Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
1. Đặt vấn đề
“Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”. Trẻ em là tương lai của đất nước, là
lớp người kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngày nay, giáo dục trẻ
theo hướng phát triển toàn diện đang được chú trọng và quan tâm. Giáo dục
ngoài việc cung cấp các kiến thức thì còn rất chú trọng đến việc hình thành và
phát triển một số năng lực, phẩm chất cho các em. Trong đó, năng lực tự học là
một năng lực quan trọng, là điều kiện cốt lõi giúp phát triển bản thân trẻ. Muốn
hình thành và phát triển nhân cách theo mục tiêu đào tạo đã định, phải làm cho
học sinh liên tục tự học, học và hành (tất nhiên phải phù hợp với tâm sinh lí học
sinh), xem đó là hạnh phúc trong học tập hàng ngày của bản thân. Phương pháp
giáo dục tích cực lấy học sinh làm trung tâm coi trọng quá trình tự học, tự đào
tạo, rèn luyện của người học, cho học sinh nhận thức sâu sắc rằng không phải
học để chuẩn bị sống mà học trong khi sống và sống trong khi đang học.
Hiện nay, đổi mới phương pháp giáo dục được thực hiện sâu rộng trong
trường học nhằm phát huy tính sáng tạo, chủ động của học sinh, giúp học sinh
phát huy năng lực tự học của bản thân. Nhưng biện pháp nào để giúp các em học
sinh hình thành và phát triển được năng lực tự học là vấn đề mà người giáo viên
chủ nhiệm cần quan tâm.
Chính vì lí do ấy, tôi đã nghiên cứu và đưa ra sáng kiến kinh nghiệm:
“Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh
lớp 2”.
2. Giải quyết vấn đề
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Cơ sở pháp lý
Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về
đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá
nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã
hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh
\1

Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc. (Điều 27 - Luật giáo dục - 2005)
Thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW của BCH Trung ương Đảng khóa XI
về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, ngành giáo dục đã tích cực
triển khai việc đổi mới chương trình dạy học theo hướng chủ động, linh hoạt,
phù hợp với từng đối tượng học sinh; Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng
phát huy năng lực và phẩm chất người học.
Thực hiện thông tư 22/2016/TT-BGDĐT bổ sung một số điều của Quy
định đánh giá học sinh tiểu học ban hành kèm theo thông tư 30/2014/TTBGDĐT. Theo đó học sinh được đánh giá thường xuyên các năng lực: tự phục
vụ, tự quản; hợp tác; tự học, giải quyết vấn đề. Bởi vậy, việc hình thành và phát
triển năng lực tự học cho học sinh là rất cần thiết.
2.1.2. Cở sở lý luận về năng lực tự học
Tự học là gì?
“Tự học là hoạt động độc lập chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, là tự
mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân
tích, tổng hợp, …) cùng các phẩm chất động cơ, tình cảm để chiếm lĩnh tri thức,
một lĩnh vực hiểu biết nào đó hay những kinh nghiệm lịch sử, xã hội của nhân
loại, biến nó thành sở hữu của chính bản thân.
Vị trí, vai trò của năng lực tự học:
- Tự học là mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học. Trong quá trình hoạt
động dạy học giáo viên không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức có sẵn,
chỉ cần yêu cầu học sinh ghi nhớ, mà quan trọng hơn là phải định hướng, tổ
chức cho học sinh tự mình khám phá ra những kiến thức mới, những quy luật,
thuộc tính mới của các vấn đề khoa học. Giúp học sinh không chỉ nắm bắt được
kiến thức mà còn biết tìm đến những kiến thức ấy.

