MỤC LỤC
I.

TÓM TẮT DỰ
ÁN……………………………………………..................
II. GIỚI THIỆU.……………………………………………............................
1. Bối cảnh.……………………………………………....................................
2. Mục tiêu…………………………………………….....................................
3. Vấn đề nghiên cứu……………………………………………....................
4. Dự kiến kết quả.……………………………………………........................
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THỰC NGHIỆM.........................
1. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………….......
2. Thực nghiệm.……………………………………………...........................
IV. KẾT QUẢ……………………………………………..............................
1. Về thực trạng…………………………………………...…………………
2.
Về
nguyên
nhân.
…………………………………………….............................

3
4
4
5
5
5
6
6
7
8

8

10
giải 10

3.
Các
pháp……………………………………………...................................
4. Kết quả thực nghiệm.……………………………………........................... 13
V. KẾT LUẬN……………………………………......................................... 14
LỜI CẢM ƠN……………………………………...........................................
TƯ LIỆU THAM KHẢO……………………………………......................... 16

1


ĐỀN TƯỞNG NIỆM CÁC ANH HÙNG LIỆT SỸ VÀ NÚI CHÙA
XÃ THANH TÂM, HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM
2


I. TÓM TẮT DỰ ÁN
Thanh Tâm quê hương chúng em rất tự hào bởi 64 năm trước, ngày 21 - 5 1954 tại mặt trận đồng bằng, một trận chiến đấu bi hùng đã diễn ra giữa bộ đội ta
với quân Pháp tại núi Chùa, thôn Chanh Chè, xã Thanh Tâm, huyện Thanh Liêm,
tỉnh Hà Nam. Ðây cũng là trận các đơn vị ở đồng bằng "chia lửa" với Ðiện Biên
Phủ. Trong trận chiến đấu ngày ấy, gần 200 cán bộ, chiến sĩ bộ đội chủ lực, bộ đội
địa phương và du kích đã anh dũng hy sinh.
Từ cụ già mái tóc bạc phơ, hàm răng móm mém đến các em thiếu nhi của
thôn Chanh Chè đều biết hoặc nghe kể về sự kiện này. Núi Chanh Chè trong ký ức
của người dân nơi đây luôn gắn với một trận chiến đấu bi hùng của các chiến sĩ

quân đội, du kích địa phương. Cũng suốt 64 năm qua, hố bom sau trận chiến ác liệt
vẫn còn nguyên, vùng núi Chanh Chè, chùa Trà Châu là nơi nâng giấc cho hàng
trăm liệt sĩ chưa xác định được tên, đơn vị, quê quán… Sự hy sinh của các chiến sĩ
trong chiến đấu và do bị bom địch "rải thảm" vẫn được các du kích quân giờ đã ở
tuổi 70, 80 kể lại đến từng chi tiết. “Ðịch bị thua, bộ đội ta đuổi đánh chúng từ Trà
Châu đến Chanh Chè. Sau đó chúng cho máy bay ném bom để phá hủy đền và chùa
Trà Châu. Một bộ phận bộ đội ta xuống khe sâu bị trúng bom địch, nhiều đồng chí
bị vùi lấp".
Trận chiến bi hùng ấy thật đau thương nhưng nó đã trở thành niềm tự hào
của mỗi người dân quê hương Thanh Tâm chúng em, là gốc rễ ăn sâu vào trong tâm
hồn những người dân quê hương từ bao đời nay, từ thế hệ này đến thế hệ khác. Nó
như nguồn mạch mát lành đưa chúng tôi trở về với nguồn cội, gắn kết thế hệ này
với thế hệ khác, gắn kết con người với con người… Trận chiến Chanh Chè giáo dục
chúng em tình yêu quê hương đất nước, tình yêu con người, tình yêu nguồn cội…
Ngày nay trong thời kì hội nhập và phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước
đang đẩy mạnh và phát huy những giá trị văn hóa dân tộc. Xong thực tế cho thấy
khi bùng nổ công nghệ thông tin chúng em đã thấy nhiều bạn học sinh bị cuốn theo
bởi những trò giải trí, chơi điện tử… có khi thích những bản nhạc sôi động mà các
bạn nhiều khi sao nhãng với những giá trị truyền thống, không thiết tha với những
loại hình sinh hoạt văn hóa cổ truyền. Nhiều bạn có những suy nghĩ và hành động
lệch lạc về lối sống, về tâm hồn và đạo đức. Nhiều bạn sống ảo với thế giới mạng…
quay lưng với những giá trị truyền thống và xem đó là cái lỗi thời.
Là học sinh trường THCS Thanh Tâm, với lòng tự hào là những người con
sinh ra trên mảnh đất Thanh Tâm – Thanh Liêm – Hà Nam, chúng em đã lựa chọn
đề tài: “Bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử địa phương: Núi Chùa.” để
nghiên cứu, bảo tồn giá trị lịch sử địa phương. Chúng em mong rằng với đề tài
nghiên cứu này mọi người sẽ hiểu hơn về khu di tích lịch sử Núi Chùa. Từ đó mọi
người sẽ giữ gìn và phát huy hơn nữa giá trị truyền thống của quê hương cũng là
bảo tồn, làm giàu và phát triển nền văn hóa dân tộc.
3



