa chọn cho mình một nghề phù hợp là sự tự
nhận thức, tự đánh giá đúng những năng lực và phẩm chất
hiện có của bản thân. Ở đây, ngoài hoạt động học tập trên lớp,
các hoạt động ngoài giờ lên lớp, các hoạt động ngoại khóa
hay các hoạt động xã hội công ích có vai trò đáng kể vì chúng


giúp học sinh phát hiện được những năng lực tiềm ẩn của bản
thân, mà, có thể những lúc khác học sinh không có được cơ
hội đó. Đây là điều các bậc cha mẹ cần biết để quan tâm ủng
hộ con cái tham gia càng nhiều càng tốt vào các hoạt động xã
hội công ích khác ngoài hoạt động học tập.
Các con đường giáo dục hướng nghiệp cho học sinh
Trung học phổ thông
Chương trình giáo dục phổ thông mới quy định: “giáo
dục hướng nghiệp được thực hiện thông qua tất cả các môn
học và hoạt động giáo dục, tập trung ở các môn Công nghệ,
Tin học, Khoa học tự nhiên, Nghệ thuật, Giáo dục công dân ở
trung học cơ sở, các môn học ở trung học phổ thông và Hoạt
động trải nghiệm cùng với nội dung giáo dục của địa phương.
Hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông
được thực hiện thường xuyên và liên tục trong đó tập trung vào
các năm học cuối của giai đoạn giáo dục cơ bản và toàn bộ
thời gian của giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp”.
Như vậy có thể thấy, tất cả các môn học, các hoạt động

giáo dục được tổ chức trong và ngoài nhà trường đều hướng
đến giáo dục hướng nghiệp cho HS THPT, trong đó các hoạt


động giáo dục hay gọi theo cách gọi mới là hoạt động trải
nghiệm, hướng nghiệp giữ vai trò chủ đạo.“Thông qua các
chủ đề sinh hoạt tập thể, hoạt động lao động sản xuất, câu lạc
bộ hướng nghiệp và các hoạt động định hướng nghề nghiệp
khác, học sinh được đánh giá và tự đánh giá về năng lực, sở
trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp; được rèn luyện
phẩm chất và năng lực để thích ứng với nghề nghiệp mai sau”
[5]
Từ những định hướng trên trong Chương trình giáo dục
phổ thông mới, có thể thấy có 4 con đường cơ bản sau để
GDHN cho HS THPT:
Hướng nghiệp qua dạy học các bộ môn văn hóa, khoa
học cơ bản nhằm khai thác mối liên hệ giữa kiến thức môn
học với các ngành nghề, gắn nội dung của bài học với cuộc
sống sản xuất bằng cách tích hợp, lồng ghép những kiến thức
môn học với kiến thức nghề nghiệp giúp cho HS hiểu biết
những vấn đề liên quan đến các ngành nghề trong xã hội, phát
hiện và bồi dưỡng những năng khiếu của HS. Qua các môn
văn hóa, GV có thể giới thiệu cho HS các nghề cơ bản có liên
quan trực tiếp tới môn học, những khả năng và thành tựu cũng
như sự phát triển của một số ngành nghê chủ yếu trong lĩnh


vực công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ và công nghệ thông
tin. Cũng qua các môn văn hóa, GV có thể giúp HS biết được
những yêu cầu về kiến thức và kỹ năng của một số ngành

nghề trong các lĩnh vực liên quan tới môn học như lĩnh vực
sinh học, vật lý, hóa học, nghệ thuật, công nghệ… Từ đó HS
có thêm thông tin để lựa chọn nghề tương lai sao cho vừa phù
hợp với khả năng học lực, sở thích, sở trường của bản thân
vừa phù hợp với nhu cầu lao động của một số ngành nghề
chính trong xã hội.
(ii)Học nghề ở trường Trung tâm hướng nghiệp dạy
nghề theo năng lực, sở thích của bản thân trong năm học lớp
11 nhằm trang bị cho HS những kiến thức, kĩ năng lao động
cần thiết và tạo cơ hội cho HS củng cố nội dung lí thuyết, vận
dụng kiến thức, kĩ năng đã học ở môn học vào thực tiễn đời
sống và sản xuất trong các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp,
dịch vụ và tin học.... Qua đó, giúp các em làm quen với hoạt
động lao động nghề nghiệp, chuẩn bị tích cực cho học sinh
bước vào cuộc sống lao động và định hướng nghề nghiệp cho
các em.
(iii)Hướng nghiệp qua các buổi sinh hoạt hướng nghiệp,
tư vấn nghề do các trường Đại học, Cao đẳng tổ chức nhằm


