MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài

2

2. Mục đích nghiên cứu

2

3. Phạm vi nghiên cứu

3

4. Phương pháp nghiên cứu

3

5. Kết cấu đề tài

3

Chương 1. Khái quát về thể loại
1.1. Khái niệm phóng sự
1.1.1. Những quan niệm khác nhau về phóng sự
1.1.2. Vai trò của thể loại phóng sự trong văn học và đời sống
1.2. Đặc trưng của thể loại
1.2.1. Đặc trưng về nội dung
1.2.2. Đặc trưng về kết cấu

4

4
4
5
6

Chương 2. Cơm thầy cơm cô (Vũ Trọng Phụng) - tác phẩm tiêu biểu cho đặc
trưng thể loại phóng sự
2.1. Vài nét về thể loại phóng sự của Vũ Trọng Phụng
2.1.1. Sự nghiệp sáng tác văn học của Vũ Trọng Phụng
2.1.2. Vị trí thể loại phóng sự trong văn học Vũ Trọng Phụng

8
8
8

2.2. Đặc trưng thể loại phóng sự thể hiện trong Cơm thầy cơm cô

9

2.2.1. Tính thực tiễn, thời sự

9

2.2.2. Tính chân thực.

10

2.2.3. Đặc trưng nghệ thuật, kết cấu thể loại phóng sự

11


KẾT LUẬN

14

TÀI LIỆU THAM KHẢO

15

MỞ ĐẦU
1


1. Lý do chọn đề tài
Trong các thể loại báo chí, phóng sự là một trong những thể loại đặc biệt thích hợp
với việc mô tả sự phát triển năng động của hiện thực, có khả năng gây được những ấn
tượng rất sâu sắc với công chúng. Với sức mạnh của một thế loại mang tính chiến đấu, từ
khi hình thành cho đến nay, phóng sự vẫn phát triển không ngừng và trở thành thế mạnh
của mọi loại hình báo chí. Phóng sự có khả năng thông tin thời sự, đảm bảo tính xác thực,
định hướng thông qua việc trình bày, diễn tả về những vấn đề, sự kiện, con người, tình
huống điển hình trong một quá trình phát triển. Nhắc đến phóng sự không thể không kể
đến vai trò của cái tôi trần thuật có mặt trực tiếp trong tác phẩm khắc hoạ nên bức tranh
toàn cảnh về cuộc sống với những chi tiết cụ thể, sinh động, đầy chất nhân văn.
Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí Việt Nam với các loại hình báo in, báo nói, báo
hình, báo điện tử… đã tạo mảnh đất màu mỡ cho phóng sự phát triển ngày càng đa dạng
và mạnh mẽ, phản ánh một cách nhanh chóng những cái mới, kịp thời mang đến cho công
chúng những thông tin sinh động về mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, bối
cảnh của báo chí hiện đại cũng đòi hỏi phóng sự luôn có sự đổi mới, thích ứng với những
biến đổi về mặt khoa học kĩ thuật trong công nghệ truyền thông hiện đại. Điều đó khiến
tôi càng them tò mò về sự “nguyên thủy” trong những năm tháng đầu của mảng đề tài

này. Không những vậy phóng sự còn là thể loại rất ít gặp trong cấp học THCS hay THPT.
Nó vẫn luôn là 1 thể loại bí ẩn mà hiếm học sinh nào có thể hiểu toàn vẹn. Cái “ít xuất
hiện” của nó cũng khiến cho cả giáo viên hay học sinh đều cảm thấy đây là một thể loại
xa lạ, điều này lại càng làm tăng thêm sự tò mò và ý muốn tìm hiểu về nó trong tôi.
Đi đầu trong thể loại phóng sự ở Việt Nam vào đầu thế kỷ XX là nhà văn họ Vũ
trên đất Hà Thành. Thật tiếc khi Vũ Trọng Phụng sớm tạm biệt văn đàn, để lại một
khoảng trống sáng tạo, một phong cách mà theo người viết, cho đến hôm nay chưa có ai
thay thế được.
Trong tiểu luận này, chúng tôi muốn đi sâu tìm hiểu về thể loại phóng sự, những
đặc trưng cơ bản nhất của thể loại với những biểu hiện cụ thể trong một tác phẩm của tác
giả đã thành công với thể loại ở buổi đầu phóng sự xuất hiện trong văn xuôi Việt Nam.
Cũng là một cách để thêm lần nữa khẳng định tài năng của cây bút đoản mệnh.
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu đặc trưng thể loại phóng sự của nhà văn Vũ Trọng Phụng thông qua tác
phẩm Cơm thầy cơm cô nhằm chuẩn bị cho công việc giảng dạy một tư duy khoa học về
“một trong ba đỉnh cao của văn học hiện thực phê phán 1930- 1945” - Vũ Trọng Phụng.
3. Phạm vi nghiên cứu
- Về kiến thức thể loại: Đặc trung cơ bản nhất của thể loại phóng sự
- Về giới hạn khảo sát: Tập phóng sự Cơm thầy cơm cô (Vũ Trọng Phụng)
2


4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, tiểu luận sử dụng các phương pháp:
- Hệ thống hóa.
- Phân tích, tổng hợp.
- So sánh, đối chiếu.
5. Kết cấu tiểu luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu như sau:
Chương 1. Khái quát về thể loại

1.1. Khái niệm phóng sự
1.2. Đặc trưng thể loại
Chương 2. Cơm thầy cơm cô (Vũ Trọng Phụng) - tác phẩm tiêu biểu cho đặc trưng
thể loại phóng sự
2.1. Vài nét về thể loại phóng sự của Vũ Trọng Phụng
2.2. Đặc trưng thể loại phóng sự thể hiện trong Cơm thầy cơm cô

