TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

MÃ NGÀNH D440112

NGHIÊN CỨU BỔ SUNG PHYTOESTROGEN
TỪ THỰC PHẨM DÀNH CHO PHỤ NỮ
Ở ĐỘ TUỔI SINH SẢN VÀ TIỀN MÃN KINH

DƯƠNG THỊ KIM NGUYÊN

2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN
------

MÃ NGÀNH D440112

NGHIÊN CỨU BỔ SUNG PHYTOESTROGEN
TỪ THỰC PHẨM DÀNH CHO PHỤ NỮ
Ở ĐỘ TUỔI SINH SẢN VÀ TIỀN MÃN KINH

DƯƠNG THỊ KIM NGUYÊN

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

TS. LÊ THANH PHƯỚC

2017


i


Trường Đại Học Cần Thơ Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
Khoa Khoa Học Tự Nhiên
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
Bộ Môn Hóa Học
-----NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
1. Cán bộ hướng dẫn TS. LÊ THANH PHƯỚC
2. Đề tài “Nghiên cứu bổ sung phytoestrogen từ thực phẩm dành cho phụ
nữ ở độ tuổi sinh sản và tiền mãn kinh”.
3. Sinh viên thực hiện Dương Thị Kim Nguyên. MSSV B1304075
Lớp Hóa học 2 (KH1360A2). Khóa 39
4. Nội dung nhận xét
a. Nhận xét về hình thức của LVTN
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
b. Nhận xét về nội dung của LVTN (Đề nghị ghi chi tiết đầy đủ)
 Đánh giá nội dung thực hiện đề tài
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
 Những vấn đề còn hạn chế
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
c. Nhận xét đối với từng sinh viên tham gia thực hiện đề tài (Ghi rõ từng

nội dung chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm thực hiện nếu có)
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
d. Kết luận, đề nghị và điểm
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2017
Cán bộ hướng dẫn

TS. LÊ THANH PHƯỚC

i


Trường Đại Học Cần Thơ
Khoa Khoa Học Tự Nhiên
Bộ Môn Hóa Học

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
------

NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN
1.Cán bộ phản biện ………………………………………………………
2. Đề tài “Nghiên cứu bổ sung phytoestrogen từ thực phẩm dành cho phụ
nữ ở độ tuổi sinh sản và tiền mãn kinh”.
3. Sinh viên thực hiện Dương Thị Kim Nguyên. MSSV B1304075
Lớp Hóa Học 2 (KH1369A2). Khóa 39
4. Nội dung nhận xét
a. Nhận xét về hình thức của LVTN

.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
b. Nhận xét về nội dung của LVTN (Đề nghị ghi chi tiết đầy đủ)
 Đánh giá nội dung thực hiện đề tài
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
 Những vấn đề còn hạn chế
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
c. Nhận xét đối với từng sinh viên tham gia thực hiện đề tài (Ghi rõ từng
nội dung chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm thực hiện nếu có)
.....................................................................................................................
....................................................................................................................
d. Kết luận, đề nghị và điểm
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2017

Cán bộ phản biện

ii


LỜI CẢM ƠN
-----Thời gian qua tôi đã nghiên cứu luận văn “Nghiên cứu bổ sung
phytoestrogen từ thực phẩm dành cho phụ nữ ở độ tuổi sinh sản và tiền mãn

kinh”. Để hoàn thành tốt luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã
nhận được nhiều sự giúp đỡ từ gia đình, thầy cô và bạn bè. Tôi xin chân thành
bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:
TS. Lê Thanh Phước người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo về chuyên
môn trong suốt quá trình để tôi hoàn thành luận văn.
Quý thầy cô bộ môn Hóa-Sinh, khoa Khoa học Tự Nhiên, trường Đại Học
Cần Thơ đã truyền đạt cho tôi nhiều kiến thức và kinh nghiệm quý báu về
chuyên ngành trong suốt quá trình học tập và hỗ trợ giúp đỡ, tạo mọi điều kiện
để tôi hoàn thiện luận văn này.
Qua đây, tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng đã đọc và
góp ý cho luận văn của tôi.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình đặc biệt là ba mẹ đã động
viên cũng như hỗ trợ tôi về mặt kinh tế và tất cả các bạn Hóa học 2 K39 đã luôn
hỗ trợ tôi trong suốt quá trình làm luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!

