BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

TÌM HIỂU THÀNH PHẦN LOÀI THỰC VẬT THÂN
GỖ THUỘC HỌ ĐẬU (FABACEAE) Ở VƯỜN QUỐC
GIA YOK ĐÔN TỈNH ĐĂKLĂK

Họ và tên sinh viên: PHAN NGUYỄN HUY HOÀNG
Ngành: LÂM NGHIỆP
Niên khóa: 2005 - 2009

Tp. HCM 07/2009


TÌM HIỂU THÀNH PHẦN LOÀI THỰC VẬT THÂN GỖ THUỘC
HỌ ĐẬU (FABACEAE) Ở VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN TỈNH
ĐĂKLĂK

PHAN NGUYỄN HUY HOÀNG

Khóa luận được đệ trình để đáp ứng yêu cầu
cấp bằng kỹ sư ngành Lâm nghiệp

Giáo viên hướng dẫn:
ThS. Phan Minh Xuân

Tháng 07 năm 2009

TRANG NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN:
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................


TRANG NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 1:
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................


TRANG NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 2:
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài “Tìm hiểu thành phần loài thực vật thân gỗ thuộc họ
Đậu tại Vườn quốc gia Yok Đôn tỉnh ĐăkLăk”, tôi đã nhận được rất nhiều sự
giúp đỡ nhiệt tình của cơ quan, quý thầy cô, gia đình và bạn bè. Tôi xin gửi lời
cám ơn chân thành đến:
- Quý thầy, cô trường Đại học Nông Lâm - TP. HCM và quý thầy, cô khoa
Lâm nghiệp đã truyền đạt cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong
suốt quá trình học tập tại trường Đại học Nông Lâm - TP. Hồ Chí Minh để tôi
được như ngày hôm nay.
- Đặc biệt tôi xin chân thành cám ơn Thầy ThS. Phan Minh Xuân đã trực
tiếp giảng dạy và hướng dẫn tận tình để tôi hoàn thành đề tài này.
- Ban giám đốc Vườn quốc gia Yok Đôn - huyện Buôn Đôn - tỉnh Đăklăk,
hạt Kiểm lâm của Vườn quốc gia Yok Đôn đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi
trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
- Cho tôi gửi lời cám ơn sâu sắc tới ông Trương Văn Trưởng nguyên phó
giám đốc Vườn quốc gia Yok Đôn, cùng gia đình ông đã tạo điều kiện giúp đỡ
tôi trong thời gian thực tập tại Vườn quốc gia Yok Đôn.
- Cám ơn gia đình và bạn bè đã khuyến khích, động viên và hỗ trợ tôi để
tôi hoàn thành khóa học.
Do hạn chế về mặt thời gian và điều kiện nghiên cứu cũng như năng lực
bản thân nên bản khóa luận không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận

được những ý kiến đóng góp chân thành của quý thầy cô cùng các bạn.
Xin chân thành cám ơn!
TPHCM, ngày 10 tháng 07 năm 2009
Sinh viên
Phan Nguyễn Huy Hoàng

i


MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn ................................................................................................... i
Mục lục ........................................................................................................ ii
Danh sách các bảng ...................................................................................... iv
Danh sách các hình....................................................................................... v
Chương 1: ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................... 1
Chương 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ................................................ 3
2.1. Tình hình chung ............................................................................ 3
2.2. Tổng quan về Vườn quốc gia Yok Đôn ......................................... 3
2.2.1. Hệ thực vật............................................................................. 4
2.2.2. Hệ động vật............................................................................ 5
2.2.3. Tiềm năng du lịch .................................................................. 5
2.3. Những nghiên cứu về Vườn quốc gia Yok Đôn ............................. 6
Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU . 9
3.1. Đặc điểm tự nhiên ......................................................................... 9
3.1.1. Vị trí địa lý............................................................................. 9
3.1.2. Địa hình ................................................................................. 10
3.1.3. Khí hậu - thủy văn.................................................................. 11
3.1.4. Hiện trạng rừng ...................................................................... 12
3.2. Tình hình kinh tế xã hội ................................................................ 14

3.2.1. Dân số, phân bố dân cư và lao động ....................................... 14
3.2.2. Tình hình y tế và giáo dục ...................................................... 17
3.2.3. Cơ sở hạ tầng ......................................................................... 19
3.2.4. Các nguồn thu nhập chủ yếu trong vùng đệm ......................... 19
3.3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................... 24
Chương 4: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................ 26
4.1. Nội dung ....................................................................................... 26

ii


4.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................... 26
4.2.1. Ngoại nghiệp.......................................................................... 26
4.2.2. Nội nghiệp ............................................................................. 26
Chương 5: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................... 28
5.1. Danh lục các loài cây họ Đậu tại Vườn quốc gia Yok Đôn ............ 28
5.2. Mô tả đặc điểm những loài cây họ Đậu đã tìm thấy ....................... 29
1. Cẩm lai ........................................................................................ 29
2. Cẩm lai đen.................................................................................. 30
3. Trắc mật....................................................................................... 32
4. Giáng hương quả to...................................................................... 33
5. Thàn mát rủ.................................................................................. 34
6. Giềng giềng ................................................................................. 36
7. Bồ kết .......................................................................................... 37
8. Muồng đen................................................................................... 39
9. Gõ mật ......................................................................................... 40
10. Gõ đỏ......................................................................................... 41
11. Móng bò gỗ................................................................................ 43
12. Móng bò dây.............................................................................. 44
13. Sống rận..................................................................................... 45

