MỞ BÀI
Trên thế giới có hai dòng họ được nhắc tới nhiều nhất và cũng là lớn
nhất, đó là dòng họ: Common law và Civil law. Điểm khác biệt dễ nhận thấy
nhất ở hai dòng họ này là: dòng họ Common law coi trọng án lệ; dòng họ
Civil law coi trọng luật thành văn. Common law được hiểu là một dòng họ
pháp luật cơ bản trên thế giới – bao gồm các hệ thống pháp luật của các
nước có mối liên hệ chặt chẽ với hệ thống pháp luật nước Anh. Hệ thống
nguồn luật của dòng họ Common law bao gồm: án lệ (tiền lệ pháp), luật
công bình (ở Anh), luật thành văn, tập quán pháp, tác phẩm nghiên cứu pháp
luật, lẽ phải tự nhiên. Trong đó, án lệ chiếm một vai trò quan trọng trong hệ
thống nguồn luật của dòng họ Common law. Vậy vai trò đó được thể hiện
như thế nào trong hệ thống nguồn luật của các quốc gia đó?
NỘI DUNG
1. Khái quát chung
Theo cách hiểu ngắn gọn: Án lệ là bản án đã tuyên hoặc sự giải thích,
áp dụng pháp luật được coi như tiền lệ làm cơ sở để các thẩm phán sau đó có
thể áp dụng trong các trường hợp tương tự.
Trong lịch sử lập pháp thế giới, án lệ án lệ là nguồn chủ yếu và quan
trọng của hệ thống pháp luật commom law( Anh, Mĩ, Australia…). phân biệt
với các nước Civil law coi pháp luật thành văn (status law) làm nguồn chính.
Hệ thống án lệ này sẽ được phát triển qua các vụ việc được tòa án xét
xử.Với Common Law theo chủ nghĩa kinh nghiệm (empiricism) hay lối suy
luận quy nạp đi từ trường hợp cá biệt đến cái tổng quát, nguyên tắc, án lệ lựa
chọn là nguồn chính. Hệ quả tích cực của nó là làm thành một hệ thống
Common law mở, gần gũi với đời sống thực tế, tạo nên tính chủ động sáng
tạo, mềm dẻo và linh hoạt trong tư duy pháp luật. Đồng thời cũng hạn chế sự


phát sinh của luật (trong trường hợp nhiều vụ án tương tự nhau có thể cùng
áp dụng một án lệ).
Năm 1154, Vua Henry II đã tạo ra một hệ thống luật chung và sáng tạo

ra một hệ thống tòa án thống nhất đầy quyền năng, ông đưa các thẩm phán
từ tòa án Hoàng gia đi khắp nơi trong nước và sưu tầm, chọn lọc cách thức
giải quyết các tranh chấp. Sau đó những thẩm phán này sẽ trở về thành Luân
đôn và thảo luận về những vụ tranh chấp đó với các thẩm phán khác. Những
phán quyết này sẽ được ghi lại và dần trở thành án lệ (precedent), hay theo
Tiếng Latin là stare decisis. Theo đó, khi xét xử thẩm phán sẽ chịu sự ràng
buộc bởi những phán quyết đã có từ trước đó. Thuật ngữ “Common Law”
bắt đầu xuất hiện từ thời điểm đó. Như vậy trước khi Nghị viện ra đời trong
lịch sử pháp luật của Anh, Common Law đã được áp dụng trên toàn bộ
vương quốc trong vài thế kỉ. Vì vậy, án lệ xuất hiện tại Anh.
Đặc điểm của án lệ:
+ Phải đáp ứng được điều kiện về nguyên tắc, đòi hỏi của thực tiễn đời
sống và pháp luật. Nó khiến cho pháp luật gần gũi hơn với đời sống thực tế.
+ Phải đảm bảo tính chắc chắn và ổn định của hệ thống pháp luật.
+ Nguyên tắc stare decisis (học thuyết án lệ): tranh chấp tương tự cần đạt
kết quả pháp lí tương tự. Thẩm phán phải tuân thủ các phán quyết đã được
tuyên trước đó, đặc biệt đối với những phán quyết của tòa án cấp cao hơn.
Điều này góp phần tạo nên một hệ thống pháp luật thống nhất, tránh được
hiên tượng một vụ án mà tòa án các cấp khác nhau đưa ra chế tài khác nhau.
+ Tồn tại từ lâu phù hợp với vụ án cần xét xử. Thẩm phán chính là người
tìm ra và áp dụng án lệ. Tuy nhiên trên thực tế công việc này hết sức khó
khăn vì tìm ra một án lệ phù hợp trong cả một hệ thống án lệ đồ sộ để áp
dụng một cách thỏa đáng không phải là dễ.