iii


TÓM TẮT
-----Phytoestrogen là hợp chất có nguồn gốc từ thực vật có cấu trúc hóa học và
tác dụng tương tự estrogen nội sinh, một loại hoocmon sinh dục nữ. Bổ sung
phytoestrogen từ thực phẩm đúng cách giúp mang lại hiệu quả cao và tránh các
tác hại xảy ra. Luận văn này được thực hiện với mục đích bổ sung lượng
estrogen thiếu hụt và duy trì hoạt động nội tiết.
Luận văn được thực hiện bằng phương pháp dùng thực nghiệm, bổ sung
estrogen có nguồn gốc từ tự nhiên (phytoestrogen).
Kết quả nghiên cứu ở độ tuổi sinh sản cho thấy có sự cải thiện tốt hơn về
ngoại hình, cơ thể cân đối, da mặt mịn màng, giảm mụn cám. Đồng thời, giúp
tăng kích cỡ vòng một an toàn và cân bằng nội tiết tố, nồng độ estradiol trong

máu được cải thiện. Ở độ tuổi tiền mãn kinh quy trình bổ sung lượng thiếu hụt
giúp duy trì hoạt động nội tiết và giảm các chịu chứng tiền mãn kinh.
Từ kết quả đạt được cho thấy phương pháp bổ sung estrogen giúp cân bằng
lượng nội tiết và đảm bảo sự hoạt động nhịp nhàng của hệ trục não bộ-tuyến
yên-buồng trứng đáp ứng nhu cầu estrogen của cơ thể.

iv


LỜI CAM KẾT
-----Tôi xin cam kết luận văn này được hoàn thành dựa trên các kết quả nghiên
cứu của tôi trong khuôn khổ của đề tài “Nghiên cứu bổ sung phytoestrogen từ
thực phẩm dành cho phụ nữ ở độ tuổi sinh sản và tiền mãn kinh”.
Cần Thơ, ngày tháng
Cán bộ hướng dẫn

năm 2017

Người cam kết

TS. Lê Thanh Phước

Dương Thị Kim Nguyên

v


MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN.................................................................................................. iii

TÓM TẮT ........................................................................................................ iv
LỜI CAM KẾT ................................................................................................ v
MỤC LỤC ....................................................................................................... vi
DANH MỤC BẢNG........................................................................................ ix
DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... x
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... xi
Chương 1 GIỚI THIỆU .................................................................................. 1
1.1 Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1
1.2 Mục tiêu đề tài ........................................................................................ 1
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 1
1.3.1 Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 1
1.3.2 Phạm vi nghiên cứu............................................................................ 1
1.4 Phương pháp và nội dung nghiên cứu .................................................. 2
1.4.1 Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 2
1.4.2 Nội dung nghiên cứu .......................................................................... 2
Chương 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................. 3
2.1 Tìm hiểu về nội tiết tố ............................................................................. 3
2.1.1 Khái niệm nội tiết tố (hay còn gọi là hormone) ................................. 3
2.1.2 Vai trò của hormone[9]........................................................................ 3
2.1.3 Cơ chế tác dụng của hormone[9] ......................................................... 3
2.1.4 Các hormone chính của tuyến nội tiết[8,9] ........................................... 4
2.2 Tìm hiểu về chu kỳ kinh nguyệt............................................................. 4
2.2.1 Các thời kỳ hoạt động sinh sản ở phụ nữ ........................................... 4
2.2.2 Hệ trục não bộ-tuyến yên-buồng trứng .............................................. 5
2.2.3 Chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ .......................................................... 7
2.3 Nội tiết tố nữ estrogen ............................................................................ 7
2.3.1 Cơ chế sản sinh estrogen .................................................................... 8
2.3.2 Cơ chế tác động estrogen[3] ................................................................ 9
2.3.3 Tác dụng của estrogen ..................................................................... 10
vi