Để thực hiện được mục đích nghiên cứu trên, chúng em đã tiến hành nghiên cứu
đề tài theo trình tự: đầu tiên là lựa chọn đề tài nghiên cứu, sau đó lên kế hoạch thực
hiện. Có kế hoạch cụ thể rồi chúng em tìm kiếm tài liệu tham khảo từ nhiều nguồn
khác nhau sau đó tiến hành điều tra, khảo sát; thực nghiệm; phân tích số liệu để đi
đến kết luận cuối cùng rồi viết báo cáo kết quả.
Qua quá trình nghiên cứu với nhiều phương pháp và cách thức tiến hành,
chúng em đã có những dữ liệu chính xác về thực trạng cũng như kết quả của việc
thực nghiệm dự án nghiên cứu trong thời gian 5 tháng tại các địa điểm: thôn Chè
Núi, thôn Trà Châu- Đội 8,9 và tại Trường THCS Thanh Tâm. Với dự án nghiên
cứu này, chúng em có thể kết luận rằng: “ Bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị lịch
sử địa phương: Núi Chùa” là một việc làm hết sức quan trọng và cần thiết.
Vì vậy, dự án nghiên cứu này chúng em sẽ cung cấp thêm cho tất cả người
dân quê em và các bạn học sinh, các nhà nghiên cứu những hiểu biết cần thiết về
việc “ Bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử địa phương: Núi Chùa” từ đó
giúp mọi người có cái nhìn toàn diện hơn về di tích văn hóa địa phương. Mặt khác,
chúng em cũng đề ra những giải pháp nâng cao hiệu quả bảo tồn, giữ gìn và phát
huy giá trị lịch sử địa phương trong lứa tuổi học sinh và mọi người.
II. GIỚI THIỆU
1. Bối cảnh:
Như chúng ta đã biết, ngày nay, trong thời kì hội nhập và phát triển của đất
nước, sự bùng nổ công nghệ thông tin chúng em đã thấy nhiều bạn học sinh bị cuốn
theo bởi những trò giải trí, chơi điện tử, các bạn nhiều khi sao nhãng với những giá
trị truyền thống chạy theo những trò chơi giải trí trên mạng như chơi game, chơi
chát… có khi thích những bản nhạc sôi động mà không thiết tha với những giá trị
truyền thống. Nhiều bạn có những lệch lạc về lối sống, về tâm hồn và đạo đức.
Nhiều bạn sống ảo với thế giới mạng… quay lưng với những giá trị truyền thống,
với lịch sử thời quá khứ - các trận chiến oanh liệt, hào hùng bị lu mờ và trở nên lỗi
thời. Khu di tích lịch sử Núi Chùa gắn liền với cuộc chiến bi hùng ngày 25-5-1954

không chỉ gắn với người dân Thanh Tâm mà nó rất cần thiết để mọi người biết đến.
Vậy mà ngay người dân quê em nói chung và học sinh THCS Thanh Tâm nói riêng
hiện nay cũng đang trực tiếp chịu những ảnh hưởng tiêu cực từ sự phát triển của xã
hội. Vì vậy, phần lớn người dân quê em và một bộ phận không nhỏ trong học sinh
chúng em còn thờ ơ với trận chiến đấu chống càn bi hùng ngày 21-5-1954 của bộ
đội chủ lực thuộc Trung đoàn 95 ( Đại đoàn 325), Trung đoàn 48 ( Đại đoàn 320)
và du kích, nhân dân xã Thanh Tâm, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Đây là một
vấn đề đáng phải suy nghĩ đối với chính quyền địa phương, các cơ sở giáo dục địa
phương và các nhà nghiên cứu.
2. Mục tiêu:
Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa
học, bao gồm: di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật
4


quốc gia và đặc biệt là trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa cùng với sự
giao lưu, hội nhập toàn diện đã tác động một cách sâu rộng đến đời sống vật chất và
tinh thần của nhân dân Thanh Tâm nói riêng và cả nước nói chung. Vì vậy, chúng
em đã chọn đề tài nghiên cứu này để giúp mọi người hiểu hơn về trận chiến Chanh
Chè bi hùng và sự hi sinh của hàng trăm cán bộ, chiến sĩ chưa được biết đến nhiều
trong sử sách và những tư liệu còn lại cũng không nhiều. Từ đó đề ra những giải
pháp nâng cao hiệu quả giữ gìn và phát huy các giá trị của di tích lịch sử địa
phương trong lứa tuổi học sinh và mọi người.
3. Vấn đề nghiên cứu:
Trong dự án nghiên cứu này, chúng em tập trung vào làm rõ 5 vấn đề cơ bản sau:
- Những nét mới của Núi Chùa.
- Thực trạng của việc duy trì, tìm hiểu về trận chiến Chanh Chè và Núi Chùa.
- Nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng đó?
- Thực trạng đó sẽ dẫn tới những hậu quả như thế nào?
- Làm thế nào để “ Bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị lịch sử địa phương:

Núi Chùa?”.
4. Dự kiến kết quả.
Để làm rõ được 5 vấn đề cơ bản trên, chúng em tin tưởng dự án nghiên cứu
này sẽ có nhiều tác động tích cực đến sự hiểu biết, thái độ và hành động của tất cả
mọi người nhất là người dân quê em, bản thân các bạn học sinh trong nhà trường
cũng như nhà trường và các cấp chính quyền đối với việc bảo tồn, giữ gìn và phát
huy giá trị lịch sử địa phương: Núi Chùa, Thanh Tâm, Thanh Liêm. Khi đã có
những chuyển biến tích cực đó, chúng em tin rằng người dân quê em, các bạn học
sinh, trong đó có chúng em sẽ luôn duy trì, phát huy hơn nữa việc tuyên truyền và
bảo vệ di tích lịch sử địa phương. Sự thành công của dự án sẽ góp phần làm giàu và
phát triển nền văn hóa dân tộc, đồng đưa chúng em trở về với nguồn cội, biết ơn
các thế hệ cha anh đã hi sinh anh dũng cho độc lập dân tộc, gắn kết thế hệ này đến
thế hệ khác, gắn kết con người với con người. Không những thế còn giáo dục
chúng em tình yêu quê hương đất nước, tình yêu con người, tình yêu nguồn cội.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THỰC NGHIỆM:
1. Phương pháp nghiên cứu
1.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu:
Để giải quyết được các vấn đề nghiên cứu trên, chúng em đã:
- Sưu tầm các tài liệu có liên quan từ sách báo, các bài trên trang web.
- Tìm hiểu từ hiện vật, di tích, sách báo, tư liệu lịch sử.
- Tìm hiểu từ những nhân chứng lịch sử: các cụ nguyên là du kích địa phương tham
gia chiến đấu với bộ đội và trực tiếp chôn cất các cán bộ, chiến sĩ hi sinh.
- Trực tiếp lao động vệ sinh chăm sóc, bảo tồn khu di tích.
Qua đây, chúng em có thể kết luận rằng: bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị
lịch sử địa phương: Núi Chùa, Thanh Tâm, Thanh Liêm là việc làm cần thiết và
5


