TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
----------------

VŨ TRỌNG NGHĨA

NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ BẤT BÌNH ĐẲNG
THU NHẬP CỦA DÂN CƯ VIỆT NAM
TRONG GIAI ĐOẠN 2002 – 2014

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Hà Nội – 2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
----------------

VŨ TRỌNG NGHĨA

NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ BẤT BÌNH ĐẲNG
THU NHẬP CỦA DÂN CƯ VIỆT NAM
TRONG GIAI ĐOẠN 2002 – 2014

Chuyên ngành: THỐNG KÊ KINH TẾ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS TRẦN THỊ KIM THU

Hà Nội – 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng cá nhân
tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2017

Tác giả luận văn

VŨ TRỌNG NGHĨA


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn “Nghiên cứu thống kê bất bình đẳng thu nhập
của dân cư việt nam trong giai đoạn 2002 – 2014”, em xin chân thành cám ơn các
Quý thầy cô trong Khoa Thống kê và Viện Đào Tạo Sau Đại Học - Trường Đại học
Kinh Tế Quốc Dân Hà Nội đã tận tâm giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý
báu cho em trong suốt thời gian học tập tại trường. Đặc biệt, em xin chân thành cám
ơn cô giáo PGS.TS. Trần Thị Kim Thu đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn cho em
hoàn thành luận văn này.
Em cũng xin chân thành cám ơn các lãnh đạo, anh chị đồng nghiệp đang
công tác tại Chi cục Thống kê huyện Thanh Oai đã hết lòng tạo điền kiện, hỗ trợ,
cung cấp số liệu và đóng góp ý kiến quý báu giúp em hoàn thành luận văn này.
Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và kính chúc các Thầy, Cô giáo và toàn thể mọi
người sức khỏe, hạnh phúc và thành công.
Xin trân trọng cảm ơn!


TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Vũ Trọng Nghĩa


MỤC LỤC
Lời cam đoan
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
Tóm tắt kết quả nghiên cứu luận văn
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
CHƯƠNG 1.............................................................................................................. 5
TỔNG QUAN VỀ BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP CỦA DÂN CƯ....................5
1.1. Thu nhập của dân cư....................................................................................5
1.1.1. Khái niệm về thu nhập của dân cư............................................................5
1.1.2. Nguồn gốc của thu nhập...........................................................................7
1.2. Bất bình đẳng thu nhập của dân cư.............................................................7
1.2.1. Khái niệm về bất bình đẳng thu nhập của dân cư.....................................7
1.2.2. Nguyên nhân bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam.....................8
1.2.3. Phương pháp đo lường bất bình đẳng thu nhập.....................................10
1.3. Nguồn dữ liệu (thông tin) về bất bình đẳng thu nhập của dân cư...........14
1.4. Tổng quan về mức sống dân cư và bất bình đẳng thu nhập của dân cư
Việt Nam.............................................................................................................20
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP THỐNG KÊ NGHIÊN CỨU BẤT BÌNH
ĐẲNG THU NHẬP CỦA DÂN CƯ......................................................................26
2.1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê về bất bình đẳng thu nhập của dân cư.........26
2.1.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê.....................................26
2.1.2. Hệ thống chỉ tiêu thống kê......................................................................27
2.2. Phương pháp thống kê phân tích bất bình đẳng thu nhập......................36

2.2.1. Phương pháp thống kê mô tả..................................................................36
2.2.2. Phương pháp hồi quy - tương quan........................................................37
CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH THỐNG KÊ BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP CỦA
DÂN CƯ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2002 – 2014.................................................39
3.1. Đặc điểm nguồn dữ liệu hiện có và định hướng phân tích.......................39
3.2. Phân tích thực trạng thu nhập của dân cư Việt Nam giai đoạn 2002 2014.....................................................................................................................41


3.2.1. Phân tích biến động thu nhập của dân cư Việt Nam...............................41
3.2.1.1. Biến động thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo thành thị
và nông thôn..................................................................................................43
3.2.1.2. Biến động thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo vùng kinh
tế.................................................................................................................... 46
3.2.1.3. Biến động thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo 5 nhóm
thu nhập.........................................................................................................47
3.2.2. Phân tích biến động nguồn gốc thu nhập của dân cư Việt Nam..............49
3.2.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của dân cư Việt Nam....53
3.3. Phân tích thực trạng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam.......64
3.3.1. Thực trạng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam......................64
3.3.1.1. Bất bình đẳng thu nhập theo hệ số chênh lệch giữa nhóm cao nhất và
nhóm thấp nhất..............................................................................................65
3.3.1.2. Bất bình đẳng thu nhập theo hệ số Gini............................................66
3.3.1.3. Bất bình đẳng thu nhập theo hệ số tiêu chuẩn “40”..........................70
3.3.2. Phân tích mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến bất bình đẳng thu
nhập của dân cư Việt Nam................................................................................70
3.4. Đề xuất giải pháp tăng thu nhập, hạn chế bất bình đẳng thu nhập của
dân cư Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.......................................................78
KẾT LUẬN............................................................................................................81
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................83



DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
KSMSDC
KT - XH
MDGs (Millennium Development
Goals)
NLTS
NT
SDG (Sustainable Development Goal)
SXKD
TCTK
TNBQĐN
TT