2.3.4 Những biểu hiện khi thiếu estrogen[3] .............................................. 11
2.3.5 Nguyên nhân gây thiếu hụt estrogen ................................................ 11
2.3.6 Nhu cầu estrogen của cơ thể ............................................................ 12
2.3.7 Nguồn bổ sung estrogen................................................................... 12
2.3.8 Cách làm cân bằng estrogen ............................................................ 13
2.4 Tìm hiểu về estrogen nhân tạo ............................................................ 13
2.4.1 Estrogen nhân tạo ............................................................................. 13
2.4.2 Các mối nguy hại khi sử dụng estrogen nhân tạo ............................ 13
2.5 Tìm hiểu về phytoestrogen................................................................... 14
2.5.1 Phytoestrogen ................................................................................... 14
2.5.2 Lợi ích của việc sử dụng phytoestrogen .......................................... 15
2.5.3 Cơ chế tác dụng[10] ........................................................................... 15
2.5.4 Tính an toàn của phytoestrogen ....................................................... 17
2.6 Tìm hiểu về progesterone..................................................................... 18
2.6.1 Progesterone ..................................................................................... 18
2.6.2 Tầm quan trọng progesterone[3] ....................................................... 18
2.7Tìm hiểu về pregneolone ....................................................................... 19
2.7.1 Pregneolone[3]................................................................................... 19
2.7.2 Vai trò của pregneolone đối với phụ nữ .......................................... 20
Chương 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 21
3.1 Hàm lượng phytoestrogen trong một số loại thực phẩm .................. 21
3.2 Cách xét nghiệm nội tiết ...................................................................... 21
3.3 Xây dựng quy trình thử nghiệm ......................................................... 22
3.3.1 Chế độ ăn giúp điều hòa nội tiết tố .................................................. 22
3.3.2 Giấc ngủ ........................................................................................... 25
3.3.3 Chế độ luyện tập thể thao................................................................. 25
3.4 Chỉ tiêu đánh giá ................................................................................... 25
3.5 Ưu nhược điểm của phương pháp ....................................................... 25

3.5.1 Ưu điểm............................................................................................ 25
3.5.2 Nhược điểm ...................................................................................... 25
Chương 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ..................................................... 26
4.1 Kết quả ở độ tuổi sinh sản .................................................................... 26
vii


4.1.1 Kết quả về cân nặng và kích cỡ vòng một........................................ 26
4.1.2 Kết quả về da.................................................................................... 26
4.1.3 Kết quả nội tiết tố ............................................................................. 26
4.2 Kết quả ở độ tuổi tiền mãn kinh .......................................................... 26
4.2.1 Kết quả về cân nặng ......................................................................... 26
4.2.2 Kết quả nội tiết tố ............................................................................. 27
Chương 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................... 28
5.1 Kết luận ................................................................................................. 28
5.1.1 Kết luận quy trình bổ sung phytoestrogen từ thực phẩm dành cho
phụ nữ ở độ tuổi sinh sản .......................................................................... 28
5.1.2 Kết luận quy trình bổ sung phytoestrogen từ thực phẩm dành cho
phụ nữ ở tuổi tiền mãn kinh ...................................................................... 28
5.2 Kiến nghị ............................................................................................... 28
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 29
PHỤ LỤC 1..................................................................................................... 30
PHỤ LỤC 2..................................................................................................... 31
PHỤ LỤC 3..................................................................................................... 32
PHỤ LỤC 4..................................................................................................... 33
PHỤ LỤC 5..................................................................................................... 34
PHỤ LỤC 6..................................................................................................... 35
PHỤ LỤC 7..................................................................................................... 36
PHỤ LỤC 8..................................................................................................... 37


viii


9


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1 Hàm lượng phytoestrogen trong một số loại thực phẩm……21
Bảng 3.2 Thực đơn bổ sung cho một tuần…………………………….24
Bảng 3.3 Thang đánh giá chỉ tiêu nội tiết …………………………….25
Bảng 4.1 Kết quả chỉ tiêu cân ngặng và kích cỡ vòng 1 ở độ tuổi sinh
sản………………………………………………………….………………..26
Bảng 4.2 Kết quả đo nội tiết ở độ tuổi sinh sản.....................................26
Bảng 4.3 Kết quả về cân nặng ở độ tuổi tiền mãn kinh……...………..26
Bảng 4.4 Kết quả nội tiết tố ở độ tuổi tiền mãn kinh……….…………27

ix


DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1 Hormone estrogen biến động qua các thời kỳ…….. ...… …… ….....5
Hình 2.2 Hệ trục não bộ-tuyến yên-buồng trứng…………………..…… ……5
Hình 2.3 Sơ đồ sự thay đổi FSH, LH, estrogen, progesterone trong thời kỳ
kinh nguyệt…………………………………………………………… ………6
Hình 2.4 Chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ……………… ……………… … ..7
Hình 2.5 Cấu trúc của estradiol (E2)……………………………………… .....7
Hình 2.6 Cấu trúc của estriol (E3)……………………… … ……… …… ….8
Hình 2.7 Cấu trúc của estron (E1)……………………………………… ….....8
Hình 2.8 Sơ đồ sự tác động của estrogen và progesterone trong chu kỳ kinh
nguyệt…………………………………………………………… …………....9

