ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ƢU NGỌC TH NH

DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO CHỦ ĐỀ

Chuyên ngành:
í luận-và
phƣơng SDK
pháp dạy học bộ môn Địa lý
Demo Version
Select.Pdf
Mã số: 60140111

UẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO Đ NH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN NGỌC MINH

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


ỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Lưu Ngọc Thịnh

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


ỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS. TS.
Nguyễn Ngọc Minh, người thầy đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá
trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Phòng Sau Đại học và các thầy cô giáo trong khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm Huế.
Sở Giáo dục - Đào tạo tỉnh Kiên Giang; Ban giám hiệu trường THPT Phan
Thị Ràng, trường THPT Hòn Đất, trường THPT Sóc Sơn, huyện Hòn Đất, tỉnh kiên
Giang nơi đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và dạy thực nghiệm
tại trường.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi học tập, cùng bạn bè, đồng nghiệp đã động viên góp ý để tôi hoàn
thành luận văn này.

Demo Version - Select.Pdf SDK
Huế, tháng 7 năm 2018
Tác giả

ƣu Ngọc Thịnh

iii



MỤC LỤC

Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 4
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 5
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 5
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 6
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 6
4. Giới hạn đề tài ..................................................................................................... 6
5. Lịch sử nghiên cứu.............................................................................................. 6
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 8
7. Cấu trúc của luận văn.......................................................................................... 9
Chƣơng 1. CƠ SỞ Í UẬN CỦA DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG DẠY

- Select.Pdf SDK
HỌC Đ A Demo
Í THPTVersion
................................................................................................
10
1.1. Dạy học theo chủ đề Địa lí............................................................................. 10
1.1.1. Chủ đề dạy học ....................................................................................... 10
1.1.2. Dạy học theo chủ đề ............................................................................... 10
1.1.3. Các dạng chủ đề Địa lí............................................................................ 12
1.1.4. Vai trò của dạy học chủ đề ..................................................................... 13
1.1.5. Bản chất của dạy học chủ đề .................................................................. 14
1.1.6. Mối quan hệ của chủ đề với nội dung chương trình môn học. ............... 14

1.2. Phương pháp dạy học Địa lí........................................................................... 15
1.2.1. Khái niệm phương pháp ......................................................................... 15
1.2.2. Phân loại phương pháp dạy học Địa lí ................................................... 17
1.2.3. So sánh dạy học tích cực với thụ động ................................................... 19
1.2.3.1. Khái niệm dạy học tích cực ............................................................. 19
1.2.3.2. Khái niệm tích cực nhận thức ......................................................... 19

1


1.2.3.3. So sánh dạy học tích cực với dạy học thụ động .............................. 19
1.3. Chương trình Địa lí lớp 11 THPT .................................................................. 20
1.3.1. Chương trình Địa lí 11 trong chương trình giáo dục tổng thể sau năm
2015 .................................................................................................................. 20
1.3.2. Mục tiêu của chương trình địa lí 11 THPT ............................................ 24
1.3.3. Cấu trúc và nội dung chương trình Địa lí lớp 11 THPT ......................... 25
1.3.4. Đặc điểm chương trình SGK lớp 11 THPT. ........................................... 27
1.4. Đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh lớp 11 THPT ..................... 28
1.4.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 11 THPT .................................... 28
1.4.2. Đặc điểm nhận thức học sinh lớp 11 THPT ........................................... 29
1.5. Thực trạng dạy học Địa lí lớp 11 THPT ........................................................ 30
1.5.1. Thời gian, nội dung, địa điểm, phương pháp điều tra ............................ 30
1.5.2. Phân tích thực trạng ................................................................................ 30
1.5.2.1. Về nội dung chương trình dạy học theo chủ đề .............................. 30
1.5.2.2. Thực trạng về giảng dạy của giáo viên Địa lí ở trường THPT ....... 30
1.5.2.3. Thực trạng và hiệu quả dạy học theo chủ đề ................................... 33