Diễn giải
Khảo sát mức sống dân cư
Kinh tế - xã hội
Mục tiêu Thiên niên kỷ
Nông, Lâm nghiệp, Thủy sản
Nông thôn
Mục tiêu Phát triển bền vững
Sản xuất kinh doanh
Tổng cục Thống kê
Thu nhập bình quân đầu người
Thành thị

DANH MỤC CÁC BẢNG
Tran
g



Bảng 1.1: Số mẫu điều tra chia theo 4 thời điểm trong năm
Bảng 3.1: Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng cả nước giai đoạn 2002
- 2014
Bảng 3.2: Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo thành thị và
nông thôn giai đoạn 2002 - 2014
Bảng 3.3: Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo vùng kinh tế
giai đoạn 2008 - 2014
Bảng 3.4: Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng chia theo 5 nhóm thu
nhập giai đoạn 2002 - 2014
Bảng 3.5: Cơ cấu thu nhập bình quân đầu người 1 tháng của cả nước chia
theo nguồn thu giai đoạn 2002 - 2014
Bảng 3.6: Cơ cấu thu nhập bình quân đầu người 1 tháng của thành thị và
nông thôn chia theo nguồn thu giai đoạn 2002 – 2014
Bảng 3.7: Danh sách các biến đưa vào mô hình hồi quy phân tích ảnh
hưởng của các nhân tố đến thu nhập bình quân đầu người 1 tháng
Bảng 3.8: Hệ số của các biến trong mô hình hồi quy phân tích ảnh hưởng
của các nhân tố đến thu nhập bình quân đầu người 1 tháng
Bảng 3.9 : Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng của nhóm giàu nhất và
nhóm nghèo nhất giai đoạn 2002 - 2014
Bảng 3.10: Hệ số Gini chia theo thành thị và nông thôn giai đoạn 2002 –
2014
Bảng 3.11: Hệ số tiêu chuẩn “40” của cả nước giai đoạn 2002 - 2014
Bảng 3.12: Danh sách biến đưa vào mô hình hồi quy phân tích các nhân tố
ảnh hưởng đến Gini
Bảng 3.13: Hệ số của các biến trong mô hình hồi quy phân tích ảnh hưởng
của các nhân tố đến Gini
Bảng 3.14: Hệ số của các biến độc lập có ý nghĩa thống kê


18
43
45
47
49
50
52
61
62
66
70
71
75
76
79

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1: Đồ thị đường cong Lorenz
Hình 3.1: Khung phân tích của luận văn
Hình 3.2: Đồ thị tốc độ tăng thu nhập bình quân 1 người 1 tháng của cả
nước, thành thị và nông thôn giai đoạn 2002 – 2014
Hình 3.3: Cơ cấu thu nhập bình quân đầu người 1 tháng theo nguồn thu

Trang
13
42
46
51



của cả nước năm 2002 và năm 2014
Hình 3.4: Biến động tỷ trọng nguồn thu ở khu vực nông thôn Việt Nam
giai đoạn 2002 – 2014
Hình 3.5: Đồ thị phân bố thu nhập bình quân đầu người 1 tháng của các
hộ dân cư trong KSMSDC năm 2014
Hình 3.6: Đồ thị phân bố logarit thu nhập bình quân đầu người 1 tháng
của các hộ dân cư trong KSMSDC năm 2014
Hình 3.7: Đồ thị phản ánh sự thay đổi hệ số Gini của Việt Nam giai đoạn
1998 – 2014

53
55
56
68


TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
----------------

VŨ TRỌNG NGHĨA

NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ BẤT BÌNH ĐẲNG
THU NHẬP CỦA DÂN CƯ VIỆT NAM
TRONG GIAI ĐOẠN 2002 – 2014

Chuyên ngành: THỐNG KÊ KINH TẾ

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

Hà Nội – 2017



1

Trong chiến lược phát triển Kinh tế - xã hội nước ta đã khẳng định mục tiêu
xây dựng và phát triển là: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn
minh”. Trong hơn 30 năm đổi mới, cũng là 30 năm thực hiện mục tiêu cao cả đó với
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế ở nước ta liên tục tăng
trưởng, thu nhập, đời sống của dân cư không ngừng được cải thiện và nâng cao, xã
hội có nhiều tiến bộ. Song, đi kèm với nó là sự xuất hiện nhiều bất bình đẳng trong
xã hội, trong đó có bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Thu nhập và bất bình đẳng là
một hiện tượng KT-XH, đặc biệt là một vấn đề quan trọng được cả xã hội và chính
phủ của các quốc gia đều quan tâm. Các cơ quan thống kê quốc gia với chức năng là
“công cụ nhận thức xã hội” đã và đang thực hiện nhiệm vụ: Thu thập thông tin, tổng
hợp, phân tích, dự báo và công bố thực trạng và động thái hiện tượng KT – XH này.
Ở Việt Nam, Tổng cục Thống kê (TCTK) đã và đang tiến hành cuộc khảo sát mức
sống dân cư Việt Nam (hai năm một lần) và công bố báo cáo về “mức sống dân cư
Việt Nam”, trong đó có thu nhập và bất bình đẳng thu nhập.
Hơn thế nữa, bất bình đẳng về thu nhập ngày càng gia tăng và sẽ phân cực,
phân hoá giàu nghèo trong xã hội. Nghèo đói, bần cùng hoá là nguy cơ gây hậu quả
khôn lường cho xã hội, nó đi ngược lại mục tiêu cao cả “dân giàu”. Đối với nước ta
“dân giàu” là cả dân tộc, cả cộng đồng chứ không phải một bộ phận hoặc một tầng
lớp dân cư nào cả. Giải quyết nghèo đói và hạn chế bất bình đẳng không chỉ là mục
tiêu của tất cả quốc gia đặt ra, mà còn là mục tiêu “Thiên niên kỷ” (MDGs), “Phát
triển bền vững” (SDG) của Liên hợp quốc đã thông qua trong giai đoạn hiện nay.
Vì vậy, nghiên cứu sâu sắc và công bố kịp thời, đầy đủ, trung thực, khách
quan, chính xác thông tin thống kê về bất bình đẳng thu nhập, cũng như tìm ra
nguyên nhân, xây dựng các giải pháp thích hợp để hạn chế bất bình đẳng thu nhập
và công bằng xã hội là rất cần thiết đối với các nhà hoạch định chính sách.
Đề tài “Nghiên cứu thống kê bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam

trong giai đoạn 2002 – 2014” góp phần giải quyết vấn đề trên.
Đề tài được nghiên cứu nhằm những mục đích sau:


2

- Hệ thống hóa cơ sở khoa học về các chỉ tiêu thống kê, về thu nhập và bất
bình đẳng thu nhập của dân cư ở Việt Nam.
- Đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê, đánh giá bất bình đẳng thu nhập và các
nhân tố ảnh hưởng đến bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam;
- Đánh giá thực trạng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam phân theo
khu vực thành thị, nông thôn và cả nước giai đoạn 2002 - 2014
- Phân tích ảnh hưởng của các nhân tố đến bất bình đẳng thu nhập của dân cư
Việt Nam giai đoạn 2002 – 2014;
- Đề xuất các giải pháp để tăng thu nhập, giảm sự bất bình đẳng và đảm bảo
công bằng xã hội trong dân cư nước ta giai đoạn tiếp theo.
Đối tượng nghiên cứu là hiện tượng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt
Nam giai đoạn 2002 – 2014. Cụ thể:
- Về nội dung: Nghiên cứu bất bình đẳng thu nhập của dân cư theo khu vực
sống.
- Về không gian: nước Việt Nam
- Về thời gian: giai đoạn 2002 – 2014
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp thu thập dữ liệu (thông tin): Thu thập thông tin thứ cấp từ kết
quả của Khảo sát mức sống dân cư Việt Nam các năm từ 2002 đến 2014;
- Phương pháp tổng hợp dữ liệu: Thống kê mô tả (phân tổ, bảng và đồ thị
thống kê);
- Phương pháp phân tích thống kê: phân tích dãy số thời gian, phân tích hồi
quy tương quan và phương pháp chỉ số;
- Phần mềm sử dụng để phân tích và ước lượng mô hình là STATA.

- Về mặt lý luận: Hệ thống hóa cơ sở lý luận để nghiên cứu thống kê bất bình
đẳng thu nhập của dân cư;
- Về mặt thực tiễn: Cung cấp thông tin thống kê tin cậy cho người sử dụng
nghiên cứu thống kê về bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam; là cơ sở khoa
học thực tiễn đến các cơ quan, đơn vị chức năng đưa ra những giải pháp cải tiến quy


3

trình sản xuất thông tin thống kê về mức sống dân cư cũng như đưa ra hệ thống các
giải pháp phù hợp và hiệu quả nhằm tăng thu nhập, hạn chế bất bình đẳng trong thu
nhập của dân cư Việt Nam. Từ đó, giảm bất công, thúc đẩy công bằng và xây dựng
nền tảng chung cho sự phát triển, hướng tới một xã hội công bằng, dân chủ và văn
minh.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn bao gồm 3 chương:
- Chương 1: Tổng quan về bất bình đẳng thu nhập của dân cư
- Chương 2: Phương pháp thống kê nghiên cứu bất bình đẳng thu nhập của
dân cư
- Chương 3: Phân tích thống kê bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
giai đoạn 2002 – 2014
Trong chương 1: luận văn khái niệm được thu nhập của dân cư đó là các
khoản thu nhập (biểu hiện dưới dạng hiện vật hoặc giá trị) trong 1 thời gian nhất
định từ tiền công, đầu tư và các khoản khác, nó là tập hợp của tất cả các thu nhập
thực nhận bởi các cá nhân hoặc hộ gia đình. Từ đó đưa ra được các nguồn gốc của
thu nhập, bao gồm các nguồn: thu nhập từ tiền lương, tiền công; thu nhập từ sản
xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản (sau khi đã trừ đi chi phí sản xuất và thuế sản
xuất); thu nhập từ sản xuất phi nông, lâm nghiệp và thủy sản bao gồm: công nghiệp,
xây dựng, thương nghiệp, dịch vụ (sau khi đã trừ đi chi phí sản xuất và thuế sản
xuất); thu nhập hợp pháp khác được tính vào thu nhập.