14. Muồng xanh............................................................................... 46
15. Sống rắn..................................................................................... 48
16. Căm xe....................................................................................... 49
5.3. Bảng tra những loài cây họ Đậu tại khu vực nghiên cứu ................ 50
Chương 6: KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ ..................................................... 52
6.1. Kết luận......................................................................................... 52
6.2. Kiến nghị ...................................................................................... 53
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 54

iii


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1: Cấu trúc tổ thành hệ thực vật theo Nguyễn Nghĩa Thìn và
Ngô Tiến Dũng (2003) ................................................................. 8
Bảng 3.1: So sánh diện tích của các khu bảo tồn trong khu vực ................... 10
Bảng 3.2: Thống kê tài nguyên rừng của Vườn quốc gia Yok Đôn............... 12
Bảng 3.3: Tình hình dân số trong 7 xã vùng đệm của Vườn quốc gia
Yok Đôn....................................................................................... 14
Bảng 3.4: Bảng thống kê tình hình dân tộc trong 7 xã vùng đệm.................. 16
Bảng 3.5: Thống kê dân số và lao động trong 7 xã vùng đệm....................... 16
Bảng 3.6: Bảng thống kê tình hình y tế ........................................................ 17
Bảng 3.7: Thống kê tình hình y tế, giáo dục ................................................ 18
Bảng 3.8: Diện tích (ha) lúa và các loại cây trồng trong 7 xã vùng đệm ....... 20
Bảng 3.9: Thống kê tình hình chăn nuôi trong 7 xã vùng đệm...................... 21
Bảng 3.10: Thống kê các nguồn thu nhập của xã năm 2001
(đơn vị tính: 1000 VNĐ) ............................................................. 23
Bảng 5.1: Danh lục những loài cây họ Đậu tại khu vực nghiên cứu.............. 28


iv


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 3.1: Bản đồ Qui hoạch Vườn quốc gia Yok Đôn ................................. 13
Hình 5.1: Cây Cẩm lai tại Vườn quốc gia Yok Đôn ..................................... 30
Hình 5.2: Cây Cẩm lai đen tại Vườn quốc gia Yok Đôn............................... 31
Hình 5.3: Cây Trắc mật tại Vườn quốc gia Yok Đôn ................................... 32
Hình 5.4: Cây Giáng hương quả to tại Vườn quốc gia Yok Đôn .................. 34
Hình 5.5: Cây Thàn mát rủ tại Vườn quốc gia Yok Đôn .............................. 35
Hình 5.6: Cây Giềng giềng tại Vườn quốc gia Yok Đôn .............................. 36
Hình 5.7: Cây Bồ kết tại Vườn quốc gia Yok Đôn ....................................... 38
Hình 5.8: Cây Muồng đen tại Vườn quốc gia Yok Đôn ............................... 39
Hình 5.9: Cây Gõ mật tại Vườn quốc gia Yok Đôn...................................... 40
Hình 5.10: Cây Gõ đỏ tại Vườn quốc gia Yok Đôn...................................... 42
Hình 5.11: Cây Móng bò gỗ tại Vườn quốc gia Yok Đôn ............................ 43
Hình 5.12: Cây Móng bò dây tại Vườn quốc gia Yok Đôn........................... 44
Hình 5.13: Cây Sống rận tại Vườn quốc gia Yok Đôn ................................. 46
Hình 5.14: Cây Muồng xanh tại Vườn quốc gia Yok Đôn............................ 47
Hình 5.15: Cây Sống rắn tại Vườn quốc gia Yok Đôn ................................ 48
Hình 5.16: Cây Căm xe tại Vườn quốc gia Yok Đôn ................................... 49

v


Chương 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Rừng là tài sản quý báu mà thiên nhiên ban tặng cho con người, góp phần
quan trọng vào công cuộc phát triển nền kinh tế của quốc gia. Rừng có tác dụng

nhiều mặt về kinh tế, văn hóa, phòng hộ, quốc phòng, điều hòa khí hậu và bảo vệ
môi trường sống của chúng ta. Rừng còn có tác dụng bảo tồn nguồn gen, bảo tồn
đa dạng sinh học và cung cấp nhiều lâm đặc sản quý giá.
Trong những thập niên gần đây diện tích rừng Việt Nam ngày càng bị thu
hẹp do sức ép của sự gia tăng dân số, do cháy rừng, khai thác rừng bừa bãi, bị
xâm lấn bởi đất nông nghiệp, khai thác gỗ củi quá mức,... Theo thống kê của
Viện điều tra quy hoạch rừng trong vòng 50 năm qua (1943-1993). Chúng ta đã
mất gần 6 triệu ha rừng, độ che phủ giảm từ 43% (1993) xuống 20,2% (1995).
Việc diện tích rừng bị thu hẹp làm giảm trữ lượng rừng, gây ra hạn hán, lũ lụt,
biến đổi khí hậu,… Nhiều loại thực vật quý đang bị chặt phá quá mức, có nguy
cơ biến mất.
Việt Nam nói chung và Tây Nguyên nói riêng nằm trong vùng thuộc khu
hệ rừng mưa nhiệt đới, khu vực Tây Nguyên gồm 4 tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắc
Lắc, Lâm Đồng có tổng diện tích đất tự nhiên gần 4,465 triệu ha, với trên 2,373
triệu ha rừng, hiện đạt độ che phủ rừng 53,2%. Đây là khu vực còn nhiều rừng tự
nhiên nhất so với các vùng trong cả nước với khoảng 2,339 triệu ha, rừng Tây
Nguyên nổi tiếng về tài nguyên gỗ, nhất là đặc sản có giá trị và đang là địa bàn
diễn ra các hoạt động Lâm nghiệp sôi động nhất.
Nằm trên địa bàn huyện Buôn Đôn và huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk, cách
thành phố Buôn Ma Thuột 40 km về phía Tây Bắc, Vườn quốc gia Yok Đôn
được phê duyệt theo quyết định số 352/CT ngày 29 tháng 10 năm 1991 của Chủ
tịch Hội đồng Bộ trưởng Việt Nam với mục đích bảo vệ 58.200 ha hệ sinh thái
rừng khộp đất thấp. Ngày 24 tháng 6 năm 1992 Bộ Lâm nghiệp ra quyết định
301/TCLĐ thành lập Vườn quốc gia Yok Đôn trực thuộc Bộ Lâm nghiệp. Vườn