Hình 2.9 Cấu trúc của Daizein…...……………………………………...…...14
Hình 2.10 Cấu trúc của Genistein……………………...………………….....14
Hình 2.11 Cấu trúc của Conmestras…………...……………………………..15
Hình 2.12 Chuyển đổi testosterone thành estradiol…………………………..16
Hình 2.13 Cơ chế tác dụng của estrogen và phytoestrogen đối với thụ thể
estrogen………………………………………………………………………17
Hình 2.14 Cấu trúc của progesterone………………………………… ….….18
Hình 2.15 Cấu trúc của pregneolone………………………….…………… ..19
Hình 2.16 Chuyển đồi tạo thành progesterone và estradiol từ pregnenolone..20

x


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DHT
DNA
E1
E2
E3
ER
ER-α
ER-β
FSH
GH
GnRH
LH
RNA

Dihydrotestosterone
Deoxyribonucleic acicd

Estron
Estradiol
Estriol
Estrogen receptor
Estrogen receptor alpha
Estrogen receptor beta
Follicle stimulating hormone
Growth hormone
Gonadotropin releasing hormone
Luteinizing hormone
Ribonucleic acid

xi


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

Chương 1 GIỚI THIỆU
1.1 Lý do chọn đề tài
Nội tiết tố nữ (estrogen) có vai trò rất quan trọng trong đời sống sinh lý
của người phụ nữ. Estrogen kích thích để bắt đầu chu kỳ kinh nguyệt, đem đến
cho người phụ nữ một thân hình quyến rũ, cơ thể giữ được lượng nước cần thiết,
việc phân bố mỡ đều đặn dưới da giúp da hồng hào, mềm mại, thân hình thon
gọn, vòng một căng tròn, mái tóc mượt mà, khỏe mạnh… Bên cạnh đó, estrogen
còn làm tăng khả năng hấp thu và tiêu thụ chất trong cơ thể, bảo vệ tim mạch,
ngăn xơ vữa động mạch, mạch vành, chống tăng huyết áp… Tuy nhiên, cơ thể
phụ nữ có nhiều biến đổi, do vậy, lượng estrogen tự nhiên được sản sinh ra
không đều và không phải lúc nào cũng dồi dào. Sự thiếu hụt estrogen có thể gây

ra tình trạng rối loạn kinh nguyệt, khó đậu thai ở độ tuổi sinh sản-một trong
những nguyên nhân gây tình trạng hiếm muộn, hoặc thiếu sữa khi nuôi con (do
tuyến vú không phát triển khi mang thai). Ở độ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh,
thiếu hụt trong giai đoạn này gây ra nhiều rối loạn về sinh lý, làm suy giảm hệ
miễn dịch và sức khỏe như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, mất ngủ, thay đổi tính tình,
dễ cáu gắt, suy giảm trí nhớ. Sự suy giảm estrogen khiến làn da trở nên khô
nám, sạm đen và xuất hiện nhiều nếp nhăn. Ngoài ra còn làm tăng các nguy cơ
về bệnh tim mạch, loãng xương,… Khi cơ thể được giữ ở trạng thái cân bằng
nội tiết tố sẽ giúp chống lão hóa, duy trì được vẻ thanh xuân, cũng như sắc đẹp
và sinh lý của người phụ nữ.
Việc sử dụng liều cao estrogen tổng hợp để bổ sung lượng estrogen bị
thiếu hụt, thuốc gây ức chế ngược làm cơ thể ngừng sản xuất estrogen và không
bám được vào niêm mạc tử cung. Do đó, ngăn cản sự thụ thai và bài tiết sữa.
Ngoài ra, còn có một số tác dụng không mong muốn như ngực căng, buồn nôn,
nhức đầu, vàng da, ứ mật, có thể gây ung thư nội mạc tử cung, ung thư vú.... Bổ
sung estrogen tổng hợp có ưu điểm cho kết quả nhanh trong thời gian ngắn
nhưng lại có nhiều tác dụng phụ ung thư, đột quỵ,… Do đó, liệu pháp bổ sung
phytoestrogen từ thực phẩm là biện pháp hữu hiệu có tác dụng từ từ, an toàn,
nên tôi chọn đề tài tốt nghiệp “Nghiên cứu bổ sung phytoestrogen từ thực
phẩm dành cho phụ nữ ở độ tuổi sinh sản và tiền mãn kinh”.
1.2 Mục tiêu đề tài
Mục tiêu chính của đề tài là tìm hiểu, nghiên cứu và thiết lập quy trình bổ
sung phytoestrogen từ thực phẩm đáp ứng được nhu cầu của cơ thể và giúp hệ
trục não bộ-tuyến yên-buồng trứng hoạt động tốt hơn.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.3.1 Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu dựa trên hai đối tượng
- Nữ ở độ tuổi sinh sản.
- Nữ ở độ tuổi tiền mãn kinh.
1.3.2 Phạm vi nghiên cứu