Sau khi nêu được khái niệm về thu nhập, tác giả đã nêu lên khái niệm bất
bình đẳng thu nhập của dân cư. Bên cạnh đó, khái quát các nguyên nhân cơ bản về
bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam.
Tiếp theo đưa ra các phương pháp đo lường bất bình đẳng thu nhập được thế
giới cũng như Việt Nam sử dụng rộng rãi hiện nay, bao gồm: tiêu chuẩn 40, đường
cong Lorenz, hệ số Gini, chênh lệch thu nhập giữa người (nhóm nguời) cao nhất với
thấp nhất (đơn vị tính là lần).


4

Cuối cùng, tác giả trình bày khái quát nội dung về cuộc khảo sát mức sống
dân cư mà Tổng cục Thống kê đang triển khai. Và sau đó là tổng quan mức sống
dân cư và bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
Trong chương 2: tác giả đưa ra hệ thống chỉ tiêu thống kê do tác giả xây
dựng mục đích để nghiên cứu, giải quyết các mục tiêu trong phạm vi luận văn
của tác giả. Trong đó nêu lên được nguyên tắc xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống
kê, hai nhóm chỉ tiêu thống kê:
Thứ nhất là, nhóm các nhân tố ảnh hưởng tới bất bình đẳng thu nhập.
Thứ hai là, nhóm chỉ tiêu thống kê đánh giá bất bình đẳng thu nhập.
Tiếp theo là các phương pháp thống kê tác giả sử dụng để phân tích bất bình
đẳng thu nhập:
Thứ nhất là, phương pháp thống kê mô tả.
Thứ hai là, phương pháp hồi quy - tương quan
Trong chương 3: tác giả nêu lên đặc điểm nguồn dữ liệu hiện có và định
hướng phân tích của luận văn. Từ trên cơ sở đó, tác giả phân tích thực trạng biến
động thu nhập của dân cư Việt Nam được phân tổ theo cả nước, thành thị và nông
thôn; theo vùng kinh tế; theo 5 nhóm thu nhập, theo nguồn gốc thu nhập của dân cư.
Sau đó, sử dụng phần mềm Stata để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến biến phụ
thuộc thu nhập bình quân đầu người 1 tháng năm 2014 (số liệu của cuộc KSMSDC

năm 2014 do Tổng cục Thống kê công bố)
Tiếp theo, tác giả phân tích thực trạng bất bình đẳng thu nhập của dân cư
Việt Nam theo ba hệ thống kê chỉ tiêu thống kê đánh giá bất bình đẳng thu nhập là:
hệ số chênh lệch giữa nhóm cao nhất và nhóm thấp nhất; hệ số Gini; tiêu chuẩn 40.
Sau đó, cũng dùng phần mềm Stata để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến biến
phụ thuộc là hệ số Gini của 63 tỉnh thành trong các năm 2002, năm 2006, năm 2010
và năm 2014.


5

Dựa trên sự phân tích thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng ở trên, tác giả đưa
ra một số đề xuất giải pháp tăng thu nhập và hạn chế bất bình đẳng thu nhập của
dân cư Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.
Luận văn “Nghiên cứu thống kê bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
giai đoạn 2002 – 2014” đã thực hiện được các mục tiêu nghiên cứu đã đề ra. Luận
văn khởi đầu bằng việc chứng minh được sự cần thiết nghiên cứu đề tài trong quá
trình Việt Nam thực“hiện mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh; xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh”, thực hiện công cuộc đổi mới và có nền kinh tế thị trường đã và
đang hình thành và phát triển. Luận văn cũng đã xây dựng khái quát cơ sở lý luận
về thu nhập và bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Để nhận thức hiện tượng này sâu
sắc, luận văn trình bày tổng quát phương án Khảo sát mức sống dân cư ở Việt Nam
trong giai đoạn này. Từ đó, khẳng định có đầy đủ thông tin và độ tin cậy để nghiên
cứu. Hệ thống chỉ tiêu thống kê về mức sống được lựa chọn và tổng hợp tính toán từ
kho dữ liệu KSMSDC của Tổng cục Thống kê đang lưu trữ đã được tác giả dùng
các phương pháp thống kê để phân tích thực trạng, mức độ ảnh hưởng của các nhân
tố đến thu nhập và bất bình đẳng thu nhập của dân cư nước ta. Từ những hạn chế,
nguyên nhân rút ra luận văn đã đưa các kiến nghị và giải pháp về vấn đề tăng thu
nhập và hạn chế bất bình đẳng thu nhập trong giai đoạn tiếp theo. Luận văn rút ra
các kết luận và phát hiện chính sau đây:

Thứ nhất là, trong quá trình tổng quan về bất bình đẳng thu nhập của dân cư,
luận văn không chỉ xây dựng được cơ sở lý luận, mà còn đưa ra được hệ thống chỉ
tiêu thống kê về bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Ý nghĩa khoa học trong việc
nghiên cứu hiện tượng bất bình đẳng thu nhập dân cư.
Thứ hai là, sau khi nghiên cứu quy trình sản xuất thông tin thống kê, phương
án điều tra KSMSDC của Tổng cục Thống kê, luận văn đã khẳng định độ tin cậy
của số liệu dùng để nghiên cứu hiện tượng này.”
Thứ ba là, từ kho dữ liệu thống kê hiện có, luận văn xây dựng được một hệ
thống chỉ tiêu thống kê về bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Trong đó, có các chỉ


