ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN DUY KHÁNH

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY LÃNH THỔ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN NGỌC MINH

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đến quý thầy cô đây là đề tài nghiên cứu khoa học của
riêng bản thân tôi về lí luận và phương pháp dạy học địa lý trong phát triển năng lực
tư duy lãnh thổ cho học sinh lớp 12 THPT, các số liệu, kết quả được nghiên cứu và
thể hiện trong luận văn là trung thực dưới sự tìm tòi và hướng dẫn của thầy PGS.TS
Nguyễn Ngọc Minh, đề tài chưa từng được công bố trong bất kỳ đề tài khoa học nào
khác.
Tác giả luận văn

Nguyễn Duy Khánh

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Cho bản thân xin bày tỏ lời chào chân trọng và lòng kính trọng, biết ơn sâu
sắc tới thầy PGS.TS Nguyễn Ngọc Minh, người thầy đã hướng dẫn tận tình và định
hướng cho tôi, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình tiềm hiểu và nghiên cứu đề tài luận
văn này để tôi hoàn thành .
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học và các thầy - cô
giảng viên trong khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm Huế. Trường Đại học An
Giang đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành khóa học sau đại học giai đoạn từ
năm 2016 - 2018.
Chân thành cảm ơn Sở Giáo dục &Đào tạo tỉnh Kiên Giang. Ban giám hiệu
trường THPT Vĩnh Thắng, huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang nơi đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và dạy thực nghiệm
tại trường để tôi hoàn thành luận văn.

Huế, năm 2018
Demo Version - Select.Pdf SDK

Tác giả

Nguyễn Duy Khánh

iii



MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ...................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................4
DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................5
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................6
1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................6
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................7
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................8
4. Giới hạn nghiên cứu của đề tài ............................................................................8
5. Lịch sử nghiên cứu ..............................................................................................8
6. Các phương pháp nghiên cứu. .............................................................................9
7. Những điểm mới và đóng góp của đề tài ..........................................................10

- Select.Pdf SDK
PHẦN NỘIDemo
DUNG Version
..................................................................................................
11
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT
TRIỂN TƢ DUY LÃNH THỔ TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT ..11
1.1. Phát triển tư duy lãnh thổ ...............................................................................11
1.1.1. Khái niệm lãnh thổ...................................................................................11
1.1.2. Khái niệm tư duy .....................................................................................11
1.1.3. Khái niệm tư duy lãnh thổ .......................................................................12

1.1.4. Đặc điểm của tư duy lãnh thổ ..................................................................12
1.1.5. Tầm quan trọng của tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý .12
1.1.6. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy lãnh thổ với nội dung chương trình
môn học..............................................................................................................13
1.2. Các ảnh hưởng trong việc phát triển duy lãnh thổ cho học sinh lớp 12 trong
quá trình dạy học môn địa lí ..................................................................................14
1.2.1. Ảnh hưởng trong việc phát triển duy lãnh thổ .........................................14

1


1.2.2. Phương hướng chung sử dụng phát triển tư duy lãnh thổ theo định hướng
năng lực cho HS .................................................................................................15
1.3. Phương pháp dạy học địa lí trong phát triển tư duy lãnh thổ .........................15
1.3.1. Khái niệm phương pháp ..........................................................................17
1.3.2. Phân loại phương pháp dạy học địa lí......................................................19
1.4. Chương trình sách giáo khoa địa lý 12 ...........................................................20
1.4.1. Chương trình địa lí 12 trong chương trình giáo dục tổng thể sau đổi mới ...20
1.4.2. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 THPT ..............................................22
1.4.3. Cấu trúc và nội dung chương trình địa lí lớp 12 THPT ...........................22
1.4.4. Đặc điểm chương trình SGK lớp 12 THPT .............................................24
1.4.5. Mục tiêu của chương trình địa lí 12 .........................................................25
1.4.5.1. Kiến thức ...........................................................................................25
1.4.5.2. Kĩ năng ..............................................................................................26
1.4.5.3. Thái độ ..............................................................................................26
1.4.6. Cấu trúc, đặc điểm sách giáo khoa địa lí 12 ............................................26
1.4.6.1. Cấu trúc và nội dung chương trình ...................................................26

