NGUYỄN QUỐC TẤN

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

***

NGUYỄN QUỐC TẤN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

QUẢN LÍ DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP NHÀ GIÁO
TẠI HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

***
KHÓA HỌC: 2016 - 2018

HÀ NỘI, 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

NGUYỄN QUỐC TẤN

QUẢN LÍ DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP NHÀ GIÁO
TẠI HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 8 14 01 14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học
PGS. TS Đặng Thành Hưng

HÀ NỘI, 2018


i

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng Sau đại học trường Đại học Sư phạm
Hà Nội 2 và các thầy (cô) giáo tham gia đào tạo lớp Cao học Quản lí giáo dục
K20 đã tận tình giảng dạy, quan tâm và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và
nghiên cứu.
Tôi xin bày tỏ sự kính trọng, biết ơn sâu sắc tới PGS-TS Đặng Thành
Hưng - Người thầy đã tận tình chỉ bảo, trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong
quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo nhà trường, GV của
các trường Phổ thông trên địa bàn huyện Đông Anh (Hà Nội), các bạn bè,
đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành
Luận văn này.
Do điều kiện nghiên cứu và thực hiện đề tài còn hạn chế, Luận văn
không tránh khỏi thiếu sót. Tôi rất mong nhận được các ý kiến đóng góp của
các thầy (cô) giáo và các bạn đồng nghiệp.
Hà Nội, tháng 7 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Quốc Tấn


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin xam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số
liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, được các tác giả và
đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kì một
công trình khoa học nào khác trong lĩnh vực này.
Hà Nội, tháng 7 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Quốc Tấn


3

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii
DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH .................................................................... viii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài........................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu................................................................................. 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................... 3

4. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3
6. Giới hạn của đề tài .................................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 4
8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP NHÀ GIÁO Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............................................................................
6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................ 6
1.1.1. Nghiên cứu về quản lí dạy học ở trường trung học phổ thông ....... 6
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực nghề nghiệp của nhà giáo
trung học phổ thông .................................................................................. 7
1.2. Phát triển năng lực nghề nghiệp của nhà giáo trung học phổ thông ...... 8
1.2.1. Một số khái niệm............................................................................. 8
1.2.2. Nội dung và cấu trúc chung năng lực nghề nghiệp nhà giáo
trung học phổ thông ................................................................................ 13


4

1.3. Quản lídạy học theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp .................
18
1.3.1. Bản chất của dạy học ở trung học phổ thông ................................ 18
1.3.2. Bản chất, nguyên tắc và nội dung quản lí dạy học theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp .............................................................. 20
1.4. Những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến quản lí dạy học theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp nhà giáo ở trường trung học phổ thông ... 27
1.4.1. Các yếu tố quản lí.......................................................................... 27
1.4.2. Các yếu tố chuyên môn ................................................................. 28

1.4.3. Các yếu tố vật chất - kĩ thuật......................................................... 29
Kết luận chương 1 ....................................................................................... 29
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT
HUYỆN ĐÔNG ANH THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...............................................
31
2.1. Thực trạng giáo dục THPT tại huyện Đông Anh thành phố Hà Nội ... 31
2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội và định hướng phát triển giáo dục của
thành phố Hà Nội .................................................................................... 31
2.1.2. Thực trạng phát triển các trường THPT trên địa bàn huyện Đông
Anh thành phố Hà Nội ............................................................................ 33
2.2. Thực trạng quản lídạy học theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp
nhà giáo THPT ở huyện Đông Anh thành phố Hà Nội...................................
38
2.2.1. Quản lí hoạt động dạy học của GV ............................................... 38
2.2.2. Bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trong quản lí dạy học ..... 43
2.2.3. Các hình thức khuyến khích phát triển năng lực nghề nghiệp
trong quản lí dạy học............................................................................... 46
2.2.4. Quản lí cơ sở vật chất của dạy học ............................................... 48
2.2.5. Bồi dưỡng năng lực quản lí dạy học theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp nhà giáo ........................................................................ 50


5

2.3. Đánh giá chung nhận thức về các biện pháp quản lídạy học theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp......................................................................
51
2.3.1. Nhận thức của GV ...........................................................................
51