quan trọng bởi bảo tồn di sản văn hóa nói chung và bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá
trị lịch sử địa phương: Núi Chùa, Thanh Tâm, Thanh Liêm nói riêng đang đứng

trước những thách thức to lớn, đó là sự mai một suy giảm của giá trị văn hóa truyền
thống. Nghiên cứu tài liệu cũng giúp chúng em có cái nhìn vừa toàn diện, vừa cụ
thể hơn về thực trạng của việc giữ gìn phát huy giá trị lịch sử địa phương mình.
1. 2. Phương pháp phỏng vấn, thảo luận nhóm:
Để tìm hiểu thực trạng và nguyên nhân của vấn đề nghiên cứu, chúng em đã
thực hiện một số cuộc phỏng vấn với những người dân quê hương Thanh Tâm mà
cụ thể là những người dân thôn Chè Núi, thôn Trà Châu- Đội 8,9; các bạn học sinh,
và các nhà nghiên cứu. Qua phỏng vấn chúng em thấy hầu như các bạn và những
người dân quê hương còn rất mơ hồ với trận chiến bi hung này và di tích Núi Chùa,
những người hiểu, biết còn rất ít. Tuy nhiên, với phương pháp nghiên cứu này
chúng em lại có thể hiểu hơn về những gì mà người dân thôn Chè Núi, thôn Trà
Châu- Đội 8,9 cũng như chính quyền địa phương, những người còn luôn trăn trở
vẫn chưa thể nguôi ngoai, luôn mong tin tức, phần mộ, mong được đón các anh về
quê hương mong muốn ở chúng em. Chúng em cũng hiểu hơn những chiến công
của dân tộc anh hùng, quân đội anh hùng. Cả dân tộc tỏ lòng biết ơn, tri ân với
những người đã ngã xuống vì độc lập tự do của Tổ quốc để chúng ta có cuộc sống
hòa bình hôm nay.
1.3. Phương pháp khảo sát, điều tra; phân tích, tổng hợp:
Để kiểm chứng những thông tin đã thu được qua việc nghiên cứu tài liệu,
chúng em đã tiến hành khảo sát thực trạng hiểu, biết trận chiến bi hung này và di
tích Núi Chùa của 240 học sinh trong trường em. Qua tổng hợp và phân tích số liệu
thống kê, chúng em nhận thấy các chỉ số mà mình thu được khá trùng khớp với kết
quả của các cuộc điều tra, khảo sát trước đó của các nhà nghiên cứu tại những địa
bàn khác nhau về Lịch sử các trận chiến tại những địa bàn khác nhau. Ví dụ như:
12,5 % các bạn yêu thích học lịch sử; 16,7 % các bạn hiểu biết về trận chiến bi
hùng Chanh Chè và Núi Chùa; 70,8 % các bạn không biết đến về trận chiến bi hùng
Chanh Chè và Núi Chùa này.
Với mẫu phiếu khảo sát là làm thế nào để bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị
lịch sử địa phương: Núi Chùa, với nhiều lựa chọn khác nhau về cách thức, về mức
độ. Chúng em có thể kết luận rằng các bạn có nhiều cách để bảo tồn, giữ gìn và

phát huy giá trị lịch sử địa phương: Núi Chùa, Thanh Tâm, Thanh Liêm. Tuy nhiên
trong đó có 40% các bạn lựa chọn cách tự học, tự tìm hiểu, 60 % chọn gặp những
người cao tuổi để tìm hiểu và nghe kể chuyện.
Từ các con số đó đã lí giải vì sao trận chiến Chanh Chè và Núi Chùa vẫn
chưa được nhiều người biết đến. Kết quả đó cũng cho biết việc duy trì, gìn giữ và
phát huy tiếng hát trống quân đang ở trong thực trạng như thế nào; đồng thời đã
khẳng định tính tích cực của các hoạt động ngoại khoá và trải nghiệm sáng tạo, rèn
kĩ năng sống trong và ngoài nhà trường.
6


Kt thỳc thi gian thc nghim ca d ỏn nghiờn cu, chỳng em li thc hin
kho sỏt i n kt lun. Ln ny cú nhiu ch s kh quan hn nh ch s v
cỏch tip cn vi giỏ tr ca kho tng di sn vn húa truyn thng ụng cha li,
gúp phn xõy dng khu di tớch lch s Nỳi Chựa xng ỏng vi truyn thng quờ
hng vn hin.
2. Thc nghim:
cú thi gian thc nghim trng l 5 thỏng, chỳng em ó t nguyn
vng vi nh trng v nh trng ng ý to iu kin thc hin mt s gii phỏp
quan trng v phớa nh trng.
u tiờn l thụng qua cỏc thy cụ giỏo ch nhim lm cụng tỏc tuyờn
truyn ti cỏc bn trong lp v vn bo tn, gi gỡn v phỏt huy giỏ tr lch s
a phng: Nỳi Chựa. Qua ú, cỏc bn c cung cp nhng hiu bit c bn nht
trn chin Chanh Chố v di tớch lch s Nỳi Chựa chỳng em bit cỏch gi gỡn v
phỏt huy giỏ tr vn húa truyn thng ca quờ hng mỡnh.
Trong thi gian thc nghim, nh trng cựng vi cỏc t chc on, i ó
tng cng cỏc hot ng ngoi khoỏ nh: Gii thiu v di tớch Lch s a
phng: Nỳi Chựa, Thanh Tõm, Thanh Liêm; mi cỏc c nguyờn l du kớch xó v
cỏc bỏc cu chin binh k chuyn trận đánh Núi Chùa nhõn ngy quc phũng
ton dõn 22/12; t chc tun sinh hot tp th u nm vi nhiu hot ng phong