1


quốc gia Yok Đôn được mở rộng theo quyết định số 39/2002/QĐ-TTg ngày 18
tháng 3 năm 2002 của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam. Vườn có diện tích

115.545 ha, trong đó phân khu bảo vệ nghiêm ngặt là 80.947 ha, phân khu phục
hồi sinh thái là 30.426 ha và phân khu dịch vụ hành chính là 4.172 ha. Vùng
đệm: có diện tích 133.890 ha, bao gồm các xã bao quanh Vườn quốc gia. Vườn
nằm trên một vùng tương đối bằng phẳng, với hai ngọn núi nhỏ ở phía Nam của
sông Sêrêpôk. Rừng chủ yếu là rừng tự nhiên, phần lớn là rừng khộp. Yok Đôn
cũng là Vườn quốc gia duy nhất ở Việt Nam bảo tồn loại rừng đặc biệt này. Với
diện tích rừng lớn như vậy, ở đây có rất nhiều loài động thực vật quý hiếm trong
đó phải kể đến những cây gỗ thuộc họ Đậu có giá trị cao, là những lâm sản đang
bị lâm tặc khai thác ráo riết như: Giáng hương quả to (Pterocarpus macrocarpus
Kurz), Cẩm lai (Dalbergia oliveri Gamble ex Prain), Trắc mật (Dalbergia
cochinchiensis Pierre in Lan), Căm xe (Xylia xylocarpa Roxb.),… làm cho số
lượng giảm đáng kể. Trong tình hình đó việc bảo vệ rừng bảo vệ nguồn gen là
một trách nhiệm lớn lao của toàn xã hội, đặc biệt là ngành Lâm nghiệp.
Mặc dù cấp thiết như vậy nhưng những công trình nghiên cứu về cây họ
Đậu rất ít được quan tâm, để góp phần tìm hiểu về cây họ Đậu, được sự đồng ý
và phân công của khoa Lâm nghiệp Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh
và sự hướng dẫn của thầy ThS. Phan Minh Xuân Bộ môn Lâm Sinh, tôi tiến hành
thực hiện đề tài “Tìm hiểu thành phần loài thực vật thân gỗ thuộc họ Đậu
(Fabaceae) tại Vườn quốc gia Yok Đôn tỉnh Đăklăk”
Từ kết quả thu được của khóa luận sẽ đóng góp một phần nhỏ làm cơ sở
cho những nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực này.
Mục tiêu của đề tài là:
- Điều tra tìm hiểu thành phần của các cây thân gỗ thuộc họ Đậu xuất hiện
tại Vườn quốc gia Yok Đôn, thu thập các bộ phận của cây tiến hành ghi hình, đo
đếm kích thước và lấy mẫu làm tiêu bản.
- Lập bảng tra các chi và các loài trong họ đã tìm hiểu tại khu vực nghiên
cứu.

2



Chương 2
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1. Tình hình chung
Theo bộ thực vật chí Đông Dương thì Việt Nam có trên 7.000 loài thực
vật có mạch thuộc 1.850 chi, 290 họ. Trong đó có 64 chi đặc hữu, 2.084 loài đặc
hữu, 50 loài có giá trị dược liệu đang có nguy cơ bị tuyệt chủng. Nhiều loài cây
gỗ quý đang bị săn lùng chặt hạ như: Cẩm lai, Trắc mật, Pơ mu, Bách xanh, Thủy
tùng, Thông năm lá khiến nguy cơ bị tuyệt chủng là điều sớm muộn sẽ xảy ra.
Việt Nam là một trong những nước nhiệt đới có tính đa dạng sinh học cao,
do đó thành phần loài thực vật rất phong phú và đa dạng. Theo thống kê có
10.580 loài cây thuộc 2.342 chi, 318 họ (Nguyễn Nghĩa Thìn,1996).
Từ khi thành lập Viện nghiên cứu Lâm nghiệp (1961), một số công trình
cơ bản về rừng đã được đặc biệt quan tâm, các kết quả nghiên cứu có ý nghĩa
thực tế như: thảm thực vật rừng Việt Nam trên quan điểm hệ sinh thái phát sinh
quần thể đã được công bố của Thái Văn Trừng về “Phân loại thảm thực vật rừng
Việt Nam” (1963,1970,1978); “Bước đầu nhiên cứu rừng miền Bắc Việt Nam”
(1965,1974) của Trần Ngũ Phương; “Cấu trúc rừng hỗn loài Việt Nam” (1974)
của Nguyễn Văn Trương; “Từ điển thực vật thông dụng” tập I, II (2004); “Từ
điển cây thuốc Việt Nam” của Võ Văn Chi,…
Theo Nguyễn Thượng Hiền (“Thực vật và đặc sản rừng” 2005) họ Đậu có
3 họ phụ, 29 chi, 54 loài đa số là những cây gỗ lớn. Được mô tả rất kỹ về đặc
điểm hình thái các loài cây trong các chi thuộc họ Đậu cũng như phân bố và giá
trị sử dụng của chúng.
2.2. Tổng quan về Vườn quốc gia Yok Đôn
Vườn quốc gia Yok Đôn nằm ở các xã Ea Bung và Chư M’Lanh - Huyện
Ea Sup, xã Krông Na - huyện Buôn Đôn và xã Ea Pô - huyện Cư Jút ở phía Tây