2.3.2. Nhận thức của CBQL cấp trường ................................................. 52
2.3.3. Nhận thức của CBQL cấp trên trường .......................................... 53
2.3.4. Thuận lợi ....................................................................................... 54
2.3.5. Khó khăn ....................................................................................... 54
Kết luận chương 2 ....................................................................................... 55
Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP NHÀ GIÁO TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở HUYỆN ĐÔNG ANH, HÀ NỘI ................ 57
3.1. Nguyên tắc lựa chọn biện pháp ............................................................ 57
3.1.1. Tính kế thừa và phát triển ............................................................. 57
3.1.2. Tính tham gia và hợp tác............................................................... 57
3.1.3. Tính hệ thống ................................................................................ 57
3.1.4. Tính ưu tiên phát triển năng lực nhà giáo ..................................... 57
3.2. Các biện pháp quản lí dạy học ............................................................. 57
3.2.1. Thực hiện các hoạt động bồi dưỡng và truyền thông về quản lí
dạy học theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp nhà giáo .............. 57
3.2.1.1. Mục tiêu của biện pháp .............................................................. 57
3.2.2. Tổ chức các hoạt động khuyến khích phong trào tham gia, chia
sẻ, học hỏi lẫn nhau về kinh nghiệm dạy học và quản lí dạy học qua
sinh hoạt tổ chuyên môn ......................................................................... 61
3.2.3. Xây dựng chế độ khuyến khích tự học, nghiên cứu khoa học và
sáng tạo nghề nghiệp của nhà giáo.......................................................... 68


6

3.2.4. Thực hiện các hoạt động hợp tác với các nhà quản lí và nhà giáo
trung học phổ thông giỏi ở các trường khác để tạo cơ hội phát triển
năng lực nghề nghiệp .............................................................................. 78
3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lí........ 80

3.3.1. Quá trình khảo nghiệm.................................................................. 80
3.3.2. Kết quả khảo nghiệm .................................................................... 80
Kết luận chương 3 ....................................................................................... 84
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 88
PHỤ LỤC


vii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

BGH

Ban giám hiệu

CBQL

CBQL

CNH - HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

GD&ĐT


Giáo dục và đào tạo

GV

GV

HĐND

Hội đồng nhân dân

MTTQ

Mặt trận Tổ quốc

NXB GD

Nhà xuất bản giáo dục

QLDH

Quản lí dạy học

QLGD

Quản lí giáo dục

QLNT

Quản lí nhà trường


THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

UBND

Ủy ban nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


8


9

DANH MỤC BẢNG VÀ HÌNH
Bảng
Bảng 2.1. Số lượng học sinh, GV, CBQL 05 trường THPT huyện Đông
Anh thành phố Hà Nội năm học 2016 - 2017 ................................. 34
Bảng 2.2. Thống kê chất lượng học sinh của các trường THPT công lập
trên địa bàn huyện Đông Anh thành phố Hà Nội năm học 20172018................................................................................................. 34
Bảng 2.3. Đội ngũ GV THPT trên địa bàn huyện Đông Anh thành phố Hà Nội
năm học 2016 - 2017 .........................................................................

35
Bảng 2.4. Tình hình đội ngũ CBQL ở các trường THPT huyện Đông Anh thành
phố Hà Nội năm học 2016-2017.........................................................
36
Bảng 2.5.Cơ sở vật chất của các trường THPT Đông Anh thành phố Hà
Nội năm học 2016-2017 ................................................................. 37
Bảng 2.6. Thực trạng phân công giảng dạy cho đội ngũ GV.......................... 39
Bảng 2.7. Quản lí thực hiện chương trình giảng dạy ...................................... 40
Bảng 2.8. Quản líhoạt động dạy học trên lớp ................................................. 41
Bảng 2.9. Trình độ chuyên môn và nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn của các
nhà giáo THPT tại huyện Đông Anh thành phố Hà Nội ................ 43
Bảng 2.10. Tổng hợp ý kiến nhận xét của cán bộ, GV về đánh giá của Ban
giám hiệu nhà trường ...................................................................... 45
Bảng 2.11. Đánh giá của 80 GV về các biện pháp quản lí dạy học ................ 51
Bảng 2.12. Đánh giá của 20 CBQL về các biện pháp quản lí dạy học ........... 52
Bảng 2.13. Đánh giá của 10 lãnh đạo, chuyên viên Sở GD về các biện pháp
quản lídạy học mà Ban giám hiệu nhà trường đã thực hiện ........... 53
Bảng 3.1. Đánh giá của GV về các biện pháp quản lí nhằm phát triển năng
lực nghề nghiệp cho đội ngũ GV THPT ......................................... 80
Bảng 3.2. Đánh giá của CBQL về các biện pháp quản lí nhằm phát triển
năng lực nghề nghiệp cho đội ngũ GV THPT ................................ 81


9

Hình
Hình 1.1. Cấu trúc năng lực nghề nhà giáo..................................................... 14
Hình 3.1. Các đánh giá Rất cần thiết..................................................................
83
Hình 3.2. Các đánh giá Rất khả thi ....................................................................

