ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

DƢƠNG THỊ TƢƠI

B¶O §¶M QUYÒN C¤NG D¢N
TRONG Tè TôNG HµNH CHÝNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2018


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

DƢƠNG THỊ TƢƠI

B¶O §¶M QUYÒN C¤NG D¢N
TRONG Tè TôNG HµNH CHÝNH
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà nƣớc và pháp luật
Mã số: 62 38 01 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. CHU HỒNG THANH

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng
tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được
công bố trong các công trình khoa học khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Dƣơng Thị Tƣơi


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN ................................ 6
1.1.
Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .............................6
1.1.1. Những nghiên cứu lý luận về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính.......................................................................................................6
1.1.2. Những nghiên cứu về thực trạng và giải pháp bảo đảm quyền công dân
trong tố tụng hành chính...............................................................................10
1.2.
Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và
những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết ..............................................18
1.2.1. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .........................18
1.2.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết ..............................................20
1.3.

Cơ sở lý thuyết của luận án .......................................................................20
1.3.1. Các câu hỏi nghiên cứu ................................................................................20
1.3.2. Giả thuyết khoa học ......................................................................................20
1.3.3. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ..........................................21
Kết luận Chƣơng 1 ...................................................................................................23
Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG
TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM ....................................................... 24
2.1.
Khái niệm, đặc điểm và vai trò của bảo đảm quyền công dân
trong tố tụng hành chính ...........................................................................24
2.1.1. Khái niệm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ...................24
2.1.2. Đặc điểm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ....................28
2.1.3. Vai trò bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ........................33
2.2.
Nội dung bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ..............38
2.2.1. Bảo đảm quyền công dân trong việc ghi nhận và thực hiện quyền của
ngƣời khởi kiện............................................................................................. 38
2.2.2. Bảo đảm quyền công dân thông qua thẩm quyền và trách nhiệm của cơ
quan tiến hành tố tụng ..................................................................................43


Bảo đảm quyền công dân thông qua quyền và nghĩa vụ của Luật sƣ .........51
Bảo đảm quyền công dân thông qua bảo đảm thực thi phán quyết của
Toà hành chính ............................................................................................. 53
2.3.
Các điều kiện pháp lý bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính ...................................................................................................56
2.3.1. Các điều kiện đối với hệ thống pháp luật tố tụng hành chính .....................56
2.3.2. Các điều kiện đối với hệ thống Tòa hành chính và trình độ chuyên
môn, đạo đức nghề nghiệp của Thẩm phán hành chính .............................. 57

2.3.3. Các điều kiện đối với hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân ..........59
2.3.4. Các điều kiện đối với Luật sƣ - Ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của ngƣời khởi kiện .............................................................................59
2.3.5. Các điều kiện bảo đảm thực thi các phán quyết của Tòa hành chính .........61
2.4.
Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của một số
nƣớc trên thế giới và giá trị tham khảo đối với Việt Nam .....................62
2.4.1. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của một số nƣớc
trên thế giới ...................................................................................................62
2.4.2. Những giá trị tham khảo đối với Việt Nam .................................................68
Kết luận Chƣơng 2 ...................................................................................................70
2.2.3.
2.2.4.

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ
TỤNG HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM .....................................................71
3.1.
Các quyền công dân của ngƣời khởi kiện trong tố tụng hành chính
theo quy định của pháp luật Việt Nam ....................................................71
3.1.1. Các quyền công dân trƣớc Luật tố tụng hành chính năm 2010 ...................71
3.1.2. Các quyền công dân theo Luật tố tụng hành chính năm 2010 ....................72
3.1.3. Các quyền công dân theo Luật Tố tụng hành chính năm 2015 ...................74
3.1.4. Thực trạng thực hiện quyền công dân của ngƣời khởi kiện trong tố
tụng hành chính ............................................................................................ 77
3.2.
Thực trạng bảo đảm quyền công dân trong pháp luật tố tụng hành
chính và hoạt động tố tụng hành chính....................................................79
3.2.1. Thực trạng bảo đảm quyền công dân thông qua thẩm quyền và trách
nhiệm của Tòa hành chính, trình độ chuyên môn và đạo đức nghề
nghiệp của Thẩm phán hành chính .............................................................. 79

3.2.2. Thực trạng bảo đảm quyền công dân thông qua thẩm quyền và trách
nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân .............................................................. 96
3.2.3. Thực trạng bảo đảm quyền công dân thông qua quyền và nghĩa vụ của
Luật sƣ ........................................................................................................105


Thực trạng bảo đảm quyền công dân thông qua bảo đảm thực thi phán
quyết của Tòa hành chính...........................................................................108
Kết luận Chƣơng 3 .................................................................................................115
3.2.4.

Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG
DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH Ở VIỆT NAM ..................116
4.1.
Quan điểm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ........116
4.1.1. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính phải xuất phát từ
yêu cầu xây dựng nhà nƣớc pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và
vì nhân dân..................................................................................................116
4.1.2. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính phải xuất phát từ
bảo đảm quyền con ngƣời ở Việt Nam hiện nay .......................................118
4.1.3. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính phải đáp ứng yêu
cầu cải cách tƣ pháp trong giai đoạn hiện nay ...........................................121
4.1.4. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính là trách nhiệm của
các cơ quan tiến hành tố tụng, ngƣời tiến hành tố tụng .............................123
4.1.5. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính phải xuất phát từ
đặc thù của tố tụng hành chính...................................................................126
4.2.
Các giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ....127
4.2.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính theo tinh thần Hiến
pháp năm 2013 ...........................................................................................127

4.2.2. Đổi mới về tổ chức, hoạt động của Tòa hành chính và nâng cao trình độ
chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp của Thẩm phán hành chính...................134
4.2.3. Hoàn thiện cơ chế giám sát của Tòa hành chính đối với các cơ quan
hành chính nhà nƣớc, ngƣời có thẩm quyền trong quá trình giải quyết
các vụ án hành chính nhằm bảo đảm quyền công dân...............................139
4.2.4. Bảo đảm hiệu quả thi hành án hành chính .................................................143
4.2.5. Nâng cao vị trí, vai trò của Kiểm sát viên, Luật sƣ trong tố tụng hành chính ........145
Kết luận Chƣơng 4 .................................................................................................148
KẾT LUẬN .............................................................................................................149
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN.......................................................................................................151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................152
PHỤ LỤC ................................................................................................................164


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
HCNN:

Hành chính nhà nƣớc

Nxb:

Nhà xuất bản

TAND:

Tòa án nhân dân

THC:


Tòa hành chính

TTGQCVAHC:

Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính

TTHC:

Tố tụng hành chính

UBND:

Ủy ban nhân dân

VAHC:

Vụ án hành chính

VKSND:

Viện kiểm sát nhân dân

XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu về công trình nghiên cứu
Bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân là một trong những vấn đề quan