Demo
Version

- Select.Pdf
1.4.6.2.
Đặc điểm
sách giáo
khoa Địa lí SDK
12 ...................................................27
1.4.6.3. Về nội dung và hình thức trình bày SGK Địa lí 12 ..........................28
1.5. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh 12 THPT .......................................................29
1.5.1. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 12 THPT ......................................29
1.5.2. Đặc điểm nhận thức học sinh lớp 12 THPT ............................................30
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY LÃNH THỔ
CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT ........................31
2.1. Khả năng của chương trình sách giáo khoa địa lý 12 trong phương pháp
sử dụng phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lý 12
THPT .....................................................................................................................31
2.2. Phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh .....................32
2.3. Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học trên lớp địa lí
12 THPT ................................................................................................................33
2.4. Phương pháp Phát triển năng lực tư duy lãnh thổ trong hoạt động ngoại khóa ....37

2


2.5. Phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ tư duy lãnh thổ trong soạn
bài, kiểm tra ...........................................................................................................39
2.6. Thiết kế một số bài dạy địa lí bằng phương pháp phát triển tư duy lãnh thổ
trong thực hành, ôn tập. Hướng dẫn sử dụng bản đồ bài tập.................................41
2.6.1. Hoạt động khởi động ...............................................................................41
2.6.2. Phương pháp xây dựng một số bài dạy địa lí theo phát triển tư duy lãnh
thổ trong thực hành, ôn tập. Hướng dẫn sử dụng bản đồ bài tập .......................42

2.6.2.1. Định hướng xây dựng phát triển tư duy lãnh thổ ..............................42
2.6.2.2. Cấu trúc của phát triển tư duy lãnh thổ .............................................43
2.6.2.3. Quy trình xây dựng bài học địa lí theo hướng phát triển tư duy lãnh thổ ..43
2.7. Xây dựng các bài phát triển tư duy lãnh thổ địa lí trong dạy học lớp 12 THPT .44
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................67
3.1. Mục đích, nguyên tắc, phương pháp thực nghiệm .........................................67
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .............................................................................67
3.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ..........................................................67
3.1.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................69

Demopháp
Version
- Select.Pdf
SDK
3.1.4. Phương
thực nghiệm
.......................................................................
69
3.1.5. Nội dung thực nghiệm .............................................................................69
3.1.6. Quy trình thực nghiệm .............................................................................69
3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................71
3.2.1. Kết quả bài thực nghiệm số 1 ..................................................................71
3.2.2. Kết quả bài thực nghiệm số 2 ..................................................................72
3.2.3. Tổng hợp các bài thực nghiệm ................................................................73
3.4. Kết luận chung về thực nghiệm ......................................................................76
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................78
1. Kết luận .............................................................................................................78
2. Kiến nghị ...........................................................................................................78
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................80
PHỤ LỤC


3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
VIẾT ĐẦY ĐỦ

TT

VIẾT TẮT

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

THPT

4

ĐC


Đối chứng

5

TN

Thực nghiệm

6

SGK

Sách giáo khoa

7

HĐ

Hoạt động

Trung học phổ thông

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Dự kiến hệ thống môn học cấp THPT sau năm 2015 ...............................21

Bảng 1.2. Phân bố các đơn vị kiến thức của chương trình địa lí 12 .........................28
Bảng 2.1. Các chủ đề phần địa lí tự nhiên lớp 12 THPT ..........................................42
Bảng 3.1. Kế hoạch tổ chức thực nghiệm tại ba trường............................................70
Bảng 3.2. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Vĩnh Thắng ...................................................................................72
Bảng 3.3. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Vĩnh Thắng ...................................................................................72
Bảng 3.4. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm tại trường
THPT Gò Quao ........................................................................................72
Bảng 3.5. Thống kê kết quả điểm số của học sinh sau khi thực nghiệm ..................73
Bảng 3.6. Thống kê phân phối tần suất kết quả thức nghiệm ...................................73
Bảng 3.7. Tổng hợp các tham số đặc trưng sau khi thực nghiệm .............................75