6

tiêu phản ánh bất bình đẳng thu nhập dân cư và các chỉ tiêu thống kê khác có liên
quan và ảnh hưởng đến bất bình đẳng thu nhập dân cư.
Thứ tư là, luận văn đã dùng các phương pháp thống kê để đưa ra được thực
trạng mức sống dân cư, thu nhập và bất bình đẳng thu nhập của dân cư giai đoạn
2002 – 2014 tương đối chân thực và đầy đủ.
Thứ năm là, luận“văn đã sử dụng phương pháp hồi quy tương quan để xây
dựng mô hình hồi quy. Sau đó, tiến hành sử dụng công cụ STATA để chạy mô hình
hồi quy này. Kết quả đã chỉ được các nhân tố đưa ra trong mô hình ảnh hưởng thuận
chiều, ngược chiều đến thu nhập và bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Đây là cơ sở
làm rõ mức độ ảnh hưởng của một số nhân tố đến thu nhập và bất bình đẳng thu
nhập.
Thứ sáu là, trong quá trình phân tích luận văn đã khẳng định được bản chất
của hiện tượng, chỉ ra nguyên nhân của hiện tượng để làm cơ sở kiến nghị và đưa ra
một hệ thống giải pháp để khắc phục.
Thứ bảy là, ngoài kết quả mới được đưa ra, luận văn vẫn còn hạn chế và đòi
hỏi cần phải tiếp tục nghiên cứu chủ đề này trong tương lai. Do hạn chế về số liệu,
cũng như giới hạn quy mô của một luận văn thạc sỹ, luận văn chỉ mới ứng dụng mô

hình hồi quy trong việc phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập năm 2014 và
bất bình đẳng thu nhập của từng năm. Cùng với đó là số các nhân tố ảnh hưởng đến
thu nhập và bất bình đẳng thu nhập đưa vào mô hình hồi quy còn ít nên kết quả
phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chúng chưa toàn diện. Tác giả dự định sẽ tiếp
tục khắc phục những hạn chế này và sẽ nghiên cứu ứng dụng mô hình hồi quy sử
dụng dữ liệu mảng (đưa thêm biến độc lập thời gian).”
Cuối cùng là, trong quá trình thực hiện mục tiêu “Dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh”, thu nhập của mọi người dân đều được cải thiện,
nâng cao, họ đều được thụ hưởng từ tăng trưởng của nền kinh tế; còn bất bình đẳng
thu nhập dân cư ở nước ta đang ở mức vừa và mức độ gia tăng chậm./.


1

MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài luận văn
Trong chiến lược phát triển Kinh tế - xã hội nước ta đã khẳng định mục tiêu
xây dựng và phát triển là: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn
minh”. Trong hơn 30 năm đổi mới, cũng là 30 năm thực hiện mục tiêu cao cả đó với
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế ở nước ta liên tục tăng
trưởng, thu nhập, đời sống của dân cư không ngừng được cải thiện và nâng cao, xã
hội có nhiều tiến bộ. Song, đi kèm với nó là sự xuất hiện nhiều bất bình đẳng trong
xã hội, trong đó có bất bình đẳng thu nhập của dân cư. Thu nhập và bất bình đẳng là
một hiện tượng KT-XH, đặc biệt là một vấn đề quan trọng được cả xã hội và chính
phủ của các quốc gia đều quan tâm. Các cơ quan thống kê quốc gia với chức năng là
“công cụ nhận thức xã hội” đã và đang thực hiện nhiệm vụ: Thu thập thông tin, tổng
hợp, phân tích, dự báo và công bố thực trạng và động thái hiện tượng KT – XH này.
Ở Việt Nam, Tổng cục Thống kê (TCTK) đã và đang tiến hành cuộc khảo sát mức
sống dân cư Việt Nam (hai năm một lần) và công bố báo cáo về “mức sống dân cư
Việt Nam”, trong đó có thu nhập và bất bình đẳng thu nhập.

Hơn thế nữa, bất bình đẳng về thu nhập ngày càng gia tăng và sẽ phân cực,
phân hoá giàu nghèo trong xã hội. Nghèo đói, bần cùng hoá là nguy cơ gây hậu quả
khôn lường cho xã hội, nó đi ngược lại mục tiêu cao cả “dân giàu”. Đối với nước ta
“dân giàu” là cả dân tộc, cả cộng đồng chứ không phải một bộ phận hoặc một tầng
lớp dân cư nào cả. Giải quyết nghèo đói và hạn chế bất bình đẳng không chỉ là mục
tiêu của tất cả quốc gia đặt ra, mà còn là mục tiêu “Thiên niên kỷ” (MDGs), “Phát
triển bền vững” (SDG) của Liên hợp quốc đã thông qua trong giai đoạn hiện nay.
Vì vậy, nghiên cứu sâu sắc và công bố kịp thời, đầy đủ, trung thực, khách
quan, chính xác thông tin thống kê về bất bình đẳng thu nhập, cũng như tìm ra
nguyên nhân, xây dựng các giải pháp thích hợp để hạn chế bất bình đẳng thu nhập
và công bằng xã hội là rất cần thiết đối với các nhà hoạch định chính sách.


