I.ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhà Tần (221TCN-206TCN) là triều đại kế tục nhà Chu và tr ước nhà
Hán trong lịch sử Trung Quốc. Việc thống nhất Trung Quốc năm 221TCN
dưới thời Tần Thủy Hoàng đã đánh dấu sự khởi đầu c ủa đế qu ốc Trung
Quốc. Đặc biệt hơn nhà Tần đã để lại một di sản trung ương tập quy ền
và hệ thống quan liêu sẽ được áp dụng vào nh ững triều đ ại sau này. Đ ể
tìm hiển rõ hơn về bộ máy nhà nước, cách thức hoạt động của bộ máy
nhà nước phong kiến Trung Quốc dưới triều Tần và để phân biệt v ới các
bộ máy nhà nước ở các triều đại em xin chọn đề tài: “Phân tích và đánh
giá cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước phong kiến Trung Quốc dưới triều
Tần”.

II.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1.Khái quát về cơ cấu tổ chứ bộ máy nhà nước phong kiến Trung
Quốc
Tổ chức bộ máy nhà nước phong kiến Trung Quốc ngay t ừ đầu và
trong suốt quá trình tồn tại là chính thể quân chủ chuyên ch ế và ngày
càng được hoàn thiện. Sự hoàn thiện được thể hiện rõ nét nhất qua ba
triều đại: Tần, Đường, Minh.
Nhà Tần (221 TCN – 206 TCN): Do th ực hiện nh ững c ải cách t ừ r ất
sớm của Thượng Ưởng, nước Tần trở nên mạnh mẽ và tiến hành công
cuộc chinh chiến, thôn tính các nước khác, th ống nhất Trung Qu ốc, b ắt
đầu xây dựng bộ máy nhà nước phong kiến đầu tiên của Trung qu ốc. Kế
thừa những thành tựu trong việc tổ chức bộ máy nhà nước Chu, Tần Thủy
Hoàng đã xây dựng một nhà nước quân chủ chuyên chế rất quy mô và đầy
đủ.
Nhà Đường (618 – 907): Nhà Đường tiến hành cuộc cải cách v ề tổ
chức bộ máy nhà nước, nhằm củng cố và tăng cường chính th ể quân ch ủ
chuyên chế. Tam sảnh (Tam tỉnh); Lục bộ bắt đầu có từ nhà Tùy, gi ờ đây
được phát triển và hoàn thiện, trở thành xương sống của hệ th ống quan
1

liêu. Chế độ khoa cử được mở rộng, quan chức được tuyển chọn theo tài
năng. Với tổ chức bộ máy nhà nước vững chắc, nhà Đ ường đã tr ở thành
triều đại cực thịnh trong lịch sử Trung Quốc.
Nhà Minh (1368 – 1644): qua học hỏi từ lịch s ử, c ơ cấu t ổ ch ức b ộ
máy nhà Minh tương đối hoàn thiện thể hiện rõ qua hai ph ương diện: b ỏ
bớt các khâu trung gian và phân chia quy ền lực ra cho nhiều c ơ quan.
Triều Minh cũng là một trong những thời đại thịnh vượng trong lịch s ử
phong kiến Trung Quốc.
2. Vị thế của vua trong cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước triều Tần
Sau khi thống nhất Trung Quốc, dựa trên tư tưởng tôn quân quy ền,
Tần Thủy Hoàng đã xây dựng bộ máy nhà nước trung ương tập quy ền
mạnh mẽ theo chính thể quân chủ chuyên chế.
Nguyên tắc “Tôn quân quyền” mang nội dung cơ bản sau: Khi con
người đã đoàn tụ với nhau thành xã hội tất phải có quy ền tối cao đ ể gi ữ k ỉ
cương cho cả đoàn thể, quyền ấy là quân quy ền. Quyền này phải đ ể cho
một người nắm giữ thì mới rõ ràng, mới thống nhất về mọi mặt được,
người nắm giữ quyền này là vua. Vua là chủ của “sơn hà xã tắc”, là người
đứng đầu đất nước, quyền lực của vua là tối cao. Để cai trị đất n ước, vua
toàn quyền đặt ra bộ máy giúp việc bao gồm các viên quan có vai trò l ớn
trong đạo trị nước của vua, ngoài ra vua còn đặt m ột chế độ kh ảo xét
công trạng, thưởng phạt rất nghiêm minh để ràng buộc và nâng cao trách
nhiệm của đội ngũ giúp việc. Đối với bách tính, vua đ ưa ra ch ủ tr ương
dùng đức để cai trị, đặt ra các ngũ luân để giao hóa, đ ể h ướng d ẫn đi ều
chỉnh các quan hệ xã hội: vua tôi có trung nghĩa, cha con có tình thân, v ợ
chồng có riêng biệt… Vua còn ban hành pháp luật định hình ph ạt, xét x ử
những kẻ liều lĩnh chống đối vua, vi phạm luân th ường đ ạo lí; quy ền
trừng phạt hay tha miễn nằm trong tay nhà vua. Không ch ỉ nắm v ương
quyền, vua còn nắm cả thần quyền, thần quyền là chỗ dựa vững ch ắc cho

