PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO HUYỆN CON CUÔNG
TRƯỜNG THCS TRÀ LÂN

TÊN ĐỀ TÀI:
TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ
NĂNG LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT
LÍ THCS.
(Môn: Vật lí)

Số phách:

Số phách:

Tên tác giả: NGUYỄN QUỲNH GIANG
Thuộc tổ khoa học tự nhiên
Năm thực hiện: năm học 2016-2017
Số điện thoại cá nhân: 0914 789 161

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

I) LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ
năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập
trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập
nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp

sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,
nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong
dạy và học” và “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”
Định hướng quan trọng trong đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự lực và
sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học . Đó
cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông.
. Xuất phát từ những yêu cầu trên, trong những năm học qua, việc đổi mới
phương pháp dạy học ở các cấp học nói chung và cấp THCS nói riêng đã và đang
được áp dụng phổ biến ở tất cả các môn học trong đó có môn Vật lí. Do tính chất đặc
thù của môn học được coi là khoa học thực nghiệm như Vật lí thì việc cần thiết phải
đổi mới phương pháp dạy và học là một yêu cầu quan trọng và phải thực hiện ngay.
Trong quá trình dạy học môn Vật lí ở trường Trung học cơ sở, việc vận dụng
các phương pháp dạy học Vật lí theo hướng phát huy tính tích cực học tập của học
sinh được chia ra 4 phương pháp dạy học cơ bản sau:
- Phương pháp dạy học một hiện tượng Vật lí
- Phương pháp dạy học một đại lượng Vật lí.
- Phương pháp dạy học một định luật Vật lí.
- Phương pháp dạy học tiết bài tập, ôn tập Vật lí.
Trong 4 phương pháp dạy học nêu trên thì phương pháp dạy học một tiết bài
tập, ôn tập hoặc tổng kết chương là một trong những phương pháp dạy học mà đa số
giáo viên đều gặp rất nhiều khó khăn trong việc tổ chức lớp học, soạn giáo án, phân
bố thời gian…sao cho vừa đảm bảo về mặt kiến thức, vừa đảm bảo về mặt thời gian
của một tiết học và phải phù hợp với yêu cầu đổi mới. Bởi lẽ, trong tiết học này bản
thân giáo viên phải đưa ra dạng kiến thức tổng quát cả về lí thuyết lẫn bài tập thực
2



TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

hành, theo đúng trọng tâm của chương, trọng tâm từng tiết bài tập, tiết ôn tập và cũng
nhất thiết giúp HS tự hệ thống hoá kiến thức đã học theo một trình tự logic từ khái
quát đến cụ thể và ngược lại, từ đó HS vận dụng để có thể giải được các dạng bài tập
cơ bản nhất. Thậm chí có khi tiết ôn tập bị xem là một tiết dạy học làm, chữa bài tập
trong đó không có sự trao đổi, thảo luận của các học sinh trong quá trình giải mỗi bài
tập, từng học sinh loay hoay giải bài tập, sau đó giáo viên trình bày lời giải của mình
trên bảng và cho học sinh ghi lại, hoặc bản thân giáo viên cũng đã rất đầu tư chuẩn bị
ứng dụng công nghệ trong tiết ôn tập, bài tập nhưng chỉ mới ở mức giáo viên trình
chiếu và học sinh nhìn không đọng lại kiến thức.... cách dạy học như vậy sẽ rất tẻ
nhạt, nhàm chán không chỉ với học sinh khá, giỏi mà ngay cả đối với học sinh yếu
kém vì không có tác dụng giúp các em hiểu sâu sắc hơn các kiến thức và kỹ năng cần
vận dụng, không giúp họ phát triển khả năng tự lực, tích cực và sáng tạo trong việc
giải quyết các tình huống mà bài tập đề ra. Đối với HS, hầu như các em rất sợ tiết bài
tập, ôn tập, ôn tập tổng kết chương. Bởi vì ở tiết học này không chỉ tổng hợp rất
nhiều kiến thức học mà còn đòi hỏi ở các em sự nhạy bén và linh hoạt trong việc lựa
chọn giải pháp hợp lí khi giải toán. Trên thực tế khi dạy dự giờ mà gặp các tiết ôn tâp,
bài tập môn vật lí có nhiều giáo viên còn lúng túng trong cách tổ chức, hoặc còn ngại
khi dạy loại tiết học này. Nhằm giúp cho bản thân khi dạy các tiết bài tập, ôn tập vật
lí thể hiện đúng hướng và giúp cho học sinh chủ động trong mọi nhiệm vụ, có kĩ
năng nhạy bén linh hoạt, phát huy được tính tích cực, phát triển được những năng lực
quan trọng cho người học. Cùng với sự đục rút kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy
cũng như kết hợp học hỏi từ các tài liệu tham khảo về đổi mới phương pháp dạy học
của Bộ Giáo dục và Đào tạo, và từ sự góp ý của đồng nghiệp. Nên tôi mạnh dạn viết
sáng kiến về cách tổ chức một tiết học bài tập, ôn tập trong chương trình vật lí THCS
sao cho hiệu quả: “ Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực cho học sinh
bằng cách tổ chức các hoạt động học tập qua tiết học bài tập, ôn tập, ôn tập tổng
kết chương môn vật lí THCS.”

II) ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Đây là đề tài “ Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực cho học sinh
bằng cách tổ chức các hoạt động học tập qua tiết học bài tập, ôn tập, ôn tập tổng
kết chương môn vật lí THCS.”
nên tôi tập trung nghiên cứu việc ứng dụng vào dạy học tiết bài tập, ôn tập, ôn tập
tổng kết chương trong chương trình môn vật lí THCS.
PHẦN II: NỘI DUNG
I) CƠ SỞ LÍ LUẬN
3