NỘI DUNG
3


Chương 1. Khái quát về thể loại
1.1. Khái niệm phóng sự
1.1.1. Những quan niệm khác nhau về phóng sự
Cho đến thời điểm hiện tại, những quan điểm khác nhau về phóng sự vẫn luôn tồn
tại và chưa từng có quan điểm nào được cho là đúng đăn nhất về thể loại phóng sự. Trong
cuốn sách Người phóng viên toàn năng cho rằng: “ phóng sự là một bài tường thuật hoặc
một bài báo được phát triển và xử lý một cách có văn học”. Quan điểm này thừa nhận
trong phóng sự có thể sử dụng những yếu tố văn học mà chất lượng tuỳ thuộc vào cá tính
và khả năng của mỗi tác giả. Nhà văn, nhà báo Mỹ Mark Twain thì coi : “Phóng sự chỉ là
một sự ghi chép máy móc đơn thuần các sự việc chứ không phải là một công việc sáng
tạo”. Ở Việt Nam tại cuốn Các thể kí báo chí, tác giả Đức Dũng đưa ra quan niệm: “
Phóng sự là một thể loại đứng giữa văn học và báo chí có khả năng trình bày, diễn tả
những sự kiện, con người, tình huống điển hình trong một quá trình phát sinh, phát triển
dưới dạng một bức tranh toàn cảnh vừa khái quát, vừa chi tiết sống động với vai trò quan
trọng cảu nhân vật trần thuật và bút pháp linh hoạt, ngôn ngữ giàu chất văn học”
Từ những quan niệm trên có thể thấy hai điểm chung:
Thứ nhất, phóng sự có mục đích tối thượng là thông tin thời sự về người thật, việc thật
trong quá trình phát sinh, phát triển;
Thứ hai, phóng sự sử dụng bút pháp linh hoạt, sinh động gần với văn học.

Từ những quan điểm khác nhau, tiểu luận lựa chọn định nghĩa có tính khái quát
nhất được xây dựng trong Từ điển thuật ngữ văn học: “Phóng sự là một thể loại hình kí,
phóng sự ghi chép kịp thời những vụ việc nhằm làm sáng tỏ trước công luận một sự kiện,
một vấn đề có liên quan đến hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người và có ý
nghĩa thời sự đối với một địa phương hay toàn xã hội.”
1.1.2. Vai trò của thể loại phóng sự trong văn học và đời sống
Phóng sự là thể giao giữa báo chí và văn học nghệ thuật. Vì có tính báo chí nên chưa
bao giờ vai trò của phóng sự lại giảm xuống đối với đời sống. Báo chí là phương tiện
quen thuộc hằng ngày của mỗi chúng ta. Chức năng của phóng sự là “phản ánh sự thật”.
Mà sự thật cuộc sống hôm nay vô cùng đa dạng, phức tạp- nguồn chất liệu hiện thực giàu
có, có quá nhiều vấn đề cần được đưa ra ánh sáng và khai thác để thỏa mãn độc giả ngày
nay. Nếu không có phóng sự các sự thật trong xã hội sẽ ít được đưa vào báo chí, người
đọc sẽ cảm thấy thiếu thụt những “gia vị” sự thật của cuộc sống này, có lẽ vì vậy mà vai
trò của phóng sự lại càng quan trọng khi chuyển tải khối lượng sự thật đồ sộ đó.
Sự phát triển của các loại hình báo chí (không chỉ báo giấy, mà còn có báo ảnh, báo
mạng….) nên những “không gian” để phóng sự tồn tại rộng rãi hơn bao giờ hết; đội ngũ
tác giả đông đảo với tâm thế sẵn sàng khai thác sự thật đời sống. Hằng ngày hằng giờ
4


những phóng sự từ vấn đề nhỏ đến lớn vẫn liên tục lên sóng. Đặc biệt các phóng sự
phóng sự thể hiện được vai trò cung cấp sự thật đời sống xã hội tới bạn đọc phạm vi rộng,
tác phẩm phóng sự trở nên phổ biến.
Độc giả đương đại cũng có nhu cầu lớn trong việc khám phá và hiểu biết tới tận cùng
những sự thật, thực trạng của đời sống xã hội. Từ những thông tin về xã hội,showbiz, đời
sống đều là những nguồn tin làm phóng sự đang được bạn đọc săn lùng. Nhu cầu đọc
ngày càng cao tác động trực tiếp đến ngòi bút tác giả.
1.2. Đặc trưng thể loại
1.2.1 Về phương diện nội dung
Phóng sự đòi hỏi phải có tính thông tin, thời sự. Tính thời sự chỉ phóng sự có chức