trọng đƣợc hầu hết các quốc gia trên thế giới quan tâm. Bảo đảm quyền công dân
chính là bảo đảm nền dân chủ, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà
nƣớc cũng nhƣ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Ý thức đƣợc điều đó,
Đảng và Nhà nƣớc luôn nhất quán đƣờng lối, chính sách là tôn trọng và bảo đảm
quyền con ngƣời, quyền công dân, lấy con ngƣời là mục tiêu và động lực của sự
phát triển. Cách mạng tháng 8 năm 1945 của nhân dân ta đã lật đổ sự thống trị của
thực dân, giành lại độc lập, xóa bỏ chế độ thực dân phong kiến, xây dựng chế độ
xã hội mới do nhân dân làm chủ, đem lại quyền con ngƣời và quyền công dân cho
tất cả mọi ngƣời. Từ đó đến nay, trải qua các kỳ Đại hội, Đảng ta đã không ngừng
khẳng định đƣờng lối chủ trƣơng xây dựng nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân,
qua đó nhằm bảo đảm tốt nhất quyền công dân trên mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh
vực tố tụng hành chính. Luận án nghiên cứu về bảo đảm quyền công dân trong tố
tụng hành chính và hƣớng đến lý giải ba (3) vấn đề sau: Thứ nhất, khái niệm bảo
đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính, đặc điểm và các vai trò của bảo
đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính; đồng thời xác định các nội dung
bảo đảm và điều kiện pháp lý cần thiết để bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính. Thứ hai, pháp luật tố tụng hành chính đã ghi nhận quyền công dân của
ngƣời khởi kiện, thẩm quyền và trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng,
quyền và nghĩa vụ của Luật sƣ, các quy định về thi hành án hành chính còn những
hạn chế gì?. Thứ ba, hoạt động tố tụng hành chính của Tòa hành chính, hoạt động
kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân và những ngƣời tham gia tố tụng khác trên
thực tiễn đã thực sự tạo điều kiện cho ngƣời dân, qua đó bảo vệ, bảo đảm quyền
công dân của ngƣời khởi kiện hay chƣa?
Tác giả đã chứng minh rằng thực tiễn quy định của pháp luật tố tụng hành
chính thời gian qua tuy đã ngày càng đƣợc hoàn thiện qua các lần sửa đổi, bổ sung
và hƣớng đến bảo vệ, bảo đảm quyền công dân nhƣng vẫn còn một số nội dung
cần đƣợc bổ sung và làm rõ. Đồng thời, luận án phân tích thực trạng hoạt động tố
tụng hành chính của Tòa hành chính, hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân
dân (Kiểm sát viên), hoạt động thi hành án, hoạt động của Luật sƣ hiện nay, từ đó
chỉ ra những hạn chế, vƣớng mắc ảnh hƣởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của


1


ngƣời dân trong tố tụng hành chính. Qua đó xác định những vấn đề cần có giải
pháp nhằm hƣớng tới bảo đảm quyền công dân (cụ thể là quyền công dân của
ngƣời khởi kiện trong tố tụng hành chính) ngày một tốt hơn.
2. Tính cấp thiết của đề tài
Tác giả chọn Đề tài “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính”
xuất phát từ các lý do chủ yếu sau:
Thứ nhất, xuất phát từ chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc về bảo
vệ, bảo đảm quyền công dân đƣợc thể hiện tại hệ thống văn kiện qua các kỳ Đại
hội và các bản Hiến pháp, đặc biệt lần đầu tiên Hiến pháp năm 2013 khẳng định
tại Điều 14 “…các quyền con ngƣời, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế,
văn hóa, xã hội đƣợc công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và
pháp luật”. Quy định này đã thể hiện trách nhiệm của Nhà nƣớc trong việc bảo
đảm quyền con ngƣời, quyền công dân đƣợc thực hiện trên thực tế, là sự bảo đảm
tính cân bằng trong mối quan hệ giữa Nhà nƣớc và công dân trong các lĩnh vực,
trong đó có lĩnh vực TTHC.
Thứ hai, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam vì
con ngƣời. Công nhận, bảo vệ, bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân là một
trong những cơ sở quan trọng định hƣớng hoạt động xây dựng pháp luật ở nƣớc ta,
đƣợc cụ thể hóa thành các nguyên tắc trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà
nƣớc. Trong lĩnh vực tƣ pháp, tại các Bộ luật tố tụng, Luật TTHC đã ghi nhận các
nguyên tắc nhƣ nguyên tắc bảo đảm pháp chế XHCN, quyền yêu cầu Toà án bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp, quyền quyết định và tự định đoạt của ngƣời khởi kiện;
nguyên tắc bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, bảo đảm quyền bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của đƣơng sự…
Thứ ba, để bảo đảm quyền công dân trong TTHC, Nhà nƣớc cần tạo những điều
kiện pháp lý cần thiết thể hiện tại các quy định của pháp luật và thực tiễn hoạt động của

các cơ quan tiến hành tố tụng. Trong đó, Tòa hành chính giữ vai trò quan trọng trong
việc bảo đảm quyền công dân, nghĩa là thông qua hoạt động giải quyết các VAHC của
Toà hành chính, Nhà nƣớc thực hiện nghĩa vụ bảo vệ, bảo đảm quyền công dân của
ngƣời dân đƣợc thực hiện trên thực tế.
Thứ tư, từ thực tiễn quy định của pháp luật TTHC. Do tính chất phức tạp,
đặc thù của quan hệ TTHC, khi một bên là cá nhân, tổ chức, cơ quan còn bên kia
là cơ quan HCNN, ngƣời có thẩm quyền (thực hiện quyền lực nhà nƣớc) thì quyền
công dân của ngƣời khởi kiện luôn có nguy cơ bị xâm phạm (gây thiệt hại trực
tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ). Do vậy, để bảo đảm quyền công dân
2


trong TTHC hiệu quả nhất thì đòi hỏi phải có những giải pháp để khắc phục những
hạn chế, bất cập từ thực tiễn quy định của pháp luật TTHC.
Thứ năm, xuất phát từ thực tiễn hoạt động TTHC của các cơ quan tiến hành
tố tụng và ngƣời tiến hành tố tụng, của Luật sƣ, đặc biệt là THC trong việc bảo đảm
quyền công dân của ngƣời khởi kiện. Hoạt động TTHC có liên quan chặt chẽ tới
quyền công dân, là một trong những phƣơng thức bảo đảm quyền công dân trong xã
hội (bảo đảm bằng TTHC). Tuy nhiên, hiện nay còn nhiều án hành chính bị sửa,
hủy, tình trạng thi hành án hành chính chƣa thực sự hiệu quả... đã ảnh hƣởng lớn tới
niềm tin, kỳ vọng của ngƣời dân về công lý và sự nghiêm minh của pháp luật.
Nhƣ vậy từ những lý do trên, xét dƣới góc độ lý luận nhà nƣớc và pháp luật
và thực tiễn áp dụng thì hoạt động TTHC có vai trò rất quan trọng trong việc thực
hiện nhiệm vụ xây dựng nhà nƣớc pháp quyền XHCN và bảo đảm quyền công dân
trong TTHC đƣợc coi là một vấn đề cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn cần đƣợc
nghiên cứu trong giai đoạn hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng bảo đảm quyền công dân trong
TTHC, trên cơ sở đó đề xuất các quan điểm và giải pháp tăng cƣờng bảo đảm quyền

công dân trong TTHC ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu, luận án có các nhiệm vụ sau:
Một là, tổng hợp và phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan
đến đề tài “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính”.
Hai là, phân tích và xây dựng cơ sở lý luận về bảo đảm quyền công dân trong
TTHC ở Việt Nam nhƣ: khái niệm, đặc điểm, vai trò bảo đảm quyền công dân trong
TTHC; nội dung bảo đảm và các điều kiện pháp lý bảo đảm quyền công dân trong
TTHC ở Việt Nam.
Ba là, phân tích, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật TTHC về quyền
công dân của ngƣời khởi kiện, thẩm quyền và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng,
quyền và nghĩa vụ của Luật sƣ, quy định về thi hành án hành chính. Qua đó xác định kết
quả đạt đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong quy định của
pháp luật TTHC và hoạt động TTHC nhằm bảo đảm quyền công dân ở Việt Nam.
Bốn là, chỉ ra các quan điểm và đề xuất các giải pháp tăng cƣờng bảo đảm
quyền công dân trong TTHC ở Việt Nam hiện nay.

