QUAN HỆ HÀNG HOÁ – TIỀN TỆ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN HÀNG HOÁ
THEO QUAN ĐIỂM MÁC - XÍT

Xuất phát điểm trình bày trong Bộ Tư

sử dụng và giá trị. Vì vậy, quá trình thực

bản, C,Mác cho rằng nền kinh tế tư bản chủ

hiện hàng hóa thì phải bao gồm cả quá trình

nghĩa được biểu hiện ra là một đống hàng

thực hiện giá trị sử dụng và thực hiện giá trị

hóa khổng lồ, vì vậy để nghiên cứu nó thì

của hàng hóa. Ban đầu, khi sản xuất hàng

cần phải xuất phát từ hàng hóa - hàng hóa là

hóa mới ra đời, còn chưa phát triển thì quá

tế bào kinh tế.

trình thực hiện hàng hóa đồng thời bao gồm

Khi nghiên cứu về vấn đề này, chúng

cả hai quá trình đó; nhưng khi sản xuất hàng

ta chủ yếu chỉ coi việc nghiên cứu cái tế bào

hóa đã phát triển - đặc biệt là khi tiền tệ ra

kinh tế đó trên phương diện đơn giản - là sự

đời và có chức năng phương tiện thanh toán

thống nhất biện chứng của hai thuộc tính -

thì quá trình thực hiện giá trị sử dụng của

giá trị sử dụng và giá trị, là sản phẩm của

hàng hóa đã tách rời với quá trình thực hiện

nền sản xuất hàng hóa, phải tuân theo các

giá trị của hàng hóa. Đến đây, mối quan hệ

quy luật kinh tế cơ bản của nền sản xuất

biện chứng giữa hai thuộc tính bên trong

hàng hóa... việc nghiên cứu nó là cơ sở để

của một hàng hóa đã chuyển hóa thành sự

vạch rõ nguồn gốc ra đời của sản xuất tư


thống nhất và mâu thuẫn giữa những cái

bản chủ nghĩa, của sản xuất và bóc lột giá

bên ngoài hàng hóa - giữa hàng và tiền,

trị thặng dư tư bản chủ nghĩa... Vai trò của

giữa người bán và người mua, giữa người

vấn đề này cũng đã được đề cao hơn nữa

sản xuất và người tiêu dùng, giữa thị trường

khi chúng ta tìm kiếm lý luận kinh tế cho

đầu vào và thị trường đầu ra...

quá trình đổi mới kinh tế, cho quá trình phát

Theo dòng lịch sử, tiền tệ xuất hiện là

triển nền kinh tế thị trường định hướng xã

kết quả của sự giải quyết liên tục những

hội chủ nghĩa, cho việc tìm kiếm và ứng

mâu thuẫn trong quá trình phát triển lâu dài


dụng những quy luật kinh tế của nền sản

của trao đổi và sản xuất hàng hoá. Tiền tệ là

xuất hàng hóa trong bối cảnh mới...

sự biển hiện hình thái giá trị cao nhất của

Theo C.Mác, hàng hóa là sự thống

hàng hoá và sau khi hình thái giá trị của

nhất biện chứng của hai thuộc tính - giá trị

hàng hoá phát triển thành hình thức tiền tệ,


thì nó thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế

Trao đổi và sản xuất hàng hóa phát

hàng hoá. Nghĩa là, sau khi tiền tệ xuất

triển dẫn đến sự xuất hiện của tiền tệ, tiền tệ

hiện, nó trở thành công cụ mạnh mẽ nhất có

xuất hiện một mặt làm cho quan hệ hàng

thể lôi cuốn mọi vật phẩm phải tham gia


hóa - tiền tệ ngày càng thêm mở rộng, đồng

vào các cuộc trao đổi...thúc đẩy việc phá vỡ

thời với nó phá vỡ, phân tách những quan

hết các mối liên hệ mang tính cộng

hệ kinh tế mang tính chất cộng đồng/công

đồng/công xã làm xuất hiện những người

xã. Mặt khác, nó lại làm cho mối liên hệ

sản xuất tư nhân - một trong hai điều kiện ra

giữa những người sản xuất hàng hóa ngày

đời của sản xuất hàng hoá.