2

Đề tài “Nghiên cứu thống kê bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
trong giai đoạn 2002 – 2014” góp phần giải quyết vấn đề trên.

2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu nhằm những mục đích sau:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về thu nhập và bất bình đẳng thu nhập của dân
cư ở Việt Nam.
- Đề xuất hệ thống chỉ tiêu thống kê, đánh giá bất bình đẳng thu nhập và các
nhân tố ảnh hưởng đến bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam;
- Đánh giá thực trạng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam phân theo
khu vực thành thị, nông thôn và cả nước giai đoạn 2002 - 2014
- Phân tích ảnh hưởng của các nhân tố đến bất bình đẳng thu nhập của dân cư
Việt Nam giai đoạn 2002 – 2014;
- Đề xuất các giải pháp để tăng thu nhập, giảm sự bất bình đẳng và đảm bảo
công bằng xã hội trong dân cư nước ta giai đoạn tiếp theo.


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là hiện tượng bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt
Nam giai đoạn 2002 – 2014. Cụ thể:
- Về nội dung: Nghiên cứu bất bình đẳng thu nhập của dân cư
- Về không gian: nước Việt Nam
- Về thời gian: giai đoạn 2002 - 2014

4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp thu thập dữ liệu (thông tin): tổng hợp thông tin thứ cấp từ kết
quả của Khảo sát mức sống dân cư Việt Nam các năm từ 2002 đến 2014;


3

Nguồn số liệu sử dụng:
+ Kết quả cuộc khảo sát mức sống dân cư năm 2002 đến 2014.
+ Niên giám thống kê Việt Nam hàng năm (2002-2014).
+ Nguồn khác: các công trình nghiên cứu trên Thế giới và Việt Nam về bất
bình đẳng thu nhập.
- Phương pháp tổng hợp dữ liệu: Thống kê mô tả (phân tổ, bảng và đồ thị
thống kê);
- Phương pháp phân tích thống kê: phân tích hồi quy tương quan.
- Phần mềm sử dụng để phân tích và ước lượng mô hình là STATA.

5. Những đóng góp của luận văn
- Về mặt lý luận: Hệ thống hóa cơ sở lý luận để nghiên cứu thống kê bất bình
đẳng thu nhập của dân cư;
- Về mặt thực tiễn: Cung cấp thông tin thống kê tin cậy cho người sử dụng

nghiên cứu thống kê về bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam; là cơ sở khoa
học thực tiễn đến các cơ quan, đơn vị chức năng đưa ra những giải pháp cải tiến quy
trình sản xuất thông tin thống kê về mức sống dân cư cũng như đưa ra hệ thống các
giải pháp phù hợp và hiệu quả nhằm tăng thu nhập, hạn chế bất bình đẳng trong thu
nhập của dân cư Việt Nam. Từ đó, giảm bất công, thúc đẩy công bằng và xây dựng
nền tảng chung cho sự phát triển, hướng tới một xã hội công bằng, dân chủ và văn
minh.
6. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn bao gồm 3 chương:
- Chương 1: Tổng quan về bất bình đẳng thu nhập của dân cư


4

- Chương 2: Phương pháp thống kê nghiên cứu bất bình đẳng thu nhập của
dân cư
- Chương 3: Phân tích thống kê bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
giai đoạn 2002 – 2014


5

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP CỦA
DÂN CƯ
Với sự vươn lên không ngừng mọi mặt của xã hội làm cho cuộc sống của con
người ngày càng tốt đẹp hơn thì bên cạnh đó xã hội cũng ẩn chứa vô số những “bất
cập xã hội” - những vấn đề gây ra ảnh hưởng xấu đến cuộc sống con người. “Bất

bình đẳng xã hội” là một trong những vấn đề như vậy.
Bất bình đẳng là sự không công bằng, không giống nhau về cơ hội hoặc các
lợi ích đối với những cá nhân khác nhau trong một nhóm xã hội hoặc trong nhiều
nhóm xã hội. Bất bình đẳng xã hội bao gồm: bất bình đẳng giới tính, bất bình đẳng
kinh tế, bất bình đẳng cơ hội (về y tế, giáo dục, việc làm,…), trong đó bất bình đẳng
kinh tế không chỉ ảnh hưởng rất lớn đến xã hội mà còn có thể gây trở ngại đến tăng
trưởng kinh tế.
Bất bình đẳng kinh tế (còn gọi là khoảng cách giàu nghèo, bất bình đẳng thu
nhập) là chênh lệch giữa các cá nhân, các nhóm trong xã hội hay giữa các quốc gia
trong việc phân phối các tài sản hay thu nhập.
Để nghiên cứu tổng quan về bất bình đẳng thu nhập của dân cư, chúng ta
trước hết cần hiểu rõ về thu nhập, nguồn gốc và mối quan hệ của thu nhập, các nhân
tố ảnh hưởng đến bất bình đẳng thu nhập.