3


4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Những quy định của pháp luật về bảo đảm quyền công dân trong TTHC (các văn
bản pháp luật có liên quan đến bảo đảm quyền công dân trong TTHC) và thực tiễn thực
hiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền công dân trong TTHC ở Việt Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung:
+ Theo quy định của pháp luật TTHC, ngƣời khởi kiện là cá nhân, cơ quan,
tổ chức nhƣng luận án chỉ nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn bảo đảm
quyền công dân của ngƣời khởi kiện (là cá nhân) trong TTHC, bởi đây là đối tƣợng

có nguy cơ bị vi phạm các quyền công dân nhiều nhất.
+ Để bảo đảm quyền công dân thì có các bảo đảm chính trị, bảo đảm pháp lý,
bảo đảm kinh tế, văn hoá, xã hội nhƣng luận án chỉ đề cập đến bảo đảm pháp lý bởi
bảo đảm pháp lý luôn gắn với yếu tố pháp luật, với sự nhận thức của mỗi công dân
về quyền của mình và thể hiện trách nhiệm của Nhà nƣớc trong việc ghi nhận, tôn
trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền công dân của ngƣời dân. Mặt khác, cách tiếp cận này
cũng phù hợp với mã số đào tạo chuyên ngành luật học.
- Không gian: Luận án nghiên cứu về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính ở Việt Nam.
- Thời gian: Bảo đảm quyền công dân trong TTHC đƣợc nghiên cứu theo
Luật TTHC năm 2010 và Luật TTHC năm 2015. Số liệu thống kê, phân tích trong
luận án từ năm 2009 đến năm 2016 (3 năm trƣớc khi Luật TTHC năm 2010 có hiệu
lực và đến thời điểm Luật TTHC năm 2015 có hiệu lực từ 1/7/2016).
5. Những điểm mới của Luận án
Luận án có một số đóng góp mới sau đây:
- Luận án đã phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận về quyền công dân và
bảo đảm quyền công dân trong TTHC một cách có hệ thống. Qua đó làm sáng tỏ
hơn các quan điểm, chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc về việc bảo đảm
quyền con ngƣời, quyền công dân trên các lĩnh vực của đời sống xã hội bằng việc
ban hành các quy định tại Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật, trong đó
có các quy định về TTHC.
- Trên cơ sở kế thừa các luận điểm của các nhà khoa học, luận án đã nêu
đƣợc khái niệm “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính” và đã xác định
đƣợc những nội dung và điều kiện pháp lý bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
4


- Luận án phân tích, đánh giá có tính hệ thống về thực trạng bảo đảm quyền
công dân trong TTHC thông qua thực trạng các quy định của pháp luật TTHC và hoạt
động TTHC bằng việc Nhà nƣớc ghi nhận và tạo điều kiện pháp lý cần thiết để ngƣời

dân thực hiện các quyền công dân của mình; quy định về thẩm quyền và trách nhiệm
của các cơ quan tiến hành tố tụng; về quyền và nghĩa vụ của Luật sƣ; về thi hành án
hành chính trong việc bảo đảm quyền công dân, đặc biệt là thẩm quyền và trách
nhiệm của THC.
- Luận án đã đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cƣờng bảo đảm quyền công
dân trong TTHC ở Việt Nam.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án
Ý nghĩa khoa học của luận án:
- Luận án nghiên cứu và làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo
đảm quyền công dân trong TTHC ở Việt Nam trong bối cảnh cải cách tƣ pháp, xây
dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam và hội nhập quốc tế.
- Kết quả nghiên cứu của luận án gợi ý cho các nhà hoạch định chính sách,
các nhà lập pháp trong việc đƣa ra các giải pháp tăng cƣờng bảo đảm quyền công
dân phù hợp với thực tiễn; đồng thời sẽ là định hƣớng hữu ích trong việc hoàn thiện
lý luận pháp luật bảo đảm quyền công dân trong TTHC ở Việt Nam.
Ý nghĩa thực tiễn của luận án: Luận án đề xuất một số giải pháp hoàn thiện
pháp luật TTHC mang tính ứng dụng cao, sẽ là những gợi ý có thể đƣợc xem xét áp
dụng trong thực tiễn. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của luận án có thể đƣợc sử
dụng trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập, làm tài liệu tham khảo cho sinh viên
trong các trƣờng luật hoặc không chuyên luật, cho các học viên và những ngƣời
quan tâm nghiên cứu lĩnh vực này.
7. Bố cục của Luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận
án gồm bốn (4) chƣơng:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và cơ sở
lý thuyết của luận án.
Chương 2: Cơ sở lý luận về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành
chính ở Việt Nam.
Chương 3: Thực trạng bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính
ở Việt Nam.

Chương 4: Quan điểm và giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính ở Việt Nam.

5


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN
Vấn đề quyền công dân và bảo đảm quyền công dân luôn đƣợc các tổ chức
quốc tế, các nhà khoa học trong và ngoài nƣớc quan tâm nghiên cứu. Trong những
năm gần đây, dƣới nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau, nhiều công trình nghiên cứu
có liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới vấn đề bảo đảm quyền công dân trong các
lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực tố tụng hành chính.
Trong Chƣơng này, tác giả phân tích tổng quan tình hình nghiên cứu thông
qua làm rõ phạm vi và giới hạn của các nghiên cứu đƣợc thực hiện bởi các nhà khoa
học trong nƣớc, nƣớc ngoài. Theo đó, tác giả đƣa ra những đánh giá và chỉ ra những
vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết, đồng thời khẳng định tính cần thiết và sự
đóng góp của luận án dƣới góc độ khoa học và thực tiễn. Để phân tích, đánh giá
đƣợc toàn diện các công trình nghiên cứu hiện nay liên quan đến đề tài, luận án xem
xét theo các nội dung sau:
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
1.1.1. Những nghiên cứu lý luận về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng
hành chính
Quyền công dân và bảo đảm quyền công dân là một trong những nội dung
quan trọng luôn đƣợc Đảng và Nhà nƣớc đặc biệt quan tâm, điều đó đƣợc thể hiện
nhất quán và xuyên suốt trong các chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc trong thời
gian qua. Đây là nội dung đƣợc các nhà khoa học nghiên cứu cùng với sự ra đời của
các bản Hiến pháp và phát triển thành cơ sở lý luận về quyền công dân, bảo đảm
quyền công dân.

Trƣớc hết cần kể đến công trình “Quyền lực nhà nước và quyền công dân” [56],
tác giả Đinh Văn Mậu đã luận giải về mối quan hệ giữa Nhà nƣớc và công dân,
trong đó đề cập đến nội dung quyền lực nhà nƣớc thuộc về Nhân dân nên Nhà nƣớc
phải bảo đảm quyền công dân bằng chính quyền lực của mình thông qua tổ chức
thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tƣ pháp. Tác giả đã đƣa ra quan niệm đảm bảo
các quyền, tự do cá nhân; cơ chế bảo đảm quyền công dân thông qua các cơ quan
nhà nƣớc và giải pháp hoàn thiện tổ chức nhà nƣớc để bảo đảm các quyền công dân.
Đặc biệt, tác giả đã đề cập đến hệ thống các phƣơng thức kiểm soát bảo đảm quyền
công dân, bảo đảm quyền công dân bằng quyền lực nhà nƣớc, nhƣ: giám sát của các
cơ quan quyền lực nhà nƣớc (Quốc hội, Hội đồng nhân dân); thanh tra, kiểm tra của
6


hệ thống hành chính nhà nƣớc …; Hoạt động xét xử và giám sát của TAND; Hoạt
động kiểm sát bảo đảm, bảo vệ quyền công dân của VKSND. Đây là công trình
nghiên cứu lý luận về quyền công dân và phƣơng thức bảo đảm quyền công dân
thông qua các cơ quan nhà nƣớc, là tài liệu tham khảo hữu ích tại Chƣơng 2 luận án.
Nghiên cứu về vai trò của Hiến pháp trong việc bảo đảm quyền công dân
đƣợc thể hiện ở công trình “Quyền con người, quyền công dân trong hiến pháp Việt
Nam” của tác giả Nguyễn Văn Động [27]. Đây là nghiên cứu toàn diện về quan
niệm quyền con ngƣời trong các văn bản chính trị-pháp lý quốc tế, quyền công dân
đƣợc ghi nhận trong các bản Hiến pháp Việt Nam và những bảo đảm của Nhà nƣớc
về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội cho các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
đƣợc thực thi. Từ đó tác giả đã xác định các quan điểm và phƣơng hƣớng nâng cao
vai trò của Hiến pháp trong việc bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân ở Việt
Nam. Đây là nghiên cứu có tính định hƣớng trong việc xác định vai trò của Hiến
pháp, pháp luật trong việc bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân nói chung.
Những nghiên cứu sâu về quyền công dân trong mối quan hệ với đƣờng lối
của Đảng cộng sản Việt Nam, lịch sử lập hiến, quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền XHCN Việt Nam hiện nay và đổi mới hoàn thiện hệ thống pháp luật đã đƣợc