năng phản ánh nhanh chóng và kịp thời cuộc sống hiện thực, có tính hiệu quả trong thời
gian có hạn và tính chính luận. Tác giả phóng sự thường là người tự mình đến hiện
trường, trực tiếp quan sát lấy tin, sau khi nắm được tài liệu rồi mới sáng tác, sáu yếu tố
của phóng sự đều phải đầy đủ là: thời gian, địa điểm, sự kiện, nhân vật, nguyên nhân, kết
quả …. Những yếu tố này không những phong phú không khí thời đại mà còn nóng hổi
cảm giác hiện trường khiến cho phóng sự, trong khi đạt được tính hiện thực cũng đạt
được tính chân thực. Phóng sự còn biểu hiện quan niệm thời gian rất mãnh liệt. Những
vấn đề như con người mới, sự kiện mới, hiện tượng mới, các tầng vấn đề mới trong cuộc
sống xã hội, nếu nung đúc thành tiểu thuyết, văn học kịch thì phải mất một khoảng thời
gian tương đối dài, duy chỉ phóng sự mới có thể làm được nhanh chóng kịp thời. Tính
chính luận là chỉ phóng sự có khuynh hướng chính trị tương đối rõ ràng, có sắc thái tình
cảm, có sự phán đoán giá trị xã hội với những yêu ghét phân minh. Tác gia phóng sự là
người đi đầu của thời đại, lắng nghe mạch đập của cuộc sống, nắm bắt tổng thể cuộc sống,
nhìn rõ bản chất cuộc sống, trong khi lấy đề tài, cấu tứ đã thể hiện phán đoán đúng sai,
khuynh hướng giá trị, bình giá tư tưởng, thậm chí trực tiếp phát biểu nghị luận, nói ra
những điều đã thấy, biểu thị quan điểm chính trị và khuynh hướng tư tưởng của bản thân.
Phóng sự phải tuân thủ và đề cao nguyên tắc phản ánh chân thực. Đối với tất cả
các thể loại báo chí, phản ánh sự thật luôn là mục tiêu được đặt lên hàng đầu. Với phóng
sự, việc cung cấp cho công chúng những tri thức phong phú, đầy đủ, chính xác, để họ có
những nhận thức, đánh giá đúng người và đúng việc luôn là mục đích quan trọng nhất.
Phóng sự không chỉ dừng lại ở việc phản ánh một sự kiện, hiên tượng đơn lẻ mà còn trình
bày một chuỗi các sự kiện, dặt trong tiến trình lịch sử, quá trình phát sinh, để người đọc
dễ dàng nắm bắt vấn đề. Người viết trình bày một cách khách quan diễn biến của sự việc,
đồng thời cũng nhằm chứng minh cho kết luận của mình, tù đó gợi mở những vấn đề có ý
nghĩa chính trị xã hội nhất định. Vì thế đặc trưng cơ bản đầu tiên không thể thiếu được
của phóng sự là phản ánh sự thật.
5


Phóng sự được phép hay không được phép hư cấu nghệ thuật? Lí luận văn học

từng có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này.
Một loại ý kiến cho rằng phóng sự không thể xa rời tưởng tượng và hư cấu ở một mức độ
nhất định, có thể cần vận dụng phương pháp điển hình hóa. Sở dĩ tồn tại ý kiến trên vì
phóng sự trong quá trình ra đời và phát triển của mình có hai loại: một loại lấy người thực
việc thực làm đối tượng miêu tả, hoàn toàn không dùng hư cấu, chỉ miêu tả làm nổi bật sự
kiện hoặc nhân vật trong cuộc sống giàu ý nghĩa xã hội, hơn nữa, đặc biệt coi trọng việc
căn cứ vào sự thực của sự kiện, nhân vật miêu tả, không những yêu cầu tính chân thực
thời đại, chân thực cuộc sống mà còn yêu cầu tính chân thực, chuẩn xác của điều kiện xã
hội và điều kiện thời gian.
Mộtsố ý kiến khác cũng lấy cuộc sống hiện thực làm cơ sở, nhưng trong quá trình viết, tác
giả đã tiến hành gia công nghệ thuật thích hợp đối với sự thực, thậm chí, trên cơ sở những
điều nghe thấy, nhìn thấy tiến hành thêm bớt ở mức độ hợp lí, hư cấu, tưởng tượng thêm
đối với sự không đầy đủ của một số hiện thực nào đó. Sự tồn tại của loại tác phẩm phóng
sự này khiến cho một số người chủ trương phóng sự có thể hư cấu và điển hình hóa. Có
người cho rằng, nếu phân loại kĩ càng hơn một chút có thể xếp cả hai loại trên vào loại
hình thứ nhất, và tính điển hình hóa của phóng sự chủ yếu là do lựa chọn và bình giá
chính xác mà ra, không phải do tưởng tượng hư cấu, cũng không phải do tổng hợp hoặc
phóng đại mà thành. Tính khái quát của nó thường biểu hiện ở việc lựa chọn, chỉnh lí tất
yếu đối với hiện thực, không thể thoát li hiện thực mà hư cấu, nâng cao.
Vì là thể loại có sự giao thoa giữa báo chí với văn học nghệ thuật nên phóng sự
còn có tính văn học. Tính văn học là điều kiện không thể thiếu của phóng sự. Tính văn
học chỉ việc vận dụng các thủ pháp văn học để tiến hành lựa chọn, tuyển lựa tài liệu, xây
dựng hình tượng nhân vật dưới tiền đề người thực việc thực, làm nổi bật bức tranh xã hội,
tạo nên sự gợi cảm nghệ thuật. Qixi – nhà phóng sự Tiệp Khắc xuất sắc- đã chỉ ra: “Điều
cơ bản của phóng sự là viết thật nhanh những tài liệu có thực, chỉ cần như vậy cũng có thể
đạt đến cảnh giới của một tác phẩm độc lập”.
1.2.2. Về phương diện kết cấu
Tác phẩm phóng sự thường có ba phần cơ bản:
Nêu vấn đề: Thông qua một sự kiện, tình huống hay một con người cụ thể, tác giả
nêu vấn đề mà bài phóng sự sẽ đề cập tới. Ngoài ra, tác giả phóng sự cũng có thể đặt vấn