3



tỉnh Đăk Lăk. Yok Đôn nằm trên vùng cao nguyên thấp kéo dài từ Cam Pu Chia
sang phía Bắc tỉnh Đăk Lăk và phía Nam tỉnh Gia Lai của Việt Nam. Hầu hết địa
hình khu vực bằng phẳng, độ cao khoảng 200 m. Tuy nhiên, cũng có hai dãy đồi
thấp trong Vườn quốc gia, điểm cao nhất là núi Yok Đôn cao 482 m ở phía Đông
Nam của Vườn quốc gia. Yok Đôn tách đôi bởi sông Sêrêpôk, là một nhánh
chính của sông Mê Kông. Sông Sêrêpôk là con sông đặc biệt ở Việt Nam có
hưóng chảy từ Đông sang Tây, có nguồn nước thường xuyên duy nhất ở Vườn
quốc gia trong mùa khô, thậm chí hai suối lớn nhất ở Vườn là Đăk Ken và Đăk
Na cũng bị khô đi hình thành hàng loạt vũng nước đứt đoạn. Trong Vườn quốc
gia có rất nhiều các hồ nước, một số trong chúng có thể có nước quanh năm.
2.2.1. Hệ thực vật
Thảm thực vật ở Vườn quốc gia Yok Đôn ưu thế bởi dạng thảm rừng rụng
lá và rừng bán thường xanh (hỗn giao cây rụng lá). Khu vực cũng có rất ít những
khoảnh rừng thường xanh nhỏ chủ yếu tập trung ở các đồi thấp gần các vực
nước. Rừng rụng lá ưu thế bởi các loài trong họ Dầu (Dipterocarpaceae), bao
gồm các loài (Dipterocarpus tuberculatus, D. obtusifolius và Shorea obtusa).
Tuy nhiên cũng có đại diện của các họ như Xoài (Anacardiaceae), Bàng
(Combretaceae), Đậu (Fabaceae) và Sim (Myrtaceae). Đặc trưng của kiểu rừng
này là tán thưa, cây có vỏ dày, khó bắt lửa.
Khác với rừng rụng lá, rừng nửa rụng lá khép tán, tán dày và rừng có năm
tầng. Kiểu rừng này có các loài đặc trưng như Lagerstroemia calyculata, Shorea
cochinchinensis và Anisoptera scaphula. Rừng thường xanh có diện tích nhỏ và
phân bố hẹp trên các dông đồi cao ở phía Tây Nam của Vườn quốc gia. Kiểu
rừng này ưu thế bởi các loài của họ Đậu (Fabaceae), Thầu dầu (Euphorbiaceae),
Bồ hòn (Sapindaceae), Thị (Ebenaceae) và Xoan (Meliaceae).
Do đặc trưng của rừng rụng lá có thành phần thực vật đơn giản, tính đa
dạng thấp hơn rừng thường xanh nên tính đa dạng của khu hệ thực vật Yok Đôn
thấp hơn các Vườn quốc gia khác ở Việt Nam. Cho đến nay, đã ghi nhận 474 loài
thực vật bậc cao có mạch, trong đó có 28 loài có trong Sách Đỏ Việt Nam (Anon.


4


1998). Yok Đôn được xem như một trong bảy trung tâm đa dạng thực vật có tầm
quan trọng quốc tế ở Việt Nam.
2.2.2. Hệ động vật
Vườn quốc gia Yok Đôn nổi tiếng là khu vực rất quan trọng đối với công
tác bảo tồn các loài thú lớn. Duckworth và Hedges (1998) đã xác nhận nhiều loài
thú lớn hiện có ở vườn bao gồm Voi Châu á (Elephas maximu), Bò tót (Bos
gauru), Bò rừng (B. javanicu) và Hổ (Panthera tigri). Tuy nhiên, báo cáo này
cũng cho rằng số lượng quần thể của bốn loài trên ở Vườn quốc gia đã suy giảm
nghiêm trọng. Ngoài ra, các chứng cứ từ các phần cơ thể động vật và các báo cáo
sơ bộ cho thấy loài sắp nguy cấp trên toàn cầu là Nai Cà-toong (Cervus eldii) có
thể vẫn tồn tại ở đây với số lượng rất ít (Lê Trọng Trai và Eames 2003). Hơn
nữa, trong Vườn quốc gia còn có ghi nhận hai loài linh trưởng bị đe dọa trên toàn
cầu là Voọc vá chân đen (Pygathrix nigripe) và Vượn đen má trắng (Hylobates
gabriellae).
Tuy có nhiều tài liệu đã liệt kê loài bị đe dọa ở mức tối nguy cấp trên toàn
cầu là Bò xám (Bos sauveli) có ở Vườn quốc gia Yok Đôn (ví dụ: MacKinnon et
al. 1989, Davis et al. 1995). Tuy nhiên, trong cả báo cáo Lê Xuân Cảnh et al.
(1997) và các điều tra gần đây của dự án “Thiết lập khu bảo vệ để bảo tồn tài
nguyên thiên nhiên trên cơ sở sinh thái cảnh quan” (PARC) đều không tìm thấy
bằng chứng nào về sự hiện diện của loài này ở đây.
Có rất nhiều loài chim bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu được ghi nhận
ở Vườn quốc gia Yok Đôn, đặc biệt đáng chú ý là các loài chim nước vừa và lớn
như Ngan cánh trắng (Cairina scutulata), Chân bơi (Heliopais personata) và Già
đẫy nhỏ (Leptoptilos javanicu)
2.2.3. Tiềm năng du lịch
Thời gian qua, Ban quản lý Vườn quốc gia đã tích cực phối hợp với ngành

du lịch Đắk Lắc tham gia phát triển các loại hình du lịch sinh thái, nghiên cứu,
tham quan thám hiểm rừng nguyên sinh. Ngoài ra, Vườn quốc gia Yok Đôn còn
lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc Tây Nguyên như: Êđê,