mục đích giới thiệu cho HS những ngành nghề chủ yếu, cơ
bản của đất nước, những ngành nghề mà Nhà nước đang cần
phát triển một cách hệ thống; Những đặc điểm, yêu cầu của
nghề…; Những thông tin đào tạo và hướng phát triển kinh tế
của đất nước, của địa phương, tư vấn chọn nghề cho HS. Trên
cơ sở nhận thức, HS hình thành hứng thú đối với nghề , có cơ
sở khoa học để lựa chọn nghề tương lai phù hợp với năng lực,
hứng thú, sở thích của cá nhân và phù hợp với nhu cầu nhân
lực của địa phương, của xã hội. Đây chính là con đường quan
trọng nhất trong việc GDHN cho HS.

(iv) Hướng nghiệp qua các hoạt động ngoại khóa, thăm
quan các cơ sở sản xuất... Qua tham gia hoạt động ngoại khóa,
HS có cơ hội để khám phá khả năng, sở thích, cá tính và giá trị
sống của bản thân. Trong các trường THPT, tùy vào điều kiện
và khả năng có thể tổ chức các lớp ngoại khóa về công nghệ
(làm vườn, trồng cây cảnh, điện tử, vẽ kĩ thuật, cơ khí…), tin
học, nghệ thuật, hoạt động xã hội… để cho những HS có xu
hướng và năng khiếu trong từng lĩnh vực trên tham gia hoạt
động. Bên cạnh đó, nhà trường nên tổ chức cho HS tham quan
các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo nghề
… nhằm tạo điều kiện cho HS được tận mắt quan sát cơ chế


vận hành trong sản xuất, thao tác của người lao động và các
sản phẩm của quá trình lao động. Nhờ đó, HS hiểu rõ hơn đối
tượng lao động cũng như yêu cầu lao động của ngành nghề từ
đó khơi dậy ở các em hứng thú đối với nghề nghiệp.
-Nội dung và phương pháp giáo dục hướng nghiệpcho
học sinh Trung học phổ thông
Nội dung giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT
Chương trình giáo dục phổ thông mới, 2017 qui định:
Giáo dục hướng nghiệp bao gồm toàn bộ các hoạt động của
nhà trường phối hợp với gia đình và xã hội nhằm trang bị kiến
thức, hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học
sinh, từ đó giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với
năng lực, tính cách, sở thích, quan niệm về giá trị của bản
thân, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của gia đình và phù
hợp với nhu cầu của xã hội. Giáo dục hướng nghiệp có ý
nghĩa quan trọng góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn
diện và phân luồng học sinh sau trung học cơ sở cũng như sau

trung học phổ thông.


Trên cơ sở mục tiêu chung, Chương trình giáo dục phổ
thông mới cũng qui định cụ thể những yêu cầu cần đạt về
GDHN đối với HS THPT:
Giới thiệu được một số công việc/nghề truyền thống ở
địa phương và/hoặc một số nghề phổ biến ở Việt Nam;
Chỉ ra được vai trò kinh tế đối với xã hội của một số
nghề/nhóm nghề;
Chỉ ra được một số điểm mạnh và điểm yếu, sở thích,
khả năng có liên quan đến nghề nào đó và bước đầu có ý thức
rèn luyện một số năng lực và phẩm chất cần có của người lao
động;
Phân tích được các chương trình học, các cơ sở đào tạo...
liên quan đến nghề nghiệp tương lai;
Lựa chọn được hướng đi phù hợp cho bản thân khi kết
thúc giáo dục phổ thông và lập được kế hoạch học tập và rèn
luyện phù hợp với hướng đi đã chọn;
Xác định được con đường phát triển nghề nghiệp của
bản thân.