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Vật lí học ở trường phổ thông là một môn khoa học thực nghiệm. Mọi kiến
thức đều được xây dựng từ việc quan sát các hiện tượng, quá trình trong tự nhiện và
từ các thí nghiệm. Và trong các tiết học bài tập, ôn tập, ôn tập tổng kết chương phải
đạt được mục tiêu là đưa ra dạng kiến thức tổng quát cả về lí thuyết lẫn bài tập thực
hành điển hình nhất, theo đúng trọng tâm của chương, trọng tâm từng tiết bài tập, tiết
ôn tập và cũng nhất thiết giúp HS tự hệ thống hoá kiến thức đã học theo một trình tự
logic từ khái quát đến cụ thể và ngược lại, từ đó HS vận dụng để có thể giải được các
dạng bài tập cơ bản nhất. Vai trò của người thầy phải bồi dưỡng phương pháp tự học,
phải tạo cơ hội tốt nhất để học sinh được thỏa sức sáng tạo, rèn luyện kỹ năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho học sinh với bộ môn. Tôi cho rằng hoạt động luyện tập để rèn kĩ năng giải bài
tập, vận dụng kiến thức vào thực tiễn là cơ hội tốt để phát triển tư duy sáng tạo cho
các em. Vậy dạy học bài tập, ôn tập, ôn tập tổng kết chương môn vật lí thế nào để học
sinh phát triển được tư duy sáng tạo, tích cực, phát huy được năng lực là câu hỏi mà
tôi phải trăn trở.
II) THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ

Số tiết ôn tập, bài tập, ôn tập tổng kết chương chiếm 37 tiết trong tổng 183 tiết
của phân phối chương trình bộ môn vật lí cấp THCS.
Loại tiết
Bài tập

Ôn tập

Ôn tập
tổng kết
chương

Tổng

Lớp 6

1

1

2

4

Lớp 7

1

1

3


5

Lớp 8

4

2

2

8

Lớp 9

13

4

3

20

Tổng

19

8

10


37

Khối lớp

Với số tiết bài tập, ôn tập, ôn tập tổng kết chương chiếm rất đáng kể như vậy và thực
tế để dạy loại bài học này thành công theo hướng tích cực, phát huy được năng lực
của học sinh là vấn đề không dễ.

4


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Hiện nay, khi dạy các bài ôn tập Vật lý, giáo viên thường gặp hai khó khăn cơ bản
sau:
- Chọn nội dung cần ôn tập theo chuẩn kiến thức kỹ năng.
- Tổ chức các hoạt động cho học sinh theo đúng yêu cầu đổi mới.
Ở các tiết dạy kiến thức mới thì đây là việc làm không mấy khó khăn đối với
giáo viên, tuy nhiên đối với một tiết ôn tập, tổng kết chương thì rất nhiều giáo viên
còn lúng túng, nếu chọn hết nội dung theo sách giáo khoa thì không đảm bảo về mặt
thời gian, kiến thức cần củng cố quá nhiều, bên cạnh đó một số tiết ôn tập thuộc tiết
thêm không có trong sách giáo khoa và sách giáo viên thì việc lựa chọn này càng khó
khăn hơn, nếu không có sự đầu tư, nghiên cứu thì đa số giáo viên đều soạn lại một số
câu hỏi hoặc bài tập trước đó học sinh đã làm để nhắc lại trong tiết ôn tập, việc làm
này dễ gây nhàm chán ở học sinh, không phân loại được đối tượng. Khó khăn thứ hai
là việc tổ chức các hoạt động cho học sinh, nếu không có sự chuẩn bị tốt thì tiết ôn tập
sẽ trở thành tiết học dò lại bài cũ, hay liệt kê lại kiến thức mà chưa làm rõ, chưa khái
quát cũng như hệ thống lại được toàn bộ nội dung hoặc mối liên hệ của những kiến

thức có trong chương, nói cách khác là dạy học theo kiểu tư duy một chiều, chưa phù
hợp với yêu cầu đổi mới. Một vấn đề nữa đó là đối tượng học sinh của chúng ta
thường rất đa dạng, ít đồng đều về mặt nắm bắt kiến thức, đây là một vấn đề tác động
không nhỏ trong quá trình dạy tiết bài tập, ôn tập.
Vậy thì khó ở đây là khó như thế nào? Tôi phân loại ra thành 2 dạng;
1)Đối với tiết bài tập
1- Tiết bài tập rất khó dạy, ở chỗ không có một thiết kế nào cụ thể, tuỳ thuộc vào khả
năng tiếp thu của học sinh, của chương trình. Nếu không xác định đúng mục tiêu rất
dễ đi vào sự đơn điệu.
2- Thiết kế tiết dạy thường không có sự khái quát, kết luận về từng vấn đề, nên học
sinh khó có thể nêu lên được phương pháp giải bài tập liên quan.
3- Đa số bài tập ở sách giáo khoa chỉ dừng lại ở mức độ củng cố, và còn thiếu so với
lượng kiến thức đã nêu trong lý thuyết. Do đó dẫn đến tình trạng: học sinh khá giỏi
không thể phát huy được khả năng, học sinh ở mức độ trung bình trở xuống thì bế tắc
khi gặp dạng bài tập khác.
4- Tiết bài tập trong phân phối chương trình môn vật lí THCS còn ít.

5


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

5- Kĩ năng vận dụng kiến thức Toán cho việc giải bài tập vật lí còn hạn chế đối với
một bộ phận không nhỏ học sinh, hoặc không biết vận dụng kiến thức vật lí, không
nắm được bản chất, hiện tượng vật lí chuyển thành giải toán.
6- Trong sách giáo khoa một số đơn vị kiến thức không trình bày nhưng lại cho bài
tập trong sách bài tập, nếu giáo viên không chịu tìm hiểu thì học sinh không biết đâu
mà giải khi gặp loại bài tập như vậy.
2) Đối với kiểu bài ôn tập, ôn tập tổng kết chương:

Trong chương trình Vật Lý THCS các tiết ôn tập - Tổng kết chương có hai loại
hình : loại thứ nhất: đã có hệ thống câu hỏi trong SGK và gợi ý trả lời trong
SGV; loại thứ hai: không có hệ thống câu hỏi, GV phải tự soạn nội dung ôn tập. Do
vậy GV thường dạy rập khuông đối với loại hình 1, lúng túng đối với các tiết loại hình
2. HS thường trả lời các câu hỏi một cách máy móc, khó ghi nhớ, khó hệ thống được
kiến thức, không rèn dược khả năng tự học
Đa số các tiết học ôn tập, bài tập môn vật lí đều không thành công với một số
lý do sau:
* Học sinh: Khả năng hệ thống hóa kiến thức vật lí của học sinh bậc trung học cơ
sở thấp, các em chưa tự tìm được mối quan hệ giữa các kiến thức trong chương
nên các tiết ôn tập, bài tập môn vật lí ở các em chỉ dừng lại việc ghi lại kiến thức đã
học vì thế các em chỉ giải được các bài tập có tính “ khuôn mẫu” còn các bài tập phải
vận dụng kiến thức tổng hợp hoặc hệ thống kiến thức thì các em không thể thực
hiện (các kỳ thi khảo sát, kiểm tra; thi học sinh giỏi huyện, tỉnh kết quả còn thấp, chủ
yếu cao là của học sinh trường trọng điểm).
* Giáo viên: - Thường sai lầm về phương pháp:
+ Tiết bài tập, luyện tập: thường biến tiết bài tập, luyện tập thành tiết sửa bài tập mà
chưa hoàn thiện được các kiến thức vừa cung cấp cho học sinh trong các tiết học
trước, chưa giúp học sinh khắc sâu và nhớ những vấn đề lý thuyết đã học và trong
một chừng mực nào đó chưa hoặc không bao giờ nâng cao lí thuyết.
+ Tiết ôn tập, ôn tập tổng kết chương: biến tiết ôn tập thành tiết liệt kê những kiến
thức đã học mà chưa thể giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa các đơn vị
kiến thức trong chương.
* Nguyên nhân: Theo tôi cho rằng:
+ Về học sinh:
6


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.