84


1


2

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết số 29-NQ/TW về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” (2013)
[22] đã chỉ ra nhiệm vụ nâng cao chất lượng giáo dục (CLGD), trước hết là
chất lượng đội ngũ nhà giáo (ĐNNG) và CBQL giáo dục (CBQL)... Hiệu quả
dạy học, hiệu quả quản lí đều trực tiếp phụ thuộc vào họ. Nghị quyết cũng chỉ
rõ những yếu kém trong quản lí nhà trường. Đó chính là vấn đề thực tiễn bức
xúc của quản lí giáo dục (QLGD) và quản lí nhà trường (QLNT). Nhiều yếu
kém về dạy học và giáo dục có phần lỗi của quản lí.
Năng lực nghề nghiệp (NLNN) của nhà giáo tuy luôn được nhắc đến và
đề cao trong đào tạo sư phạm, bồi dưỡng và làm việc tại nhà trường, nhưng đó
lại là vấn đề nổi cộm nhất trong giáo dục. Nhiều nhà giáo thiếu tri thức khoa
học giáo dục, kĩ năng dạy học cần thiết nên khó khăn khi đổi mới phương
pháp dạy học.Thiếu văn hóa nghề nghiệp nên chưa thể hiện rõ tính chuyên
nghiệp cao. Đạo đức nghề nghiệp cũng có nhiều biểu hiện vi phạm được phản
ánh rất nhiều trên truyền thông đại chúng. Trong giai đoạn đào tạo, trường sư
phạm chưa quan tâm đúng mức đến đào tạo kĩ năng, giáo dục năng lực
chuyên nghiệp. Trong bồi dưỡng cũng có tình trạng như vậy, giỏi lắm thì phổ
biến các bài bản kĩ thuật có sẵn chứ không đào tạo được kĩ năng.Vậy tại
trường, nơi nhà giáo hành nghề hàng ngày, vì sao sự tiến bộ nghề nghiệp, nhất

là năng lực, lại chậm trễ - đó là điều dễ hiểu.Cái gốc hổng nhiều thì khó phát
triển. Tuy vậy có thể khắc phục phần nào nhược điểm này nếu quản lí dạy học
cấp trường quan tâm hơn đến bồi dưỡng và phát triển năng lực của nhà giáo
ngay trong nhiệm vụ thực tiễn của họ. Tức là giúp họ học bằng trải nghiệm.
Trong mọi lĩnh vực, có kiểu quản lí làm người ta cùn đi và tụt lùi,
nhưng có kiểu quản lí làm người ta tiến bộ và thỏa mãn nghề nghiệp. Ở nhà
trường cũng vậy. Dạy học là nghề của nhà giáo. Quản lí dạy học hiệu quả là


vừa giúp học sinh thành công vừa giúp nhà giáo thành công trong nghề.Đó là
vấn đề thực tiễn cần phải quan tâm.
Về lí luận, đã có nhiều luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu quản lí dạy
học (QLDH) ở nhà trường trung học phổ thông (THPT). Chẳng hạn những
nghiên cứu của Phan Văn Thanh (2012) [69], Nguyễn Thị Hà Thanh (2004)
[68], Đồng Văn Thắng (2016) [67]... Có cả những công trình bàn đến QLDH
môn học như QLDH tiếng Anh [59] [49] v.v… Một số nghiên cứu khác xem
xét những vấn đề QLDH có liên quan đến Chuẩn GV hoặc chuẩn trường
THPT quốc gia. Ví dụ các công trình của Hà Văn Út (2013) [76], Ngô Anh
Tú (2011) [72], Trần Văn Thắm (2010) [65], Phạm Quang Nhớ (2010) [58]
Quảng Thành Nghĩa (2010) [56] v.v...
Điểm qua như vậy thấy rằng vấn đề QLDH ở THPT được xem xét
nhiều nhưng đa số các nghiên cứu còn mang tính kinh nghiệm, chưa rõ ý
tưởng khoa học khi giải quyết vấn đề. Ví dụ ý tưởng “theo yêu cầu đổi mới
giáo dục” hay “trong bối cảnh đổi mới giáo dục” (Trần Thị Thanh Huyền
(2016) [32], Châu Hoàng Dũng (2006) [19]), thực chất là không có nghĩa gì.
Rất hiếm những công trình thể hiện lí thuyết, cách tiếp cận rõ ràng, mới mẻ,
chẳng hạn như luận văn của Ngô Đức Lợi (2016) [55] đã giải quyết vấn đề
QLDH hướng vào phát triển năng lực người học, Tăng Dương Công (2015)
[13] bàn về QLDH theo tiếp cận năng lực v.v... Tuy nhiên tiếp cận năng lực ở
đây lại là định hướng của dạy học chứ không phải của quản lí.