phỳ.
Mt bin phỏp mang tớnh gn gi v thit thc hn ú l vic thnh lp cõu lc b:
Nh s hc nh tui ca cỏc lp do cụ giỏo dy lch s, cụ tng ph trỏch v cụ
giỏo ch nhim lp ph trỏch. Ban u cõu lc b: Nh s hc nh tui dng
nh khụng th hỡnh thnh v hot ng c do s e ngi, rt rố ca cỏc bn hc
sinh xong nh cụng tỏc tuyờn truyn v s thõn thin gn gi ca cỏc thy cụ ph
trỏch m nay, mi lp u cú mt i hot ng sụi ni, l nim tin ca cỏc thy cụ
v nh trng. i Nh s hc nh tui ca cỏc lp v cõu lc b: Nh s hc
nh tui ca nh trng l i tuyờn truyn mng non c lc trong vic bo tn,
gi gỡn v phỏt huy giỏ tr lch s a phng: Nỳi Chựa.
Qua cụng tỏc tuyờn truyn, cỏc bn hc sinh hiu hn v ý ngha cu vic gỡn
gi nột p truyn thng yờu nc ca quờ hng, ng thi cỏc bn s nhn ra
c vai trũ ca la tui mỡnh trong vic k tha, bo tn v phỏt huy giỏ tr lch s
a phng. T ú cỏc bn cú cỏi nhỡn ỳng n v nhng vic mỡnh cn phi lm
gúp phn vo khi dy nim t ho ca cỏc bn hc sinh v nhõn dõn v cỏc giỏ
tr lch s ca di sn vt th ny.
IV. KT QU
p dng cỏc phng phỏp nghiờn cu v thc nghim trờn, chỳng em ó thu
c kt qu khỏ kh quan.
1. V thc trng:
Cựng vi phng phỏp nghiờn cu ti liu v vic phỏt phiu kho sỏt ó
giỳp chỳng em thu c kt qu nh sau:
7


Trong suốt 64 qua nhiều biến cố thăng trầm, sau rất nhiều công sức tìm hiểu, xác
minh tư liệu, gặp gỡ các nhân chứng lịch sử, tháng 5 - 2009, phóng viên một số cơ
quan báo chí cùng chính quyền địa phương, với sự giúp đỡ của các cơ quan chức
năng Bộ Quốc phòng đã xác định chính xác các đơn vị bộ đội chủ lực của ta tham
gia trận chiến đấu bi hùng ngày 21 – 5 - 1954 là Trung đoàn 95 (Ðại đoàn 325),

Trung đoàn 48 (Ðại đoàn 320) và du kích, nhân dân xã Thanh Tâm, huyện Thanh
Liêm.
Bao năm qua, khi các anh ngã xuống, dù không biết về tên tuổi của các liệt sĩ,
nhưng chính quyền và người dân địa phương vẫn tổ chức chu đáo việc chôn cất,
hương khói, chăm sóc phần mộ của các liệt sĩ. Ngày 21- 5 - 2009, nhân kỷ niệm
tròn 55 năm trận đánh Chanh Chè, cấp ủy, chính quyền, cơ quan quân sự huyện
Thanh Liêm phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức " Gặp mặt nhân chứng tìm
về lịch sử trận chiến đấu chống càn tại Chanh Chè", cùng nhiều hoạt động trang
trọng tưởng nhớ, tri ân các liệt sĩ, người dân... đã ngã xuống vì độc lập, tự do Tổ
quốc. Tỉnh ủy, UBND tỉnh Hà Nam đã thống nhất chủ trương quy hoạch, phê duyệt
dự án xây dựng khu tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ tại núi Chùa.
Để giữ gìn giá trị lịch sử, văn hóa của di tích lịch sử, chúng em đã viết bài
giới thiệu trong những buổi phát thanh măng non, trong các buổi ngoại khóa lịch
sử, qua các bài học lịch sử địa phương, văn học, giáo dục công dân và đăng hình
ảnh khu Núi Chùa trên mạng internet. Mỗi bạn học sinh trường THCS Thanh Tâm
trở thành một hướng dẫn viên du lịch tuyên truyền giới thiệu với người thân, bạn bè
về giá trị lịch sử, văn hóa, giáo dục của khu Núi Chùa, giúp mỗi người có những
việc làm thiết thực góp phần bảo tồn, phát huy giá trị của Núi Chùa.
Xã Thanh Tâm chúng em đã có chủ trương đưa trận chiến Chanh Chè vào
các sinh hoạt, nói chuyện của hội phụ nữ, đoàn thanh niên làm cơ sở rồi từ đó lan
về từng thôn xóm.
Trường Tiểu học Thanh Tâm cũng dạy học lịch sử địa phương: Di tích lịch
sử địa phương Núi Chùa cho học sinh.
Tuy vậy đó mới chỉ là những trường hợp điển hình, chưa được nhân rộng.
1.1. Chúng em đã tiến hành khảo sát thực trạng tại thôn Chè Núi, thôn Trà ChâuĐội 8,9 xã Thanh Tâm, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Trên tổng số 200 người
dân địa phương chúng em có được bảng thống kê như sau:
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ KHẢO SÁT TÌNH HÌNH HIỂU BIẾT VÀ YÊU THÍCH
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TẠI THÔN CHÈ NÚI, TRÀ CHÂU - XÃ THANH TÂM HUYỆN THANH LIÊM - TỈNH HÀ NAM

Số người thích tìm Số người có hiểu

Số người không
Tổng số hiểu về trận chiến biết về trận chiến biết về trận chiến
người Chanh Chè và Núi Chanh Chè và Núi Chanh Chè và Núi
Ghi chú
Chùa
Chùa
Chùa
được
khảo sát
Số
Số
Số
%
%
%
lượng
lượng
lượng
8


200

35

17,5

29

14,5


136

68

Bảng thống kê trên cho thấy thực trạng yêu thích lịch sử địa phương tại quê
hương thôn Chè Núi, thôn Trà Châu - Đội 8,9: Vẫn còn nhiều người dân ( đa số là
những người trẻ tuổi làm ăn xa quê, sinh sống chủ yếu ở nơi khác) chưa biết đến
biết về trận chiến Chanh Chè và Núi Chùa của quê hương.
- Còn một số người dân đã biết đến trận chiến bi hùng của quê hương song
họ chưa biết cách tuyên truyền.
- Vẫn còn có những người chưa yêu thích lịch sử địa phương.
Từ đó cho thấy lịch sử địa phương chưa được phổ biến rộng rãi trong thôn
xóm hiện tại. Bảo tồn, giữ gìn và phát huy di tích lịch sử địa phương là nét đẹp văn
hóa từ xa xưa nhưng nay chưa trở thành niềm say mê, yêu thích của mọi con người
quê hương như là món ăn tinh thần không thể nào thiếu được trong đời sống sinh
hoạt.
1.2 Khảo sát điều tra tại trường THCS Thanh Tâm:
Chúng em cũng đã tìm hiểu trên tổng số 240 bạn học sinh trường THCS
Thanh Tâm về tình hình bảo tồn, giữ gìn và phát huy di tích lịch sử địa phương.
Hình thức khảo sát: Phát phiếu điều tra đến từng bạn học sinh trong toàn
trường.
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ KHẢO SÁT TÌNH HÌNH HIỂU BIẾT
VÀ YÊU THÍCH LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TẠI TRƯỜNG THCS THANH TÂM