- Việc vận dụng kiến thức vật lí của học sinh để giải các bài tập cụ thể trong môn học
không tốt từ đó việc vận dụng kiến thức đã học để giải các bài toán trong đời sống
là không thể thực hiện được. Từ đó học sinh không ham thích học bộ môn, dễ chán
nản và không tích cực học tập.
- Chưa nắm được phương pháp học tập các tiết học luyện tập hoặc ôn tập.
- Tiết bài tập, ôn tập tổng hợp nhiều kiến thức lại là các kiến thức đã học rồi nên đa
số các em nhất là tiết ôn tập thường không tập trung nhiều cho tiết học , từ đó dẫn
đến các em không chủ động tư tư duy để giải quyết vấn đề tiết học yêu cầu.
+ Về giáo viên:
- Chưa nắm vững phương pháp giảng dạy đặc trưng của tiết học luyện tập, ôn tập.
- Chưa phát huy tính tích cực hoạt động của học sinh trong tiết dạy - Giáo viên vừa
chủ động vừa chủ đạo trong tiết học khiến tiết học trở thành tiết học chỉ tác động
một chiều.
Để khắc phục những khó khăn trên, trong quá trình dạy học kiểu bài ôn tập,
tổng kết Vật lý ở trường trung học cơ sở, bằng nhiều biện pháp cũng như thay đổi
cách dạy theo hướng đổi mới, tôi đã thu được nhiều kết quả cao. Sau đây là những
vấn đề chung cần nắm đối với giáo viên khi dạy học kiểu bài ôn tập, tổng kết môn vật
lí phát huy tính tích cực, năng lực cho học sinh và các bước cơ bản được rút ra từ
những kinh nghiệm của bản thân khi dạy học kiểu bài này.
III) BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
1)Vị trí của tiết bài tập, ôn tập:
Tiết bài tập, ôn tập vật lí có một vị trí khá quan trọng không chỉ vì nó chiếm số
tiết đáng kể mà điều chủ yếu là:
+ Nếu như tiết học lí thuyết cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản ban đầu thì
tiết bài tập có tác dụng hoàn thiện các kiến thức đó, nâng cao lí thuyết trong chừng
mực có thể, làm cho học sinh có thể nhớ và khắc sâu hơn những vấn đề lí thuyết đã
học. Còn tiết ôn tập thì tổng kết, hệ thống hóa các kiến thức trong chương.
+ Tiết bài tập, ôn tập học sinh có điều kiện thực hành, vận dụng kiến thức đã học vào
việc giải quyết các bài tập cả định tính và định lượng trong thực tế, các bài tập có tác

dụng rèn kĩ năng chuyển bài tập từ bản chất hiện tượng vật lí thành dạng tính toán,
rèn các thao tác tư duy để phát huy khả năng sáng tạo sau này.
Để dạy bài luyện tập (bài tập), ôn tập chương bộ môn vật lí thành công theo tôi
cần thực hiện đầy đủ,có chất lượng các công việc sau :
7


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

2) Những cơ sở để xác định cấu trúc và nội dung bài soạn bài tập, ôn tập, ôn tập
tổng kết chương môn vật lí.
Để có thể tổ chức được tiết dạy bài tập, ôn tập có hiệu quả đòi hỏi người dạy phải
đầu tư về nhiều mặt, với một giáo án dạy ôn tập, bài tập tổng hợp thì sự đầu tư lại
càng phải nhiều hơn về cả công sức lẫn trí lực.
Trước hết việc căn cứ vào các cơ sở để xác định cấu trúc nội dung bài soạn là hết sức
cần thiết .Theo tôi chúng ta cần dựa vào những cơ sở sau đây:
2.1. Mục tiêu, yêu cầu cần đạt được của các tiết dạy ôn tập, bài tập.
Đây có thể hiểu là cơ sở quan trọng nhất có tính định hướng cho việc chọn nội
dung và cấu trúc bài soạn.
Giáo viên trước hết phải xác định được mục tiêu của tiết học: đó là xác định
trọng tâm , kiến thức cơ bản của tiết bài tập, phần ôn tập, của chương . Và bài
ôn tập cần bám sát tư tưởng chủ đạo là :
- Củng cố, bổ sung, hoàn thiện hoặc nâng cao ở mức độ cho phép đối với phần lí
thuyết của tiết học trước, hoặc một số tiết học trước, thông qua một hệ thống bài tập
đã được sắp xếp hợp lí theo kế hoạch lên lớp. Hoặc tổng kết, hệ thống hóa kiến thức
- Rèn luyện cho học sinh các phương pháp suy nghĩ, kĩ năng vận dụng vào bài tập
định tính, định lượng, nguyên tắc giải bài tập dạng nào dựa trên cơ sở nội dung lí
thuyết đã học và phù hợp với đa số học sinh một lớp, thông qua hệ thống bài tập đã
được sắp xếp.

- Nhìn lại kiến thức và kĩ năng cơ bản của phần học, phân biệt kiến thức và kĩ năng
chủ yếu
- Thông qua phương pháp và nội dung rèn luyện cho học sinh nề nếp làm việc có tính
khoa học, phương pháp tư duy cần thiết.
2.2. Thời lượng cho phép ôn tập, bài tập thực hiện được.
Về thời lượng ôn luyện tập thì phân phối chương trình đã quy định, tuy nhiên vì
những lý do mà có thể bổ sung thêm một cách hợp lý để đạt được mục tiêu ôn luyện
đề ra.
2.3. .Phân loại các kiến thức, kỹ năng trọng tâm trọng điểm trong phần bài tập, ôn
tập.