vương quyền. Xuất phát từ thiên mệnh, quyền lực nhà nước chỉ được tập
2


trung trong tay nhà vua, nhà vua trên phải thuận mệnh tr ời, d ưới phải
giáo hóa dân chúng, phải an dân. Do vậy, dân chúng ph ải tuân th ủ ph ục
tùng quyền lực của vua đồng nghĩa với việc làm theo đạo tr ời tức là, quân
quyền phải được mọi người tôn trọng, dân chúng phải tôn trọng nhà vua
một cách tuyệt đối, lấy đức trung quân làm đầu. Vương quyền kết h ợp
với thần quyền khiến quyền lực của vua trở lên vô hạn, không thế lực
hiện hữu nào có thể kiểm soát được. Rõ ràng, mục đích của nguyên tắc
tôn quân quyền là xây dựng một nhà nước quân chủ chuyên chế và bành
trướng xâm lược ra bên ngoài. Cho nên, ngay từ s ớm và trong su ốt quá
trình tồn tại, giai cấp thống trị Trung Quốc đã lấy nguyên tắc Tôn quân
quyền làm cơ sở lí luận và tư tưởng cho công cuộc xây d ựng và c ủng c ố
nhà nước.
3. Tổ chức bộ máy nhà nước ở trung ương và địa phương

3


Sơ đồ bộ máy trung ương và địa phương dưới thời Tần
a. Ở trung ương
Hoàng đế là người nắm mọi quyền lực nhà nước. Dưới Hoàng Đế là
bộ máy quan lại trung ương gồm Tam Công và Cửu Khanh. Tam Công là ba
chức quan đầu triều gồm Thừa tướng, Thái úy và Ng ự sử đ ại phu. Th ừa
tướng là tổng quản chính vụ, giúp Hoàng Đế cai trị dân, n ắm thu chi c ủa
nhà nước, quản lí các công trình công cộng trong toàn qu ốc. Thái úy ph ụ
trách về quân sự. Ngự sử đại phu nắm giữ văn thư quan trọng và giám sát
các quan. Dưới Tam Công là Cửu Khanh gồm 9 viên quan phụ trách các

công việc khác như: Phụng thường quản lý nghi th ức tôn giáo; Lang trung
lệnh quản lý cung điện nhà vua; Vệ úy quản binh, đốn lính, l ực l ượng b ảo
4