phân tích trong sách “Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của tác giả Trần Ngọc Đƣờng. Tác giả đã làm rõ
những vấn đề lý luận cơ bản về quyền công dân, mối quan hệ giữa quyền con ngƣời
và quyền công dân trong Nhà nƣớc pháp quyền XHCN, cơ chế bảo vệ quyền con
ngƣời đó là pháp luật quốc gia và pháp luật quốc tế, quyền và nghĩa vụ của công
dân đƣợc ghi nhận và thể chế trong Hiến pháp, các bộ luật, các đạo luật, “việc ghi
nhận và bảo đảm quyền công dân trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia chính
là thể hiện việc ghi nhận và bảo vệ quyền con ngƣời” [29, tr.33]. Ngoài ra, tác giả
chỉ ra cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong Nhà
nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam thông qua các cơ quan lập pháp, hành pháp và
tƣ pháp; Trong đó, cơ chế bảo đảm pháp lý thông qua hệ thống các cơ quan tƣ pháp
(Tòa án, Viện kiểm sát) đƣợc thực hiện bằng các phƣơng thức xét xử, bằng hoạt
động kiểm sát việc tuân theo pháp luật đối với hoạt động tƣ pháp, thực hiện quyền
công tố, bảo đảm cho pháp luật đƣợc chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất.
Chế định về Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là
một trong những điểm mới của Hiến pháp năm 2013, là cơ sở pháp lý cao nhất để
mọi ngƣời, mỗi công dân đƣợc hƣởng, đƣợc thực hiện và đƣợc bảo vệ quyền con
ngƣời, quyền công dân của mình. Các nghiên cứu lý luận về quyền công dân, bảo
7


đảm quyền công dân theo tinh thần Hiến pháp năm 2013 đƣợc nâng tầm phù hợp
với sự phát triển của tiến trình lập hiến, lập pháp nƣớc ta. Những nghiên cứu tiêu
biểu cần kể đến nhƣ sách “Quyền công dân và quyền con người của công dân nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Bình luận theo Hiến pháp năm 2013” của tác
giả Lê Đức Tiết [93], bài viết “Hiến pháp năm 2013 với việc thực thi các điều ước
quốc tế về quyền con người ở Việt Nam” của tác giả Chu Hồng Thanh [84], các tác
giả đã khái quát các quy định về quyền con ngƣời, quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân theo Hiến pháp năm 2013, trong đó nhấn mạnh sự tiến bộ vƣợt bậc của
Hiến pháp năm 2013 trong việc ghi nhận và thực thi các công ƣớc quốc tế về quyền

con ngƣời. Đặc biệt, tác giả Chu Hồng Thanh đã đề cập đến một số giải pháp bảo vệ
quyền con ngƣời, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân thông qua cơ chế giám sát
thực hiện quyền, tăng cƣờng vai trò giám sát xã hội của nhân dân, đề cao trách
nhiệm của cơ quan công quyền phục vụ nhân dân, thúc đẩy các hoạt động tuyên
truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về quyền con ngƣời, quyền và nghĩa vụ
cơ bản của công dân cho mọi đối tƣợng (đặc biệt là cán bộ, công chức).
Khi đề cập đến cơ chế bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân theo tinh
thần Hiến pháp năm 2013, cũng cần kể đến một số công trình, trong đó có công
trình đề cập đến “Cơ chế pháp lý bảo đảm thực hiện quyền khiếu nại hành chính
của công dân” của tác giả Nguyễn Tuấn Khanh [48]; các bài viết về “Quyền con
người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo Hiến pháp năm 2013 và cơ chế
thực hiện thông qua các quy định về tố tụng” tác giả Nguyễn Tiến Sơn đề cập trong
tại sách chuyên khảo “Quyền con người trong Hiến pháp 2013-Quan điểm mới,
cách tiếp cận mới và các quy định mới” [35]. Tác giả Nguyễn Tiến Sơn đã nhấn
mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện các cơ chế tố tụng nhằm bảo đảm thực hiện quyền
con ngƣời, quyền công dân theo quy định của Hiến pháp năm 2013, tuy nhiên, tác giả
chƣa chỉ ra đƣợc cần phải hoàn thiện pháp luật TTHC nhƣ thế nào nhằm bảo đảm
quyền công dân. Cùng quan điểm với tác giả Nguyễn Tiến Sơn nhƣng phân tích rõ
nét hơn cơ chế bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân, trong bài viết “Cơ chế
bảo vệ quyền con người bằng Tòa án ở Việt Nam” của tác giả Đinh Thế Hƣng (trích
sách chuyên khảo “Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người” [121], nghiên cứu
làm sáng tỏ vai trò của các thể chế, thiết chế xã hội trong việc bảo đảm, bảo vệ
quyền con ngƣời, thể hiện ở các thiết chế xã hội phản ánh ý nguyện của các tầng lớp
nhân dân về bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời; các thiết chế xã hội trong vai trò
giám sát việc thực hiện quyền con ngƣời của các cơ quan nhà nƣớc; các thiết chế xã
hội góp phần nâng cao nhận thức của con ngƣời về quyền con ngƣời, ý thức tự bảo
8


vệ quyền của mọi ngƣời dân; các thiết chế xã hội tạo ra sức ép, tạo ra dƣ luận xã hội

buộc Nhà nƣớc phải quan tâm đến vấn đề quyền con ngƣời, buộc phải thay đổi các
chính sách, pháp luật nhằm bảo đảm, bảo vệ tốt hơn các quyền con ngƣời. Trong đó
cơ chế bảo vệ đƣợc Tòa án áp dụng đối với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội đƣợc
thực hiện thông qua con đƣờng tố tụng, là một cơ chế pháp lý, cơ chế hoạt động của
hệ thống Tòa án. Tác giả đã đề cập đến thực trạng tổ chức và hoạt động của Tòa án
với nhiệm vụ bảo vệ quyền con ngƣời, trong đó có cơ chế bảo vệ quyền con ngƣời
bằng TTHC, Tòa án bảo vệ quyền con ngƣời khi có sự xâm phạm từ phía cơ quan
công quyền. Tuy nhiên, bài viết trên mới chỉ dừng lại ở mức gợi mở chứ chƣa
nghiên cứu sâu về cơ chế bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
Nghiên cứu về trách nhiệm của Nhà nƣớc trong việc bảo đảm quyền công
dân trong mối quan hệ giữa Nhà nƣớc với công dân, mối quan hệ giữa tập thể và cá
nhân đƣợc thể hiện ở bài “Quyền công dân và sự đảm bảo của nhà nước” của tác
giả Trần Nho Thìn [87]. Tác giả đã đề xuất một số kiến nghị về hoàn thiện bộ máy
nhà nƣớc nhằm bảo đảm quyền công dân đƣợc Hiến pháp năm 1992 ghi nhận nhƣ
hoàn thiện tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chính phủ, quản lý nhà nƣớc bằng
pháp luật, quyền công dân đƣợc bảo đảm bằng pháp luật, trong đó nhấn mạnh cần
xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền mà ở đó các cơ quan nhà nƣớc phải đƣợc tổ chức
và hoạt động trên cơ sở pháp luật, thực hiện chế độ trách nhiệm của cơ quan nhà
nƣớc trƣớc công dân, nhằm bảo đảm quyền công dân. Đây là các giải pháp chung
nhất bảo đảm quyền công dân theo quy định của Hiến pháp, pháp luật nên bài viết
chƣa đề cập đến các giải pháp cụ thể về bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
Cũng đề cập đến vai trò của chủ thể bảo đảm quyền công dân trong TTHC, một số
bài viết đã làm rõ sự cần thiết và vai trò bảo vệ quyền con ngƣời, bảo đảm quyền
công dân của Luật sƣ trong hoạt động tố tụng, nhƣ bài “Sự cần thiết của Luật sư
bảo vệ quyền con người trong pháp luật tố tụng” của tác giả Hoàng Thu Yến [128],
bài “Vai trò của Luật sư trong giải quyết khiếu kiện hành chính của công dân” của
tác giả Phạm Duy Nghĩa [59], bài viết về “Vai trò của Luật sư trong việc bảo đảm
dân chủ, khách quan trong hoạt động tố tụng” của tác giả Phan Hữu Thƣ [109].
Các nghiên cứu nƣớc ngoài liên quan đến bảo đảm quyền con ngƣời, quyền
công dân nhƣ quan điểm về quyền con ngƣời phải gắn bó chặt chẽ với luật quốc gia