- Một số loại thực phẩm có chứa hàm lượng phytoestrogen cao.
- Đánh giá kết quả đạt được theo các chỉ tiêu đề ra.
1


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

1.4 Phương pháp và nội dung nghiên cứu
1.4.1 Phương pháp nghiên cứu
- Bổ sung và đánh giá bằng thực nghiệm.
1.4.2 Nội dung nghiên cứu
- Tìm hiểu về sinh lý phụ khoa.
- Tìm hiểu về estrogen nội tiết, estrogen nhân tạo, phytoestrogen,
progesterone, pregneolone và nhu cầu estrogen cần thiết của cơ thể.
- Lựa chọn một số loại thực phẩm có chứa hàm lượng phytoestrogen cao.
- Thiết lập qui trình thử nghiệm.
- Dùng thử nghiệm.
- Kiểm tra một số chỉ tiêu nội tiết tố nữ định kỳ.
- Viết báo cáo, tổng kết.

2


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

Chương 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1 Tìm hiểu về nội tiết tố
2.1.1 Khái niệm nội tiết tố (hay còn gọi là hormone)
Nội tiết tố là một chất hóa học được tiết ra bởi một hoặc nhiều tế bào và
chúng tác động lên các tế bào trong các bộ phận khác nhau của cơ thể sinh vật.
Chỉ một lượng nhỏ hormone được dùng trong quá trình trao đổi chất của tế bào.
Nó là công cụ hóa học để truyền các tín hiệu từ tế bào này đến tế bào khác. Tất
cả các sinh vật đa bào đều sản xuất hormone; hormone thực vật được gọi
là phytohormone. Các hormone trong cơ thể động vật thường được truyền trong
máu. Các tế bào phản ứng lại với hormone khi chúng tiếp nhận hormone đó.
Hormone gắn chặt với protein tiếp nhận (receptor), tạo ra sự kích hoạt cơ
chế chuyển đổi tín hiệu và cuối cùng dẫn đến các phản ứng riêng biệt trên từng
loại tế bào.
Các phân tử hormone tuyến nội tiết được tiết trực tiếp vào dòng máu, trong
khi các hormone ngoại tiết được tiết vào các ống dẫn và từ đó chúng có thể chảy
vào máu hoặc chúng truyền từ tế bào này qua tế bào khác bằng cách khuếch tán.
Có 3 loại cơ bản[8].
Hormone steroid: là những hormone có cấu trúc hoá học giống cholesterol
và hầu hết được tổng hợp từ cholesterol như hormone vỏ thượng thận, tinh hoàn,
buồng trứng và nhau thai.
Hormone dẫn xuất từ acid amin là tyrosin: hormone của tuyến
giáp, hormone của tủy thượng thận.
Hormone peptid: đa số những hormone còn lại thuộc nhóm này như
hormone vùng dưới đồi, hormone tuyến yên, hormone tuyến cận giáp, hormone
tuyến tuỵ.
2.1.2 Vai trò của hormone[9]
Tham gia điều hòa quá trình sinh trưởng và phát triển của cơ thể.
Tham gia quá trình điều hòa quá trình trao đổi chất và năng lượng. Quá
trình chuyển hóa, dự trữ và biến đổi của vật chất và năng lượng trong cơ thể phụ
thuộc rất nhiều vào hormone.
Tham gia điều hòa sự cân bằng nội môi của dịch nội bào và ngoại bào.

Tham gia điều tiết sự thích nghi của cơ thể với môi trường.
Tham gia điều tiết quá trình sinh sản.
2.1.3 Cơ chế tác dụng của hormone[9]
Khi đến tế bào đích, hormone thường không tác dụng trực tiếp vào cấu
trúc trong tế bào mà thường kết hợp với chất tiếp nhận ở bề mặt hoặc bên trong
màng tế bào hoặc trong nhân tế bào đích. Phức hợp hormone-receptor sẽ thúc
đẩy một chuỗi phản ứng hoá học trong tế bào, những phản ứng sau bao giờ cũng