8


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Ngoài kiến thức kỹ năng trọng tâm, cũng cần phân biệt kiến thức kỹ năng cũ và mới
so với chương trình của các khối lớp đã và đang học ; cần có sự liên hệ để học sinh
năm được vấn đề tốt hơn.
2.4. Mức độ tiếp thu, lực học của đối tượng học sinh.
Đây là cơ sở để chọn số lượng, mức độ, thời gian dự kiến các hoạt động cần thiết
và các phương án giải quyết vấn đề trong các hoạt động mà chúng ta đưa ra hay dự
kiến bổ sung… đáp án.
Sau khi căn cứ vào các cơ sở để xác định được mục tiêu bước tiếp theo là chuẩn bị
3. Chuẩn bị cho tiết bài tập, ôn tập:
Khối lượng kiến thức, kĩ năng trong tiết bài tập ít hơn so với tiết ôn tập để chuẩn bị
kiểm tra định kì hoặc tiết ôn tập chương. Do vậy việc dạy bài ôn tâp, ôn tập chương
nhất thiết phải trở thành bài tự ôn của học sinh (ở nhà cũng như ở lớp, trước, trong
và sau bài ôn tập). Do đó rất cần có sự định hướng của giáo viên cho học sinh các

công việc:
3.1. Chuẩn bị của học sinh:
- Trả lời câu hỏi ôn tập trong sách giáo khoa (phần tự kiểm tra) yêu cầu này là đối với
loại bài ôn tâp chương (đã có sẵn câu hỏi hệ thống ôn tập trong sách giáo khoa).
- Lập sơ đồ tư duy để tổng hợp kiến thức kĩ năng theo gợi ý từ khóa của giáo viên ,
yêu cầu này có thể dùng cho cả 3 loại bài là tiết bài tập, tiết ôn tập và tiết ôn tập
chương đều rất hữu ích, rèn kĩ năng tổng hợp , tự học cho học sinh. Ví dụ: Trong tiết
17 và 18: Ôn tập (vật lí 8) tôi đã phân công các nhóm tự vẽ sơ đồ tư duy trên giấy A 3
hoặc dùng phần mềm Imindmap vẽ sơ đồ tư duy với từ khóa “cơ học”
-Phân công các nhóm tự đặt câu hỏi, đáp án theo từng phần kiến thức giáo viên giao
nhiệm vụ theo nhóm sau đó nộp lại cho giáo viên kiểm định.
Ví dụ: Trong tiết 17 và 18: Ôn tập (vật lí 8) tôi đã giao nhiệm vụ cho nhóm, tổ soạn
thảo các câu hỏi sẵn theo từng mảng kiến thức gv giao cho (cụ thể: nhóm I: Chuyển
động, quán tính, cân bằng lực; Nhóm II: Áp suất; Nhóm III: Lực dẩy ác si mét- sự
nổi) với mức độ thông hiểu và vận dụng cấp độ thấp.
*Lưu ý : +Phần công việc ở nhà của học sinh không nên giao quá nhiều, tràn lan .
+ Bài tập ôn nên theo hệ thống từ dễ đến khó ; có chọn lọc phù hợp với chủ đề của tiết
ôn tập.

9


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

+ Các bảng tổng kết, sơ đồ tư duy giáo viên cần có gợi ý từ khóa và thiết kế sơ lược
trước phù hợp với nội dung ôn tập.
- Ngoài ra cá nhân học sinh chuẩn bị thêm bút màu, nhóm chuẩn bị bảng nhóm, bút
viết bảng.
Để bảo đảm tối đa các hoạt động của giáo viên và học sinh , tránh sự đơn điệu, nhàm

chán, thụ động của các giờ ôn tập. Giáo viên cần xác định rõ trọng tâm, định lượng
kiến thức cần hệ thống và rèn luyện kỹ năng. Sau đó nên mã hoá bằng bảng hoăc sơ
đồ.
3.2. Chuẩn bị của giáo viên:
Để tổ chức các hoạt động học tập có hiệu quả phát huy được tính tích cực, phát triển
năng lực cho học sinh thì sự chuẩn bị của giáo viên cực kì quan trọng và rất công phu
thì đối với tiết bài tập, ôn tập lại càng cần hơn thế nữa và sự chuẩn bị càng kĩ càng
chu đáo thì mức độ thành công càng cao.
- Ngoài việc chuẩn bị các phương tiện hỗ trợ: phương tiện dạy học như máy tính, máy
chiếu, các phần mềm tin học ứng dụng.
- Thì khâu chuẩn bị, lựa chọn các bài tập đưa ra trong tiết học để yêu cầu học sinh
thực hiện trên lớp lại càng công phu hơn bởi bài tập đưa ra phải có tác dụng phát triển
ở học sinh khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng với các cấp độ phù hợp với các
đối tượng học sinh trong lớp để giải quyết các tình huống cụ thể ở mỗi bài tập, nghĩa
là để giải được bài tập này học sinh phải tích cực và sáng tạo. Nói cách khác là trong
những bài tập để ôn tập thì nội dung của nó phải phủ kín toàn bộ những kiến thức cơ
bản của các phần hoặc chương đã được học và phù hợp với mọi trình độ học sinh của
lớp để là dù học sinh thuộc đối tượng nào cũng đều được phát huy năng lực sở trường
của mình tạo niềm tin, sự hứng thú cho các em. Điều này cũng đòi hỏi giáo viên phải
nắm vững trình độ học sinh ở mỗi lớp để từ đó đề ra nhưng phương án hợp lý trong
việc lựa chọn những kiến thức để đưa vào tiết học. Một mặt GV phải nắm rõ chương
trình, lựa chọn đúng loại bài tập thì cần hiểu rằng:
Bài tập vật lý cần lựa chọn ở các tiết ôn tập là một câu hỏi hoặc một vấn đề học tập
được đặt ra cho học sinh tìm câu trả lời hoặc lời giải, trên cơ sở vận dụng các kiến
thức, kỹ năng vật lý, tiến hành các suy luận logic hoặc toán học. Đối với cấp THCS,
các bài tập vật lý thường được ra chủ yếu dưới dạng bài tập định tính, bài tập định
lượng hoặc kết hợp cả hai và được thể hiện bằng hình thức trắc nghiệm khách quan
hoặc tự luận. Cụ thể về từng dạng bài tập vật lý thể hiện như sau:
- Dạng bài tập định tính:
10



TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Đây là dạng bài tập thường bắt đầu bằng những câu hỏi xuất phát từ các hiện tượng
trong cuộc sống hàng ngày, dạng bài tập này học sinh chỉ cần trả lời thông qua diễn
đạt ngôn ngữ (ít khi phải dùng đến biểu thức toán). Nét cơ bản của dạng bài tập này là
giúp cho các em cách sắp xếp ý tưởng và trình bày những suy nghĩ của mình một cách
rõ ràng, mạch lạc.
Ví dụ: Nhận biết hoặc giải thích các hiện tượng như: Quá trình tạo mưa trong tự
nhiên, cầu vồng,. Tại sao vỏ của máy bay, tàu vũ trụ, xe chở xăng dầu thường được
sơn màu sáng?…
Dạng bài tập này phổ biến nhiều ở các khối 6 và 7.
- Dạng bài tập định lượng:
Là loại bài tập vật lý mà muốn giải quyết nó ta phải thực hiện một loạt các phép tính.
Dựa vào mục đích dạy học ta có thể phân loại bài tập dạng này thành 2 loại cơ bản
sau:
Bài tập dượt: Là loại bài tập đơn giản được sử dụng ngay khi nghiên cứu một khái
niệm hay một quy tắc vật lý nào đó để học sinh vận dụng kiến thức vừa mới tiếp thu.
Ví dụ: Cho điện trở R= 10 Ω , hiệu điện thế đặt vào hai đầu điện trở đó là 12V. Tính
cường độ dòng điện chạy qua điện trở đó?
+ Bài tập tổng hợp: Là những bài tập phức tạp mà muốn giải nó học sinh phải vận
dụng nhiều kiến thức ở nhiều phần, nhiều chương hoặc ở các lớp học khác nhau.
Ví dụ: Một khối sắt đặc dạng hình lập phương có cạnh a = 10 cm, biết trọng lượng
riêng của sắt là ds = 78000N/m3.
a) Tính trọng lượng của khối sắt?
b) Đặt khối sắt trên mặt sàn nằm ngang. Tính áp suất do khối sắt gây ra trên mặt sàn?
c) Thả khối sắt trên vào một bình nước, tính độ lớn lực đẩy ác si mét tác dụng lên
khối sắt? Biết trọng lượng riêng của nước là dn = 10000N/m3.

Đặc biệt khi các câu hỏi loại này được nêu dưới dạng trắc nghiệm khách quan thì
yêu cầu học sinh phải nhớ kết quả cuối cùng đã được chứng minh trước đó để giải nó
một cách nhanh chóng. Vì vậy yêu cầu học sinh phải hiểu bài một cách sâu sắc để vận
dụng kiến thức ở mức độ cao.
Ví dụ: Một quả cầu bằng sắt nổi trên mặt nước. Có thể kết luận:
A. Trọng lượng riêng của sắt nhỏ hơn trọng lượng riêng của nước.
11


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

B. Khối lượng riêng của sắt nhỏ hơn khối lượng riêng của nước.
C. Quả cầu sắt bị rỗng.
D. Quả cầu bị rỉ sét.
Nói tóm lại: Giáo viên một mặt cần chọn các bài tập để tạo ra cơ hội cho học sinh
trao đổi, thảo luận nhóm, tạo ra các tương tác giữa học sinh với học sinh và giữa giáo
viên với học sinh, nhưng mặt khác làm việc theo nhóm lại đòi hỏi có nhiều thời gian
nên sẽ rất hạn chế trong khoảng thời gian 45 phút của một tiết học. Mâu thuẫn này đòi
hỏi giáo viên có sự cân đối thời gian sao cho hợp lí các hoạt động học tập của học
sinh, trong đó tùy theo từng đối tượng học sinh của mỗi lớp mà ưu tiên loại hoạt động
nào.
Trong tiết dạy trên giáo viên phải đảm bảo mục tiêu của tiết dạy theo chuẩn kiến thức
kĩ năng, phù hợp đối tượng HS, dạy học phân loại được đối tượng HS và phải có kĩ
năng dạy ứng dụng công nghệ thông tin thành thạo, đảm bảo kết hợp nhuần nhuyễn
giữa nói, viết và trình chiếu…
4. Phương pháp tổ chức các hoạt động học tập trong tiết bài tập, ôn tập, ôn tập
chương phát huy tích cực và phát triển năng lực cho học sinh
Bài tập, ôn tập, ôn tập chương được tiến hành bằng hai khâu chính:
* Ôn tập ở lớp;

* Ôn tập ở nhà (trước và sau giờ ôn tập ở lớp).
Dù chương trình quy định bài ôn tập trên lớp là một hay nhiều tiết, thì cấu trúc của bài
ôn tập chương vẫn có 2 phần chủ yếu đó là :
+ Hệ thống kiến thức và kĩ năng.
+ Bài tập rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực.
Trong đó có: Bài tập vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng (bài tập định tính),
bài tập vận dụng kiến thức và các phép toán để giải (bài tập định lượng). Tuy nhiên
phải căn cứ vào thời lượng bài trên lớp mà phân phối và cơ cấu 2 phần của một bài tự
ôn tập có hướng dẫn cho cân đối. Dưới đây là các biện pháp kĩ thuật dạy học theo tiến
trình bài ôn tập.
4.1.Tổ chức hoạt động luyện tập, ôn tập, hệ thống hoá kiến thức trên cơ sở bảng
biểu và sơ đồ
Trong mục này chỉ gồm một hoạt động tôi gọi đây là hoạt động khởi động.
12


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Hoạt động 1: Khởi động: Học sinh thuyết trình kiến thức theo sơ đồ mà mỗi học
sinh đã tự xây dựng sẵn ở nhà.
- Giáo viên trình chiếu từ khóa yêu cầu học sinh lên bảng treo sơ đồ rồi thuyết trình
nhanh, hoặc học sinh chuẩn bị sơ đồ tư duy bằng phần mềm Imindmap hặc bằng sơ đồ
bảng biểu sẵn chiếu lên, học sinh dưới lớp lắng nghe để nhận xét, bổ sung, hoàn
thiện. Sau đó giáo viên trưng bày thêm một vài sơ đồ tư duy khác, cùng với sơ đồ tư
duy giáo viên đã vẽ bằng sự hỗ trợ của phần mềm.