và đƣợc Nhà nƣớc bảo đảm đƣợc thể hiện rõ tại cuốn “Nhà nước pháp quyền” với
sự biên tập của tác giả Josef Thesing [47]. Các tác giả đã phân tích các vấn đề lý
luận và thực tiễn xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền tại nƣớc Đức và một số nƣớc ở
Phƣơng Tây nhƣ ý tƣởng về “nhà nƣớc pháp quyền”, chế độ pháp trị - một sự bảo
9


vệ dân chủ và quyền con ngƣời, quan hệ đan chéo nhau giữa chế độ pháp trị với nhà
nƣớc xã hội, những điều kiện tiên quyết để thực thi chế độ pháp trị, những khó khăn
của các nƣớc chuyển đổi trong việc thực hiện chế độ pháp trị, những thách thức quốc
tế đặt ra trƣớc các quốc gia dân tộc theo chế độ pháp trị. Trong đó, bài viết “Chế độ
pháp trị là một đảm bảo cho quyền con người” của tác giả Kurt Eichenberger đã
luận giải quyền con ngƣời chỉ có ý nghĩa khi đƣợc tôn trọng một cách tự nguyện
và đƣợc đƣa vào phạm trù của luật để đạt đƣợc hiệu lực pháp lý trong đời sống
thực [47, tr.252]. Cơ chế bảo đảm quyền con ngƣời lại một lần nữa đƣợc tác giả
Wolfgang Benedek khẳng định tại sách “Tìm hiểu về quyền con người” [125].
Wolfgang Benedek đã đƣa ra các cơ chế bảo đảm quyền con ngƣời ở các khu vực,
đặc biệt là phần hai – phần chọn lọc chuyên biệt về “các vấn đề cốt lõi” có chuyên
đề “Pháp quyền và xét xử công bằng” với các nội dung về lịch sử phát triển của
pháp quyền, xét xử công bằng là nhân tố quan trọng của pháp quyền. Đồng thời,
chuyên đề cũng đƣa ra định nghĩa và mô tả việc xét xử công bằng, quyền đƣợc xét
xử công bằng liên quan đến thi hành công lý trong lĩnh vực dân sự và hình sự; vấn
đề bình đẳng trƣớc pháp luật và Tòa án, quyền tiếp cận Tòa án; Tòa án phải xét xử
công khai, Quyền đƣợc xét xử đúng thời hạn; Vấn đề thực hiện và giám sát thực
hiện các quyền nhằm bảo vệ quyền con ngƣời dựa trên hệ thống pháp luật quốc gia
(bảo đảm tuân thủ nguyên tắc pháp quyền và thủ tục xét xử công bằng)… Có thể
nói, sau khi nghiên cứu tài liệu này sẽ làm sâu sắc hơn trong nhận thức của tác giả
luận án khi phân tích so sánh với các nội dung về quyền con ngƣời, quyền công dân
trong tố tụng và các nguyên tắc tố tụng, cũng nhƣ cơ chế bảo vệ, bảo đảm quyền
con ngƣời, quyền công dân theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện nay.

1.1.2. Những nghiên cứu về thực trạng và giải pháp bảo đảm quyền công
dân trong tố tụng hành chính
1.1.2.1. Các nghiên cứu về Toà hành chính và pháp luật tố tụng hành chính
Từ thực tiễn đòi hỏi cần có cơ quan tƣ pháp, pháp luật TTHC nhằm bảo vệ,
bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trƣớc sự xâm hại bởi các quyết
định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nƣớc (cán bộ công chức có
thẩm quyền), có nhiều công trình khoa học trực tiếp nghiên cứu và đề xuất các
phƣơng án thành lập hệ thống Tòa án hành chính. Đề tài khoa học cấp Bộ mã số 9298-207/ĐT “Cơ sở khoa học của việc thiếp lập hệ thống Tòa án hành chính ở Việt
Nam” của Thanh tra Nhà nƣớc [83]; Sách chuyên khảo “Một số vấn đề về tài phán
hành chính ở Việt Nam” của tác giả Lê Bình Vọng [122]; Bài viết “Các mô hình tài

10


phán hành chính và kinh nghiệm cho Việt Nam” của tác giả Vũ Thƣ (2010) [89].
Các công trình đã khái quát lịch sử hình thành và phát triển của tài phán hành chính
trên thế giới (các mô hình) và các hoạt động có tính chất tài phán hành chính ở nƣớc
ta qua các giai đoạn lịch sử; đồng thời đƣa ra các cơ sở, căn cứ của việc tổ chức hệ
thống Tòa án hành chính ở Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới, xây dựng Nhà
nƣớc pháp quyền, thực trạng tình hình giải quyết khiếu nại của công dân và từ việc
tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm của các nƣớc về Tòa án hành chính. Đây là một tất
yếu khách quan nhằm kiểm tra, xử lý hạn chế và loại bỏ sự lạm quyền, từ chối thẩm
quyền của các cơ quan nhà nƣớc và cá nhân có thẩm quyền. Các tác giả đã đề xuất
các phƣơng án tổ chức Tòa án hành chính, nhƣ: tổ chức THC thành Tòa chuyên
trách trong TAND, không thành lập thêm bộ máy và tổ chức THC độc lập (Trung
ƣơng thành lập THC tối cao xét xử phúc thẩm, cấp tỉnh lập THC sơ thẩm…). Thông
qua việc xét xử hành chính sẽ làm cho cơ quan nhà nƣớc giữ đƣợc tính dân chủ,
pháp chế và các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân sẽ đƣợc thực hiện, tôn
trọng, bảo đảm.
Thực tiễn thực hiện pháp luật TTHC đã phát sinh nhiều vƣớng mắc, bất cập

từ quy định của pháp luật TTHC, từ tổ chức và hoạt động của THC, đặc biệt trong
điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam. Nội dung này đƣợc đề cập ở
một số công trình nghiên cứu nhƣ: Đề tài “Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa
hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay” –
Luận án tiến sĩ của tác giả Hoàng Quốc Hồng [42]. Tác giả đã phân tích những vấn
đề cơ bản về đổi mới tổ chức và hoạt động của THC đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà
nƣớc pháp quyền Việt Nam nhƣ vị trí, vai trò, các nguyên tắc tổ chức và hoạt động
của THC. Đồng thời phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của THC
để chỉ ra những nguyên nhân làm ảnh hƣởng đến hiệu quả bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân trong thực tiễn xét xử hành chính. Qua đó, tác giả đã đề xuất
các giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của THC nhƣ đổi mới mô hình tổ
chức, tăng cƣờng công tác xây dựng đội ngũ thẩm phán, hội thẩm, xây dựng và
hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về TTHC. Do vậy, kết quả nghiên cứu của
luận án nhằm đổi mới về tổ chức và hoạt động của THC đáp ứng yêu cầu xây dựng
nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam nói chung, chƣa nghiên cứu cụ thể dƣới góc độ bảo
đảm quyền công dân của ngƣời khởi kiện.
Ngoài ra, một số bài viết nhƣ “Vấn đề đổi mới hệ thống cơ quan tài phán
11