+ Chỉ có những bản án có tính chất bắt buộc mới trở thành án lệ và có tính
pháp lí. Còn các bản án khác chỉ có tính gợi ý, tham khảo. Ví dụ như ở Anh,
chỉ có Tòa án tối cao mới được phép ban hành án lệ, các tòa án cấp dưới
phải tuân theo. Các án lệ bắt buộc được viết trong Law Reports, All England
Law Reports, Weekly Law Reports…tức là nhìn ở khía cạnh nào đó là đã

được pháp điển hóa.
2. Vai trò của án lệ trong hệ thống nguồn luật của dòng họ common law.
a. Án lệ là nguồn luật chính thống và chủ yếu.
Common law là dòng họ pháp luật thừa nhận án lệ như nguồn luật chính
thống, tức là thừa nhận học thuyết tiền lệ pháp. Học thuyết tiền lệ pháp ở các
hệ thống pháp luật này đều ít, nhiều chi phối hệ thống luật án lệ theo hướng:
các phán quyết đã tuyên của tòa án cấp trên nói chung có giá trị ràng buộc
tòa án cấp dưới trong quá trình xét xử các vụ việc hiện tại. Trong cả hai hệ
thống pháp luật Anh và Mỹ thì đều tôn trọng nguyên tắc “stare decisis”
nghĩa là tuân thủ các pháp quyết trước đây và không phá vỡ những quy
phạm pháp luật đã được thiết lập trong án lệ. Theo nguyên tắc này thì tòa án
cấp dưới chịu sự ràng buộc bởi các nguyên tắc pháp lý do các tòa án cấp trên
sáng tạo ra được ghi nhận trong các bản án trong quá trình xét xử các vụ việc
trong quá khứ.Tuy nhiên sự tuân thủ nguyên tắc “stare decisis” ở Anh có
phần khắt khe hơn rất nhiều so với ở Mĩ.Án lệ ở Anh đậm nét hơn vì ở Anh
nó đã trở thành một nguyên tắc đã ăn sâu vào tiềm thức của người Anh. Việc
bám sát vào tiền lệ pháp trong hoạt động xét xử là yêu cầu nghiêm ngặt.
Mức độ tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc stare decisis của các tòa án ở Anh thể
hiện ở sự không muốn phủ nhận các phán quyết trong quá khứ của chính
mình. Ngoài ra các tòa án Anh tạo ra luật và thay đổi luật bằng các bản án
của họ nhưng các thẩm phán có xu hướng ra sức biện luận trong các bản án


của mình rằng trong các vụ án đang thụ lý họ không làm gì hơn ngoài việc “
tìm ra” các quy định pháp luật đã có và đã được động đến trong án lệ.
b, Án lệ là nguồn cho những nguồn luật khác, là giải pháp có hiệu quả khi
chưa có luật điều chỉnh, tạo ra sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn
định của xã hội, đảm bảo sự thống nhất trong việc xét xử
Án lệ giúp cung cấp nguồn cho những văn bản pháp lý, các nguồn luật
khác, nhờ đó các đạo luật được gắn liền với thực tiễn. Án lệ cũng giúp tạo ra

sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn định của xã hội khi mọi hành vi
của các thành viên trong xã hội đều được thực hiện trong khuôn khổ ứng xử
đã được xác lập như một tiền lệ.
Trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật, để đảm bảo sự thống nhất
trong việc xây dựng, đảm bảo tính đúng đắn về chuyên môn nghiệp vụ cũng
như thể hiện sự tôn trọng phán quyết của tòa cấp trên, tòa cấp dưới luôn có
xu hướng tham khảo những bản án đã được tuyên, căn cứ vào đó để đưa ra
quyết định cho vụ án cụ thể của mình.
3. Hiện trạng áp dụng án lệ hiện nay.
Thực tiễn hội nhập giữa các quốc gia trên thế giới đã làm cho án lệ không
còn là nguồn luật duy nhất mà luật thành văn đã ngày càng trở thành nguồn
luật quan trọng, thậm chí là nguồn luật quan trọng hàng đầu, đặc biệt đối với
những lĩnh vực không có án lệ.
Trong pháp luật Anh nếu có xung đột giữa các văn bản pháp luật và án lệ,
người ta sẽ áp dụng các văn bản pháp luật. Tuy nhiên theo tư duy truyền
thống vốn coi trọng án lệ, các thẩm phán Anh luôn cố gắng giải thích các
văn bản theo hướng nhằm hạn chế tối đa việc áp dụng. Ở Anh, những phán
quyết của Thượng nghị viện, Tòa phúc thẩm và tòa cấp cao ( High court) có
giá trị ràng buộc đối với các tòa án cấp thấp hơn. Tuy nhiên không phải toàn


bộ các phán quyết của các tòa án này đều có giá trị ràng buộc mà chỉ có
những bản án được xuất bản mới trở thành án lệ và có giá trị ràng buộc.
Phán quyết của Tòa phúc thẩm và Tòa án cấp cao không có giá trị ràng buộc
Thượng nghị viện nhưng thông thường Thượng nghị viện rất tôn trọng phán
quyết của các tòa án này. Từ sau năm 1966 thì Thượng nghị viện Anh không
bắt buộc phải tuân thủ các phán quyết của chính mình. Phán quyết của Tòa
án hình sự trung ương, Tòa địa hạt và tòa án hình sự và gia đình không phải
là án lệ và không có giá trị ràng buộc.
Ở Việt Nam lâu nay mặc dù không thừa nhận án lệ với tư cách là một loại

nguồn chính thức nhưng thực tế những biến dạng của án lệ đang ngự trị và
chiếm một vị trí khá quan trọng đặc biệt trong hoạt động xét xử của toà án.
Các toà án địa phương vẫn dựa trên các hướng dẫn, các báo cáo tổng kết của
Toà án nhân dân tối cao để giải quyết các vụ việc tương tự, là giải pháp khá
hiệu quả khi chưa có luật điều chỉnh. Mặc dù không được chính thức hoá
thừa nhận nhưng thực tế án lệ vẫn đi theo con đường riêng của nó.
KẾT LUẬN
Án lệ đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống nguồn luật của dòng họ
Common law. Nó không chỉ là nguồn luật chính thống và chủ yếu mà còn
cung cấp nguồn cho những nguồn luật khác. Thực tiễn cho thấy các nước
thuộc dòng họ Common law ngày càng sử dụng luật thành văn thay cho án
lệ - vốn là đặc điểm pháp luật dòng họ này. Tuy nhiên án lệ vẫn khẳng định
được vị trí của nó, là giải pháp có hiệu quả khi chưa có luật điều chỉnh, tạo
ra sự an toàn pháp lý cho công dân và sự ổn định của xã hội, đảm bảo sự
thống nhất trong việc xét xử.


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
2.
3.
4.

Giáo trình luật so sánh trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công
an nhân dân năm 2008.
Luật so sánh (bản tiếng Việt), Micheal Bogdan năm 2002.
Lưu Tiến Dũng – Vai trò của án lệ ở các nước theo hệ thống án
lệ(Common law) và các nước theo hệ thống dân luật (civil law)
Trang wed:


/> />