càng trở nên chặt chẽ, gắn bó trong một

Về vấn đề này C.Mác viết:“Một khi

khối thống nhất, nghĩa là tiền tệ phân tách

xã hội sản xuất hàng hoá đã làm cho các

những sản xuất hàng hóa với nhau về mặt


hình thái giá trị nằm sẵn ngay trong bản

sở hữu những giá trị sử dụng khác nhau,

thân các hàng hoá như thế phát triển tới

nhưng về mặt giá trị, tiền tệ lại ràng buộc

hình thức tiền tệ, thì người ta liền thấy xuất

những người sản xuất hàng hóa với nhau,

hiện ra rất nhiều mầm mống trong số những

buộc họ phải có những trao đổi với nhau

mầm mống hãy còn tiềm tàng trong giá trị.

theo những tỷ lệ nhất định - tức làm cho họ

Kết quả đầu tiên và căn bản nhất là hình

phụ thuộc vào nhau, chi phối lẫn nhau.

thái hàng hoá càng phổ biến rộng thêm.

Nghĩa là, tiền tệ trở thành “mạch dẫn” của

Đồng tiền bắt ngay cả những vật phẩm xưa


toàn bộ hoạt động kinh tế (sản xuất và trao

nay vốn sản xuất ra cho sự tiêu dùng trực

đổi hàng hóa). Như vậy, tiền tệ xuất hiện,

tiếp của người sản xuất, bây giờ cũng phải

quan hệ hàng hóa tiền tệ ngày càng được

mang hình thái hàng hoá; nó lôi cuốn

mở rộng, cùng với nó sản xuất hàng hóa

những vật phẩm đó vào trong cuộc trao đổi.

không ngừng được phát triển, theo đó thì

Do đó, mà hình thức hàng hoá và tiền bạc

chức năng của tiền tệ không còn bó hẹp

thâm nhập vào nội bộ nền kinh tế của các tổ

trong lưu thông, trao đổi hàng hóa mà nó

chức cộng đồng đã trực tiếp xã hội hoá

ngày càng được mở rộng vượt ra ngoài lĩnh


nhằm mục đích sản xuất; chúng phá vỡ hết

vực lưu thông, vì thế nó đẩy nhanh tiến

mối liên hệ này đến mối liên hệ khác của

trình “tan rã” của kinh tế tự nhiên. C.Mác

tập thể và làm cho công xã bị giải thể thành

viết: “ Sản xuất hàng hoá càng phát triển

một đám người tư nhân.” (1)

và lan rộng ra thì chức năng phương tiện


thanh toán tiền tệ càng vượt khỏi lĩnh vực

xuất hàng hoá phát triển đến một trình độ

lưu thông hàng hoá, do đó kinh tế tự nhiên

nào đó, thì mỗi người sản xuất phải dự trữ

sẽ bị phá hoại, thúc đẩy sự phát triển kinh

tiền. Lúc đó số dự trữ tiền ấy là cái “bảo


tế hàng hoá”(2).

đảm xã hội”, sợi dây thần kinh của mọi vật.

Kinh tế hàng hóa càng phát triển, nhu

Thực vậy, nhu cầu của người sản xuất luôn

cầu về tiền và sự vận hành của tiền tệ cũng

luôn đổi mới và không ngừng buộc anh ta

có nhiều biến chuyển, tiền tệ ngày càng có

phải mua hàng hoá của người khác, còn

những “trọng trách” đối với nền kinh tế.