5


M’Nông, Lào,… huyện Buôn Đôn hiện vẫn bảo tồn được khá nhiều kiến trúc nhà
sàn truyền thống với những hình chạm khắc đẹp và công phu, thể hiện bàn tay
khéo léo và óc sáng tạo tài tình của cư dân nơi đây. Buôn Đôn còn là vùng đất
nổi tiếng với nghề săn bắt và thuần dưỡng voi. Khách đến đây sẽ được tận mắt
xem các dụng cụ dùng để săn bắt voi và có thể cưỡi voi đi dạo giữa những cánh
rừng đại ngàn hoặc cùng voi vượt qua dòng sông Sêrêpôk chảy từ Đông sang Tây
trong khi hầu hết các con sông thường chảy từ Tây sang Đông rồi đổ ra biển. Bắt
nguồn từ vùng núi Nam Đà (huyện Krông Nô) sông Sêrêpôk cuồn cuộn chảy qua
huyện Cư Jút về huyện Buôn Đôn, sông Sêrêpôk lững lờ trôi quanh khu vực
Vườn quốc gia Yok Đôn tạo thành vành đai tự nhiên bảo vệ khu rừng. Những
thân cây si cạnh bờ sông mọc ra vô vàn cành, rễ tua tủa đan chéo vào nhau tạo
nên những “khu nhà sàn” độc đáo bằng rễ cành cho du khách trèo lên thưởng
ngoạn cảnh sông nước, núi rừng. Khi màn đêm buông xuống, du khách được
tham gia đêm lửa trại với những giai điệu sôi nổi của các nhạc cụ đầy chất sáng
tạo của vùng đất Tây Nguyên như cồng, chiêng, đàn Chinh K’ram, sáo vỗ, Đinh
Puốc, T’rưng,…Bên cạnh chuyến cưỡi voi thăm Yok Đôn, Du lịch Đắk Lắk còn
tổ chức các chuyến du lịch dã ngoại, đi bộ, cắm trại trong rừng hoặc thuê nhà
nghỉ trong căn chòi nhỏ ven bờ sông để du khách hưởng thú ngắm phong cảnh
rừng núi, sông nước khi hoàng hôn xuống.
2.3. Những nghiên cứu về Vườn quốc gia Yok Đôn
Đã có nhiều nghiên cứu tại Vườn quốc gia Yok Đôn về đa dạng sinh học
của các tác giả như: Đặng Huy Huỳnh (1990), Hà Đình Đức (1990) nhằm điều
tra đánh giá tổng quan về tài nguyên động thực vật của Vườn. Ngoài ra còn có

một số nghiên cứu về tình hình sử dụng tài nguyên trong khu vực: Huỳnh Thu Ba
(1999), Hồ Văn Cử (2000) đã bước đầu xác định được những áp lực lớn ở trong
vùng ảnh hưởng trực tiếp đến việc sử dụng và quản lý tài nguyên khu vực.
Năm 1997, DANIDA đã tiến hành nghiên cứu những nguyên nhân sâu xa
về kinh tế - xã hội của sự suy thoái đa dạng sinh học tại hai vùng sinh thái của
Việt Nam gồm Yok Đôn và Na Hang - Ba Bể do Phạm Bình Quyền chủ trì.
Nghiên cứu này đã xác định được 4 nguyên nhân làm mất đa dạng sinh học là:

6


thiên nhiên (thiên tai, khí hậu); kinh tế xã hội; quốc tế (thị trường, chiến tranh) và
nguyên nhân phong tục tập quán. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu này dừng lại ở
việc khái quát tình hình suy giảm đa dạng sinh học trên cả nước để xây dựng một
mô hình giả thuyết về các nguyên nhân làm suy thoái đa dạng sinh học.
Trong các công trình nghiên cứu của Thái Văn Trừng thể hiện trong
“Những hệ sinh thái rừng nhiệt đới ở việt Nam” (2000), Yok Đôn nói riêng (khi
tác giả nghiên cứu thì Vườn quốc gia Yok Đôn còn chưa được thành lập, lúc đó
còn là những vùng rừng ở Easúp tên là Tiêu Tẹo - Easúp) và Tây Nguyên nói
chung là một trong các điểm nghiên cứu của tác giả, ở đây tác giả đã khái quát và
mô tả các kiểu và phân kiểu rừng và đặc biệt nhấn mạnh đến kiểu rừng thưa rụng
lá cây họ Dầu (Dipterocarpaceae).
Năm 2003 có các công trình nghiên cứu về thảm thực vật: công trình của
Trần Ngọc Ninh: “Đa dạng hệ sinh thái Vườn quốc gia Yok Đôn” đã khái quát
thảm thực vật rừng Yok Đôn với 6 hệ sinh thái:
+ Rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới
+ Rừng kín rụng lá hơi ẩm nhiệt đới
+ Rừng kín nửa rụng lá ẩm nhiệt đới
+ Rừng tre nứa và hỗn giao tre nứa - cây gỗ
+ Trảng bụi và đồng cỏ

+ Rừng trồng, ruộng và khu dân cư
Công trình của Nguyễn Nghĩa Thìn và Ngô Tiến Dũng: “Tính đa dạng hệ
thực vật rừng Vườn quốc gia Yok Đôn” đã giới thiệu 3 kiểu thảm thực vật:
+ Kiểu rừng thường xanh
+ Kiểu rừng thưa nửa rụng lá
+ Kiểu rừng thưa cây lá rộng rụng lá
Công trình nghiên cứu của Nguyễn Kim Đào về “Hệ sinh thái rừng Khộp,
tiềm năng và triển vọng” đã khái quát 4 kiểu rừng (ngoài các kiểu trên, tác giả đã
bổ sung Rừng tre nứa) cùng với các ưu hợp cây gỗ và các loại trảng xen kẻ trong
các khoảng rừng, đồng thời cho thấy được tài nguyên dồi dào của rừng Yok Đôn.