Số người thích tìm Số người có hiểu
Số người không
Tổng số hiểu về trận chiến biết về trận chiến biết về trận chiến
người Chanh Chè và Núi Chanh Chè và Núi Chanh Chè và Núi
Ghi chú

Chùa
Chùa
Chùa
được
khảo sát
Số
Số
Số
%
%
%
lượng
lượng
lượng
240

30

12,5

40

16,7

170

70,8

Như vậy, thực tế các bạn học sinh trong trường có hiểu biết rất ít về trận
chiến Chanh Chè và di tích lịch sử địa phương, số bạn biết cũng chỉ là thiểu số.

Trận chiến Chanh Chè và di tích lịch sử địa phương Núi Chùa chưa được phổ biến
trong trường THCS Thanh Tâm.
Cả hai số liệu điều tra trên đều khiến chúng ta lo lắng về di tích lịch sử địa
phương sẽ bị lãng quên, có nguy cơ bị mai một nếu không có hình thức bảo tồn cụ
thể.
2. Về nguyên nhân.
Từ việc khảo sát, điều tra tại địa phương và Trường THCS Thanh Tâm chúng
em thấy có rất nhiều nguyên nhân tác động đến việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy
nét mới của Núi Chùa, trong đó tập trung chủ yếu vào một số nguyên nhân chính
sau: do đặc thù của môn học – ngày nay các bạn quan niệm học sử là môn học khô
9


khan, nhiều ngày, tháng khó nhớ nên không hứng thú học và không quan tâm đến
lĩnh vực của môn học; do đặc thù của loại hình văn hóa này; sự du nhập của nền
văn hóa ngoại lai. Ngoài ra, còn có các nguyên nhân khác mà chúng em xác định
được đó là chính quyền địa phương còn chưa có kinh phí để đầu tư khôi phục kịp
thời, việc tuyên truyền chưa sâu rộng, các phương tiện giải trí khác đa dạng, phổ
biến hơn ….và chưa thường xuyên được tác động trực tiếp.
3. Các giải pháp
Qua quá trình nghiên cứu chúng em nhận thấy để bảo tồn và phát huy nét
mới của di tích lịch sử địa phương: Núi Chùa cần có sự chung tay góp sức từ nhiều
phía: chính quyền địa phương, nhà trường, cộng đồng dân cư và bản thân học sinh.
Có sự kết hợp đó di tích lịch sử địa phương: Núi Chùa Thanh Tâm, Thanh Liêm sẽ
còn mãi với thời gian.
3.1. Về phía chính quyền địa phương:
- Chính quyền địa phương cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục ý
thức tự giác của người dân nói chung, học sinh nói riêng. Khơi dậy ở học lòng tự
hào đối với di sản văn hóa di tích lịch sử địa phương: Núi Chùa là công việc có ý
nghĩa quan trọng để hướng người dân chủ động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa

vật thể này.
- Ngoài việc phổ biến các quy định, cần thiết phải giải thích và cụ thể hóa
các quy định chung, các văn bản hướng dẫn cần rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu để học
sinh chúng em cũng như mọi người dân dễ dàng tiếp thu và tự giác chấp hành. Đó
là cách thức thu hút đông đảo người tham gia lưu giữ di sản văn hóa truyền thống
của mình.
- Đào tạo và nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ văn hóa cơ sở.
- Rà soát, tôn vinh các danh hiệu cao quý, có những chính sách đãi ngộ cụ
thể đối với những người có tài năng xuất sắc, có công bảo vệ, truyền dạy, phát huy
giá trị di sản tạo điều kiện để di sản văn hóa di tích lịch sử địa phương: Núi Chùa
Thanh Tâm, Thanh Liêm có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng, đặc biệt là đối
với thế hệ trẻ như học sinh chúng em.
- Chính quyền địa phương cần cho in ấn tài liệu cụ thể về nét mới của di tích
lịch sử địa phương: Núi Chùa gửi đến các lớp để chúng em có nguồn tài liệu tìm
hiểu.
3.2. Về phía nhà trường:
Chúng em hiểu nhà trường là môi trường học tập và rèn luyện đạo đức của
học sinh. Nhà trường có vai trò quyết định rất lớn trong việc giáo dục các bạn học
sinh lòng tự hào, yêu quý và ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa của địa phương. Qua
nghiên cứu, chúng em nhận thấy để bảo tồn, giữ gìn và phát huy nét mới của Núi
Chùa trong học sinh, nhà trường, Ban giám hiệu, các thầy cô giáo cần có những
việc làm cụ thể như sau:
- Bồi dưỡng giáo viên nói chung, giáo viên dạy Lịch sử nói riêng để hiểu, biết và
say mê với các di sản văn hóa tại địa phương trong các tiết dạy học lịch sử địa
phương.
10


- T chc nhng hot ng ngoi khúa HS hiểu đợc những kiến thức cơ
bản nhất về trận đánh Núi Chùa xã Thanh Tâm.