Hình ảnh học sinh đại diện một nhóm lên hệ thống kiến thức theo sơ đồ tư duy
trong tiết học ôn tập
Ở hoạt động này bằng việc khởi động chỉ cần khoảng 10 phút là có thể hệ thống, liên

kết các kiến thức ôn tập theo lý thuyết nhưng là hoạt động hoàn toàn do học sinh chủ
động tự trình bày vấn đề của mình, tự học sinh đánh giá nhận xét, bổ sung, còn giáo
viên chỉ đóng vai trò điều khiển. Ở hoạt động này tôi nhận thấy rõ một điều rằng lúc
đầu khi mới áp dụng, với yêu cầu thuyết trình thì em nào cũng ái ngại, sợ nhưng sau
nhiều lần thì rất nhiều em trong nhóm mạnh dạn giành quyền được thuyết trình trước
lớp tạo cho sự tự tin, phát huy được năng lực trình bày một vấn đề trước tập thể của
học sinh. Và ở tôi cũng rất chú trọng đến hoạt động đánh giá lẫn nhau giữa các nhóm,
cá nhân học sinh rèn cho các em kĩ năng biết lắng nghe, biết phản biện trước những
vấn đề chung. Ở hoạt động này rèn cho học sinh năng lực tự học, năng lực hợp
tác, giao tiếp, trình bày một vấn đề trước lớp.

13


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Phương pháp cần thiết là kiểm tra việc chuẩn bị của HS. GV giúp HS cùng nhau hoàn
chỉnh sơ đồ, bảng hệ thống kiến thức đã học và dùng hệ thống câu hỏi hoặc giao việc
để HS tự củng cố (Các bảng và sơ đồ theo mẫu sau ).
Ví dụ 1: Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức ôn tập cho tiết 17: Ôn tập (vật lí 8)
Sơ đồ lược và sơ đồ chi tiết (Giáo viên trình chiếu sau khi học sinh thuyết trình rồi cá
yêu cầu cầu cá nhân học sinh hoàn thiện bổ sung nhanh vào sơ đồ tư duy đã chuẩn bị
sẵn ở nhà.

Sơ đồ tư duy dạng lược cho tiết 17: Ôn tập ( vật lí 8)
Giáo viên trình chiếu sơ đồ tư duy hoàn thiện để học sinh tham khảo (Vì khối lượng
kiến thức trong chương khá lớn nên giáo viên không yêu cầu học sinh phải hoàn thành
sơ đồ ngay tại lớp mà có thể về nhà tiếp tục bổ sung nhánh sau khi lĩnh hội thêm kiến
thức các bài còn lại trong chương


14
Sơ đồ tư duy dạng lược cho tiết 17;18; Ôn tập ( vật lí 8)


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức dạng chi tiết ở tiết 18 Ôn tập ( vật lí 8)

Ví dụ 2: Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức chương điện học ôn tập cho tiết 36: Bài 30
Tổng kết chương III: Điện học ( Vật lí 7)
15


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Ví dụ 3: Sơ đồ hệ thống kiến thức về thấu kính hội tụ ôn tập cho tiết 49: Bài tập về
thấu kính hội tụ ( vật lí 9):

Tôi đã tạo thói quen và rèn cho học sinh năng lực tự học khi học tiết bài tập, hay
ôn tập là các em phải tự hệ thống được kiến thức theo từng mảng , từng vấn đề sẵn ở
nhà mà giáo viên không phải dặn trước. Từ đó rèn đươc kĩ năng tự học, tự làm việc và
16


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.


hơn hết là phát huy được điểm mạnh của những học sinh có óc sáng tạo thiết kế. Và
chính bản thân học sinh thấy yêu thích hứng thú hơn, học sinh có cảm giác được làm
chủ, không bị động theo định hướng của giáo viên hay của bạn.
Ví dụ 4: Sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức trong tiết : Bài tập quang hình học (Vật lí
lớp 9)

4.2. Tổ chức hoạt động luyện tập, ôn tập rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức lí
thuyết giải bài tập
Trong phần hai này tôi chia thành 2 đến 3 hoạt động: Tùy ở từng tiết học mà tôi đặt
tên từng hoạt động khác nhau cho phù hợp. Ở phần này chủ yếu rèn luyện cho học
sinh làm các dạng bài tập cơ bản: bài tập định tính (chủ yếu ở lớp 6 và lớp 7), bài tập
định lượng với thời gian trong khoảng từ 25 đến 30 phút. Đối với việc lựa chọn từng
loại bài tập, nhóm bài tập dù là định tính hay định lượng ngoài đảm bảo mục tiêu kiến
thức, kĩ năng, năng lực, thái độ thì còn phải đảm bảo tính điển hình, có hệ thống và
mang tính khái quất cao, xâu chuỗi kiến thức theo các cấp độ kiến thức: Nhận biết,
thông hiếu, vận dụng cấp độ thấp, cao, tư duy, đồng thời rèn kĩ năng diễn đạt, kĩ năng
tính toán và phải phát huy được một số năng lực sở trường cơ bản cho học sinh thì đó
mới là vấn đề khó. Đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị rất công phu và kĩ càng. Bài tập
17


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

đưa ra có bài cá nhân học sinh hoạt động, có bài phải cần đến sự hợp tác của nhóm
lớn, nhóm nhỏ khác nhau. Có những bài tự cá nhân học sinh trình bày vào vở, hoặc có
những bài cá nhân học sinh lên trình bày ở bảng và có thể có những bài dành cho học
sinh khá giỏi nêu định hướng và yêu cầu học sinh về nhà hoàn thiện một cách đầy đủ
nhất.
Ví dụ 1: khi dạy tiết 17: Ôn tập (phần cơ học vật lí 8) trong phần 2 này tôi đã tổ chức

các hoạt động học tập như sau cho học sinh:
Hoạt động 2: Vượt chướng ngại vật: Vận dụng kiến thức làm bài tập trắc
nghiệm.
- Ở hoạt động này giáo viên chia lớp thành 3 nhóm và chuẩn bị sẵn hệ thống bài tập
trắc nghiệm yêu cầu 3 nhóm hoạt động thảo luận trong thời gian cho phép, mỗi nhóm
4 câu ở các mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng cấp độ thấp phân bố đều ở các
nhánh kiến thức đã vẽ trên sơ đồ.

18


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Bài tập trắc nghiệm cho 3 nhóm ở hoạt động tăng tốc tiết 18 Ôn tập ( vật lí 8)
Và mỗi nhóm được giáo viên phát một phiếu học tập với yêu cầu tương ứng như đã
chiếu.