Demo
Version
- Select.Pdf

SDK
1.5.2.4.
Những
thuận lợi
và khó khăn khi
dạy học theo chủ đề ................... 34
1.5.3. Nguyên nhân ảnh hưởng đến dạy học theo chủ đề ................................. 36
1.5.4. Kết luận chung thực trạng ...................................................................... 37
Chƣơng 2. DẠY HỌC Đ A Í ỚP 11 THPT THEO CHỦ ĐỀ ........................ 38
2.1. Nguyên tắc xây dựng chủ đề .......................................................................... 38
2.2. Các bước thiết kế chủ đề dạy học Địa lí 11 THPT ........................................ 40
2.3. Lưu ý khi xây dựng các chủ đề ...................................................................... 43
2.3.1. Về kĩ thuật tổ chức hoạt động học của học sinh ..................................... 44
2.3.2. Về kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học ....................................... 45
2.4. So sánh dạy học theo chủ đề và dạy học theo từng bài, tiết ở SGK .............. 45
2.5. Dạy học theo chủ đề....................................................................................... 46
2.5.1. Định hướng xây dựng chủ đề ................................................................. 46
2.5.2. Cấu trúc của chủ đề ................................................................................ 47
2.5.3. Thiết kế bài dạy học theo chủ đề ............................................................ 48

2


2.6. Các phương pháp được sử dụng để dạy các chủ đề trong môn Địa lí 11 THPT 48
2.7. ây dựng chủ đề dạy học môn Địa lí 11 THPT ............................................ 52
2.8. Một số giáo án theo chủ đề môn Địa lí 11 ..................................................... 53
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 65
3.1. Mục tiêu thực nghiệm .................................................................................... 65
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ................................................................................ 65
3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm .................................................................................. 65

3.4. Phương pháp thực nghiệm. ............................................................................ 65
3.5. Tổ chức thực nghiệm ..................................................................................... 67
3.5.1. Địa bàn thực nghiệm............................................................................... 67
3.5.2. Thời gian thực nghiệm ........................................................................... 67
3.5.3. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................... 67
3.6. Nội dung thực nghiệm ................................................................................... 67
3.7. Quy trình thực nghiệm ................................................................................... 67
3.8. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................... 68
3.8.1. Kết quả điểm kiểm tra các bài thực nghiệm ........................................... 68

Demo
- Select.Pdf
SDK
3.8.2. Tổng
hợpVersion
kết quả các
bài thực nghiệm
................................................... 68
3.8.3. Nhận xét kết quả thực nghiệm ................................................................ 70
3.8.3.1. Nhận xét về mặt định lượng ............................................................ 70
3.8.3.2. Nhận xét về mặt định tính ............................................................... 71
KẾT UẬN VÀ KIẾN NGH ................................................................................ 72
1. Kết luận ............................................................................................................. 72
2. Kiến nghị........................................................................................................... 72
TÀI IỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 74
PHỤ ỤC

3



DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Dự kiến hệ thống môn học cấp THPT sau năm 2015 ...............................23
Bảng 1.2. Số lượng GV Địa lí ở các trường THPT huyện Hòn Đất tỉnh Kiên Giang
và việc dạy học theo chủ đề .....................................................................31
Bảng 1.3. Số lượng GV Địa lí ở các trường THPT huyện Hòn Đất tỉnh Kiên Giang
sẽ sử dụng phương pháp cụ thể để dạy học theo chủ đề..........................33
Bảng 2.1. Các chủ đề Địa lí lớp 11 THPT ................................................................52
Bảng 3.1. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 1 ...............................................................68
Bảng 3.2. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 2 ...............................................................68
Bảng 3.3. Tần suất điểm 2 bài kiểm tra ....................................................................68
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất ............................................................................69
Bảng 3.5. Bảng phân loại trình độ qua các lần kiểm tra ...........................................69
Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng.......................................................70

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


PHẦN MỞ ĐẦU
1. í do chọn đề tài
Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ XI, khóa 8 về đổi mới căn bản, toàn diện
Giáo dục và Đào tạo xác định mục tiêu tổng quát của đổi mới là: “Giáo dục con người
Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi cá nhân; yêu gia
đình, yêu Tổ quốc, hết lòng phục vụ nhân dân và đất nước; có hiểu biết và k năng cơ
bản, khả năng sáng tạo để làm chủ bản thân, sống tốt và làm việc hiệu quả. ây dựng
nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và
phương thức hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao
chất lượng; hệ thống giáo dục được chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và

hội nhập quốc tế; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và mang đậm bản sắc dân tộc.
Phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực...”
Thực tế các trường THPT hiện đang thực hiện bước chuyển sang chương
trình giáo dục tiếp cận năng lực của người học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực
hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối truyền thống sang dạy tích cực, hình