7


Công trình của Nguyễn Nghĩa Thìn và Ngô Tiến Dũng (2003): “Tính đa
dạng hệ thực vật Vườn quốc gia Yok Đôn” đã công bố hệ thực vật Yok Đôn gồm
566 loài, 290 chi, 108 họ của 3 ngành thực vật bậc cao có mạch.
Bảng 2.1: Cấu trúc tổ thành hệ thực vật theo Nguyễn Nghĩa Thìn và Ngô
Tiến Dũng (2003)
Ngành

Số họ

Số chi

Số loài

Polypodiophyta

6


6

6

Pinophyta

1

1

1

101

283

559

108

290

566

Magnoliophyta
Tổng

Công trình điều tra “Thực vật Vườn quốc gia Yok Đôn” của Phân viện
điều tra quy hoạch rừng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên (2000) đã thống kê và

giới thiệu 571 loài thực vật bậc cao có mạch của 345 chi, 106 họ. Trong tập này,
tất cả các loài đều được mô tả các đặc điểm nhận dạng, sinh thái và có ảnh chụp
làm tư liệu quan trọng cho công tác điều tra, giám sát sơ bộ tại hiện trường.

8


Chương 3
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN
VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm tự nhiên
3.1.1. Vị trí địa lý
Vườn quốc gia Yok Đôn cách thành phố Hồ Chí Minh 500 km về phía
Bắc và cách thành phố Buôn Ma Thuột (trung tâm tỉnh Đăk Lăk) 40 km về phía
Tây, thuộc vùng địa lý sinh học Nam Trung bộ và Tây nguyên (Đặng Huy
Huỳnh, 1998). Theo Mac Kinnon (1997), khu vực nghiên cứu thuộc tiểu vùng
10a - Nam Tây Nguyên, và theo Wikramanayake et al. (1997) khu vực nghiên
cứu thuộc vùng sinh thái rừng khô Tây Nguyên.
- Có toạ độ: 12o45’ - 13o10’ độ vĩ Bắc.
107o29’30” - 107o48’30” độ kinh Đông
- Ranh giới:
+ Phía Bắc: theo đường ô tô từ ngã ba Cư M’Lan (tỉnh lộ 1A) qua
đồn biên phòng số 2 đến biên giới Việt Nam - Cam Pu Chia.
+ Phía Nam: giáp Huyện Cư Jut và đoạn đường 6B từ Vườn quốc
gia giao với đường T15 chạy thẳng phía Tây đến biên giới Việt
Nam - Cam Pu Chia.
+ Phía Đông: dọc theo tỉnh lộ 1A từ ngã 3 Cư M’Lan đến Bản Đôn
và sau đó ngược sông Sê rê pôk đến ranh giới huyện Cư Jut.
+ Phía Tây: là biên giới Việt Nam - Cam Pu Chia dài 102 km.
So với các Khu bảo tồn thiên nhiên và Vườn quốc gia trong khu vực, Yok

Đôn có diện tích lớn nhất:

9


Bảng 3.1: So sánh diện tích của các khu bảo tồn trong khu vực
Tên khu vực

Diện tích (ha)

Yok Đôn ( Đăk Lăk )

115.545

Chư Môn Ray ( Kon Tum )

48.658

Kon Ka Kinh ( Gia Lai )

41.780

Chư Yang Sin ( Đăk Lăk )

54.277

Nam Ca ( Đăk Lăk )

21.912


Chư Hoa ( Đăk Lăk )

17.360

Bi Đúp - Núi Bà ( Lâm Đồng )

74.000

Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ hệ sinh thái rừng Khộp
điển hình ở Việt Nam và thế giới nhằm đảm bảo tính đại diện của hệ sinh thái và
tính ổn định cho sự phân bố của các loài động thực vật quí hiếm. Vị trí địa lý của
Vườn cũng rất độc đáo: ranh giới phía Tây chính là biên giới quốc tế với Cam Pu
Chia, tiếp giáp với 2 khu bảo tồn thiên nhiên: Ratanakiri và Phnom Nam Lyr góp
phần tạo nên hành lang an toàn cho sự di chuyển của động vật hoang dã.
3.1.2. Địa hình
- Toàn bộ Vườn quốc gia nằm trên địa hình tương đối bằng phẳng, độ cao
trung bình 200 m so với mặt nước biển, chia thành các dạng chính như sau:
+ Địa hình đồi và núi thấp: Phân bố rải rác trên diện tích Vườn quốc gia
Yok Đôn. Dọc theo bờ phải sông Sêrêpôk là dãy Cư M’lanh chạy suốt từ biên
giới Việt Nam - Cam Pu Chia tới gần trung tâm huyện Buôn Đôn với đỉnh cao
nhất là Cư M’Lanh (502 m) và các đỉnh 498 m, 382 m,... cuối cùng là đỉnh Chư
Minh (384 m). Bờ trái sông Sêrêpôk có ngọn núi thấp là Yok Đa (466 m). Gần
ranh giới phía Nam của Vườn là dãy núi thấp Yok Đôn (482 m) được đặc trưng
bằng kiểu rừng lá rộng thường xanh nên đã được chọn làm tên gọi cho Vườn.
+ Địa hình tích tụ: Phân bố dọc sông Sêrêpôk và các suối lớn trong vùng
Điều kiện địa hình tương đối bằng phẳng thuận lợi cho sự tồn tại của các
loài thú lớn như Voi, Trâu rừng, Bò rừng,...