- Rèn kỹ năng nhận biết, thông hiểu về những kiến thức lịch sử
địa phơng.
- Giáo dục ý thức tổ chức kỷ luật, ý thức giữ gìn và bảo vệ di
tích lịch sử địa phơng. Từ đó tuyên truyền để mọi ngời cùng có
ý thức giữ gìn, tôn tạo và bảo vệ.
3.3. Cng ng dõn c xó hi.
Nhng vic lm ny khụng ch cú chớnh quyn a phng, nh trng m
cỏc t chc xó hi cng cn chỳ trng n vic bo tn v phỏt huy nột mi di tớch
vn húa Nỳi Chựa ca quờ hng Thanh Tõm chỳng em. gia ỡnh, ụng b (cú th
nguyờn l nhng du kớch a phng trc tip tham gia trong trn chin bi hung
ny) k chuyn, a chỳng em v vi quỏ kh ho hựng ca bit bao th h cha anh
i trc ó ngó xung vỡ c lp, dõn tc. Hay nhng bui sinh hot nh vn húa
thụn c lng c nghe cỏc bỏc cu chin binh núi v s hi sinh ca gn 200 cỏn
b, chin s hy sinh ti chõn nỳi Chựa sau trn bom d di ca ch n gi ch
mi xỏc nh c tờn tui 17 ngi. Tt c b vựi lp ln trong t, ri rỏc c
ngi dõn a phng tỡm thy mt phn thi th sut by nhiờu nm s to ra mt
mụi trng tt chỳng em cú iu kin hc hi d dng hn, s n sõu vo trong
tõm hn mi ngi, mi chỳng em nh ngun mch mỏt lnh gn kt cỏc th h.
Cỏc t chc xó hi m nũng ct l t chc on, i, nh trng v cỏc c
quan truyn thụng cng phi to thnh mt sc mnh thụng tin tng hp a chỳng
em d dng n vi nột p sinh hot vn húa di tớch lch s a phng ca quờ
hng.
4. V phớa hc sinh.
4.1 Hc tp tỡm hiu v trn chin Chanh Chố v di tớch Nỳi Chựa.
Nh chỳng ta ó bit, trong bt k mt hot ng nhn thc no t hot ng
tp th n hot ụng hc tp ca cỏ nhõn,chỳng em ngh bn thõn ngi hc
phi tớch cc ch ng hc tp, tỡm hiu thỡ mi cú hiu qu thc s. gi gỡn,
bo tn nột mi ca di tớch lch s a phng Nỳi Chựa bn thõn hc sinh chỳng
em phi tớch cc ch ng tỡm hiu qua ụng b, b m, thy giỏo, cụ giỏo, mi
ngi gia ỡnh thụn xúm, nht l nhng c cao tui nh c Trn Vn Khon,

nguyờn l Trung i trng du kớch xó Thanh Tõm, mt trong s ớt nhng nhõn
chng cũn sng núi rng: t nm 2008 tr v trc, cha cú n v no v tỡm li
ng i õy. Ký c v trn ỏnh ú ch nm trong tõm khm ca nhõn dõn a
phng. Sau nm 2009, khi tnh t chc Hi ngh gp mt cỏc nhõn chng trong
trn chin u chng cn nỳi Chựa, chin tớch v ký c m mỏu mi c khi
ngun tri õn. õy l ngun thụng tin di do v d tỡm hiu nht. Nhng ngi dõn
lng quờ nht l cỏc c cu du kớch a phng nh c Bựi Xuõn Miờng, hn ai
ht h hiu õy l trn cn ó li nhng du n khú quờn.
11


- Nhng bn cú hiu bit nht nh v trn chin Chanh Chố v di tớch Nỳi Chựa
tuyờn truyn cho bn cha bit.
- Tỡm hiu qua sỏch bỏo, trờn mng Internet cú vit v trn chin Chanh Chố - tỡm
hiu v trn cn ngy 21/5/1954 ca quõn Phỏp nh trang Web:
+
/>+ 3651-Ký-c-mói-tro-dõng;
+ hn2.hanam.gov.vn/vi-vn/Pages/Article.aspx?ChannelID=14&articleID=1455;
+ Bỏo Quõn i nhõn dõn; Bỏo Nhõn dõn; Lch s ng b xó Thanh Tõm; bi vit
A LINH NHN KIT 26 ( Nỳi Chựa - Ký c - Mỏu o)
- Trc tip hc tp tỡm hiu về trận đánh Núi Chùa xã Thanh Tâm,
huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam ti cỏc bui sinh hot ngoi khúa do nh
trng t chc.
- T chc thi tỡm hiu v nột mi ca khu di tớch lch s Nỳi Chựa.
4.2. Thnh lp cỏc cõu lc b Nh s hc nh tui.
Mc tiờu ca vic thnh lp cõu lc b Nh s hc nh tui l tp hp nhng
bn cú hiu, bit v yờu thớch lch s a phng núi chung v v s kin bi hựng
trong trn chin u ngoan cng ca b i ta ỏnh ui gic Phỏp ti vựng nỳi
Chanh Chố cỏch õy trũn 64 nm núi riờng t ú nhng thnh viờn ny s dy
li cho cỏc bn trong lp, trng ca mỡnh. Vic thnh lp cõu lc b cú th ỏp

ng c nim hng thỳ, nng khiu c bit v kh nng din thuyt ca chỳng
em, m rng kin thc v Lch s.
4.3. T chc thi tỡm hiu v trn chin Chanh Chố v Nỳi Chựa.
thc hin tt hỡnh thc ny thỡ ban t chc cn phi thit k k hoch c
th. Yờu cu mi lp cn cú mt sn phm hay mt tỏc phm kch, mt cõu chuyn
liờn quan n trn chin Chanh Chố v Nỳi Chựa. Hc sinh chỳng em cú v s
gii thiu cho du khỏch n tham quan khu di tớch hay s trn chin c mụ
phng theo bn gc. Ngoi ra, chỳng em cú th úng vai cỏc nhõn vt trong trn
chin k chuyn.
Hỡnh thc: thnh lp theo nhúm, thnh viờn trong mi nhúm tựy thuc vo
hỡnh thc cỏc bn tham gia. Vỡ th, mi lp s thnh lp mt nhúm, cú k hoch tp
luyn, giỏo viờn Lch s tham gia gúp ý chỳng em cú th dn dng c nhng
sn phm, tit mc hay v sỏng to.
4.4. T chc thi t sỏng to v trn chin Chanh Chố v Nỳi Chựa.
Sau khi c hiu, bit v trn chin Chanh Chố v Nỳi Chựa. Trờn c s
kin thc hc Tp lm vn nh trng chỳng em thi sỏng to: Tng tng 20
nm sau em l mt v ch huy ca Tiu on 227, Trung on 95, i on 325,
ngy 21.5.1954 ti Nỳi Chựa, xó Thanh Tõm, huyn Thanh Liờm, tnh H Nam thỡ
em s lm gỡ gúp phn bo tn nột mi khu di tớch lch s vn húa a phng
ny ?
Hoc: Nu em l mt chin s ó tham gia trc tip trong trn chin Chanh
Chố lch s em s núi gỡ vi th h tr ngy nay?
12