vệ nhà vua; Thái tộc quản lý ngựa trong n ước; Đình úy trông coi vi ệc binh;
Điển khách quản lý dân tộc thiểu số, chính sách đối ngoại; Tòng chính
quản lý công việc hoàng thất; Trị túc nội sử quản lý thu thuế; Thi ếu ph ủ
quản lý thủ công nghiệp. Cửu khanh là cơ quan giúp việc cho nhà vua, ch ịu
sự quản lý của tam công, tên quan, chức danh đều do Tần Th ủy Hoàng bổ
nhiệm. Mọi công việc quan trọng của nhà nước đều được các đại th ần
thảo luận, nhưng Hoàng Đế là người quyết định cuối cùng. Mệnh lệnh của
Hoàng Đế phải được chấp hành tuyệt đối. Bộ máy nhà nước ở trung ương
được Tần Thủy Hoàng xây dựng tương đối quy củ, chặt chẽ, bước đầu có
sự phân công, phân nhiệm rõ ràng.
Bộ máy nhà nước thời Tần đã có những kế th ừa và phát tri ển so v ới
bộ máy nhà nước thời Chu, điều đó được thể hiện qua hai mặt sau: Tam
công và Lục bộ là các cơ quan tồn tại ở triều đại nhà Chu nay đ ược nhà
Tần tăng lên thành Cửu khanh; trong triều đại nhà Tần có sự tồn tại song
song của Tam công và Cửa khanh. Nhìn chung bộ máy nhà n ước ở trung
ương của chiều Tần có quy mô lớn hơn, với sự phân công, phân c ấp, phân
nhiệm khá rạch ròi, tầm hoạt động vì thế mà lớn hơn, nhà n ước can thiệt
vào đời sống được sâu hơn.
b.Ở địa phương
Đối với địa phương, Tần Thủy Hoàng không thi hành chế độ phân
phong mà chia cả nước thành 36 quận, đứng đ ầu là Qu ận thú, d ưới Qu ận
thú là Quận úy (coi việc binh) và Quận giám (giám sát quan l ại, th ực hành
quyền tư pháp). Mỗi quận lại chia ra một số huy ện do Huy ện lệnh cai tr ị.
Các quan ở quận huyện đều do trung ương bổ nhiệm. Nh ư vậy từ th ời
Tần, chế độ quận huyện lần đầu tiên xuất hiện. Dưới huy ện là xã, đ ứng

đầu là xã trưởng.
Cách thức xây dựng bộ máy chính quyền ở địa phương của nhà Tần
tiến bộ hơn hẳn so với chính sách phân phong mà nhà Chu đã th ực hi ện.
Điều đó giúp cho việc quản lý, điều hành của bộ máy nhà n ước ở trung
5


ương được dễ dàng và hiệu quả hơn, đồng thời làm ngăn ch ặn mọi ý đ ịnh
phản loạn dễ đưa Trung Quốc trở về thời kì phân quy ền cát c ứ nh ư th ời
Xuân Thu – Chiến Quốc.
4. Đánh giá chung về cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước triều Tần
a. Ưu điểm
Với sự kế thừa từ cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước th ời Chu, bộ máy
nhà nước của triều Tần dược tổ chức một cách quy củ, chặt chẽ. Đó là s ự
phát triển cả về lượng và chất. Có thể nói đây là cuộc cải cách tổ ch ức bộ
máy nhà nước lần đầu tiên của Trung Quốc. Nó đặt cơ sở nền móng cho
việc xây dựng bộ máy nhà nước phong kiến Trung Quốc suốt hơn 2000
năm. Việc mở rộng quy mô của các cơ quan nhà nước đã tạo điều kiện
thuận lời cho việc can thiệp sâu vào đợi sống xã h ội, giải quy ết nh ững
vấn đề mới phát sinh trong xã hội phong kiến.
b. Nhược điểm
Mặc dù có định hướng là lấy pháp luật để cai trị là một b ước tiến bộ
tuy nhiên pháp luật đề ra lại quá hà khắc, đồng th ời áp dụng chính sách
tàn bạo và thủ tiêu văn hoá gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sau. Ngoài ra,
việc tập trung quyền lực vào tay người đứng đầu nhà n ước nh ư v ậy sẽ
đặt cược an nguy quốc gia vào tay một người. Mà điển hình là ph ương
pháp cai trị của Tần Thủy Hoàng mang tính cực đoan, đ ộc tài. Th ực tế đã
chứng minh điều đó: triều đại phong kiến đầu tiên của Trung Quốc ch ỉ
tồn tại trong một thời gian ngắn.
III.KẾT THÚC VẤN ĐỀ

Qua tìm hiểu và phân tích ở nội dung bài làm, ta có th ể th ấy rõ ràng,
bộ máy nhà nước triều Tần được tổ chức một cách quy củ, ch ặt chẽ v ới
một mục đích là củng cố và tăng cường chính thể quân ch ủ chuyên ch ế..
Đó là sự phát triển về cả lượng và chất. Có thể nói đây là cuộc c ải cách t ỏ
chức bộ máy nhà nước lần đầu tiên của Trung Quốc. Nó đặt cư s ở nền

6


móng cho sự hoàn thiện chính thể quân chủ chuyên chế của các triều đại
sau.

7