hành chính ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Cửu Việt (2010) [118]; bài
“Thực trạng và những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò tài phán hành chính
của Tòa án nhân dân”, của tác giả Nguyễn Cảnh Hợp (2010) [43]. Các tác giả đã
nghiên cứu thực trạng giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam (thời điểm
trƣớc khi Luật TTHC năm 2010 có hiệu lực) chƣa đáp ứng đƣợc kỳ vọng của xã hội
và ngƣời dân. Nguyên nhân của tình trạng này từ chính mô hình tổ chức của THC,
trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của Thẩm phán hành chính, từ tâm lý
ngƣời dân, sự tin tƣởng của Nhân dân về hiệu quả giải quyết tranh chấp hành chính
bằng con đƣờng khiếu nại hơn khiếu kiện. Các tác giả đã đề xuất các giải pháp đổi
mới cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính nhƣ mở rộng phạm vi các loại việc

đƣợc khiếu kiện, bảo đảm nguyên tắc tự do khởi kiện VAHC, hoàn thiện pháp luật
TTHC, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng, phẩm chất đạo đức nghề
nghiệp của Thẩm phán hành chính; trong đó nhấn mạnh việc đổi mới mô hình Tòa
án hành chính nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền và hội nhập
quốc tế ở Việt Nam.
Cách tiếp cận của các nghiên cứu trên đều dƣới góc độ đánh giá về tổ chức
và hiệu quả hoạt động của THC trong việc giải quyết khiếu kiện hành chính, chƣa
xuất phát trực tiếp từ vấn đề bảo đảm quyền công dân của ngƣời khởi kiện trong
quá trình giải quyết các khiếu kiện hành chính.
Một số nghiên cứu quốc tế về pháp luật TTHC như:
Công trình “Luật Tố tụng hành chính của Cộng hòa Liên bang Đức” của
Giáo sƣ Wolf Ruediger Schenke [124] đã đề cập những vấn đề lý luận về tố tụng
hành chính, nhƣ: về chức năng, cơ cấu của Tòa án hành chính; những nguyên tắc tố
tụng cơ bản của quá trình tố tụng tại Tòa án hành chính; các hành vi tố tụng (của
các bên tham gia tố tụng, của Tòa án); thủ tục, trình tự khiếu nại; Thẩm quyền của
Tòa án hành chính; Thẩm quyền khiếu kiện; Tiền tố tụng… Đồng thời với mỗi nội
dung quy định của Luật, tác giả đã có những minh chứng cụ thể thông qua việc tổng
kết thực tiễn trong quá trình thực thi pháp luật TTHC tại Cộng hòa Liên bang Đức,
đặc biệt là lộ trình giải quyết vụ việc hành chính thông qua Tòa án hành chính (Tòa
án khu vực, Tòa án Bang và Liên Bang). Đây là tài liệu có giá trị rất lớn khi nghiên
cứu Chƣơng 3 về thực trạng các quy định của pháp luật TTHC Việt Nam hiện nay,
từ một số quy định pháp luật TTHC của Cộng hòa Liên Bang Đức sẽ gợi mở cho
Nghiên cứu sinh đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật TTHC ở Việt Nam
nhằm bảo đảm quyền công dân. Ngoài ra, cuốn sách tham khảo “Luật hành chính
12


một số nước trên thế giới” [113] do TS. Phạm Văn Lợi và TS. Hoàng Thị Ngân lựa
chọn, giới thiệu khái quát và biên dịch các tài liệu về Luật hành chính của Cộng hòa
Pháp, Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, Vƣơng quốc Anh và Cộng hòa Italia đã khái quát

đặc điểm và một số nội dung quan trọng của Luật hành chính các nƣớc nhƣ về
nguồn của luật hành chính, pháp nhân công quyền, chế độ công vụ, điều chỉnh hoạt
động hành chính, tổ chức hệ thống hành chính, THC, kiểm tra của Tòa án đối với hệ
thống hành chính… Đồng thời, các tác giả cũng đƣa ra vấn đề áp dụng kinh nghiệm
của các nƣớc trong việc phát triển và hoàn thiện Luật hành chính Việt Nam. Việc
tiếp cận và nghiên cứu tài liệu này sẽ giúp tác giả luận án có nhận thức khái quát
nhất về Luật hành chính của các nƣớc, đặc biệt là về THC của các nƣớc nhƣ THC
(thủ tục TTHC) của Cộng hòa Pháp, Vƣơng quốc Anh, việc kiểm tra của Tòa án đối
với các cơ quan hành chính (Anh, Mỹ)… Điểm chung giữa Luật hành chính Việt
Nam và các nƣớc là nhấn mạnh về tính hợp pháp của hoạt động hành chính, chế độ
trách nhiệm của các chủ thể tiến hành công vụ, bảo vệ quyền khiếu nại, khiếu kiện
của công dân về quyết định hành chính, bảo vệ các quyền của ngƣời tham gia
TTHC… Từ đó, gợi mở những đánh giá, đề xuất xây dựng cơ chế chung nhằm bảo
đảm quyền công dân trong TTHC theo đúng định hƣớng xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền XHCN Việt Nam.
Khi tìm hiểu về sự hình thành và phát triển của hệ thống pháp luật hành
chính của Cộng hòa Pháp, cần phải kể đến cuốn “Droit administratif”(2005, 6e
édition) của hai tác giả Matine Lombard - Giáo sƣ Trƣờng Đại học Panthéon-Assas
(Paris II) và Gilles Dumont - Giáo sƣ Trƣờng Đại học Luật và Kinh tế Limoges.
Cuốn sách đã đƣợc Nhà pháp luật Việt-Pháp dịch “Pháp luật hành chính của Cộng
hòa Pháp”, Nxb Tƣ pháp, Hà Nội năm 2007 [55]. Sách đã đề cập đến nguồn của
Luật hành chính; giới thiệu chung về tổ chức HCNN, về hệ thống cơ quan HCNN,
các đơn vị hành chính lãnh thổ, tổ chức sự nghiệp công và các pháp nhân công pháp
khác; về văn bản hành chính đơn phƣơng, hợp đồng hành chính, dịch vụ công, cảnh
sát hành chính; Kiểm tra, thanh tra và giải quyết khiếu nại hành chính; cơ chế phân
chia thẩm quyền giữa hai ngạch tòa án; hệ thống Tòa án hành chính; Thủ tục giải
quyết các VAHC; Khiếu kiện hủy văn bản, khiếu kiện đầy đủ; trách nhiệm bồi
thƣờng thiệt hại của Nhà nƣớc; Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do lỗi, không do
lỗi… Ngoài ra, từng nội dung trong cuốn sách đƣợc tác giả phân tích dƣới góc độ về
lý luận, pháp luật thực định, thực tiễn áp dụng pháp luật và góc độ chính trị… Từ đó