việc sản xuất và bán hàng của anh ta lại cần

Một trong những “trọng trách” đó là công

phải có một thời gian nhất định và lại còn

cụ cất trữ - nhằm đảm bảo sự cân bằng tổng

phụ thuộc vào muôn nghìn cái ngẫu nhiên

thể cho sản xuất và lưu thông hàng hóa.Với


nữa. Muốn có thể mua mà không phải bán,

ý nghĩa đó, quan hệ hàng hóa - tiền tệ nói

thì trước hết anh ta phải từng bán mà không

chung, sự vận hành tiền tệ nói riêng phản

mua”(5). Nghĩa là, trong kinh tế hàng hoá,

ánh “sức khỏe” của nền kinh tế. C.Mác viết:

người sản xuất hàng hoá phải dự trữ tiền để

“Trong nền kinh tế mà sản xuất hàng hoá

có điều kiện thường xuyên kinh doanh.

không phát đạt, việc tích trữ tiền là biểu

Tuy nhiên, việc tiền được tích trữ

hiện xã hội của tình trạng dư thừa và giàu

cũng khác nhau không chỉ bởi nhu cầu vận

có”(3), thực tế đó diễn ra phổ biến “trong

hành của nền kinh tế mà còn bởi trình độ


thời kỳ sơ khai của lưu thông, người ta mới

phát triển của nền kinh tế, vì thế mà hình

chỉ trao đổi những giá trị sử dụng còn thừa

thành những phương thức cất trữ tiền khác

để lấy hàng hoá tiền. Bởi thế, vàng và bạc

nhau.

tự nó trở thành biểu hiện xã hội của tình

Tiền tệ là sản phẩm của sự phát triển

trạng dư thừa và giàu có. Hình thức tích trữ

trao đổi và sản xuất hàng hoá, thực hiện

chân thật đó được duy trì mãi mãi ở những

các chức năng nhằm đảm bảo sự vận hành

dân tộc mà phương thức sản xuất cổ truyền

thông suốt của trao đổi, lưu thông hàng

thoả mãn trực tiếp một số nhu cầu ít ỏi và


hoá. Nhưng tiền tệ chỉ là thước đo giá trị

không biến đổi”(4). Mặt khác, việc tích trữ

của hàng hoá, là biểu hiện của giá trị hàng

tiền còn nhằm duy trì sự liên tục cho sản

hoá, nên tiền tệ chỉ có thể bước lên vũ đài

xuất và cũng có thể là hình thức bảo tồn tài

chừng nào hình thái lưu thông hàng hoá đã

sản. Vì vậy, C.Mác đã viết “Khi nền sản

có trước, cũng bởi vậy LTTT(lưu thông


tiền tệ) sẽ phải tuỳ thuộc vào lưu thông

của phương tiện lưu thông, nhưng số lượng

hàng hoá và do lưu thông hàng hoá quyết

phương tiện lưu thông không quyết định sự

định. Nghĩa là, LTTT nhanh hay chậm,

biến động của giá cả hàng hóa.


không phải do bản thân LTTT quyết định,

Xét đến cùng thì các nhân tố quyết

mà là do hình thức biểu hiện của lưu thông

định số lượng các phương tiện lưu thông là

hàng hoá nhanh hay chậm quyết định. Do

do các điều kiện kinh tế - xã hội quyết định,

đó, trong thực tế nếu lưu thông tiền chậm

bởi tất cả các nhân tố như khối lượng hàng

lại, có nghĩa là biểu hiện một sự đình trệ

hóa đang lưu thông, giá cả, sự tăng lên hay

trong việc chuyển hoá hình thái và do đó là

hạ xuống của giá cả, số lượng những việc

sự đình trệ trong việc trao đổi hàng hóa,

mua và bán tiến hành cùng một lúc, tốc độ

lúc này tiền bắt đầu hiện lên ngày càng


luân chuyển của tiền tệ... đều tùy thuộc vào

thưa thớt và trở nên khan hiếm trong lưu

quá trình chuyển hóa hình thái của thế giới

thông, thì đó là biểu hiện của việc không

hàng hóa; quá trình này lại tùy thuộc vào

đủ số lượng phương tiện lưu thông không

tính chất chung của phương thức sản xuất,

đủ tiền trong lưu thông. Bởi vậy, để đảm

vào số dân cư, vào mối quan hệ giữa thành

bảo sản xuất và lưu thông thông suốt, kinh

thị và nông thôn, vào sự phát triển của

tế tăng trưởng và phát triển, thì cần phải

phương tiện vận tải, vào trình độ phân công

đảm bảo khối lượng tiền tệ cần thiết trong

lao động, vào tín dụng, v.v...


lưu thông.