Trong bối cảnh đó đề tài: “Quản lí dạy học ở trường trung học phổ
thông theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp nhà giáo tại huyện
Đông Anh thành phố Hà Nội” được lựa chọn để thực nghiên cứu luận văn
thạc sĩ Quản lí giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học ở trường THPT theo hướng phát
triển năng lực nghề nghiệp nhà giáo tại huyện Đông Anh thành phố Hà Nội,
góp phần nâng cao hiệu quả QLNT và năng lực nghề nghiệp của nhà giáo.


3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Các quan hệ quản lí trong nhà trường có liên quan đến dạy học ở
trường trung học phổ thông tại huyện Đông Anh thành phố Hà Nội.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Các hoạt động và quan hệ quản lí có liên quan đến dạy học ở một số
trường trung học phổ thông của huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội.
4. Giả thuyết khoa học
Lâu nay QLDH ở trường THPT thường tách rời với nhiệm vụphát triển
năng lực nghề nghiệp của GV và cgủ yếu nhằm đạt kết quả học tập tốt. Trong
khi đó QLDH chính là môi trường tác động trực tiếp nhất và hiệu quả đến sự
phát triển năng lực của GV. Nếu các biện pháp quản lí dạy học khuyến khích
được tính tự chủ và chịu trách nhiệm nghề nghiệp của nhà giáo trong hoạt
động dạy học, sinh hoạt chuyên môn và hướng dẫn họ rèn luyện nghề nghiệp
thường xuyên thì chúng sẽ ảnh hưởng tích cực đến hiệu lực quản lí và góp
phần thúc đẩy sự tiến bộ năng lực nghề nghiệp của nhà giáo.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Xác định cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo hướng phát triển
năng lực nghề nghiệp nhà giáo ở trường trung học phổ thông
5.2. Đánh giá thực trạng quản lí dạy học theo hướng phát triển năng lực

nghề nghiệp nhà giáo ở một số trường trung học phổ thông của huyện Đông
Anh, Hà Nội.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp nhà giáo ở trường trung học phổ thông.
5.4. Tổ chức đánh giá các biện pháp quản lí dạy học bằng phương pháp
chuyên gia.
6. Giới hạn của đề tài
- Khảo sát thực trạng được thực hiện tại 05 trường trung học phổ thông
của huyện Đông Anh, Hà Nội.


- Quản lí dạy học được giới hạn ở nhiệm vụ dạy học của nhà giáo,
không bao hàm nhiệm vụ học tập của học sinh.
- Năng lực nghề nghiệp được giới hạn ở các năng lực chung.
- Các biện pháp quản lí dạy học được áp dụng ở cấp trường.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp phân tích, tổng hợp, chọn lọc các quan điểm, lí thuyết,
quan điểm khoa học có liên quan đến các vấn đề dạy học, quản lí dạy học,
năng lực, năng lực nghề nghiệp nhà giáo THPT.
- Phương pháp so sánh, tổng hợp, khái quát hóa lí luận để xây dựng hệ
thống khái niệm và căn cứ lí luận.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn CBQL cấp trường,
GV, học sinh THPT.
- Phương pháp quan sát các hoạt động liên quan đến dạy học và hoạt
động quản lí nhà trường THPT.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lí dạy học, phân tích, đánh
giá hồ sơ quản lí của trường THPT.
7.3. Các phương pháp khác

- Phương pháp sử dụng các công thức toán học, thống kê để xử lí số
liệu, đánh giá và trình bày các kết quả nghiên cứu.
- Phương pháp chuyên gia nhằm mục đích lấy ý kiến đánh giá và thẩm
định các biện pháp quản lí dạy học theo hướng phát triển NLNNNG.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo luận văn
gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp nhà giáo ở trường trung học phổ thông.