đề xuất phát từ chính kiến thức, kinh nghiệm của mình. Dù dưới hình thức nào thì mục
đích chủ yếu của phần này cũng nhằm nêu lên vấn đề mà tác phẩm sẽ tập trung làm rõ.
Diễn giải, chứng minh sự tồn tại của vấn đề đã nêu: Trong phần này, tác giả trình
bày những chi tiết, sự việc, con người, số liệu… thật điển hình và chân thật mà tác giả
thu thập được. Những dữ kiện ấy được sắp xếp một cách có chủ định nhằm minh hoạ một
6


cách rõ ràng nhất cho những vấn đề đã nêu lên. Cái tôi trần thuật - tác giả - nhân chứng
khách quan làm nhiệm vụ khâu nối các dữ kiện xuyên suốt toàn bộ nội dung tác phẩm.
Một phóng sự hay nhất thiết phải có được những chi tiết có khả năng gây ấn tương với
công chúng. Đó là những con số, những sự kiện, tình huống… làm nên luận cứ của tác
phẩm, từ đó những luận chứng càng được khắc hoạ và hiệu quả thông tin càng cao. Trong
một phóng sự, do sự phong phú của nội dung thông tin, nên ngoài tít chính, tác giả thường
đặt thêm nhưng tít phụ. Tít phụ là những phần nhỏ của nội dung mang tính độc lập tương
đối. Mỗi phần nội dung ấy có chủ đề riêng của nó, và chủ đề của những phần nhỏ đó làm
nên nội dung của tác phẩm.
Phần kết luận: Đây được xem là phần quan trọng nhất, vì nó là mục đích chủ yếu
mà tác phẩm hướng tới. Sự thật được trình bày càng nổi bật, điển hình bao nhiêu thì
những vấn đề rút ra càng nổi bật, quan trọng bấy nhiêu. Trong phần này tác giả cũng phần
nào trả lời những câu hỏi mà hiện thực trong tác phẩm đặt ra. Trong trường hợp tác giả đề
xuất vấn đề trên cơ sở huy động những dữ kiện xa nhau hoặc chỉ liên quan với nhau về
mặt ý nghĩa, tác giả sử dụng một vấn đề làm trung tâm, khi không tìm được vấn đề như
vậy thì vai trò trung tâm ấy chính là cái tôi trần thuật.
Dạng kết cấu với ba phần này là mô hình cơ bản nhất của thể loại phóng sự. Trên
cơ sở kết cấu như vậy, mỗi tác giả lại có sự sáng tạo trong từng tác phẩm cụ thể. Trong
thực tế, mỗi tác phẩm phóng sự đều mang đậm dấu ấn cá nhân. Điều đó với văn học
không có gì lạ nhưng với báo chí, đây lại là điểm nổi bật, không thể không nhắc tới.

Chương 2. Cơm thầy cơm cô (Vũ Trọng Phụng) - tác phẩm tiêu biểu cho đặc trưng

thể loại phóng sự của Vũ Trọng Phụng
2.1. Vài nét về thể loại phóng sự của Vũ Trọng Phụng
7


2.1.1. Sự nghiệp sáng tác văn học của Vũ Phụng
Trong khoảng mười năm cầm bút sáng tạo (1929-1939), Vũ Trọng Phụng để lại
cho văn học Việt Nam 66 tác phẩm với các thể loại: Truyện ngắn (40), Tiểu thuyết (9) trong đó có Tiểu thuyết thuộc dạng di cảo: Người tù được tha và Quý phái in dang dở trên
Đông Dương tạp chí, Phóng sự (9), Kịch (7), Dịch thuật (1) - đó là tập Giết mẹ (1936) nguyên bản Lucrèce Borgia của Victo Hugo. Về dịch thuật của nhà văn Vũ Trọng Phụng
thì gần như chưa được nhắc đến, trừ trong những trang tiểu sử về ông.
Trong 40 truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng thì đây là những cái tên không thể
không kể tới: Một cái chết, Bà lão lòa, Thủ đoạn, Cô Mai thưởng xuân, Phép ông láng
giềng, Bẫy tình, Chống nạng lên đường, Điên, Cái tin vặt, Nhân quả, Tội người
cô (1931), Con người điêu trá (1932), Cuộc vui ít có(1933), Bụng trẻ con, Duyên không
đi lại, Bệnh lao, Sao mày không vỡ, Sướng thế mà lo, Ông đừng lầm, Cái hàng rào, Tình
là dây oan (1934)… Vì nhiều lý do khác nhau, trong đó có sự nổi trội của mảng tiểu
thuyết và phóng sự chưa được chúng ta chưa tìm hiểu thấu đáo như mảng truyện ngắn
đặc sắc của Vũ Trọng Phụng. Điều này đang được một số nhà nghiên cứu phê bình văn
học lưu tâm.
2.1.2. Phóng sự đóng vai trò quan trọng trong văn nghiệp Vũ Trọng Phụng
Bước sang những năm 1935 đến 1938, hàng loạt những phóng sự đã đạt độ chín
của ngòi bút tài năng ra đời mà hôm nay, chúng ta đọc vẫn còn thấy mới. Đó là: Cơm thầy
cơm cô, Lục xì, Làm đĩ và các tiểu thuyết vào loại điển hình của nền tiểu thuyết Việt Nam
hiện đại Giông tố, Vỡ đê, Số đỏ với tinh thần chiến đấu sâu sắc, với khả năng đào sâu mọi
mặt đời sống xã hội, đặc biệt là cách viết hiện thực, hiện đại trong một bối cảnh xã hội hết
sức rối ren đã cho thấy ở Vũ Trọng Phụng có sự tuyên chiến với cái xấu, cái ác, ý thức
công dân, ý thức dân tộc được ngòi bút nhà văn xây dựng, đề cao, chuyên sâu cũng là am
tường tất yếu sự bùng nổ của cuộc Cách mạng tháng Tám lật đổ chế độ thối nát liền sau
đó. Đó chắc chắn là một dự báo xã hội nhạy bén chỉ có thể có ở những ngòi bút tài năng
và tâm huyết.