Demo Version - Select.Pdf SDK

5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn ề tài
Trong quá trình giáo dục ngày nay, học sinh cần xác định được phạm vi lãnh
thổ ,vị trí địa lí , tài nguyên thiên nhiên , điều kiện tự nhiên , kinh tế xã hội của đất
nước taở từng khu vực ,từng vùng hay trên phạm vi cả nước vào thời kỳ công
nghiệp hoá và hiện đại hoá hiện nay, từng bước đưa đất nước thoát khỏi tình trạng
nghèo nàn, lạc hậu tiến tới xây dựng đất nước Việt Nam trở thành nước công nghiệp
phát triển và đổi mới trong những năm tới
Để tạo điều kiện cho học sinh THPT có cơ hội học tập chiếm lĩnh tri thức
góp phần hình thành nhân cách, phẩm chất, trí tuệ của con người Việt nam mới,
nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá và hiện đại hoá nền kinh tế đất nước, trước
yêu cầu hội nhập nền kinh tế thế giới, từng bước thực hiện thắng lợi mục tiêu xây

dựng nước Việt Nam dân giàu nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh.
Trong chương trình địa lý Việt Nam lớp 12 THPT đóng vai trò rất quan trọng
trong quá trình giáo dục cho học sinh THPT về tư duylãnh thổ từ vị trí địa lí ,tài
nguyên thiênDemo
nhiên ,Version
tự nhiên c- Select.Pdf
ng như kinh SDK
tế - xã hội của đất nước qua đó giúp
các em hiểu đựơc các vấn đề diễn ra trong cuộc sống ngày nay.
Môn địa lí 12 THPT là một trong những môn học nằm trong chương trình dạy
học của nhà trường phổ thông, qua đó giáo dục cho học sinh về những kiến thức cơ
bản về tư duy lãnh thổ Việt Nam, khi ra trường giúp các em hiểu được các vấn đề của
đất nước trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế đất nước hiện nay,
từ đó xác định trách nhiệm của mình trong công cuộc xây dựng đất nước.
Qua quá trình dạy học phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong
dạy học địa lí lớp 12 THPT giúp các em nắm vững được những kiến thức cơ bản
của của bộ môn, c ng như kĩ năng tư duy lãnh thổ địa lý trong quá trình học tập
trong chương trình địa lí 12 THPT. Đối với việc dạy học địa lí ở nhà trường phổ
thông cần kĩ năng xác định vị trí địa lí, tài nguyên thiên nhiên,kinh tế xã hội dựa
trên bản đồ, biểu đồ và bảng số liệu địa lí là rất quan trọng, thông qua các bài tập kĩ
năng giúp học sinh có thể khai thác, c ng cố kiến thức, phát triển tư duy logic, biết

6


lập các mối quan hệ giữa các đối tượng địa lí giúp học sinh có thể khai thác và c ng
cố kiến thức đã học và phát triển tư duy logic, biết lập các mối quan hệ giữa các đối
tượng địa lí xuất hiện trong quá trình học tập của mình để khắc sâu kiến thức, kĩ
năng địa lí cho các em.
Cho nên phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí

12 THPT là một nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên giảng dạy bộ môn địa lí ở
trường trung học phổ thông.Cho nên trong quá trình giảng dạy bộ môn địa lí ở
trường THPT đòi hỏi người giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp để đánh giá
học sinh trong quá trình truyền thụ kiến thức của mình.
Vì vậy đòi hỏi m i người giáo viên phải có một phương pháp, kinh nghiệm trong
quá trình giảng dạy phần phát triển năng lực lãnh thổ ở chương trình địa lý 12 THPT.
Trong quá trình giảng dạy địa lý 12 ở trường THPT học sinh chưa thật chú ý
đến phần tư duy lãnh thổ, trong khi đó khi khai thác kiến thức Địa lý 12 THPT thì phần
phát triển tư duy lãnh thổ luôn luôn chiếm từ 20% đến 30

trong lượng kiến thức

Từ đó qua quá trình giảng dạy địa lí THPT cụ thể ở khối 12 và qua kết quả
kiểm tra các bài thực hành, bài kiểm tra tiết, kiểm tra học kì

phần tư duy lãnh thổ

Demo
Version
- Select.Pdf
địa lý của các
em vẫn
còn nhiều
hạn chế, bấtSDK
cập, cần có biện pháp giúp các em
khắc phục những hạn chế thiếu sót trong quá trình học tập và làm bài trong kiến
thức môn địa lý.
Cho nên bản thân đã tìm tòi nghiên cứu giúp học sinh nắm vững kiến thức tu
duy lảnh thổ trong chương trình địa lí 12 THPT. Từ đó giúp cho các em học tốt, làm
tốt các bài kiểm tra, bài thi học kì, bài thi tốt nghiệp THPT đạt kết quả cao nhằm

góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của bộ môn địa lí của nhà trườngnói riêng
và trong ngành giáo dục nói chung. Vì vậy, tôi chọn đề tài:“phát triển năng lực tư
duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học Địa Lý 12 THPT” làm đề tài luận văn
của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu các phương pháp phát triển tư duy lãnh thổ trong dạy học địa
lý12 THPT nhằm nâng cao hiệu quả dạy học hiện nay trong nhà trường phổ thông.

7


3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận về phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho
học sinh trong dạy học địa lý 12 THPT.
- Điều tra thực trạng dạy học địa lý của giáo viên ở nhà trường phổ thông.
- Nghiên cứu phương pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh
trong dạy học địa lí 12 THPT.
- Vận dụng kiến thức lãnh thổ vào từng nội dung bài học có hiệu quả cụ thể
từng phần hay trong từng bài theo xu hướng đổi mới giáo dục hiện hành
4. Giới hạn nghiên cứu của ề tài
- Về nội dung
+ Xác định được các mối quan hệ trong lãnh thổ Việt Nam
+ Nghiên cứu phương pháp sử dụng các phương tiện dạy học
+ Phát triển mục tiêu dạy họctheo tư duy lãnh thổ
+ Thực hiện trong chương trình dạy học địa lý 12
- Về thời gian: tháng 3/2017 đến nay
- Về không gian: Nghiên cứu tại trường THPT Vĩnh Thắng và một số trường

Demo
Version

- Select.Pdf
SDK
THPT trên địa
bàn Huyện
Gò Quao
– Kiên Giang.
5. Lịch sử nghiên cứu
- Dạy học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy
học địa lí 12 THPT. Nhằm vận dụng nó vào giảng dạy phần kiến thức “các khái
niệm các yếu tố địa lí
- Vận dụng dạy học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong
dạy học địa lí 12 THPT. Trong dạy học nhiều chương lớp 12 THPT ban cơ bản, Luận
văn Thạc sỹ của Nguyễn Viết Cam trường Đại học sư phạm Huế, năm 2008
Nhìn chung các đề tài này đã nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học theo pháp
phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, bước
đầu đã vận dụng dạy học theo tư duy lãnh thổ vào môn địa lí ở một số phần, một số
chương. Trong chương trình hiện hành của lớp 12 THPT ,được thực nghiệm một số
trường trên địa bàn huyện Gò Quao - Tỉnh Kiên Giang