Chương 2: Thực trạng quản lí dạy học theo hướng phát triển năng lực
nghề nghiệp ở một số trường trung học phổ thông huyện Đông Anh thành phố
Hà Nội.
Chương 3: Các biện pháp quản lí dạy học theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp nhà giáo trường trung học phổ thông ở huyện Đông Anh
thành phố Hà Nội.


Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ DẠY
HỌC
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP NHÀ
GIÁO Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu về quản lí dạy học ở trường trung học phổ thông
Một số vấn đề lí luận chung về quản lí và QLGD đã được xem xét bởi
Harold Kootz, Cyri O’donnell, Heinz Weihrich (1994)[27], Paul Hersey,
Kenneth Blanchard (1995)[60], Nguyễn Thị Doan, Đỗ Minh Cương, Phương
Kì Sơn (1996)[18], Đặng Thành Hưng (2013)[44], (2010)[42][41], Trần Kiểm
(2006)[52], (1997)[51], Nguyễn Ngọc Quang (1989)[62], Nguyễn Quốc Chí,

Nguyễn Thị Mĩ Lộc (2005)[9], Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Thành Vinh
(2011)[5] v.v... Họ đã mô tả các lí thuyết quản lí, các cách tiếp cận cơ bản, lí
luận quản lí giáo dục (QLGD) và quản lí nhà trường (QLNT), phương pháp
và các chức năng quản lí, bản chất của QLGD và QLNT v.v..., trong đó đã
bàn đến quản lí dạy học (QLDH). QLDH thường được nhất trí xem như khâu
trung tâm của QLNT và là quản lí chuyên môn.
QLDH thường được xem xét theo 3 khuynh hướng:
1. Nhấn mạnh dạy học như một hoạt động - từ đó phân tích nội dung
quản lí gồm quản lí giảng dạy, quản lí học tập, quản lí cơ sở vật chất dạy học,
quản lí kiểm tra và thi, quản lí thực hiện kế hoạch dạy học.
2. Nhấn mạnh dạy học như một quá trình - từ đó phân tích nội dung
quản lí gồm quản lí mục tiêu, quản lí nội dung, quản lí phương pháp, quản lí
phương tiện dạy học, quản lí đánh giá kết quả học tập.
3. Nhấn mạnh dạy học như một hệ thống - từ đó xác định nội dung
quản lí gồm quản lí hành chính, quản lí nhân sự, quản lí nguồn lực vật chất
của dạy học, quản lí hồ sơ, quản lí thông tin, quản lí chuyên môn và quản lí
môi trường.


Đa số nghiên cứu cụ thể về QLDH trong các luận án, luận văn đi theo
hai hướng đầu. Hướng thứ ba tương đối mới, được đề xuất từ 2013-2014
trong nghiên cứu của Đặng Thành Hưng[44], xuất phát từ cấu trúc và nội
dung của khoa học quản lí và bản chất của dạy học. Những nghiên cứu QLDH
theo hướng hoạt động đã được thực hiện trong các luận án và luận văn của:
- Nguyễn Hữu Ân (2012)[3] bàn về quản lí đánh giá hoạt động dạy học
ở các trường THPT, Nguyễn Văn Châu (2003)[8] đề xuất các giải pháp tăng
cường hiệu quả quản lí hoạt động dạy họcở THPT, Đỗ Xuân Hiền (2009)[28]
xem xét vấn đề quản lí hoạt động dạy học ở THPT.
- Nguyễn Thị Kim Cúc (2011)[14], Trịnh Kiên Cường (2012)[16],
Nguyễn Thị Kim Phượng (2009)[61], v.v… nghiên cứu về quản lí hoạt động