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
thành năng lực
và phẩm
chất. Bên
cạnh việc học
tập những kiến thức và kĩ năng của
các môn học cần bổ sung các chủ đề học tập nhằm phát triển năng lực giải quyết các
vấn đề phức tạp.
Sách giáo khoa Địa lí được biên soạn theo mô hình mới nhằm tăng cường
hoạt động học chủ động, tích cực, tự học cho học sinh với cấu trúc 3 hoạt động:
- Cơ bản (tạo hứng thú trải nghiệm, phân tích – sáng tạo – hứng thú – rút ra
bài học).
- Thực hành (kết hợp lý thuyết và thực hành).
-

ng dụng (áp dụng kiến thức, k năng vào tình huống thực tiễn).

Với mô hình này, chắc chắn phải thường xuyên đưa học sinh vào các tình
huống thực tiễn để từ đó có được kiến thức, kĩ năng cần đạt được; đồng thời, sách
phải tạo cơ hội để học sinh vận dụng chúng ngay sau mỗi bài. Mô hình sách giáo
khoa mới này có thể đảm bảo, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển năng lực ở

học sinh của môn Địa lí.

5


Từ thực tế dạy học trong môn Địa lí có thể nhận thấy rằng, dạy học theo chủ
đề sẽ giúp học sinh tập trung sự chú ý vào đối tượng dạy học, dễ dàng hiểu được các
vấn đề giáo viên trình bày, định hướng tốt nội dung bài học, dễ tiếp thu thông tin,
do đó có thể rút ngắn được thời gian trình bày của giáo viên. Khi sử dụng các chủ
đề để giảng dạy môn Địa lí lớp 11, một phần với kiến thức khá trừu tượng sẽ góp
phần thay đổi không khí học tập, lôi cuốn học sinh tham gia tích cực vào bài giảng.
Từ những lí do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Dạy học Địa lí lớp 11
THPT theo ch đề” làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần thực hiện mục tiêu đổi
mới giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- ây dựng được một số chủ đề Địa lí lớp 11 trung học phổ thông.
-

ác định một số phương pháp nhằm dạy học theo các chủ đề Địa lí 11 một

cách có hiệu quả.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học theo chủ đề ở trường THPT.
- Tiến hành điều tra thực trạng dạy học theo chủ đề môn Địa lí lớp 11 THPT.

- Select.Pdf
SDK
- XâyDemo
dựng vàVersion
sử dụng một

số chủ đề Địa
lí trong dạy học lớp 11 THPT.
- Thực nghiệm sư phạm.
4. Giới hạn đề tài
- Về thời gian: Đề tài thực hiện từ tháng 3 năm 2017 đến tháng 3 năm 2018.
- Về không gian: Các trường THPT trong huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang.
- Về nội dung: Chủ đề Địa lí Lớp 11 THPT.
5. ịch sử nghiên cứu
Thay đổi phương pháp dạy học và dạy học theo chủ đề là một trong những
xu thế dạy học hiện đại ở nhiều nước trên thế giới. Thực tiễn ở nhiều quốc gia trên
thế giới đã chứng minh rằng việc dạy học theo chủ đề sẽ giúp cho học sinh phát
triển năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý
nghĩa. Dạy học theo chủ đề là một trong những quan điểm giáo dục hiện nay nhằm
nâng cao năng lực người học giúp đào tạo những người có đầy đủ phẩm chất, năng
lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Nhiều nước trong khu vực Châu Á và

6


trên thế giới đã thực hiện phương pháp dạy học mới này và bước đầu đã mang lại
hiệu quả nhất định.
Theo bảng xếp hạng chương trình đánh giá học sinh (PISA), do hiệp hội các
nước phát triển (OECD) đánh giá: Phần Lan là một trong những quốc gia có nền
giáo dục chất lượng nhất thế giới. Để đạt được những thành công trên, họ luôn đi
đầu trong cải cách các phương pháp dạy học truyền thống bằng việc thay thế việc
dạy theo chủ đề, thay bằng việc học sinh ngồi thụ động trước mặt giáo viên, nghe
giảng và ghi chép theo những gì thầy, cô nói thì giáo viên sẽ chia nhỏ lớp thành các
nhóm để các em thảo luận, giải quyết nội dung chủ đề. Dạy học theo chủ đề hiện
đang áp dụng cho tất cả tr em trên 16 tuổi của các trường trung học khắp thủ đô ở
Phần Lan.