10



- Trong khu vực Vườn quốc gia Yok Đôn có các nhóm đất chính sau:
+ Nhóm đất Feralit đỏ vàng trên đá phiến (Fs): là sản phẩm phong hoá từ
các đá trầm tích phiến sét có tuổi Jura, phân bố những vùng có địa hình đồi núi
thấp. Đất nghèo dinh dưỡng và tầng mỏng, từ thịt nặng đến cát pha; khả năng
thấm và giữ nước kém; về mùa khô bị chai rắn, chiếm 2,5% diện tích của Vườn.
+ Nhóm đất vàng nhạt trên đá cát kết (Fq): Tầng đất dày 30 - 50 cm, nhiều
thành phần cát, ít mùn, thường có kết von; phân bố ở vùng đồi thấp hai bên bờ
sông Sêrêpôk ở độ cao từ 300 m trở xuống. Loại đất này chiếm tỷ lệ diện tích lớn
nhất (64,7%).
+ Nhóm đất xám (Xa): Phát triển trên đá mẹ Granite và trầm tích hỗn hợp
Mezozoi, tầng đất mỏng, thành phần cơ giới nhẹ, kết cấu rời rạc, tỷ lệ đá lẫn cao.
Đất chua, nghèo mùn dễ bị xói mòn, rửa trôi, có kết von đá ong. Phân bố ở độ
cao từ 200 - 250 m hai bên bờ sông Sêrêpôk và chân đồi thấp hữu ngạn sông,
chiếm 26,4% diện tích của Vườn.
+ Đất dốc tụ (D) thuộc nhóm đất nâu vàng trên đá Basalt (Fu): Đây là đất
phù sa bồi tụ; tầng đất mặt khá tơi xốp, màu xám đen, lẫn nhiều chất hữu cơ và
sỏi sạn. Thành phần cơ giới thịt pha cát, đất tốt hơn các loại đất trên, có khả năng
canh tác nông nghiệp. Loại đất này phân bố ven sông và các suối lớn, chiếm
6,4% diện tích Vườn.
3.1.3. Khí hậu - thủy văn
- Khu vực nghiên cứu nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có hai
mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô.
+ Mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10, tập trung lượng mưa tới 93,5% lượng
mưa cả năm, tổng lượng mưa trung bình từ năm 1990 đến 2000 là 1.588 mm,
lượng bốc hơi là 1.470 mm (số liệu của Trạm khí tượng thuỷ văn Buôn Đôn năm
2001).
+ Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau, lượng mưa không đáng kể và
thường bị khô hạn vào cuối mùa khô, thiếu nước cho ăn uống, sinh hoạt và sản
xuất, gây khó khăn cho đời sống nhân dân trong vùng.


11


+ Hướng gió chính trong mùa mưa là gió Tây Nam, ngoài ra còn có gió
Đông Bắc và Đông Nam trong mùa khô.
- Thủy văn: Vườn quốc gia Yok Đôn nằm trong lưu vực sông Mê Kông
bằng nhánh sông Sêrêpôk (Đăkrông). Phần chảy qua Vườn khoảng 60 km, mùa
khô lòng sông khoảng 2 - 3 m, mùa lũ có thể sâu từ 5 - 10 m. Sông có nhiều thác
ghềnh, khó đi lại bằng thuyền nhưng lại là một trong những tiềm năng phát triển
du lịch sinh thái nếu được quan tâm đầu tư như: thác 7 nhánh, thác C3,... Trong
Vườn còn có nhiều suối nhỏ như: Đăk Na, Đăk Nor, Đăk Kên, Đăk Lau,... và
nhiều suối cạn có nước theo mùa. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến phân bố và di
chuyển của các loài thú lớn, nhất là thú móng guốc theo mùa và nguồn thức ăn.
Vào mùa khô, hầu như toàn vùng bị khô kiệt. Bên cạnh đó, hệ thống thuỷ văn đã
góp phần cho sự phong phú của khu hệ thủy sinh vật, trong đó có cá nước ngọt,
nhưng trong thời gian vừa qua chưa được quan tâm nghiên cứu.
3.1.4. Hiện trạng rừng
Diện tích đất có rừng của Vườn chiếm tỷ lệ 96,3% tổng diện tích, được thể
hiện ở bảng 3.2, trong đó hầu hết là rừng Khộp 106.685,5 ha chiếm 92,33 %
Bảng 3.2: Thống kê tài nguyên rừng của Vườn quốc gia Yok Đôn
Loại
1. Đất có rừng
a. Rừng lá rộng thường xanh
-Rừng trung bình

Diện tích (ha)

Tỷ lệ %


111.295,8

96,3

4.610,0

3,9

780,0

-Rừng nghèo

2.650,0

-Rừng non

1.180,0

b. Rừng rụng lá (Khộp)