\2



Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
- Rèn kỹ năng tự học là phương cách tốt nhất để tạo ra động lực mạnh mẽ
cho quá trình học tập. Một trong những phẩm chất quan trọng của mỗi cá nhân
là tính tích cực, sự chủ động, sáng tạo trong mọi hoàn cảnh, và một trong những
nhiệm vụ quan trọng của giáo dục là hình thành phẩm chất đó cho người học.
- Tự học giúp cho học sinh có thể chủ động học tập và học tập suốt đời.
Học tập để khẳng định năng lực, phẩm chất và để cống hiến. Tự học giúp học
sinh thích ứng với mọi biến cố của sự phát triển kinh tế - xã hội. Nếu rèn luyện
cho học sinh có được phương pháp, kĩ năng tự học, biết linh hoạt vận dụng
những điều đã học vào thực tiễn thì sẽ tạo cho học sinh lòng ham học, nhờ đó
kết quả học tập sẽ ngày càng được nâng cao.
Với những lý do trên có thể nhận thấy, nếu rèn luyện được kĩ năng,
phương pháp tự học cho học sinh, đặc biệt là sự tự giác, ý chí tích cực, chủ
động, sáng tạo sẽ khơi dậy năng lực tiềm tàng, tạo ra động lực nội sinh to lớn
cho học sinh.
Các hình thức tự học:
- Tự học hoàn toàn (không có giáo viên): thông qua tài liệu, qua tìm hiểu
thực tế, học kinh nghiệm của người khác. Học sinh gặp nhiều khó khăn do có
nhiều lỗ hổng kiến thức, học sinh khó thu xếp tiến độ, kế hoạch tự học, không tự
đánh giá được kết quả tự học của mình... Từ đó học sinh dễ chán nản và không
tiếp tục tự học.
- Tự học trong một giai đoạn của quá trình học tập. Thí dụ như học bài hay
làm bài tập ở nhà (khâu vận dụng kiến thức) là công việc thường xuyên của học
sinh phổ thông. Để giúp học sinh có thể tự học ở nhà, giáo viên cần tăng cường
kiểm tra, đánh giá kết quả học bài, làm bài tập ở nhà của họ.
- Tự học qua phương tiện truyền thông: Học sinh được nghe giảng giải
minh hoạ, nhưng không được tiếp xúc với giáo viên, không được hỏi han, không

\3



Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
nhận được sự giúp đỡ khi gặp khó khăn. Với hình thức tự học này, học sinh
cũng không đánh giá được kết quả học tập của mình.
- Tự học qua tài liệu hướng dẫn: Trong tài liệu trình bày cả nội dung, cách
xây dựng kiến thức, cách kiểm tra kết quả sau mỗi phần, nếu chưa đạt thì chỉ
dẫn cách tra cứu, bổ sung, làm lại cho đến khi đạt được (thí dụ học theo các
phần mềm trên máy tính). Song nếu chỉ dùng tài liệu tự học học sinh cũng có thể
gặp khó khăn và không biết hỏi ai.
- Tự lực thực hiện một số hoạt động học dưới sự hướng dẫn chặt chẽ của
giáo viên ở lớp: Với hình thức này cũng đem lại kết quả nhất định. Song nếu học
sinh vẫn sử dụng sách giáo khoa thì họ cũng gặp khó khăn khi tiến hành tự học
vì thiếu sự hướng dẫn về phương pháp học.
- Tự học có hướng dẫn: Tự học theo tài liệu hướng dẫn và có sự giúp đỡ
trực tiếp một phần của giáo viên.
2.2. Thực trạng của vấn đề
Năm học 2016 - 2017, tôi được Ban Giám hiệu phân công chủ nhiệm và
giảng dạy lớp 2H, trường Tiểu học Nam Hồng. Qua thực tế làm quen với học
sinh và qua thời gian đầu giảng dạy, tôi thấy học sinh của lớp có những đặc điểm
sau:
Ưu điểm:
- Đa số các em học sinh ngoan, biết vâng lời thầy cô, cha mẹ; Các em có ý
thức giữ gìn vệ sinh lớp, trường.
- Học sinh có ý thức học bài và chuẩn bị bài, đồ dùng học tập khi đến lớp.
- Phụ huynh học sinh quan tâm tới việc học của con.
Hạn chế:
- Nhiều học sinh còn rụt rè, chưa tự tin trong các hoạt động học tập. Biểu
hiện ở việc khi giáo viên đưa ra yêu cầu hay câu hỏi thì các em tỏ ra khá rụt rè,
có rất ít học sinh giơ tay phát biểu xây dựng bài.

\4


Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
- Tính độc lập của học sinh khi thực hiện nhiệm vụ học tập chưa cao. Biểu
hiện ở việc khi được giáo viên giao nhiệm vụ làm việc cá nhân, các em học sinh
vẫn quay sang bạn nhìn xem bạn làm thế nào rồi mới làm bài của mình.
- Học sinh chưa có biểu hiện thích học, chỉ làm theo những yêu cầu giáo
viên đưa ra mà không có thắc mắc, đặt câu hỏi để đào sâu kiến thức.
Từ đó, tôi đã tổng hợp đánh giá năng lực tự học của học sinh lớp 2H đầu
năm như sau:
Số HS đạt ở mức Tốt
(T)
9
29,03%