Thiên phóng sự đầu tiên viết về cờ gian bạc lận có tên: Cạm bẫy người in đầu
những năm ba mươi, ngay lập tức sớm khẳng định một lối viết hoàn toàn mới mang
thương hiệu Vũ Trọng Phụng. Tiếp đó là các tác phẩm: Cơm thầy cơm cô, Không một
tiếng vang, Kỹ nghệ lấy Tây, Dứt tình... càng khẳng định sức căng, độ nhạy bén và đặc
biệt là lối hành văn sắc sảo, hài hước, vô cùng hiện đại và hiện thực của Vũ Trọng Phụng.
Kể từ đây, một ngòi bút vừa xuất hiện đã gây chấn động làng báo, làng văn nước Việt
trước cách mạng tháng Tám. Giới cầm bút thời ấy tấn phong Vũ Trọng Phụng là “ông
vua phóng sự Bắc Kỳ” khi ông mới ở độ tuổi đôi mươi.
8


2.2. Đặc trưng nội dung, nghệ thuật phóng sự của Vũ Trọng Phụng thể hiện trong
tác phẩm Cơm thầy cơm cô
2.2.1. Cơm thầy cơm cô và tính hiện thực
Trước hết, người đọc nhận ra hình ảnh hiện thực về đời sống xã hội đô thành Việt
Nam trong Cơm thầy cơm cô. Phóng sự ra đời năm 1936 là tập phóng sự viết về người đi
ở, những người làm tôi tớ cho kẻ giàu. Đây là một vấn nạn ở đô thị Việt Nam ở những
năm đầu thế kỉ XX. Dưới góc nhìn Phóng sự của Vũ Trọng Phụng, cơm thầy cơm cô được
phơi bày vẹn nguyên một mảng hiện thực đen tối của xã hội thối nát một thời. Bằng lối
hành văn sinh động nhưng đầy chân thực và có chút táo bạo những lời lẽ ông đưa vào
từng trang phóng sự đều là “sự thực” tuân thủ đúng những đặc trưng cơ bản của thể loại
phóng sự chạm vào những trái tim đang nhức nhối và đầy bức xúc của người đọc.
Ống kính phóng sự của Vũ Trọng Phụng đã tiến hành quay cận cảnh làm sống dậy bức
chân dung đầm đìa nước mắt của con sen Đũi, thằng bé bị ho lao, con ở bị điện giật. Ngòi
bút của ông đã làm sống dậy cả một thảm kịch của một đội quân đói rách, trôi dạt từ khắp
các hang cùng ngõ hẻm của các vùng nông thôn xa xôi dồn lại giữa chốn thị thành. Chao
ôi ! Thật kinh khủng khi những em bé nhỏ ngây thơ qua ngòi bút của Vũ Trọng Phụng lại
hiện lên như những cô hồn đói khát tối ngày lang thang vạ vật tự “chào hàng” để sao cho
bản thân “được giá” nhất. Đến tối lại chen chúc nhau “ nghỉ ngơi” ở sân sau của những
quán cơm mạt hạng, ngồi bên những cống rãnh sực mùi hôi thối của những gì tệ nhất xã

hội thải ra. Với họ cái tên riêng là hết sức xa xỉ, danh từ chung duy nhất mà họ có thể
xông xênh mà có được là “con sen”, “thẳng ở”, còn giá trị làm người nhiều khi còn không
bằng súc vật.
Cuộc đời con sen Đũi có thể nói là tiêu biểu cho cái kiếp cơm thầy, cơm cô. Cái kiếp
ấy khổ như nào thì cả nghìn từ cũng chẳng toát được hết cái nỗi khổ vô vàn ấy, nó chỉ cần
thu gọn trong 4 chữ mà cửa miệng của nó thường xuyên thoát ra nhất “ khổ tuyệt trần
đời”. Sao lại là bốn cái chữ ấy cơ chứ, bởi cái kiếp “con sen – thằng ở” ấy nó nhục lắm.
Có người trở thành công cụ mua vui cho ông bà chủ; có người trở thành tấm bình phong
phải giơ lưng lên chịu tội cho công việc làm ăn phi pháp của chủ; có cậu bé mười mấy
tuổi đầu đã mắc chứng ho lao vì lao động quá sức; có người bị thải ra ngay khi đã thân tàn
ma dại vì chẳng thể bóc lột được nữa, thậm chí còn bị chủ đánh tới chết. Thân phận của
họ bé nhỏ, bèo bọt như con sâu cái kiến.
Thứ hiện thực khác ghê gớm hơn, ám ảnh hơn đó là khi nhà văn nhìn ra sự tha hóa
của những con người dưới đáy xã hội. Trong phóng sự của Vũ Trọng Phụng, sự tha hóa
chính là sự hủy diệt nhân cách. Nhân vật cái Đũi trong Cơm thầy cơm cô là một ví dụ
điển hình. Nó chẳng còn là một con bé yếu đuối hiền lành và chất phác nữa. Cũng chẳng
còn là một con bé cam chịu như những ngày đầu, nó đã tha hóa khi những gánh nặng thối
9