Việt Nam, nhận thức được vai trò to lớn của việc dạy học theo phương
pháp mới, nhiều công trình nghiên cứu đóng góp được các tác giả: Nguyễn Dược,
Nguyễn Trọng Phúc đã viết cuốn lý luận dạy học Địa lí 12, trong cuốn sách này các
tác giả đã trình bày các đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu môn lí
luận dạy học Địa lí, môn Địa lí trong nhà trường phổ thông, hệ thống tri thức và quá

Version
Select.Pdf
trình nắm triDemo
thức của
học sinh-giúp
giáo viênSDK
có những cơ sở và lý luận, thực tiễn
để xây dựng các chủ đề dạy học.
PGS.TS Nguyễn Phúc Chỉnh (năm 2012) trong cuốn: Hình thành năng lực
dạy học tích hợp cho giáo viên THPT. Trong cuốn tài liệu này: Tác giả đã giúp
người đọc kế thừa các phương pháp nghiên cứu, nắm bắt được các chủ đề dạy học
trong môn Địa lí, thấy được sự cần thiết phải dạy học theo chủ đề. Đồng thời c ng
thấy cần phải có tiêu chuẩn đánh giá một tiết dạy theo chủ đề trong môn Địa lí.
Trong cuốn Lí luận dạy học Địa lí của Tiến sĩ Nguyễn Phương Liên trình bày
về đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu môn lí luận dạy học Địa lí, môn
Địa lí trong nhà trường phổ thông, hệ thống tri thức trong nhà trường phổ thông và
quá trình nắm tri thức của học sinh, các nguyên tắc dạy học Địa lí, các phương tiệnthiết bị dạy học Địa lí ở trường phổ thông, hình thức tổ chức dạy học Địa lí,...tác giả
đã kế thừa được các phương pháp nghiên cứu, các nguyên tắc dạy học và sử dụng
thiết bị dạy học Địa lí cho từng chủ đề...

7


6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phương pháp phân tích tổng hợp:
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tôi đã sử dụng các phương pháp trên để
nghiên cứu các tài liệu liên quan đến hướng nghiên cứu, bao gồm tài liệu về tâm lý
học, giáo dục học, lý luận dạy học Địa lí, các tài liệu về sử dụng các phương tiện và
thiết bị dạy học, các luận án, luận văn có liên quan, các tài liệu về bồi dưỡng giáo
viên thực hiện chương trình, SGK Địa lí THPT.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm:
Đưa ra lí luận phân tích thực tiễn, từ đó rút ra các kết luận để xây dựng, bổ
sung, hoặc phát triển lí luận giáo dục.
- Phương pháp lịch sử:
Sử dụng phương pháp này để sắp xếp, phân tích tổng hợp các tài liệu theo tiến
trình lịch sử, thời gian, từ đó đưa ra và phát hiện các nội dung liên quan đến đề tài.
6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp phỏng vấn:
Sử dụng phương pháp này bằng cách phỏng vấn một số giáo viên dạy Địa lí

Demo Version - Select.Pdf SDK

lớp 11 ở một số trường trên địa bàn huyện Hòn Đất của tỉnh Kiên Giang.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu:
Là phương pháp trong đó chủ yếu thu thập thông tư liệu thực tế bằng phiếu
điều tra, gồm một hệ thống câu hỏi đã được chuẩn hóa.
- Phương pháp quan sát:
Là phương pháp thu thập thông tin ban đầu về đối tượng nghiên cứu bằng tri
giác trực tiếp. Quan sát đóng vai trò trong việc thu thập thông tin định tính.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm:
Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính đúng đắn của các phương pháp đề
ra trong luận văn. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành ở các trường THPT ở
huyện Hòn Đất của tỉnh Kiên Giang.

- Phương pháp toán thống kê:
Sử dụng một số công thức toán học thống kê để xử lý kết quả, số liệu sau khi
tiến hành điều tra và thực nghiệm sư phạm.

8


7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, nội dung chính
của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề trong dạy học Địa lí THPT.
Chương 2: Dạy học Địa lí lớp 11 THPT theo chủ đề.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

Demo Version - Select.Pdf SDK

9