các tác giả đƣa ra những dự báo về xu hƣớng phát triển của pháp luật hành chính

13


Cộng hòa Pháp. Đồng thời, cuối mỗi chƣơng có danh mục tài liệu tham khảo và bài
tập đƣợc biên soạn trên cơ sở các tình huống thực tế và bản án nhằm giúp ngƣời đọc
nghiên cứu hiểu sâu về từng nội dung trong cuốn sách. Khi nghiên cứu các quy định
pháp luật về tổ chức và hoạt động của THC ở Việt Nam, có thể đánh giá và đối
chiếu với các quy định của pháp luật Cộng hòa Pháp để từ đó học hỏi kinh nghiệm
xây dựng các quy định pháp luật hành chính (trong đó có pháp luật TTHC), đổi mới
tổ chức và hoạt động của Tòa án hành chính nhằm bảo đảm quyền công dân phù
hợp với điều kiện ở Việt Nam.
Ngoài ra, với công trình của tác giả Peter L.Strauss “Administrative Justice in the
United States” (Tƣ pháp hành chính ở Hoa kỳ) [132] và bài viết của tác giả William
Alexander Robson (Giáo sƣ Trƣờng Đại học Luân đôn – Anh) về “Administrative law”
(Luật hành chính) [135] đề cập đến các nguyên tắc phân biệt giữa hành chính công và
hành chính tƣ; nhu cầu bảo vệ pháp luật đối với hành chính công; vai trò của Luật hành
chính đối với Nhà nƣớc và ngƣời dân. Đặc biệt, trong bài viết nhấn mạnh đến hệ thống
pháp luật chung, trong đó có hệ thống cơ quan giải quyết tranh chấp hành chính, kiểm
soát hoạt động hành chính bởi cơ quan tƣ pháp của Anh, Pháp, Đức. Đây là tài liệu hữu
ích, có giá trị tham khảo khi nghiên cứu kinh nghiệm nƣớc ngoài về bảo đảm quyền
của ngƣời dân trong hoạt động hành chính công, tƣ.
Nghiên cứu về thủ tục tiền tố tụng của một số nƣớc trên thế giới tại báo cáo
của Ngân hàng thế giới (2010) “Pre-trial Procedures in Administrative Justice
Proceedings in England and Wales, France, Germany and the Netherlands” [134] (Thủ
tục tiền tố tụng hành chính ở Anh, xứ Wales, Pháp, Đức và Hà Lan). Báo cáo đã phân
tích, đánh giá so sánh các quy định về thủ tục tiền tố tụng ở Anh, Pháp, Đức, Hà Lan,
đồng thời phân tích so sánh dƣới các khía cạnh chức năng kiểm soát hành chính, thẩm
quyền ra quyết định của các cơ quan hành chính, các yêu cầu về thủ tục phải bảo đảm

tính kịp thời, giải quyết xung đột hiệu quả, bảo vệ quyền và lợi ích của ngƣời dân, về
Toà án hành chính và TTHC. Các quốc gia có cách tổ chức và thực hiện thủ tục khác
nhau nhƣng đều đặt ra yêu cầu phải bảo đảm tính thống nhất, minh bạch, rõ ràng
trong các quy định nhằm bảo đảm một thủ tục công bằng cho ngƣời khiếu nại, bảo
đảm mọi ngƣời dễ tiếp cận để bảo vệ quyền của họ trƣớc chính quyền, đồng thời
nghiêm cấm sự thiên vị ở phía chính quyền. Kết quả nghiên cứu đã gợi mở cho ngƣời
dân sự lựa chọn con đƣờng khiếu nại mà không phải ra Toà, giảm bớt áp lực lên Toà
án và tạo điều kiện để cơ quan công quyền xem xét lại quyết định hành chính của
mình, qua đó bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời dân.
14


1.1.2.2. Các nghiên cứu về hoạt động tố tụng hành chính và giải pháp bảo
đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính
Một số công trình nghiên cứu về thực trạng hoạt động TTHC và đề xuất các giải
pháp liên quan đến nội dung bảo đảm quyền công dân trong TTHC nhƣ:
Công trình nghiên cứu về “Thẩm quyền xét xử khiếu kiện hành chính của
Tòa án-sự đảm bảo công lý trong quan hệ Nhà nước và công dân” của tác giả
Nguyễn Thanh Bình [3] đã tập trung làm rõ cơ sở lý luận về thẩm quyền xét xử của
Tòa án đối với các khiếu kiện hành chính, nhƣ khái niệm khiếu kiện hành chính,
thẩm quyền của Tòa án, đặc điểm về thẩm quyền của Tòa án, các nguyên tắc xác
định thẩm quyền xét xử khiếu kiện hành chính của Tòa án. Đồng thời, tác giả đã
đánh giá thực tiễn về thẩm quyền xét xử khiếu kiện hành chính của Tòa án nhƣ xác
định đối tƣợng xét xử, thẩm quyền đối với các loại việc, trong các giai đoạn tố tụng
và việc áp dụng pháp luật nội dung trong xét xử các khiếu kiện hành chính. Trên cơ
sở đó, tác giả đã đề xuất các phƣơng hƣớng và các giải pháp hoàn thiện thẩm quyền
xét xử khiếu kiện hành chính của Tòa án nhằm bảo đảm công lý trong quan hệ giữa
Nhà nƣớc và công dân. Có thể nhận thấy, từ cách tiếp cận và hoàn thiện quy định
của pháp luật TTHC về thẩm quyền xét xử của Tòa án để đảm bảo công lý – sự bảo
đảm trong mối quan hệ giữa Nhà nƣớc và công dân, qua đó cũng chính là bảo đảm

quyền công dân của các cá nhân, tổ chức, cơ quan nói chung trong hoạt động xét xử
hành chính. Công trình đề cập đến Thẩm quyền xét xử của Toà án, chƣa đề cập trực
tiếp đến các nội dung quyền công dân của ngƣời khởi kiện và phƣơng thức bảo đảm
quyền công dân thông qua hoạt động của THC, VKSND.
Đề tài “Tòa hành chính trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam của dân, do dân, vì dân” Luận án tiến sĩ luật học của tác giả Trần Kim Liễu
(2011) [51] đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận, vai trò của THC trong Nhà nƣớc pháp
quyền XHCN Việt Nam, các bảo đảm pháp lý về tổ chức và hoạt động của THC
trong Nhà nƣớc pháp quyền XHCN. Bằng những phân tích, đánh giá thực trạng tổ
chức (cơ cấu tổ chức, nhân sự) và hoạt động của THC (thẩm quyền xét xử, thủ tục
tố tụng), tác giả đã chỉ ra những hạn chế của THC, từ đó đề xuất các giải pháp phát
huy vai trò của THC trong Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam. Tác giả đã
nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của THC trên cơ sở lý luận về Nhà nƣớc pháp
quyền, trong đó xác định các yêu cầu đối với THC trong Nhà nƣớc pháp quyền, các
giải pháp đƣa ra nhằm phát huy vai trò của THC, góp phần hiện thực hóa bản chất
ƣu việt của Nhà nƣớc pháp quyền trong việc bảo vệ quyền công dân. Do vậy, luận
15


án chƣa tiếp cận về tổ chức và hoạt động của THC dƣới góc độ pháp lý là cơ quan
tƣ pháp bảo vệ, bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
Đề tài“Giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước
pháp quyền ở Việt Nam”, tác giả Nguyễn Danh Tú (2013) [105] đã tiếp cận từ đặc
trƣng và yêu cầu của Nhà nƣớc pháp quyền XHCN đối với việc giải quyết các khiếu
kiện hành chính tại Tòa án. Tác giả đã chỉ ra những tồn tại, hạn chế từ quy định của
pháp luật và hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính từ năm 1995 đến nay chƣa
đáp ứng đƣợc yêu cầu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam, từ đó, tác
giả đƣa ra các quan điểm và đề xuất các giải pháp để nâng cao chất lƣợng giải quyết
các khiếu kiện hành chính tại Tòa án, trong đó có giải pháp đổi mới, hoàn thiện mô
hình tổ chức và thẩm quyền của THC trong hệ thống TAND. Theo đó, tác giả