Số HS ở mức Đạt
(Đ)
17
54,83%

Số HS ở mức
Chưa Đạt (C)
5
16,12%

2.3. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
Thứ nhất: Muốn học sinh có ý thức tự học thì trước hết học sinh phải yêu
thích môn học đó. Vì vậy giáo viên cần tạo cho học sinh niềm say mê môn
học. Giáo viên có thể dùng tiết dạy để giới thiệu về môn học, về những giá trị

của môn học trong thực tiễn bằng những ví dụ minh họa cụ thể nhằm kích thích
động cơ học tập ở các em.
Ví dụ: Với môn Toán, tôi luôn định hướng cho các em rằng khi các em học
tốt môn Toán, các em sẽ có khả năng tính toán tốt. Nó sẽ phục vụ cho chính cuộc
sống của các em sau này. Một người đi bán hàng ngoài chợ cũng cần phải biết
tính toán để tính tiền cho khách, một kỹ sư khi đi đo đạc cũng phải có những
kiến thức về hình học, hay là một bác sĩ cũng phải biết tính toán về liều lượng
thuốc sao cho phù hợp để kê cho bệnh nhân…
Khi học sinh cảm thấy hứng thú với môn học thì các em sẽ tự giác trong các
hoạt động học tập.
Thứ hai: Tôi luôn giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh ở tiết học tiếp theo
để phát huy tối đa năng lực tự học và thúc đẩy học sinh tận dụng hết thời gian tự
học của mình. Có như thế, các em mới định hướng được cụ thể các nhiệm vụ
mình cần làm tiếp theo. Sau khi đã tiếp nhận được kiến thức cũ, các em có thể
\5


Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
tìm hiểu kiến thức mới. Khi có sự chuẩn bị trước ở nhà, việc học trên lớp sẽ trở
nên có hiệu quả hơn rất nhiều.
Thứ ba: Tôi luôn khoan dung, khích lệ kịp thời về sự không chắc chắn
trong những kết luận của học sinh, câu trả lời không toàn vẹn, thậm chí ngay cả
khi các em phạm sai lầm, làm như vậy sẽ duy trì sự quan tâm của học sinh,
khuyến khích các em biết chấp nhận rủi ro, tận dụng những điểm mạnh, thay vì
cứ để ý đến điểm yếu, giúp học sinh vượt qua thất vọng, tự ti và cuối cùng là phá
vỡ các rào cản, mạnh dạn, tự tin để đạt được mục tiêu ban đầu.
Thứ tư: Tôi luôn sử dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực như: dạy
học giải quyết vấn đề, hoạt động nhóm, …để rèn luyện và nâng cao năng lực tự
học của học sinh. Với những tiết học này, các em có nhiều cơ hội tự tìm tòi,
khám phá tri thức dưới sự dẫn dắt của giáo viên.

Thứ năm: Thông qua các buổi họp Phụ huynh học sinh, tôi luôn yêu cầu
phụ huynh bố trí giờ tự học cho con ở nhà, góc học tập của con cần cách biệt với
không gian sinh hoạt ồn ào của gia đình. Các ngày nghỉ như chủ nhật, ngày lễ
không buộc trẻ phải tự học, kết hợp cho trẻ vui chơi.
Thứ sáu: Định hướng cho học sinh tự tìm ra kiến thức bằng các công cụ
tự học như từ điển, sách báo. Từ điển là một công cụ giúp học sinh tự học, từ
điển là người bạn tự học của học sinh. Nhất là đối với học sinh lớp 2, ở những
bài mở rộng vốn từ, việc tự tra từ điển để tìm từ, hiểu nghĩa của từ sẽ giúp các
em hiểu sâu sắc hơn và nhớ lâu hơn.
Thứ bảy: Hướng dẫn học sinh tự phát hiện , thắc mắc qua các bài học:
Giáo viên cần tạo điều kiện, tập cho học sinh phát hiện thắc mắc qua các bài
học, tự tìm tòi, tự giải đáp, chỗ nào cảm thấy chưa chắc chắn thì trao đổi ở nhóm
hoặc hỏi lại thầy cô giáo. Kiên trì giúp học sinh có thói quen tự đọc sách báo,
hứng thú tra từ điển, học qua radio, qua tivi, qua các phương tiện nghe nhìn, qua
các trang web, qua các câu hỏi thông minh. Phải bằng mọi cách tự mình tìm ra
kiến thức, khám phá cái mới, cái chưa biết bằng hành động và suy nghĩ của
chính mình.
\6


Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
Tóm lại: Học sinh cần rèn luyện cho bản thân tinh thần tự học, kĩ năng tự
học. Các em không chỉ thực hiện việc tự học ở cấp Tiểu học hay Trung học mà
việc tự học cần phải được rèn luyện suốt đời, rèn luyện đến mức nhuần nhuyễn
thì mới có thể cập nhật được tri thức và “nên người” ở thời đại bùng nổ thông tin
như hiện nay.
2.4. Kết quả đạt được
Sau khi thực hiện các biện pháp nêu trên để hình thành và phát triển năng
lực tự học cho học sinh, tôi thấy các em học sinh có những chuyển biến rõ rệt. Ơ
lớp, các em học sinh đã có sự yêu thích môn học; tự thực hiện được các nhiệm

vụ học tập trên lớp; biết đặt câu hỏi và tìm câu trả lời; biết phối hợp với bạn khi
làm việc nhóm, lớp; biết tự đánh giá kết quả học tập của mình; biết vận dụng
kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Dưới đây là bảng tổng hợp cuối năm về kết quả đánh giá năng lực tự học
của các em học sinh lớp 2H.
Số HS đạt ở mức Tốt
(T)
17
54,83%