dạy học ở trường trung học cơ sở (THCS).
- Ở các loại hình trường khác, ví dụ Nguyễn Thị Mai Anh (2016)[1]
bàn về QLDH theo tiếp cận phát triển năng lực người học ở trường tiểu học,
Ninh Văn Bình (2008)[6] đề xuất các biện phápquản lí hoạt động dạy học ở
trung tâm giáo dục thường xuyên, v.v…
Nghiên cứu QLDH như một quá trình được thực hiện trong các công
trình của Phạm Văn Hy (2008)[48], Trịnh Quang Thắng (2006)[66] nghiên
cứu QLDH ở THPT, Nguyễn Mai Hương (2011)[46] bàn về quản lí quá trình
dạy học theo học chế tín chỉ ở đại học, v.v…
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực nghề nghiệp của nhà giáo trung
học phổ thông
Hiện nay có khá nhiều nghiên cứu bàn về dạy học, giáo dục, đào tạo
theo tiếp cận năng lực, qua đó cũng đề cập vấn đề phát triển năng lực. Một vài
số vấn đề lí luận cơ bản về năng lực và phát triển năng lực, năng lực nghề
nghiệp của nhà giáo đã được xem xét trong các công trình của Đặng Thành
Hưng (2016)[45] và các tác giả khác. Rất nhiều luận văn và bài báo về QLGD
tuy nhắc đến quản lí song tiếp cận năng lực lại là định hướng của dạy học hay


đào tạo chứ không phải của QLDH hay quản lí đào tạo. Ví dụ trong những đề
tài QLDH sau thì tiếp cận năng lực không phải của quản lí.
- Nguyễn Thị Mai Anh (2016)[1], Ngô Đức Lợi (2016)[55], Nguyễn
Xuân Toàn (2016)[71]nói về QLDH nhằm phát triển năng lực của HS tiểu
học và THCS.
- Bùi Xuân Chình (2014)[12], Tăng Dương Công (2015)[13]nghiên cứu
việc QLDH theo tiếp cận năng lực ở nghề và trường THCS.
- Nguyễn Hữu Độ (2015)[23], Phạm Quang Nhớ (2010)[58], Quảng
Thành Nghĩa (2010)[56] nghiên cứu các biện pháp phát triển nghề nghiệp nhà
giáo THPT dựa vào đội ngũ GV cốt cán và các phương tiện khác.
- Nguyễn Tấn Hiệp (2013)[29] bàn về quản lí hoạt động đánh giá GV

THPT dựa vào Chuẩn nghề nghiệp GV THPT.
Tất cả những đề tài trên tuy nói đến QLDH hay quản lí đào tạo theo
tiếp cận năng lực nhưng thực chất tiếp cận năng lực trong đó không phải là
tiếp cận quản lí, mà là tiếp cận trong dạy học. Mặt khác khi xem xét QLDH
theo hướng phát triển năng lực nhà giáo thì hầu hết các nghiên cứu chưa làm
rõ được mối liên hệ giữa quản lí và phát triển năng lực.
1.2. Phát triển năng lực nghề nghiệp của nhà giáo trung học phổ thông
1.2.1. Một số khái niệm
1.2.1.1. Năng lực và năng lực nghề nghiệp
Có một số khuynh hướng khác nhau trong quan niệm về năng lực và
được chép đi chép lại trong các sách báo (dẫn theo Đặng Thành Hưng (2016)
[45]): 1/ Năng lực là khả năng thực hiện thành công một hoạt động - ở đây có
sự nhầm lẫn giữa khả năng và hiện thực; 2/ Năng lực là tập hợp các thuộc tính
tâm lí cá nhân đáp ứng yêu cầu của một dạng hoạt động - đó là nhầm cái tâm
lí với làm việc, cái tâm lí chỉ cùng lắm nói lên năng lực trí tuệ, năng lực xúc
cảm; 3/ Năng lực là sự thực hiện có kết quả nhiệm vụ hoạt động nhất định đó là nhầm cái gốc với cái ngọn, sự thực hiện chỉ là thể hiện của năng lực đã


có, phải có năng lực rồi mới có sự thực hiện; 4/ Năng lực là thuộc tính cá
nhân có bản chất sinh học, tâm lí và xã hội cho phép cá nhân thực hiện thành
công trên thực tế một dạng hoạt động, đáp ứng các qui định nào đó. Luận văn
này tán thành cách hiểu thứ 4[45].
Trong giáo dục, khái niệm Năng lực (competency) được hiểu là thuộc
tính cá nhân có bản chất sinh học, tâm lí và xã hội cho phép cá nhân thực
hiện thành công hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những
điều kiện cụ thể của dạy học hay giáo dục. Theo Đặng Thành Hưng
(2016)[45] năng lực có cấu trúc phức tạp, song những thành tố cơ bản tạo nên
cơ sở cấu trúc của nó gồm tri thức, kĩ năng và hành vi biểu cảm (thái độ).
Đương nhiên trong mỗi thành tố này đã tích hợp nhiều yếu tố sinh học, tâm lí
và văn hóa cá nhân. Năng lực không đơn giản là tri thức, thái độ và kĩ năng