1.1. Thu nhập của dân cư
1.1.1. Khái niệm về thu nhập của dân cư
Cùng với sản xuất và tiêu dùng, phân phối là một trong những phạm trù kinh
tế chung nhất của xã hội loài người.“Với tư cách như vậy, phân phối theo nghĩa
chung nhất có thể được hiểu là hoạt động chia các yếu tố sản xuất, các nguồn lực
đầu vào trong một quá trình sản xuất và chia các kết quả sản xuất, các sản phẩm đầu
ra trong quá trình tái sản xuất xã hội.”Trong đó, phân phối các yếu tố đầu vào và sản
phẩm đầu ra có mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. Phân phối thu nhập


6

là một bộ phận của phân phối, gắn liền với sự phân phối sản phẩm đầu ra được biểu
hiện dưới các hình thái thu nhập. Thực tiễn cho thấy phân phối thu nhập đóng vai
trò rất quan trọng trong mọi xã hội cũng như trong mọi hình thái kinh tế vì phân
phối thu nhập hỗ trợ cho tiêu dùng và quá trình tái sản xuất, đảm bảo cho sự tồn tại

của loài người.
Xét theo chiều dài lịch sử, mặc dù cụm từ “phân phối” lần đầu tiên được đưa
vào sử dụng trong lý thuyết kinh tế bởi Francois Quesnay và một số nhà kinh tế
trọng nông Pháp từ những năm 1750 nhưng những vấn đề lý luận về phân phối thu
nhập chỉ thực sự xuất hiện sau công trình Wealth of Nations (1776) của Adam Smith
và được hệ thống thành một lý thuyết phân phối thu nhập với David Ricardo (1817).
Từ đó đến nay, lý thuyết phân phối thu nhập đã không ngừng phát triển với sự đóng
góp, bổ sung, hoàn thiện của các học giả, các nhà kinh tế trên thế giới.
Phần sản phẩm xã hội mới“được tạo ra trong một thời gian nhất định,”và khi
chúng được chuyển đến người tiếp nhận thì hình thành nên thu nhập cho người tiếp
nhận. Thu nhập có thể được biểu hiện dưới dạng hiện vật hoặc giá trị. Người tiếp
nhận thu nhập là những tổ chức, cá nhân, hộ gia đình thông qua quá trình phân phối
mà nhận được thu nhập, ví dụ như lao động bỏ sức lao động ra làm việc để nhận
được tiền lương, chủ tư bản bỏ vốn kinh doanh nhận được lợi nhuận,… Tuy nhiên,
trong trường hợp nhà nước phúc lợi, một nhóm người có thể nhận được thu nhập do
nhà nước cấp cho dưới dạng trợ cấp, bảo hiểm y tế….
Như vậy, thu nhập của dân cư là tất cả các khoản thu nhập“(biểu hiện
dưới dạng hiện vật hoặc giá trị)”trong 1 thời gian nhất định từ tiền công, đầu tư
và các khoản khác, nó là tập hợp của tất cả các thu nhập thực nhận bởi các cá
nhân hoặc hộ gia đình.
Theo Tổng cục Thống kê, để phản ánh thu nhập của dân cư thường dùng các
chỉ tiêu thống kê: Thu nhập lần đầu, thu nhập do phân phối lại (thu nhập do chuyển
nhượng), tổng thu nhập, thu nhập khả dụng (thu nhập cuối cùng),“thu nhập bình
quân đầu người”1 tháng. Trong luận văn này, tác giả sử dụng chỉ tiêu thu nhập bình


7

quân đầu người 1 tháng (khái niệm và công thức tính được trình bày ở chương 2) để
đánh giá thực trạng và phân tích.


1.1.2. Nguồn gốc của thu nhập
Thu nhập của mỗi cá nhân trong xã hội là khác nhau về số lượng và nguồn
gốc tùy thuộc vào ngành nghề họ hoạt động. Tuy nhiên tổng hợp chung lại, nguồn
gốc của thu nhập bao gồm:
- Thu nhập từ tiền lương, tiền công
- Thu nhập từ sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản (sau khi đã trừ đi chi
phí sản xuất và thuế sản xuất);
- Thu nhập từ sản xuất phi nông, lâm nghiệp và thủy sản bao gồm: công
nghiệp, xây dựng, thương nghiệp, dịch vụ (sau khi đã trừ đi chi phí sản xuất và thuế
sản xuất)
- Thu nhập hợp pháp khác được tính vào thu nhập.
Các“khoản thu không được tính vào thu nhập gồm rút tiền gửi tiết kiệm, thu
nợ, thu bán tài sản, vay nợ, tạm ứng và các khoản chuyển nhượng vốn nhận được do
liên doanh, liên kết trong sản xuất kinh doanh.”

1.2. Bất bình đẳng thu nhập của dân cư
1.2.1. Khái niệm về bất bình đẳng thu nhập của dân cư
Trong Sổ tay về Nghèo đói và Bất bình đẳng (Handbook on Poverty and
Inequality) của World Bank năm 2009, Haughton và Khandker đã chỉ ra bất bình
đẳng thu nhập là một khái niệm đi liền với nghèo đói và có nội hàm rộng hơn khái
niệm nghèo đói. Khi nói đến nghèo đói, mối quan tâm thường tập trung vào“mức
thu nhập hoặc chi tiêu bình quân đầu người”của nhóm nằm ở cuối bên phía trái của
phân phối, trong khi đó bất bình đẳng quan tâm tới phân phối thu nhập của toàn bộ
dân số.