nghiên cứu thực trạng pháp luật và hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính từ
năm 1995 đến nay nhƣng với mục đích tìm ra các giải pháp nâng cao chất lƣợng
giải quyết khiếu kiện hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền
XHCN Việt Nam, luận án chƣa nghiên cứu cụ thể, trực tiếp dƣới góc độ quyền công
dân và bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
Các bài viết nhƣ “Một số vấn đề về hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu kiện
của công dân” của tác giả Nguyễn Thế Quyền (2005) [78]; bài “Tài phán hành
chính ở Việt Nam: Thực trạng và nhu cầu đổi mới” của tác giả Đinh Văn Minh
(2010) [58]; bài “Cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam hiện nay: khả
năng và sự lựa chọn” của tác giả Trƣơng Đắc Linh (2010) [52]; bài “Thủ tục tố
tụng hành chính Việt Nam hiện nay” của tác giả Đỗ Khắc Tuấn (2010) [106]; bài
“Thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hành chính Việt Nam: Những vướng mắc và
kiến nghị” của tác giả Nguyễn Văn Cƣơng và Lê Thế Phúc (2010) [12]; bài “Hoạt
động xét xử các tranh chấp hành chính trong hệ thống Tòa án nhân dân” của tác
giả Nguyễn Thị Hoàng Bạch Yến (2010) [127]; bài “Thẩm quyền xét xử vụ án hành
chính theo Luật Tố tụng hành chính: sự kế thừa, phát triển và những nội dung cần
tiếp tục hoàn thiện” của tác giả Nguyễn Mạnh Hùng [44]. Mặc dù xuất phát từ các
cách tiếp cận khác nhau nhƣng các tác giả đã phân tích thực tiễn giải quyết khiếu
kiện hành chính còn nhiều hạn chế từ chủ thể, đối tƣợng, thẩm quyền, căn cứ, thủ
tục giải quyết và nguyên nhân của những hạn chế đó; từ đó đề xuất các giải pháp
hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính bằng việc hoàn thiện pháp luật
TTHC nhƣ thẩm quyền của THC, các quy định về điều kiện khởi kiện, thời hiệu
khởi kiện, công tác thi hành án hành chính.
Thời gian gần đây, đề tài “Cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết tranh chấp
16


hành chính ở Việt Nam” của tác giả Trần Quang Hiển (2013) [36] đã luận giải đƣợc
khái niệm, đặc điểm, các yếu tố cấu thành của cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết
tranh chấp hành chính, mối quan hệ của các yếu tố cấu thành, vai trò và tiêu chí hoàn

thiện cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam. Tác giả
đã phân tích, đánh giá thực trạng cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết tranh chấp hành
chính ở Việt Nam nhƣ thực trạng các nguyên tắc pháp lý cơ bản, thực trạng quy định
của pháp luật về giải quyết tranh chấp hành chính bằng cơ quan HCNN và theo
phƣơng thức Tòa án; thực trạng thủ tục, phƣơng thức giải quyết tranh chấp hành
chính và thực trạng yếu tố chủ thể pháp luật trong cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết
tranh chấp hành chính. Theo đó, tác giả đã chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân cần
khắc phục để từ đó đƣa ra đƣợc các quan điểm chỉ đạo và đề xuất các giải pháp hoàn
thiện cơ chế pháp lý bảo đảm giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam hiện nay.
Với cách tiếp cận trên, luận án nghiên cứu nhằm xây dựng và hoàn thiện cơ chế pháp
lý giải quyết tranh chấp hành chính ở Việt Nam hiện nay (bằng hai con đƣờng là Cơ
quan HCNN và Tòa án), chƣa xuất phát nghiên cứu trực tiếp từ góc độ bảo đảm
quyền công dân trong cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính.
Nghiên cứu trực tiếp đến hoạt động xét xử các VAHC ở Việt Nam, qua đó bảo
đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức đƣợc làm rõ tại đề tài “Bảo đảm
quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử các vụ án hành chính ở
Việt Nam” của tác giả Vũ Thị Hòa (2015) [37]. Tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận về
bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử VAHC nhƣ
khái niệm, đặc điểm, nội dung, bản chất. Phạm vi nghiên cứu của luận án rộng, bảo
đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức nói chung trong hoạt động xét xử
các VAHC của THC, tác giả tiếp cận thực trạng quy định của pháp luật TTHC từ
trƣớc năm 1996 đến sau năm 2011, thực tiễn áp dụng pháp luật nội dung trong xét xử
các VAHC để từ đó chỉ ra những hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế và thách
thức của việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong xét xử
VAHC, từ đó đề xuất các phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng của
việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong hoạt động xét xử
VAHC tại Tòa án. Tác giả chƣa tiếp cận vấn đề xuất phát từ bảo đảm quyền công dân
của ngƣời khởi kiện trong quá trình giải quyết các VAHC.
Một số bài viết liên quan đến bảo đảm quyền công dân, quyền công dân đƣợc
pháp luật bảo vệ, bảo đảm thực thi một cách hữu hiệu, đầy đủ và kịp thời mà một

trong những phƣơng thức bảo đảm, đó là Tòa án hành chính. Tại bài viết “Tòa án
hành chính – Công cụ bảo vệ quyền của công dân, ngăn chặn các hành vi vi phạm
17


của các cơ quan nhà nước” của tác giả Lê Đức Tiết [92] đã nhấn mạnh vai trò của
pháp luật trong việc bảo vệ quyền công dân ở nƣớc ta. Tuy nhiên, trong một số lĩnh
vực, quyền công dân đƣợc pháp luật bảo vệ chƣa đƣợc thực hiện nghiêm, đầy đủ
nên dẫn đến vi phạm quyền… do đó, THC là công cụ bảo vệ quyền con ngƣời,
quyền công dân có hiệu lực và hiệu quả trong việc đấu tranh chống và ngăn chặn
các hành vi vi phạm của các cơ quan nhà nƣớc và cán bộ, công chức trong thi hành
công vụ, góp phần tạo lập và duy trì một chế độ kỷ cƣơng, nghiêm minh trong hoạt
động của các cơ quan hành chính. Bài viết “Bảo đảm, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân trong pháp luật hành chính Việt Nam (Một số vấn đề có tính
phương pháp luận, định hướng nghiên cứu)” của tác giả Phạm Hồng Thái và
Nguyễn Thị Thu Hƣơng [81]. Từ việc nghiên cứu khái quát vai trò và nội dung, thủ
tục của pháp luật hành chính trong việc bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời, quyền
công dân, tác giả đã chỉ ra những vấn đề có tính phƣơng pháp luận, định hƣớng
nghiên cứu bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời, quyền công dân trong pháp luật
hành chính và việc cần hoàn thiện pháp luật hành chính trong việc bảo đảm, bảo
vệ các quyền con ngƣời, quyền công dân ở Việt Nam hiện nay [81, tr.1]. Đây là
bài viết có tầm ảnh hƣởng lớn quá trình nghiên cứu đề tài của Nghiên cứu sinh,
đặc biệt là định hƣớng nghiên cứu vấn đề bảo đảm, bảo vệ quyền con ngƣời,
quyền công dân trong pháp luật TTHC. Đó là phải tạo đƣợc điều kiện, tiền đề để
công dân, tổ chức dễ dàng tiếp cận tới Tòa án để bảo vệ các quyền của mình; tạo
đƣợc sự bình đẳng trong quan hệ TTHC giữa công dân với cơ quan nhà nƣớc, với
ngƣời bị khiếu kiện và Tòa án. Trong luận án của mình, Nghiên cứu sinh dự định
sẽ phát triển định hƣớng trên, bằng những luận giải về lý luận, chứng minh từ thực
tiễn và đƣa ra những giải pháp để khẳng định vấn đề bảo đảm quyền công dân
trong TTHC bằng phƣơng thức Tòa án là một trong những phƣơng thức hữu hiệu

nhất ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Trên đây là những nghiên cứu khoa học có tính lý luận và thực tiễn cao, là
nguồn tài liệu tham khảo quý giá đƣợc Nghiên cứu sinh kế thừa và phát triển nhằm
hoàn thiện các nội dung trong luận án của mình.
1.2. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những
vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết
1.2.1. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Qua phân tích và tổng hợp tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, tác giả có
một số nhận định nhƣ sau:
Một là, lý luận về bảo đảm quyền công dân trong TTHC.
18