gộp lại như lâu nay vẫn lầm. Năng lực là thuộc tính mới ở cá nhân chứ không
đơn giản là sự gộp lại của tri thức, kĩ năng và thái độ. Phải qua trải nghiệm và
làm việc mới có năng lực.
Đặng Thành Hưng cũng giải thích rằng năng lực thực chất là tổ hợp
nhất quán những hành động tinh thần và thể chất của cá nhân được huy động
vào nhiệm vụ hay hoạt động nhất định. Những hành động tinh thần như trí
nhớ, tư duy, ý chí, tình cảm, tưởng tưởng, chú ý… phản ánh năng lực trí tuệ.
Những hành động thể chất mang trong chúng cả năng lực trí tuệ lẫn sức khỏe
cơ thể, phản ánh năng lực làm việc vật chất cảm tính.
Theo quan điểm trên, khái niệm năng lực nghề nghiệp được hiểu theo
nghĩa chung nhất, bao hàm cả năng lực sư phạm (nghiệp vụ sư phạm) lẫn
năng lực tương ứng với môn học hay lĩnh vực học tập mà nhà giáo phải dạy
(thường gọi là chuyên môn) và thêm những năng lực bổ trợ cho hoạt động
nghề nghiệp liên quan đến văn hóa nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp. Ví dụ
năng lực nghề nghiệp của GV Toán bao gồm cả năng lực sư phạm để dạy
Toán lẫn năng lực liên quan đến Toán học, đạo đức và văn hóa nghề dạy


Toán. Vì thế có thể xác định khái niệm năng lực nghề nghiệp của nhà giáo
như sau:
Năng lực nghề nghiệp của nhà giáo là tổ hợp những thuộc tính sinh
học, tâm lí và xã hội của cá nhân cho phép nhà giáo thực hiện thành công các
nhiệm vụ dạy học và giáo dục, ứng xử đạo đức và giao tiếp văn hóa nghề
nghiệp trong phạm vi môn học và hoạt động giáo dục ngoài môn học mà mình
được trường giao cho[45]. Hạt nhân quan trọng nhất của năng lực nghề
nghiệp là những kĩ năng nghề nghiệp, đối với nghề nào cũng vậy. Năng lực
nghề nghiệp của nhà giáo có những đặc điểm cơ bản sau:
1. Năng lực nghề dạy học vừa là năng lực hoạt động trí óc vừa là năng
lực hoạt động thể chất
2. Năng lực nghề dạy học vừa có tính khoa học vừa có tính nghệ thuật

3. Năng lực nghề dạy học vừa là năng lực hành nghề vừa là năng lực
nền tảng để phát triển nghề nghiệp của nhà giáo
4. Năng lực nghề dạy học vừa mang tính chất chuyên môn của nghề
vừa mang tính chất xã hội và văn hóa sâu sắc
5. Năng lực nghề dạy học có nội dung phức tạp, bắt nguồn từ các hoạt
động quản lí, lãnh đạo, tổ chức, giao tiếp, thiết kế, nghiên cứu, phát triển và
hoạt động xã hội[45].
1.2.1.2. Nhà giáo trung học phổ thông
Theo Điều 70 - Luật giáo dục năm 2005, nhà giáo là người làm nhiệm
vụ giảng dạy, giáo dục trong nhà trường hoặc các cơ sở giáo dục khác. Nhà
giáo phải đạt những tiêu chuẩn sau đây:
Phẩm chất đạo đức, tư tưởng chính trị tốt.
Đạt trình độ đào tạo chuẩn về chuyên môn nghiệp vụ.
Đủ sức khoẻ theo yêu cầu của nghề nghiệp.
Lí lịch bản thân rõ ràng.
Nhà giáo THPT là nhà giáo đáp ứng những tiêu chuẩn trên và thực hiện
nhiệm vụ dạy học, giáo dục tại trường THPT hoặc cơ sở giáo dục THPT khác,