nát của xã hội đè lên vai mình. Sau cái vụ khiêu dâm thành công với hai đứa con chủ, nó
đã tự biến mình thành kẻ hư hỏng và giả dối, rất nguy hiểm cho đời. Đâu còn là một cái
Đũi – “ một cô gái nhà quê, ngoan ngoãn, hay làm, có những ước mơ bình dị nhẫn nhục
với người chồng cục mịch, chỉ có việc chịu khó làm ăn.” Cái Đũi bây giờ chỉ có ước mơ,
khát khao đến cháy bỏng được làm một cô hầu “danh giá” để từ đó nó sẽ xử dựng những
mánh khóe để leo lên các địa vị cao hơn: làm bà Phán, bà Kí trong cái hội trưởng giả.
Đâu chỉ riêng mình Đũi, còn những thằng nhỏ bỏ thuốc độc định giết cả nhà bà chủ,
những anh bếp nhổ đờm vào nồi cá kho, những quân đốt nhà,… rồi thậm chí là có thằng
còn bôi cả cứt chó lên phản ngủ để làm cho hai bố con nhà chủ chửi nhau.
Trong phóng sự này, nhà văn còn tái hiện chân thực tới từng chi tiết giới ông bà chủ,

giới quan nha độc ác đểu giả. Rõ ràng họ là những những có cuộc sống phong lưu, sang
trọng, nhưng bản tính của họ lại vô cùng thấp hèn. Đó là hình hảnh bà chủ con sen Đũi
( Cơm thầy cơm cô) với ngoại hình: “chân đi giày đầm, đầu để tóc đuôi gà, quần áo là
quần áo khách !”, là con mụ chủ keo kiệt độc ác trong mắt chỉ coi bọn trẻ con là món đồ “
mua đi bán lại”, là con mụ Tây già đẩy cái Đũi vào con đường hư hỏng khi nó mới 13
tuổi. Cái Đũi tự rút ra một chân lí chua chát mà rất đúng: “ càng những quân giàu có thì
lại càng keo bẩn, chó đều không ra loài người.” Qua lời kể của bọn được “mua đi bán lại”
thế giới tưởng chừng là thượng lưu lại rất tầm thường. Ra là họ chỉ thượng lưu phần cùa
cải, còn đạo đức và nếp sống thì đứng dưới cả tầng của hạ lưu. Chứng kiến chân dung
những tên tư sản bủn xỉn, bẩn thỉu, đểu giả ta càng thấy khiếp sợ cái xã hội ấy.
2.2.2. Tính chân thực là sức hút lớn nhất trong phóng sự của Vũ Trọng Phụng
nói chung, phóng sự Cơm thầy cơm cô nói riêng
Đối với tất cả các thể loại báo chí, phản ánh sự thật luôn là mục tiêu được đặt lên
hàng đầu. Với phóng sự, việc cung cấp cho công chúng những tri thức phong phú, đầy đủ,
chính xác, để họ có những nhận thức, đánh giá đúng người và đúng việc luôn là mục đích
quan trọng nhất. Cơm thầy cơm cô phản ánh rõ sự thực một xã hội thối nát của giới cầm
quyền. Một xã hội mang cái tiếng “cơm thầy cơm cô” thực ra là cái thế giới của sự tha
hóa của những con người dưới đáy xã hội, là thê giới của ông bà chủ, quan nha độc ác
lộng quyền từng bước được phơi bày “ Cái xã hội thượng lưu chẳng bao giờ thèm nhìn
đến bọn đểu giả hạ lưu, nên những việc mà cái xã hội thượng lưu làm trong tối tăm thì
bọn cơm thầy cơm cô chúng tôi dám phơi bày ra trước ánh sáng”. Từng nhân vật trong
phóng sự đều là nhân vật có sự xuất hiện thật ngoài xã hội, nổi bật là nhân vật cái Đũi, cái
đứa “ phải ăn đói, làm no và mỗi ngày giặt độ ba chậu quần áo, trong thơm nức những
mùi ô uế.”. Các sự việc xảy ra trong phóng sự đều do Vũ Trọng Phụng nghiên cứu, theo
dõi, bám sát cuộc sống xã hội rồi ghi chép để đưa vào tác phẩm. Ngay ở phần Mở Đầu Vũ
Trọng Phụng đã trải lòng về những ngày khi ông bắt đầu đi làm phóng sự Cơm thầy cơm
10


cô : “Tôi đã phải trang điểm cái đàu tôi theo cái mốt mà những người không biết gì vẫn