3


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

mạnh hơn phản ứng trước nên chỉ những kích thích ban đầu dù rất nhỏ của
hormone cũng đủ gây hiệu quả cuối cùng rất lớn.
Các chất tiếp nhận hormone là những phân tử protein có trọng lượng phân
tử lớn, mỗi tế bào đích có khoảng 2000-100.000 receptor. Mỗi receptor đặc hiệu
cho một loại hormone, chính điều này quyết định tác dụng đặc hiệu của hormone
lên tế bào đích.
Số lượng receptor ở tế bào đích có thể thay đổi từng ngày thậm chí từng
phút vì các phân tử protein receptor tự nó có thể bị bất hoạt hoặc bị phá huỷ,
nhưng rồi có thể được hoạt hoá trở lại hoặc được tổng hợp các phân tử mới trong
tế bào. Số lượng receptor tại tế bào đích tỉ lệ nghịch với lượng hormone trong
máu. Điều này giúp điều hoà hoạt động của tế bào.
Tuỳ thuộc vào bản chất hoá học của hormone mà vị trí gắn của hormone
với receptor sẽ xảy ra trên màng, trong bào tương hoặc trong nhân tế bào và do
đó chúng cũng có những con đường tác động khác nhau vào bên trong tế bào
hay nói cách khác, chúng có những cơ chế tác dụng khác nhau tại tế bào đích.

2.1.4 Các hormone chính của tuyến nội tiết[8,9]
Vùng dưới đồi: bài tiết các hormone giải phóng và ức chế, hai hormone
được bài tiết bởi nhân trên thị và nhân cạnh não thất là ADH (vasopressin) và
oxytocin được chứa ở thuỳ sau tuyến yên.
Tuyến yên: thuỳ trước bài tiết GH (Hormone tăng trưởng), ACTH
(Adreno-cortycotropin hormone), TSH (Thyroide stimulating hormone), FSH
(Follicle Stimulating Hormone), LH (Luteinizing Hormone), Prolactin.
Tuyến giáp: bài tiết T3 (Tri-iodothyronine), T4 (Thyroxine) và
Calcitonine.
Tuyến cận giáp: bài tiết parathormone (PTH).
Tuyến tuỵ nội tiết: bài tiết insulin, glucagon, somatostatin.
Tuyến thượng thận: vỏ thượng thận bài tiết cortisol, aldosteron và
androgen.
Tuỷ thượng thận: bài tiết adrenalin và noradrenalin.
Tuyến buồng trứng: bài tiết estrogen và progesteron.
Tuyến tinh hoàn: bài tiết testosteron.
Nhau thai: bài tiết HCG (Human chorionic gonadotropin), estrogen,
progesteron, HCS (Human chorionic somatomammotropin), relaxin.
2.2 Tìm hiểu về chu kỳ kinh nguyệt
2.2.1 Các thời kỳ hoạt động sinh sản ở phụ nữ
Dựa vào kinh nguyệt mà cuộc đời hoạt động sinh sản của người phụ
nữ được sắp xếp theo các thời kỳ sau[3]
]

4


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC


Hình 2.1 Hormone estrogen biến động qua các thời kỳ
(Nguồn: orchard)

- Thời kỳ trước dậy thì trước 12 tuổi.
- Thời kỳ dậy thì trung bình từ 13 đến 16 tuổi.
- Thời kỳ hoạt động sinh sản kéo dài đến khi mãn kinh.
- Thời kỳ tiền mãn kinh còn được gọi là quá trình chuyển đổi mãn kinh.
Trong giai đoạn này người phụ nữ hành kinh có có những biểu hiện bất thường.
Vòng kinh có thể dài, cũng có thể ngắn. lượng máu kinh có thể nhiều lên, cũng
có thể ít đi. Nếu vòng kinh ngắn và lượng kinh nhiều thì giai đoạn này có thể
kéo dài.
.- Thời kỳ mãn kinh là tình trạng thôi không hành kinh của người phụ nữ.
tuổi mãn kinh trung bình 45-50 tuổi. Kể từ khi mãn kinh, người phụ nữ không
còn khả năng sinh con.
- Giai đoạn hậu mãn kinh thường được tính là hai năm Trong giai đoạn
này, nếu người phụ nữ không hành kinh lần nào nữa thì sẽ coi mãn kinh hẳn và
bước vào thời kỳ già nua.
2.2.2 Hệ trục não bộ-tuyến yên-buồng trứng
Ba bộ phận này tạo thành một hệ trục thần kinh-nội tiết, bắt đầu phối hợp
hoạt động từ lúc tuổi dậy thì đến tuổi mãn kinh, giúp cơ thể duy trùy sức khỏe,
sắc đẹp và chức năng sinh lý ở phụ nữ.