Hình ảnh học sinh các nhóm hoạt động ở tiết 17: Ôn tập ( vật lí 8)
19


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

- Kết thúc hoạt động chuyển sang phần đánh giá GV trình chiếu đáp án và yêu cầu các
nhóm tự chấm chéo.
Trong hoạt động này giáo viên định lượng trong khoảng thời gian từ 10 đến 15 phút
với yêu cầu bài tập ở các mức độ phù hợp với các đối tượng học sinh của trường
mình. Trong quá trình thực hoạt động đã giúp cho học sinh trong kĩ năng hợp tác

nhóm, được trao đổi, phát huy tính tích cực chủ động giải quyết vấn đề, học sinh
được thảo luận nêu ra cách lam. Ở hoạt động này rèn cho học sinh năng lực giải
quyết vấn đề, năng lực giao tiếp và kĩ năng hợp tác nhóm, tập thể.
Sau đó giáo viên cho học sinh được giải tỏa qua hoạt động 3 có tên gọi tăng tốc.
Hoạt động 3: Tăng tốc. Là hệ thống bài tập đố vui nhằm tạo không khí hồi hộp,
hứng thú, sôi nổi cho tiết học.
Trong hoạt động này chủ yếu tôi tạo cho các em các trò chơi vui vẻ có liên quan đến
nội dung kiến thức trong chương như trò chơi: “Đuổi hình bắt chữ”, “Bức tranh bí
mật”, “Trò chơi ô chữ”, “Tìm tên nhà vật lí”....
Ví dụ: Khi dạy tiết 17; 18 ôn tập (vật lí 8):
- Giáo viên thiết kế các bài tập nhờ sự hỗ trợ của phần mềm vẽ sơ đồ tư duy Iminmap
5.0 yêu cầu học sinh đi tìm: “Tên nhà bác học?”, “ Tên biển”, “ Dụng cụ vật lí gì?”
với hệ thống thông tin gợi ý theo sự xuất hiện của các nhánh từ khó đến dễ và tương
ứng với các mức điểm.

20


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

- Bài tập nhằm cung cấp thêm những thông tin thú vị liên quan đến nội dung kiến thức
được học cho học sinh ngoài ra cũng giáo dục cho học sinh có ý thức bảo vệ môi
trường. Ở hoạt động tăng tốc trong thời gian 10 phút với 3 bài tập đố vui kết hợp với
âm thanh, hiệu lệnh tạo được không khí trong lớp học rất hào hứng, sôi nổi, tích
cực. Phát huy cho học sinh năng lực tự giải quyết vấn đề, tự tìm hiểu thông tin, có
phẩm chất yêu môi trường thiên nhiên (Biển đen). Quan trọng hơn nữa học sinh có kĩ
năng, nhạy bén, phát hiện nhanh từng vấn đề chỉ trong khoảng 10 giây.
Hoặc nếu chỉ một trò chơi như trò chơi ô chữ trong tiết ôn tập chương I: Điện học (vật
lí 9): “Ô chữ bí mật” với ô chữ bí mật tìm được là “An toàn giao thông” qua bài tập

này với khoảng 10 câu hỏi ở mức độ thông hiểu và vận dụng thấp học sinh được rèn
luyện kĩ năng trình bày, suy luận lô gic và qua đây giáo viên cững lồng ghép giáo dục
học sinh chấp hành đúng luật giao thông. Giáo dục cho học sinh thực hiện nghĩa vụ
đạo đức tôn trọng, chấp hành kỷ luật, pháp luật.

Thực tế thì có rất nhiều cách khác nhau để lồng ghép trò chơi để tạo không khí vui vẻ,
hứng thú cho học sinh trong hoạt động này, tùy điều kiện cơ sở vật chất và đối tượng
học sinh nên tổ chức hoạt động cho phù hợp và định hướng phát triển được năng lực,
phẩm chất cho cho học sinh.
Trong hoạt động tiếp theo là hoạt động tôi dành nhiều thời gian ôn luyện cho học sinh,
ở hoạt động này chủ yếu luyện học giải bài tập tổng hợp định tính hoặc định lượng
như đã nói ở trên khâu lựa chọn ra bài tập là việc bản thân giáo viên đòi hỏi phải rất
đầu tư công phu, tôi gọi hoạt động này là hoạt động về đích.
21


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Hoạt động 4: Về đích: là hoạt động hướng dẫn cho học sinh làm một số bài tập
tổng hợp của chương, của chủ đề.
Các bài tập tự luận định tính hay định lượng tùy theo từng chương, từng phần hoặc
khối lớp để lựa chọn. Khi chọn ra các bài tập nên đi từ đơn giản đến phức tạp sao cho
phù hợp hệ thống bài tập tổng hợp rồi đưa trình tự bài theo hướng khai thác kiến thức
có quan hệ với nhau và có tác dụng phát triển ở nhiều đối tượng học sinh năng lực
vận dụng kiến thức và kỹ năng một cách tích cực và sáng tạo trong việc giải các bài
tập này. Để giải quyết được hệ thống bài tập đó bản thân giáo viên phải soạn bài kĩ, ,
một kinh nghiệm cho thấy cần phải tìm hiểu hệ thống bài tập ở sách giáo khoa, sách
bài tập, một số sách tham khảo khác để từ đó chọn lọc các câu hỏi vừa súc tích, vừa
phù hợp với các đối tượng học sinh trong lớp.

Cần lưu ý trước khi học sinh tự giải mỗi bài tập có tính tổng hợp, giáo viên nên yêu
cầu 1 đến 2 em phải nêu được những kiến thức cần phải vận dụng để giải bài tập đó.
Yêu cầu này sẽ giúp học sinh hệ thống được kiến thức có liên quan mật thiết với nhau,
hỗ trợ cho nhau.
Giáo viên để cho từng học sinh tự lực giải mỗi bài tập tự luận trong khoảng cho
phép và phù hợp với mức độ khó, dễ của bài, sau đó đề nghị một học sinh đứng tại
chỗ trình bày cách giải và nêu đáp số trước cả lớp (nêu ngắn gọn) và đề nghị các học
sinh khác nhận xét cách giải của học sinh này cũng như nêu phương án giải của mình
nếu có. Nếu việc tìm ra cách giải khác là khó đối với học sinh thì giáo viên nên tổ
chức thảo luận theo nhóm để mỗi nhóm đề xuất cách giải khác. Sau đó một vài nhóm
trình bày cách giải này cho cả lớp. Các nhóm khác nhận xét và đánh giá ưu, nhược
điểm của cách giải này.
Đối với học sinh khá, giỏi sẽ giải mỗi bài tập xong trước các học sinh khác,
giáo viên có thể đề nghị các em này tìm cách giải khác hoặc giải một bài tập khác có
phần phức tạp hơn mà giáo viên đã có sự chuẩn bị.
Ưu điểm của hoạt động này là:
- Rèn luyện ở học sinh ý thức về sự cần thiết phải có sự chuẩn bị những kiến thức cơ
bản để cùng tham gia trao đổi, thảo luận trên lớp hay trong những hoạt động học tập
ngoài tiết học.
- Từng học sinh của lớp đều phải thực hiện các hoạt động giải bài tập, nghĩa là phải
vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết các tình huống cụ thể khác nhau. Do đó
giúp các em hiểu rõ hơn cũng như củng cố và khắc sâu các kiến thức và kỹ năng này.
22