gọi là mơ hồ là mốt Phi – lu – đốp! Muốn nói cho người thượng lưu cũng hiểu nổi thì phải
cắt theo nghĩa rằng: tôi đã có cái đầu “cơm thầy cơm cô”. Chính sự dấn thân của tác giả
khiến tác phẩm tái hiện vô cùng chân thực xã hội vào thời điểm phóng sự ra đời.
Ở mỗi một chương, một sự thật khủng khiếp được Vũ Trọng Phụng phơi bày không
thương tiếc. Ở cái nơi được gọi là xã hội thượng lưu ấy họ mua bán người như mua bán
mớ rau, thớ thịt ngoai chợ. Tác giả đã phải thốt lên câu nói vô cùng đau thương khi những
người được giao bán như mớ rau bị ế nguyên một buổi sáng : “ Vậy 16 kẻ kia đáng giá
như thế nào? Đó là tại bán đắt nên ế hay bán rẻ mà cũng vẫn ế?”. Cái giá trị làm người
cũng chẳng còn được giữ đối với những thân phận con sen – thằng đũi. Họ sẵn sàng vạch
áo – thử sữa của một ả từng là vợ ông Phó lý rồi bàn tán sữa “tạm được” hay “sữa hạng
nhất” tựa như thứ sữa của một con bò ăn cỏ. Họ sẵn sàng “nhét giẻ vào mồm, giữ hai chân
cho thằng oẳn cứ việc hiếp lấy hiếp để!”. Một người con gái hết sức hết lòng làm phận
con sen bị mất tân đã phải “ nằm liệt như sắp chết mất đến nửa ngày”. Dù có đi kiện cũng
bị cho rằng đi “vu oan giá họa”. Đó là cái thế giới mà Vũ Trọng Phụng vạch trần không
thương tiếc. Ông khai quật từng góc tối, đưa thẳng vào những mảnh sự thật trần trụi nhất
mà không cần gọt dũa. Rõ ràng là cái giới cầm quyền, thượng lưu vậy mà lại “ có cậu con
trai mới 12 trong cặp sách đi nhà trường lúc nào cũng đầy những ảnh dâm dục”. Chính cái
thế giới ấy đẩy con Đũi “ thành thạo nghề lẳng lơ đến bậc ấy”. Nếu Vũ Trọng Phụng
không khơi ra liệu những “ người nhà quê” còn bị lu mờ của “ánh sáng kinh thành” đến
bao giờ. Họ ước mơ về Hà Nội, là nơi nghìn năm văn vật, dân giàu, nhiều của lắm, họ bỏ
làng để đi để đến một ngày “ ngửi mùi nước cống, mùi cứt gà và cứt người”. Những
người nhà quê dại dột đến thế trong phóng sự của ông. Ông sẽ chẳng bao giờ quên con
sen bị động kinh do phơi áo ướt trên dây điện, bị xích và một cái tát vào gáy của một “ cô
ả tân thời”. Rồi hội nhà quê đó vì cái xã hội “ cơm thầy cơm cô” này cũng tha hóa cả lượt,
họ không thể chịu đựng mãi, họ lên những kế hoạch trả thù, ai không dám thì nói xấu bà
chủ ông chủ ngày đêm bằng cả nghìn những lời cay nghiệt nhất. Phải đến cuối cùng khi
tác giả trở về là chinh mình thì ông mới kịp định thần. Tác giả cứ “trù trừ mãi về những
đoạn có sự thực mà không biết có nên kể hay không vì nó quá kinh khủng. Từng trang
văn tái hiện hình ảnh đời sống những năm đầu thế kỷ XX, thời Pháp thuộc thật như một
cuốn phim đen trắng.

2.2.3. Cơm thầy cơm cô còn là một tác phẩm văn học giàu nghệ thuật
Trong Cơm thầy cơm cô, Vũ Trọng Phụng thực sự thành công trong việc vận dụng
các thủ pháp văn học để tiến hành lựa chọn, tuyển lựa tài liệu, xây dựng hình tượng nhân
vật dưới tiền đề người thực việc thực, làm nổi bật bức tranh xã hội, tạo nên sự gợi cảm
nghệ thuật. Một thế giới thu nhỏ chân thực tái hiện trong tác phẩm xong cái chân thực của
11


thế giới đó không hề lu mờ chất văn học trong Cơm thầy cơm cô. Từng dòng chữ đậm
chất văn học thể hiện xuất sắc cả giá trị nghệ thuật lẫn giá trị nội dung của tác phẩm một
cách vô cùng cô đọng, giàu cảm xúc biểu cảm. Trong tiểu luận này, chúng tôi khai thác kĩ
một số yếu tố nghệ thuật nổi bật, đó là:
Phóng sự sử dụng bút pháp miêu tả tường thuật kết hợp với nghị luận: Cũng như
các thể loại báo chí khác, sự vật, nhân vật trong phóng sự phải đảm bảo tính trung thực
của nó. Yếu tố miêu tả trong phóng sự sẽ làm tăng thêm tính trung thực của thông tin
cũng như tạo sự uyển chuyển, mềm mại của thông tin khi đến với độc giả. Để có những
phóng sự sắc sảo, người viết phải biết kết hợp tính nghị luận ở mức độ nhất định, để
phóng sự không chỉ là bài ghi chép thuần tuý mà đưa ra những đánh giá, nhận định đúng
đắn, định hướng cho người đọc.
Phóng sự sử dụng bút pháp sinh động, linh hoạt, giàu hình ảnh có tính dồn nén đa
nghĩa: Trong tác phẩm phóng sự, đối tượng càng điển hình bao nhiêu tác phẩm càng có
khả năng tiếp cận tới những phẩm chất văn học bấy nhiêu. Tất nhiên, đối với những người
làm báo không phải ai cũng có cơ hội được chứng kiến những sự kiện trọng đại nhưng
điển hình có nhiều cấp độ và cấp độ đó không hề làm giảm bớt những phẩm chất văn học
trong phóng sự.Nói đến những đặc trưng của phóng sự không thể không kể đến vai trò
của cái tôi trần thuật bởi chỉ trong phóng sự, cái tôi trần thuật mới hiện lên có bề dày, có
bản sắc và luôn luôn đóng vai trò là sợi chỉ đỏ xuyên suốt tác phẩm, là nhân chứng đáng
tin cậy nhất trước toàn bộ những điều mà tác phẩm đề cập tới.
Phóng sự sử dụng bút pháp ghi chép chân thực nổi bật giá trị hiện thực: Nghệ
thuật phóng sự của cơm thầy cơm cô trước hết là những ghi chép chân thực, đầy giá trị