8

Bất bình đẳng là một khái niệm liên quan đến phân phối thu nhập – một

trong bốn khâu của quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội (sản xuất, phân phối,
trao đổi và tiêu dùng).
Có hai loại cơ bản liên quan tới phân phối thu nhập là:“phân phối theo quy
mô (hay theo cá nhân), và phân phối theo chức năng. Phân phối theo quy mô xem
xét thu nhập giữa các hộ gia đình hay các cá nhân được phân phối như thế nào. Mối
quan tâm chính trong loại này là mức thu nhập mỗi cá nhân nhận được là bao nhiêu
mà không quan tâm tới nguồn gốc của thu nhập, bất kể đó là tiền lương, tiền công.
Còn phân phối theo chức năng đề cập tới sự phân phối thu nhập theo nhân tố sản
xuất, chẳng hạn việc xem xét các tỷ trọng trong tổng thu nhập quốc dân được phân
phối cho lao động, cho tiền làm công, làm thuê, lợi tức, lợi nhuận.
Trong phân phối theo quy mô, tính công bằng về thu nhập được hiểu là các
cá nhân được hưởng thu nhập đúng với công sức mà họ bỏ ra, với ý nghĩa nhằm loại
bỏ tình trạng có cá nhân lao động vất vả mà vẫn có cuộc sống khó khăn, thiếu thốn.
Phân phối thu nhập công bằng không đồng nghĩa với chủ nghĩa bình quân về thu
nhập ở cách hiểu mọi người nhận mức thu nhập giống nhau bất kể năng lực và đóng
góp. Phân phối thu nhập công bằng và chủ nghĩa bình quân về thu nhập chỉ có thể
đồng nghĩa với nhau trong trường hợp đặc biệt khi mọi cá nhân trong xã hội là hoàn
toàn đồng nhất, tức giống nhau về mọi đặc điểm.”
Như vậy,“bất bình đẳng thu nhập là khái niệm đề cập hiện tượng thu
nhập được phân phối không đồng đều giữa các cá nhân, hoặc hộ gia đình trong
xã hội. Đây cũng là khái niệm được sử dụng trong luận văn này.”

1.2.2. Nguyên nhân bất bình đẳng thu nhập của dân cư Việt Nam
Bất“bình đẳng thu nhập (chênh lệch thu nhập) và sự gia tăng bất bình đẳng
thu nhập ở Việt Nam bắt nguồn từ các nhân tố mang tính đặc trưng của dân số (nhân
khẩu, lao động, giới tính…); sự khác biệt về địa lý; sự khác biệt các động lực về
tăng trưởng nông, lâm nghiệp, thủy sản và phi nông, lâm nghiệp, thủy sản giữa các
vùng; những thay đổi tham gia mô hình sản xuất kinh doanh nông, lâm nghiệp, thủy



9

sản và phi nông, lâm nghiệp, thủy sản; và từ công việc đòi hỏi tay nghề thấp đến
cao. Sau đây là các nguyên nhân dẫn tới gia tăng bất bình đẳng thu nhập ở Việt
Nam:
- Thứ nhất là, xuất phát từ nền kinh tế thị trường. Việt Nam đã và đang xác
lập và hoàn thiện nền kinh tế thị trường, trong đó có nhiều hình thức sở hữu về tư
liệu sản xuất, phát triển kinh tế nhiều thành phần và sản xuất hàng hóa thì sự phân
hóa giàu nghèo (ít nhất là giữa lao động làm thuê, người chủ sản xuất, lao động
trong các doanh nghiệp nước ngoài và Việt Nam…) là một hiện tượng khách quan
tất yếu. Nguyên nhân trực tiếp của nó là do chênh lệch thu nhập của những người
lao động khác nhau.
- Thứ hai là, bắt nguồn từ quy luật phát triển không đều giữa các vùng do
điều kiện địa lý, phương thức sản xuất, văn hóa, phong tục tập quán, lối sống khác
nhau đã ảnh hưởng đến kết quả lao động khác nhau và thu nhập nhận được của
người lao động cũng khác nhau.
- Thứ ba là, mô hình tăng trưởng và cơ chế phân bổ nguồn lực là yếu tố ảnh
hưởng trực tiếp và lâu dài đến việc tạo lập công bằng xã hội.
- Thứ tư là, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa nhanh chóng.
- Thứ năm là, điều kiện tự nhiên là một trong những nhân tố quan trọng tạo
ra sự khác biệt phát triển kinh tế, cũng như bất bình đẳng thu nhập giữa các vùng,
giữa các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.
- Thứ sáu là, phân bố dân cư khác nhau. Những vùng có mật độ dân cư thưa
thớt, quy mô dân số nhỏ có trình độ phát triển kinh tế thấp hơn so với những vùng
có mật độ dân cư cao về quy mô dân số đông.
- Thứ bảy là, trình độ người lao động gồm trình độ học vấn và trình độ thực
hành nghề. Trình độ người lao động là một chỉ tiêu quan trọng phản ánh chất lượng
nguồn nhân lực. Lao động có chất lượng cao hơn thì có khả năng và có thu nhập cao