Hình 2.2 Hệ trục não bộ- tuyến yên- buồng trứng. (Nguồn: healthplus)
5


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC


2.2.2.1 Vùng não bộ
Là một vùng nhỏ nằm trong não bộ đóng vai trò như một cầu nối trung
gian giữa hai hệ thống thần kinh và nội tiết thông qua hoạt động của tuyến yên,
là cơ quan quan trọng tiết ra chất GnRH (Gonadotropin Releasing Hormone)nội tiết hướng sinh dục để kích thích tuyến yên sản xuất ra FSH (hormone kích
thích thể vàng)[3].
2.2.2.2 Tuyến yên[3]
Cùng với não bộ giữ vai trò trung tâm điều hòa hoạt động của tuyến nội
tiết bao gồm cả tuyến sinh dục nữ.
Có hai hormone hướng sinh dục, FSH và LH. Cả hai điều là glycoprotein.
FSH (Follicle Stimulating Hormone) kích thích nang noãn của buồng
trứng phát triển và trưởng thành (chín).
LH (Luteinizing Hormone) kích thích nang noãn trưởng thành phóng
noãn, kích thích hình thành hoàng thể và kích thích hoàng thể chế tiết.
FSH và LH có các đường cong chế tiết trong chu kỳ gần như song song
với nhau vag có đỉnh cao vào trước ngày phóng noãn một ngày. Tuy nhiên, đỉnh
FSH không cao đột ngột như đỉnh LH, cũng không tăng nhiều như đỉnh LH.
Vào trước ngày phóng noãn, đỉnh LH có khi đạt trị số gấp tới 5-10 lần so với
trước đó. Vào nữa sau của vòng kinh, trị số của FSH hơi thấp hơn so với vào
nửa đầu của vòng kinh.
LH như đã nói, vài ngày trước khi phóng noãn có thể tăng nhanh đột ngột,
vào đỉnh cao trước ngày phóng noãn 1 ngày, sau đó giảm nhanh, xuống mức
như trước kì phóng noãn.

Hình 2.3 Sơ đồ sự thay đổi FSH, LH, Estrogen, Progesterone trong thời
kỳ kinh nguyệt
2.2.2.3 Buồng trứng
Buồng trứng chịu sự điều tiết của não bộ và tuyến yên. Buồng trứng có 2
chức năng. Chức năng nội tiết sản sinh ra các hormone như estrogen và
progesteron; Chức năng ngoại tiết sản sinh ra các nang noãn. Nang noãn phóng

ra, tế bào hạt ở vỏ nang noãn (vỏ trứng) tiết ra do sự tác động của FSH và LH–
hai hormone tuyến yên. Sự phối hợp của hai hormone này, sự nhạt cảm hóa của
buồng trứng là cơ sở thiết yếu tạo nên sự điều hòa hormone estrogen[3].
6


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

2.2.3 Chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ
Chu kỳ sinh dục của người phụ nữ có độ dài 22–35 ngày trung bình là 28
ngày. Mỗi chu kỳ được bắt đầu từ ngày bắt đầu hành kinh và kết thúc bằng ngày
bắt đầu của vòng kinh sau. Vì thế chu kỳ sinh dục còn được gọi là chu kỳ kinh
hay vòng kinh.

Hình 2.4 Chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ
(Nguồn: violet)

Kinh nguyệt đều đặn là điều chứng tỏ cơ chế hồi tác đã được thực hiện tốt
từ dưới vùng dưới đồi–tuyến yên–buồng trứng, nghĩa là có phóng noãn, có khả
năng sinh sản.
2.3 Nội tiết tố nữ estrogen
Estrogen là nội tiết tố nữ quan trọng, được sản xuất chủ yếu bởi buồng
trứng, ngoài ra tuyến thượng thận và nhau thai cũng sẽ sản xuất một lượng nhỏ.
Buồng trứng chế tiết estrogen dưới sự kích thích của LH kết hợp với FSH. Cũng
vì lượng FSH và LH thay đổi có chu kỳ nên lượng estrogen cũng thay đổi có
chu kỳ[3].
Có 3 loại estrogen chính của buồng trứng: estradiol (E2), estriol (E3) và
estron (E1). Đối với niêm mạc tử cung, estradiol (E2) có tác dụng mạnh gấp 810 lần estron (E1), gấp 80 lần estriol (E3) nên khi nói đến tác dụng của estrogen

là tác dụng của estradiol (E2)[3].
Estradiol (E2)

Hình 2.5 Cấu trúc của estradiol
Estradiol hay 17β-estradiol, một hormone sinh dục nữ và là dạng chính
của estrogen ở người. Ngoài tác động đến chức năng sinh dục và sinh sản,
estradiol có ảnh đến nhiều cơ quan khác đặc biệt là cấu trúc của xương.