Qua các cuộc thi sáng tạo đó chúng em càng thêm yêu thích môn Lịch sử nói chung
và trận chiến bi hùng của quê hương nói riêng. Qua đó còn mạnh dạn, tự tin trong
việc thể hiện mình trước tập thể.
VI. Kết quả thực nghiệm.
Sau khi áp dụng các giải pháp nêu trên cùng với sự ủng hộ giúp đỡ của cô

Nguyễn Thị Lan Anh và các thầy cô giáo trong nhà trường, sự truyền dạy của
những người hiểu biết về trận chiến Chanh Chè và Núi Chùa của quê hương như
các cụ nguyên là đội trưởng, là du kích xã như cụ Bùi Xuân Miêng, cụ Bùi Ngọc
Sách, cụ Trần Văn Khoản, cụ Trương Thị Nụ, cụ Phạm Đức Trà, cụ Nguyễn Trung
Tuất …ông, bà, bố, mẹ và những người thân trải qua 6 tháng thực hiện thí điểm tại
trường THCS Thanh Tâm, chúng em đã thu được những kết quả khả quan:
- Học sinh toàn trường đã có một cái nhìn cụ thể về trận chiến Chanh Chè và nét
mới của di tích lịch sử địa phương Núi Chùa.
- 100% các bạn được hỏi đều trả lời được quê hương Thanh Tâm có di sản văn hóa
vật thể là khu di tích lịch sử Núi Chùa và Đền Trà Châu.
- Bước đầu gây dựng được lòng hứng khởi, yêu thích trong các bạn học sinh đối
với di sản Núi Chùa xã Thanh Tâm.
- Các bạn đã thấy được giá trị độc đáo của di sản này từ nguồn gốc, nguyên nhân,
diễn biến, thời gian, kết quả và ý nghĩa. Đặc biệt, chúng em còn có thể vẽ sơ đồ để
giới thiệu cho du khách đến tham quan khu di tích hay sơ đồ trận chiến được mô
phỏng theo bản gốc. Ngoài ra, chúng em có thể đóng vai các nhân vật trong trận
chiến để kể chuyện.
- Tại các giờ học ngoại khóa hay tiết học Lịch sử địa phương chúng em đều tham
gia và học tập rất hứng thú, hăng say được đánh giá cao.
Người người học lịch sử địa phương, nhà nhà quan tâm đến trận chiến Chanh
Chè, lớp lớp giữ gìn, bảo tồn và phát huy di tích lịch sử văn hóa Núi Chùa quê
hương mình.
Kết quả:
Nội dung
Trước khi thực hiện dự án
Hiểu biết về trận chiến
Chanh Chè và Núi Chùa
16,7 %
Biết về trận chiến Chanh
Chè và Núi Chùa

17,7 %
Sáng tạo được sản phẩm
hay một tác phẩm kịch,
0%
một câu chuyện liên quan
đến trận chiến Chanh Chè
và Núi Chùa

13

Sau khi thực hiện dự án
45,9 %
47,8 %
6,4 %


Ghi chú: Trước khi thực hiện dự án các bạn học sinh chưa biết nhiều về trận
chiến Chanh Chè và Núi Chùa.
Sau khi thực hiện dự án câu lạc bộ Nhà sử học nhỏ tuổi của nhà trường đã thu hút
đông đảo các bạn tham gia. Các bạn mạnh bạo hỏi những gì mà mình chưa biết về
trận chiến Chanh Chè và nét mới của Núi Chùa.
PHẦN III: PHẦN KẾT LUẬN
Qua quá trình nghiên cứu, từ các số liệu điều tra khảo sát đã thu thập được, chúng
em luôn tin tưởng vào những đóng góp mà dự án này mang lại. Đó là cung cấp cho
các bạn, thầy cô, bố mẹ và tất cả người lớn một cái nhìn tổng thể về trận chiến đấu
chống càn bi hùng ngày 21-5-1954 của bộ đội chủ lực thuộc Trung đoàn 95 ( Đại
đoàn 325), Trung đoàn 48 ( Đại đoàn 320) và du kích, nhân dân xã Thanh Tâm
chúng em. Đúng như ông Khoản nói: " Hậu thế sẽ hiểu rằng, có độc lập tự do đã
phải đổi bằng máu xương của thế hệ cha anh".
Trận chiến Chanh Chè và Núi Chùa đã trở thành niềm tự hào của người dân

Thanh Tâm quê em. Ngày 13- 5- 2008, Văn phòng UBND tỉnh Hà Nam phối hợp
giữa các đơn vị liên quan của tỉnh với Công ty cổ phần Bảo tồn di sản văn hoá Việt
(có trụ sở tại Hà Nội) tổ chức buổi lễ tri ân các liệt sĩ, phần lớn thuộc Tiểu đoàn
884, Trung đoàn 48 (Đại đoàn 320) trang trọng, an toàn, thể hiện truyền thống đạo
lý “ Uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa”.
Cuối tháng 4 - 2009, trong chuyến công tác tại tỉnh Hà Nam, Phó Chủ tịch
nước Nguyễn Thị Doan đã về thăm chiến trường xưa, thắp hương tưởng niệm các
Anh hùng liệt sĩ.
Ngày 21- 5 - 2009, nhân kỷ niệm tròn 55 năm trận đánh Chanh Chè, cấp ủy,
chính quyền, cơ quan quân sự huyện Thanh Liêm phối hợp với các cơ quan liên
quan tổ chức " Gặp mặt nhân chứng tìm về lịch sử trận chiến đấu chống càn tại
Chanh Chè".
Sáng ngày 30/8/2011, UBND huyện Thanh Liêm tổ chức lễ khánh thành đền
tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ Núi Chùa, xã Thanh Tâm, huyện Thanh Liêm, tỉnh
Hà Nam.