ví dụ ở quân đội, trung tâm giáo dục thường xuyên, các trường văn hóa nghệ
thuật... Theo Điều lệ trường THPT (2010), nhà giáo THPT có những nhiệm
vụ và quyền hạn như sau:
Nhiệm vụ của GV THPT
Giảng dạy, giáo dục đảm bảo chất lượng theo chương trình giáo dục, kế
hoạch dạy học; soạn bài, lên lớp, kiểm tra, đánh giá, xếp loại học sinh; quản lí
học sinh trong các hoạt động giáo dục do nhà trường tổ chức; tham gia các hoạt
động chuyên môn; chịu trách nhiệm về chất lượng, hiệu quả giảng dạy và giáo
dục học sinh của mình.
Trau dồi đạo đức, nêu cao tinh thần trách nhiệm, giữ gìn phẩm chất,
danh dự, uy tín của nhà giáo; gương mẫu trước học sinh, thương yêu, đối xử

công bằng và tôn trọng nhân cách của học sinh; bảo vệ các quyền và lợi ích
chính đáng của học sinh; đoàn kết, giúp đỡ đồng nghiệp.
Học tập, rèn luyện để nâng cao sức khỏe, trình độ chính trị, chuyên
môn, nghiệp vụ, đổi mới phương pháp giảng dạy.
Thực hiện nghĩa vụ công dân, các qui định của pháp luật và của ngành,
các quyết định của Hiệu trưởng; nhận nhiệm vụ do hiệu trưởng phân công,
chịu sự kiểm tra, đánh giá của Hiệu trưởng và các cấp quản lí giáo dục.
Quyền của GV THPT
Được nhà trường tạo điều kiện để thực hiện nhiệm vụ giảng dạy và
giáo dục học sinh.
Được đào tạo nâng cao trình độ, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ;
được hưởng nguyên lương, phụ cấp và các chế độ khác theo qui định khi được
cử đi học.
Được hưởng tiền lương, phụ cấp ưu đãi theo nghề, phụ cấp thâm niên
và các phụ cấp khác theo qui định của Chính phủ. Được hưởng mọi quyền lợi
về vật chất, tinh thần và được chăm sóc, bảo vệ sức khỏe theo chế độ, chính
sách qui định đối với nhà giáo.


Được bảo vệ nhân phẩm, danh dự.
Được thực hiện các quyền khác theo qui định của pháp luật.
1.2.1.3. Phát triển năng lực nghề nghiệp
Từ góc độ quản lí giáo dục, phát triển năng lực nghề nghiệp được hiểu
là hệ thống hỗ trợ nhà giáo nâng cao, mở rộng, cải thiện, cập nhật các thành tố
năng lực nghề nghiệp của cá nhân dưới những hình thức khác nhau như tự
học, trải nghiệm nghề nghiệp, học tập theo các lớp bồi dưỡng và đào tạo lại,
hợp tác chia sẻ kinh nghiệm trong hoạt động chuyên môn và trong các quan
hệ nghề nghiệp khác của mình. Nói nôm na thì phát triển năng lực nghề
nghiệp là sự tăng tiến tay nghề cả về số lượng lẫn chất lượng.
Phát triển năng lực nghề nghiệp là bộ phận chủ yếu của phát triển nghề

nghiệp nói chung của nhà giáo. Phát triển nghề nghiệp ngoài khía cạnh năng
lực còn có những thành phần quan trọng khác như đạo đức nghề nghiệp, văn
hóa nghề nghiệp, sự thỏa mãn nghề nghiệp, tín nhiệm nghề nghiệp (thương
hiệu, hình ảnh). Phát triển nghề nghiệp nói chung và phát triển năng lực nghề
nghiệp nói riêng là quá trình diễn ra theo nhiều con đường và nhiều môi
trường, trong đó có QLDH. QLDH theo lối bảo thủ, gò bó, xơ cứng, quan
liêu… chỉ có thể làm ổn định công việc, làm GV chấp hành nhiệm vụ nhưng
dễ làm họ cùn mòn tay nghề, thậm chí tụt hậu và chán nghề. QLDH sao cho
giúp GV phát triển năng lực nghề nghiệp là một trong những vấn đề trung tâm
của quản lí chuyên môn trong nhà trường.
QLDH theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp và phát triển nghề
nghiệp nói chung của nhà giáo là kiểu quản lí chuyên môn không chỉ có
nhiệm vụ đảm bảo dạy và học tốt, đảm bảo kết quả giáo dục tốt, đảm bảo sự
phát triển của HS THPT, mà có phải đảm bảo giúp nhà giáo cải thiện và nâng
cao tay nghề, mở rộng và tăng cường năng lực nghề nghiệp dưới ảnh hưởng
của các nhà quản lí cấp trên họ và tự quản lí dạy học của chính nhà giáo.