Số HS ở mức Đạt
(Đ)
14
45,16%

Số HS ở mức
Chưa Đạt (C)
0
0%

2.5. Bài học kinh nghiệm
Từ những việc làm và suy nghĩ trên, tôi đã rút ra bài học cho bản thân:
Dạy học sinh tự học cần tôn trọng quyền cơ bản tự phát triển, tự thể hiện, tự
khẳng định mình của trẻ, giáo viên hoàn toàn không thể hiện thái độ quyền uy,
mệnh lệnh, cưỡng ép, gò bó, áp đặt, kìm hãm sáng kiến của học sinh…Phương
pháp dạy học “ Thầy dạy- trò ghi nhớ”, áp đặt kiến thức có sẵn cho học sinh, học
sinh thụ động tiếp thu và ghi nhớ lời thầy… không phù hợp trong việc giúp học
sinh tự học. Về bản thân người giáo viên phải thực sự có lòng yêu nghề và tình
thương đối với học sinh. Chính tình yêu thương của mình sẽ giúp cho người


\7


Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
giáo viên suy nghĩ tìm tòi, lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp nhất, giúp
các em học sinh phát triển một cách toàn diện.
2.6. Khả năng phát triển của đề tài
Qua một quá trình thực hiện các biện pháp để hình thành và phát triển
năng lực tự học nêu trên, tôi thấy học sinh trong lớp có chuyển biến rõ rệt về
năng lực tự học và đã trở thành thói quen của mỗi học sinh. Từ đó, chất lượng
học tập của học sinh cũng được nâng lên, các em luôn chủ động trong việc học
tập và rèn luyện. Bản thân giáo viên, chính sự phát triển về năng lực tự học của
học sinh làm cho cô giáo cảm thấy say sưa, hứng thú trong giảng dạy, luôn
chuẩn bị đồ dùng dạy học kỹ lưỡng và sinh động trong các tiết dạy. Học sinh có
điều kiện để học tập tốt và thấy được niềm vui khi đến trường học, được bộc lộ
những suy nghĩ và việc làm của mình trước cô giáo và các bạn.
3. Kết luận
Giáo dục Tiểu học có tính quyết định đối với cuộc đời cá nhân mỗi người.
Vì vậy, người giáo viên chủ nhiệm lớp ở Tiểu học có một vị trí đặc biệt quan
trọng. Lao động của một giáo viên chủ nhiệm lớp ở Tiểu học là lao động sáng
tạo không ngừng, sự sáng tạo đó đòi hỏi phải toàn diện: sáng tạo trong soạn
giảng, trong tổ chức các hoạt động học tập, vui chơi, trong sinh hoạt tập thể và
đặc biệt là trong các biện pháp giáo dục năng lực, phẩm chất và rèn luyện kĩ
năng sống cho học sinh. Vì vậy chỉ có những giáo viên thực sự tâm huyết với
nghề, thực sự thương yêu học sinh của mình thì mới có thể hoàn thành tốt nhiệm
vụ.
Qua quá trình dạy học, một năm thực tế chủ nhiệm ở lớp 2H của trường Tiểu
học Nam Hồng, tôi nhận thấy việc rèn năng lực tự học cho học sinh là vô cùng
quan trọng. Mỗi học sinh phải có năng lực tự học tốt để có thể tự chiếm lĩnh
kiến thức, nâng cao kết quả học tập từ đó phát triển một cách toàn diện bản thân.

4. Kiến nghị, đề xuất:
4.1. Đối với phụ huynh:
\8


Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 2
- Quan tâm đến năng lực tự học của con em mình, thường xuyên động
viên, khích lệ các con tự học ở nhà.
- Trao đổi thường xuyên với giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn về
việc học tập, rèn luyện của con em mình. Đồng thời, thông báo những biểu
hiện thường xuyên cũng như bất thường của con mình với giáo viên để có
những bước đi đúng hướng trong công tác giáo dục.
4.2. Đối với nhà trường và các cấp lãnh đạo:
- Cần thường xuyên mở chuyên đề, tổ chức bồi dưỡng thường xuyên cho
giáo viên về công tác giáo dục năng lực, phẩm chất, kỹ năng sống cho học
sinh.
- Các cấp lãnh đạo thường xuyên tổ chức các hội thảo, các hội thi về công
tác chủ nhiệm lớp để giáo viên học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau.
- Tăng cường tài liệu nghiên cứu, sách tham khảo cho giáo viên.

\9