14


Cuối năm 2016, Ban Chỉ đạo 1237 tỉnh Hà Nam và Ban Chỉ huy Quân sự
huyện Thanh Liêm đã tổ chức khảo sát, xác định vị trí tiến hành khai quật, tìm kiếm
hài cốt liệt sỹ khu vực núi Chùa.
Nét mới của khu di tích Núi Chùa: Ngày nay khi bạn đặt chân đến nơi này
bạn sẽ thấy một khuôn viên khang trang, sạch đẹp thay cho ngôi chùa cũ kỹ nghèo
nàn, rêu phong với những bức tường vôi loang lổ đã lẫn màu cùng đất cùng cây
cùng cỏ. Mà đây đã trở thành nơi bình an, thanh tịnh. Bạn sẽ tìm được sự thanh
thản, tâm an lành, gạt bỏ đi những muộn phiền, lo âu.
Địa danh Núi Chùa, xã Thanh Tâm, huyện Thanh Liêm gắn liền với tên tuổi
các anh hùng liệt sỹ, Trung đoàn 95, Đại đoàn 325, Tiểu đoàn 884, Trung đoàn 48,
Đại đoàn 320 và lực lượng du kích, nhân dân địa phương, được ghi tạc vào trang sử

vàng quân đội nhân dân Việt Nam, lịch sử tỉnh Hà Nam với trận chiến chống càn
bi hùng ngày 21 tháng 5 năm 1954. Hơn nửa thế kỷ qua, trong mọi giai đoạn của
lịch sử, đảng bộ, chính quyền các cấp và nhân dân tỉnh Hà Nam nói chung, huyện
Thanh Liêm nói riêng vẫn luôn chăm lo bảo tồn dấu tích lịch sử Núi Chùa, coi đó là
niềm tự hào về truyền thống đấu tranh anh dũng chống giặc ngoại xâm của quê
hương. Với ý nghĩa sâu sắc đó, toàn tỉnh đã phát động phong trào đền ơn đáp nghĩa,
tri ân tới các tổ chức, cá nhân để đầu tư xây dựng khu tưởng niệm Núi Chùa xứng
với ý nghĩa lịch sử và sự hy sinh cao cả của các anh linh anh hùng liệt sỹ, góp phần
giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.
Việc tìm hiểu về trận chiến Chanh Chè và di tích lịch sử địa phương, thành
lập các câu lạc bộ “ Nhà sử học nhỏ tuổi”, thi sáng tạo từ trận chiến Chanh không
những có tác dụng đối với việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị tinh thần mà cha
ông đã để lại mà còn mang lại cho chúng em nhiều điều bổ ích, giúp chúng em hiểu
về truyền thống cha ông, mang lại cho chúng em niềm vui, niềm thích thú khi học
môn Lịch sử, những nét văn hóa đặc sắc của quê hương mình, dân tộc mình, giáo
dục chúng em niềm tự hào về truyền thống cha ông, tình yêu quê hương, đất nước
con người, tình yêu cuộc sống và ý chí vươn lên trong cuộc sống.
15


Tuy nhiên để thực hiện được dự án chúng em rất cần sự giúp đỡ chỉ bảo của
các thầy cô giáo, của ông bà cha mẹ, của bạn bè và đặc biệt là sự giúp đỡ của các
các cụ nguyên là đội trưởng đội du kích, là du kích xã. Thầy cô đóng vai trò chủ
đạo trong việc tổ chức các hoạt động giúp chúng em tìm hiểu học tập về trận chiến
Chanh Chè.
Sự thành công của dự án sẽ góp phần vào việc xây dựng một xã hội học tập
tích cực, một môi trường phát triển toàn diện.
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành dự án khoa học này, trong suốt thời gian nghiên cứu chúng em đã
nhận được sự quan tâm giúp đỡ của nhà trường, quý thầy cô, gia đình các ông, bà,

các cụ nguyên là đội trưởng, là du kích xã và bạn bè.
Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, chúng em xin gửi đến quý thầy cô trong ban
giám hiệu, trong hội đồng sư phạm trường THCS Thanh Tâm, các ông, bà, các cụ
nguyên
là
đội
trưởng,
là
du
kích
xã
đã
cùng
với
tri thức và tâm huyết của mình để truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho chúng em
trong suốt thời gian tiến hành nghiên cứu. Đặc biệt, chúng em còn nhận được sự
trực tiếp hướng dẫn của cô Nguyễn Thị Lan Anh và cô Nguyễn Thị Thủy, đã tổ
chức cho chúng em những buổi ngoại khóa tìm hiểu về nét mới của di tích lịch sử
địa phương: Núi Chùa, tổ chức cho chúng em những buổi tìm hiểu về trận chiến
Chanh Chè, hướng dẫn và giúp đỡ chúng em thực hiện các buổi phỏng vấn, tiến
hành các cuộc khảo sát điều tra và trực tiếp tham gia vào thực nghiệm các giải pháp
tại trường.
Chúng em xin chân thành cảm ơn sự đồng tình, ủng hộ và phối hợp thực hiện
của lãnh đạo nhà trường, các thầy cô giáo, phụ huynh và học sinh trường THCS
Thanh Tâm đã giúp đỡ chúng em hoàn thành dự án này.
Do kiến thức và hiểu biết còn nhiều hạn chế, thời gian thực nghiệm ngắn, dự
án này khó tránh khỏi những thiếu sót. Chúng em mong sẽ nhận được sự đóng góp
của thầy cô và các bạn để dự án có thể được áp dụng trong phạm vi rộng rãi hơn.
Chúng em xin chân thành cảm ơn!


16


17


TƯ LIỆU THAM KHẢO
1. />2. 3651-Ký-ức-mãi-trào-dâng;
3. hn2.hanam.gov.vn/vi-vn/Pages/Article.aspx?ChannelID=14&articleID=1455;
4. Báo Quân đội nhân dân.
5. Báo Nhân dân.
6. Lịch sử Đảng bộ xã Thanh Tâm.
7. Bài viết ĐỊA LINH NHÂN KIỆT 26 ( Núi Chùa - Ký ức - Máu đào).
8. Hội nhiếp ảnh gia thành phố Hồ Chí Minh “ Câu lạc bộ nhiếp ảnh chiến sĩ”.

18