8


* Các bài báo: Liên quan đến đề tài có các bài báo
- Đổi mới công tác xây dựng dạy học theo phương pháp phát triển năng lực
tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT., giaoducthoidai.vn của
Hải Bình, năm 2015.
- Dạy học theo phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy
học địa lí 12 THPT, với việc ứng dụng trong giảng dạy bộ môn Giáo Dục Công Dân
THPT, thptdoanket-tanphu.edu.vn, của Mai Hữu Thành, năm 2015.
- Tổ chức hoạt động dạy và học theo pháp triển năng lực tư duy lãnh thổ cho

học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT , trong nhiều môn học ở trường dự bị đại
học, Tạp chí Giáo dục, số 384 (tr 53-56) của Phạm Thị Hồng Tú – Ngô Văn Hưng –
Nguyễn Thị Ánh Tuyết, năm 2016.
- Một số vấn đề về chương trình, phát triển chương trình và phát triển
chương trình lớp học thông qua việc thiết kế tư duy lãnh thổ trong dạy học, Tạp chí
Giáo dục, số 384(tr 38-41) của Nguyễn Văn Thái Bình – Nguyễn Tiến Trung –
Nguyễn Mạnh Tuấn, năm 2016.
Tài liệu tập huấn xây dựng chuyên đề tư duy lãnh thổ và kiểm tra đánh giá

Demo
Version
- Select.Pdf
SDKtạo, năm 2014.
theo định hướng
năng
lực của Bộ
Giáo dục & Đào
Tài liệu tập huấn về đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực của
Bộ Giáo dục & Đào tạo, năm 2014.
Tài liệu tập huấn về xây dựng tư duy lãnh thổ trong tích hợp liên môn của Bộ
Giáo dục và Đào tạo, năm 2015.
Tuy nhiên, tất cả các tài liệu trên đều nói về việc pháp phát triển năng lực tư
duy lãnh thổ cho học sinh trong dạy học địa lí 12 THPT, nhưng chưa có công trình
nào xây dựng và sử dụng pháp phát triển năng lực tư duy lãnh thổ cho học sinh
trong dạy học địa lí 12 THPT ,trong dạy học địa lí nói chung và dạy học phần địa lí
tự nhiên hay các phần khác trong lớp 12 trung học phổ thông nói riêng. Các tư liệu,
tài liệu nói trên là những cơ sở quý báu giúp chúng tôi thực hiện đề tài này.
6. Các phƣơng pháp nghiên cứu.
- Phương pháp phỏng vấn với GV Địa lí và HS lớp 12 THPT ở tỉnh Kiên
Giang. Nhằm thu thập các thông tin trực tiếp từ những người am hiểu vấn đề. Nhằm


9


lấy ý kiến của những người tham gia vào quá trình nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu: Là phương pháp trong đó chủ yếu thu
thập thông tư liệu thực tế bằng phiếu điều tra, gồm một hệ thống câu hỏi đã được
chuẩn hóa.
- Phương pháp quan sát: Là phương pháp thu thập thông tin ban đầu về đối
tượng nghiên cứu bằng tri giác trực tiếp. Quan sát đóng vai trò trong việc thu thập
thông tin định tính , định lượng
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra
tính đúng đắn của các phương pháp đề ra trong luận văn. Thực nghiệm sư phạm
được tiến hành ở trường THPT Vĩnh Thắng và các trường THPT ở huyện Gò Quao
tỉnh Kiên Giang trong năm học 2017 -2018.
- Phương pháp toán thống kê: Sử dụng một số công thức toán học thống kê
để xử lý kết quả, số liệu sau khi tiến hành điều tra và thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp phân tích tổng hợp.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: đưa ra lí luận phân tích thực tiễn, từ đó
rút ra các kết luận để xây dựng, bổ sung, hoặc phát triển lí luận và pp dạy học Địa

Version
Lý trong giáoDemo
dục hiện
hành. - Select.Pdf SDK
7. Những iểm mới và óng góp của ề tài
- Tạo ra kiến thức trọng tâm trong nghiên cứu nội dung, sinh động hơn trong
truyền đạt kiến thức một chủ đề cụ thể.
- Đề tài hoàn thiện sẽ được nhân rộng trong môn địa lí 12 THPT nói riêng và
trong giáo dục địa lí các cấp học nói chung nhằm nâng cao hiệu quả và nâng cao

chất lượng trong bộ môn.

10