106.685,5

-Rừng giàu

92,33

662,7

-Rừng trung bình


24.920,8

-Rừng nghèo

78.291,3

-Rừng non

2.811,0

2. Đất không có rừng

3.573,9

3,1

3. Đất nông nghiệp

369,2

0,3

4. Đất khác

306,1

0,3

12



Hình 3.1: Bản đồ Qui hoạch Vườn quốc gia Yok Đôn
Nhận xét: Vườn quốc gia nằm trong vùng có nền nhiệt khá cao và thuộc
loại hình khí hậu nhiệt đới nóng và có hai mùa rõ rệt. Đây là một trong những
yếu tố thuận lợi cho thực vật phát triển và hình thành nên hệ sinh thái rừng Khộp
điển hình. Điểm nổi bật là mùa khô kéo dài, độ ẩm giảm, lượng bốc hơi lớn gây
nên tình trạng khô hạn nghiêm trọng gây nên tình trạng khan hiếm nguồn nước
uống cho động vật hoang dã, đồng thời dễ gây ra cháy rừng. Do đó yếu tố thủy
lợi để giữ nước và cấp nước trong mùa khô có vai trò quan trọng trong việc bảo
tồn đa dạng sinh học. Các khu rừng rộng lớn, kế tiếp nhau với hệ sinh thái

13


nguyên vẹn nằm dọc theo đường biên giới giúp cho công tác bảo tồn liên quốc
gia được tiến hành một cách thuận lợi.
3.2. Tình hình kinh tế - xã hội
Vùng đệm của Vườn quốc gia Yok Đôn được xác định là 7 xã thuộc 3
huyện, gồm: xã Ea Bung, xã Cư M'Lan (huyện Ea Súp); xã Krông Na, xã Ea
Huar, xã Ea Ver (huyện Buôn Đôn); xã Ea Pô, xã ĐăkWil (huyện Cư Jút) có tổng
diện tích là 122.195 ha với 70 thôn buôn và dân số 32.232 người.
Bảng 3.3: Tình hình dân số trong 7 xã vùng đệm
của Vườn quốc gia Yok Đôn

Xã

Buôn

Diện tích Vùng lõi
2


2

(km )

(km )
968,87

Vùng

Số hộ

Dân số

(hộ)

(người)

147,79

704

3.554

3,18

đệm
(km2)

Mật độ


Krông Na

7

1.116,66

Ea Huar

7

45,84

45,84

536

2.465

53,77

Ea Wer

11

80,8

80,8

1.280


5.568

68,91

Ea Bung

11

413

124,68

288,32

705

3.328

8,06

Cư M'lanh

7

280,4

34,08

246,32


369

1.728

6,16

Ea Pô

16

100,1

100,1

2.243

9.939

99,29

Dak Wil

11

421,4

393,58

1.140


5.65

13,41

Tổng

70

6.977

32.232

27,82

2.458,2 1.155,45 1.221,95

Nguồn: Dự án PARC-VIE/95/G31&031- Tháng 6 năm 2002
3.2. 1. Dân số, phân bố dân cư và lao động
- Dân số trong 7 xã vùng đệm là: 32.232 người. Tỷ lệ tăng dân số 4,21%,
cao so với tỷ lệ tăng dân số toàn quốc là 2,1%. Nguyên nhân: dân trí thấp và kế
hoạch hoá gia đình chưa được chú trọng. Kết quả PRA cho thấy bình quân mỗi
cặp vợ chồng có từ 5 - 6 con. Dân số trong vùng không ổn định một phần là do di
dân nội vùng và ngoại vùng đặc biệt là trong giai đoạn từ năm 1980 đến nay.

14


- Sự phân bố của dân cư chịu ảnh hưởng sâu sắc của cảnh quan. Hầu hết
các dân tộc ít người sống thành từng buôn làng gần các sông, suối có nguồn nước

ổn định. Người Kinh sống theo các trục giao thông chính, thị trấn, thị tứ.
- Trong vùng có 15 dân tộc khác nhau (bảng 3.4), trong đó người Kinh là
đông nhất chiếm 48,5%. Tính chất đa dân tộc này có ảnh hưởng trực tiếp đến
phong tục tập quán cũng như thói quen sử dụng tài nguyên của từng nhóm cộng
đồng ví dụ như: Cộng đồng người Ê Đê và M’Nông bản địa có tập quán săn bắt
và thuần dưỡng Voi rừng, sử dụng Voi nhà làm phương tiện đi săn hoặc kéo gỗ;
hình thức săn bắt động vật rừng bằng súng chỉ mới xuất hiện khi có người
H’Mông, Tày, Mường,... từ những năm 1976 đến nay. Những năm gần đây do
việc xây dựng các khu kinh tế mới và di dân tự do nên số lượng các dân tộc trong
cộng đồng đang có chiều hướng gia tăng.
- Cộng đồng dân cư ở đây có thể chia làm 3 nhóm:
+ Cộng đồng dân cư bản địa chủ yếu là M'Nông, Ê Đê, Lào, Gia rai, Ba
na, Miên. Đặc điểm cơ bản của nhóm dân cư này là dựa trên nền tảng cộng đồng
nông thôn, hình thái tổ chức của đồng bào là buôn, làng. Đây là tổ chức xã hội
duy nhất mang tính xã hội tương đối hoàn chỉnh, tương đối độc lập, tách biệt,
khép kín về khu vực canh tác, khu vực cư trú với thiết kế xã hội chặt chẽ. Một bộ
phận của đồng bào dân tộc ít người đã có sự hòa nhập vào kinh tế thị trường,
trong khi đại bộ phận dân cư vẫn đang trong quá trình sản xuất tự nhiên, trình độ
dân trí thấp, phong tục tập quán lạc hậu đang là cản trở cho việc phát triển kinh
tế-xã hội của địa phương theo hướng nâng cao trình độ sản xuất và mức sống cho
cộng đồng dân cư bản địa.

15