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

- Phân loại được học sinh trong lớp về trình độ vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học.
Nhờ đó giáo viên có thể ghi nhận học sinh nào còn yếu, học sinh nào khá, giỏi để có

kế hoạch giúp đỡ phù hợp và có hiệu quả trong từng tiết bài tập, ôn tập và trong toàn
bộ quá trình dạy học sau đó.
- Tạo ra cơ hội để học sinh trao đổi, thảo luận nhóm (tìm các cách giải khác, tìm cách
giải các bài tập phức tạp). Qua đó phát triển ở học sinh tinh thần hợp tác, phê phán và
sáng tạo trong học tập.
Ví dụ ở hoạt động 4: Về đích của tiết 17; 18 Ôn tập (vật lí 8) tôi đã tổ chức như sau:
Bài tập lựa chọn ở đây là bài tập củng cố kiến thức về chuyển động và biểu diễn lực
với mức độ kiến thức thông hiểu, vận dụng cấp độ thấp.
- Trước hết chiếu bài tập 1 (phần chuyển động + Lực) với nội dung câu hỏi a trước.
Yêu cầu học sinh đọc đề và tóm tắt , suy nghĩ 1 phút, giáo viên yêu cầu học sinh trả
lời, giáo viên ghi bảng.
-Sau đó trình chiếu các ý tiếp yêu cầu học sinh lên bảng trình bày...

- Bài tập 2 là bài tập về kiến thức phần áp suất và lực đẩy acsimet Giáo viên chiếu bài
tập theo hướng khai thác, cho học sinh định hướng cách làm.

23


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

Tùy ở phân phối thời gian có thể hướng dẫn học sinh theo sơ đồ, trên cơ sở định
hướng của học sinh tôi đã tóm tắt theo sơ đồ, hoặc cho học sinh giải 1 vài ý rồi vẽ lại
sơ đồ tóm tắt cách làm về nhà hoàn thiện đầy đủ.

Cuối mỗi bài, giáo viên tổng kết, chốt các cách giải, nêu cách giải hợp lý và ngắn gọn
nhất cũng như đáp số đúng của bài tập đó.
Ở hoạt động này đã tích cực hóa được học sinh, nhằm phát huy năng lực tự học,
năng lực giao tiếp như là: biết diễn đạt ý tưởng một cách tự tin, khiêm tốn lắng nghe

tích cực, biết phản hồi...phát triển năng lực tính toán: như sử dụng các phép toán, sử
dụng đúng các thuật ngữ kí hiệu, công thức vật lí từ bài có bản chất vật lí, hiểu và
biểu diễn được mối quan hệ vật lí giữ các tình huống trong học tập, hiện tượng trong
cuộc sống...... Ở hoạt động này giúp cho học sinh phát triển năng lực tính toán,
giải quyết vấn đề.
24


TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG
LỰC CHO HỌC SINH QUA TIẾT HỌC ÔN TẬP, BÀI TẬP MÔN VẬT LÍ THCS.

- Còn thời gian giáo viên tổ chức cho các nhóm hoạt đổng thảo luận trả lời các câu hỏi
vận dụng, thông hiểu đã chuẩn bị ở nhà của các nhóm
1. Để chuẩn bị cho tiết bài tập, ôn tập, yêu cầu học sinh làm việc ở nhà: trả lời các
"câu hỏi tự kiểm tra" hoặc chuẩn bị hệ thống kiến thức theo sơ đồ tư duy và
chuẩn bị các bài tập.
2. Mục "Tóm tắt những kiến thức cần nhớ" trong SGK nhằm mục đích để cho học
sinh tra cứu nếu cần thiết, không nên giảng lại cho học sinh trong giờ học ôn
tập.
3. Tiết bài tập, ôn tập không phải là để giáo viên nhắc lại các kiến thức đã học,
học sinh loay hoay chữa bài tập mà là để giúp học sinh nhớ lại, làm lại và tìm
ra mạch kiến thức cơ bản của một nội dung được học.
4. Nên có các sơ đồ tư duy, bảng hệ thống thể hiện mối liên quan hệ thống của
kiến thức. Hay nên mã hoá kiến thức bằng bảng hoăc sơ đồ.
5. Trong tiết bài tập, ôn tập trên lớp, giáo viên chọn một vài bài tập có nội dung
tổng hợp liên quan đến nhiều kiến thức cần ôn tập và cùng làm việc với học
sinh, qua đó nhắc lại, khắc sâu, hệ thống và nâng cao các kiến thức cần nhớ và
phương pháp giải. Không nên đi sâu vào những tính toán cụ thể.
6. Luôn luôn thay đổi hình thức luyện tập, ôn tập cho phong phú, đa dạng và hiệu
quả khoảng 15 đến 20 phút cho mỗi hình thức. Trong bất kì hình thức nào, học

sinh cũng phải được chủ động tham gia vào quá trình ôn tập kiến thức.
5. VÍ DỤ MINH HỌA GIÁO ÁN TIẾT DẠY ÔN TẬP VẬT LÝ 8.
(Có kèm theo bài giảng powerpoint)
TUẦN 17: Tiết 17:
Tên bài:
ÔN TẬP
I. MỤC TIÊU
1. Kiến thức:
• Hệ thống lại kiến thức lý thuyết từ bài 1 đến bài 12 của chương I: Cơ học
• HS làm được mọt số bài tập tổng hợp cơ bản trong chương
2. Kỹ năng:
• Vận dụng được kiến thức để giải thích các hiện tượng đơn giản có liên quan và
giải được bài tập vận dụng tổng hợp từ dễ đến khó.
• Hệ thống hóa kiến thức theo sơ đồ, bảng biểu.
• Hợp tác, có năng lực giao tiếp, tính toán. Có kĩ năng làm việc nghiêm túc, khoa
học, lôgic trình tự.
25