hiện thực và hiện thực ấy được tác giả tái hiện hết sức sinh động. Bên cạnh đó, cách quan
sát và tái hiện lại thay đổi thường xuyên khiến người đọc bị thu hút một cách đặc biệt. Có
thể không ở đâu hơn là thể phóng sự, nhà văn mới có thể thoả sức tung hoành trong khi
miêu tả và phản ánh hiện thực. Tuy nhiên, điều này còn tuỳ thuộc vào tài năng của nhà
văn. Một thực tế dễ thấy là tác giả đã sử dụng những cách nói đầy nghịch lí khiến người
đọc dễ nhận ra bản chất của vấn đề. Nói đúng hơn, đó chính là tài quan sát và khám phá,
cái sâu sắc trong những suy ngẫm, trăn trở về số kiếp con người đã giúp cho từng câu văn
trở nên sắc nét và đầy ấn tượng. Đặc biệt là nghệ thuật sử dụng tiếng lóng, Tiếng lóng đi
vào phóng sự Vũ Trọng Phụng đem lại sức sống dồi dào cho tác phẩm.
Sẽ thật không công bằng nếu không nhắc tới một yếu tố nghệ thuật có tính sở
trường ở sáng tác của Vũ Trọng Phụng - nghệ thuật trào phúng sắc sảo. Đây là những
trang văn châm biếm sắc xảo cái xã hội mà ông gọi là "chó đểu". Sở dĩ có được những
tiếng cười "nhếch miệng" mà chua chát về thân phận con người như vậy là bởi nhà văn đã
dày dạn vốn sống, có một chiều sâu suy tư và kinh nghiệm cuộc đời. Cái thế giới ấy giới
12


ngòi bút trào phúng cứ thế mà trôi ra. Chốn kinh thành với ánh sáng hào hoa được Vũ
Trọng Phụng khai quật những mảng nực cười nhất. Qua cơm thầy cơm cô người ta cười
vào cái thế giới quan nha đểu giả, nơi tưởng hạnh phúc nhưng lại có “những đứa đầy tờ bị
chủ nhà đánh đến chết”, có “những thằng nhỏ bỏ thuốc độc định giết cả nhà chủ”, có
“những anh xe được ngủ giường HongKong với bà chủ”. Nhưng cũng có “những đứa liều
mạng cứu chủ nhà”. Một tiếng cười chua chát cất lên trong lòng người đọc khi chương 9
của tác phẩm khép lại. À ! Ra là như thế… ra đó là “cơm thầy cơm cô”….

KẾT LUẬN
13


Cuộc đời ngắn ngủi, văn nghiệp ngắn ngủi hơn nhưng Vũ Trọng Phụng là một

bằng chứng thuyết phục về sự tương phản giữa “đoản mệnh” và “trường đời văn”. Riêng
ở thể loại phóng sự, ông không chỉ là người bước những bước mới nhất ở một ngả rẽ mới
mẻ trong văn xuôi Việt Nam đầu thế kỷ XX mà còn thực sự gây tiếng vang để cuối cùng,
văn học nước nhà hân hoan ghi nhận Vũ Trọng Phụng là “ông vua phóng sự Bắc kỳ”. Với
bộ phóng sự: Làm đĩ, Cơm thầy cơm cô, Lục xì, Kĩ nghệ lấy Tây, Vũ Trọng Phụng không
chỉ khẳng định được vị trí “một trong ba đỉnh cao của văn học hiện thực phê phán” mà
ông còn khẳng định được vị trí hàng đầu trong nền phóng sự Việt Nam hiện đại.
Những đóng góp của Vũ Trọng Phụng vào quá trình hình thành và phát triển của
phóng sự Việt Nam vừa mang tính khai mở, vừa khẳng định tính hiện đại của thể loại này.
Với con mắt tinh đời, hiểu đời và với dũng khí, thiên chức của nhà văn, Vũ Trọng Phụng
đã dùng ngòi bút của mình mạnh dạn phanh phui cái xấu, cái ác, cái lưu manh, gian trá
của xã hội tư sản, Âu hóa nhố nhăng, cảnh tỉnh của những người còn mê muội, những kẻ
ngây thơ, vạch trần tố cáo lũ người nhẫn tâm sống trên đau khổ của đồng loại.
Phóng sự Cơm thầy cơm cô là kiệt tác không chỉ của một trào lưu văn học giai
đoạn 1930- 1945, mà đó còn là tác phẩm thuộc về sự khai mở thể loại của cả một nền văn
học. Tác phẩm cũng là cột mốc đánh dấu một tài năng lớn và độc đáo, một bản lĩnh nhà
văn dày dặn, đánh dấu bước ngoặt của một thể loại mới trong nền văn học Việt Nam
Hà Nội, ngày
Giảng viên hướng dẫn

Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Huyền

tháng năm 2018
Sinh viên

Nguyễn Vân Anh

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
14



1. Đức Dũng (2001), Các thể kí báo chí, NXB Văn hoa thông tin
2. Vũ Trọng Phụng (2016 ), Vũ Trọng Phụng – Phóng sự, NXB Văn học
3. Trần Đăng Suyền, Nguyễn Văn Long, Lê Quang Hưng, Trịnh Thu Tiết, giáo trình
văn học Việt Nam hiện đại ( tập 1), NXB Đại học sư phạm.
4. Nhà báo Phùng Văn Khai ( 2014 ), Vũ Trọng Phụng – Cây bút phóng sự lừng
danh, nhà văn tiền chiến xuất sắc, congluan.vn
5. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khác Phi (2015), Từ điển thuật ngữ văn học,
NXB giáo dục
6. Wikipedidia.com
7. Tailieu.net
8. />9. />option=com_content&view=article&id=6634%3Atiu-thuyt-phong-s-ca-v-trngphng-va-nhng-ln-ranh-th-loi-vn-hc&catid=119%3Avan-hoc-vietnam&Itemid=7243&lang=zh&site=3
/>10.
/>11.
/>12.
/>
15