Lưu thông tiền tệ vốn là kết quả của

Tuy nhiên, khối lượng tiền tệ cần thiết

lưu thông hàng hoá, nhưng khi tiền tệ

cho lưu thông hàng hóa phải ngang bằng

được dùng để mua bán hàng hoá thì lại

với tổng giá cả của toàn bộ hàng hóa, bởi

biểu hiện thành nguyên nhân của lưu

tiền tệ chỉ đại biểu, trong thực tế, cho tổng

thông hàng hoá. Bởi vậy, khối lượng tiền

giá trị các hàng hóa trên thị trường, do đó

tệ trong lưu thông có ảnh hưởng nhất định

nó phải bằng tổng số giá cả hàng hóa. Giá

tới hoạt động thương mại của một quốc

cả của mỗi một loại hàng hóa không thay


gia. Một số lượng tiền nhiều hơn hay ít

đổi, thì tất nhiên là tổng số giá cả sẽ do khối

hơn đều có thể sẽ gây thiệt hại cho thương

lượng hàng hóa đang lưu thông quyết định.

mại. Do vậy, muốn cho thương mại của

Vì vậy, sự biến động của giá cả hàng hóa

một nước hoạt động được thì cần có một

quyết định sự tăng nhiều lên hay thu hẹp lại

lượng hay tỷ lệ tiền nhất định. Về điều này


C.Mác đã viết: “Vì lưu thông của tiền nói

thưa thớt và biến mất ở khắp mọi điểm

chung chỉ thể hiện ra trong quá trình lưu

của lưu thông, thì đó là do không đủ số

thông hàng hoá, tức là trong sự tuần hoàn


lượng phương tiện lưu thông”(6).

của các hàng hoá thông qua biến đổi hình

Như vậy, mặc dù tiền tệ xuất hiện là

thái đối lập nhau, cho nên tốc độ lưu

kết quả lâu dài của trao đổi và sản xuất hàng

thông của tiền phản ảnh tốc độ thay đổi

hóa, nhưng khi tiền tệ xuất hiện, thì chính

hình thái của hàng hoá... Như thế tốc độ

nó lại làm cho quan hệ hàng hóa - tiền tệ

lưu thông nhanh chóng của tiền.... thể

được mở rộng và tạo ra điều kiện cho sự

hiện là sự thống nhất của hai quá trình

hình thành phát kinh tế hàng hoá, làm cho

mua và bán. Ngược lại, sự chậm lại trong

sản xuất hàng hóa phát triển lên những cung


lưu thông của tiền... là biểu thị sự đình trệ

bậc mới cao hơn và bản thân tiền tệ cũng

trong việc trao đổi... Theo quan điểm

đảm nhận ngày càng nhiều những chức

thông thường, khi lưu thông tiền chậm

năng khác nhau, theo đó quan hệ hàng hóa -

dần lại, tiền bắt đầu hiện lên ngày càng

tiền tệ ngày càng phong phú, đa dạng hơn.


(1)Ph.Ăngghen: Chống Đuy Rinh, NXB Sự thật, Hà Nội, 1959, tr 527, 528
(2) C.Mác và Ph.Ănggen: Toàn tập, tập 23, NXB CTQG, Hà Nội, 2002, tr 213
(3),(4),(5)C.Mác và Ph.Ănggen: Toàn tập, tập 23, NXB CTQG, Hà Nội, 2002, tr
198
(6)C.Mác và Ph.Ănggen: Toàn tập, tập 23, NXB CTQG, Hà Nội, 2002, tr 184