7


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

Tên hóa học: (8S,9S,13S,14S,17S)-13-methyl- 6,7,8,9,11,12,14,15,16,17decahydro cyclopenta[a]phenanthrene-3,17-diol.
Công thức phân tử: C18H24O2
Khối lượng phân tử: 272.39 g/mol
Quá trình biến đổi diễn ra tại gan, chu kỳ bán phân hủy khoảng 13 giờ và
được bài tiết theo nước tiểu.
Estriol (E3)

Hình 2.6 Cấu trúc của estriol (E3)
Tên hóa học: (16alpha,17beta)-Estra-1.3.5(10)-triene-3,16,17-triol.
Công thức phân tử: C18H24O3
Khối lượng phân tử: 288.38 g/mol
Estron (E1)

Hình 2.7 Cấu trúc của estron (E1)
Tên hóa học: 3-hydroxyestra-1,3,5(10)-triene-17-one or estra-1,3,5(10)triene-3-ol-17-one.

Công thức phân tử: C18H22O2
Khối lượng phân tử: 270.336 g/mol
Trong vòng kinh, estrogen có hai đỉnh cao, một đỉnh ở vào trước ngày phóng
noãn do sự tăng chế tiết cực đại của nang noãn chín. Đỉnh cao thứ hai của estrogen
xảy ra sau ngày phóng noãn khoảng một tuần, vào thời điểm hoạt động mạnh
nhất của hoàng thể[3].
2.3.1 Cơ chế sản sinh estrogen
Mở đầu mỗi chu kỳ, Gn-RH của vùng dưới đồi kích thích tuyến yên chế
tiết các hormone hướng sinh dục. FSH của tuyến yên kích thích nang noãn của
buồng trứng phát triển. Cộng với tác dụng của LH, nang noãn này chế tiết
estrogen. Khi estrogen đạt tới một mức độ nhất định sẽ tác động ngược lên vùng
dưới đồi và tuyến yên làm tăng chế tiết LH, dẫn đến phóng noãn và hình thành
hoàng thể. Khi estrogen và progesteron của hoàng thể đạt đủ cao sẽ ức chế vùng
dưới đồi. Hormone giải phóng Gn-RH giảm xuống. Tuyến yên ngừng tiết các
hormone hướng sinh dục. Hoàng thể teo đi, các hormone của hoàng thể giảm
8


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

xuống làm bong niêm mạc tử cung dẫn đến kinh nguyệt. Khi estrogen và
progesteron giảm thì vùng dưới đồi không bị ức chế nữa và bắt đầu chế tiết lại
Gn-RH, mở đầu một chu kỳ mới, một vòng kinh mới, đây là đường hồi tác dài[3].
Estrogen và Progesterone
GnRHthấp
(-)

(+)

Vùng dưới đồi

(-)

(+)

(+)
Progesterone cao

Noãn nang
chín

Thùy trước tuyến
yên
FSH

LH

Sự rụng
trứng

(-)
Estrogen cao

Thành lập thể
vàng

Hình 2.8 Sơ đồ sự tác động của estrogen và progesterone
trong chu kỳ kinh nguyệt
2.3.2 Cơ chế tác động estrogen[3]

Estrogen trong máu lưu hành dưới 3 dạng: dạng tự do (là dạng hoạt động),
dạng gắn với một protein (để lưu hành trong máu), và cuối cùng là dạng liên
hợp (để thải ra ngoài).
Estrogen tự do khi đến tế bào đích sẽ khuếch tán qua màng tế bào để đến
kết hợp với thụ thể estrogen (là các protein nằm trên các tế bào của các mô nhất
định) trong bào tương (tế bào chất) thành một phức hợp. Phức hợp này sẽ đi vào
nhân tế bào, gây ra 2 hiệu quả: sao chép DNA để nhân đôi tế bào và tăng nồng
độ tổng hợp RNA.
Sau đó estrogen rời khỏi thụ thể và ra khỏi tế bào. Thời gian lưu lại trong
nhân tế bào tùy thuộc vào loại estrogen- đó là hoạt tính mạnh hay yếu của mỗi
loại estrogen.

9


Luận văn tốt nghiệp

GVHD: TS. LÊ THANH PHƯỚC

2.3.3 Tác dụng của estrogen
Estrogen là một hormone tham gia vào quá trình phát triển cũng như hoàn
thiện các cơ quan sinh dục nữ (tử cung, buồng trứng, âm đạo,…). Tác dụng cụ
thể của estrogen như sau[3]:
2.3.3.1 Đối với cơ tử cung
Làm phát triển các sợi cơ tử cung, làm tăng độ lớn, độ dài và số lượng các
sợ cơ. Từ đó làm tử cung to ra.
Làm tăng nhạy cảm của cơ tử cung đối với oxytoxin. Vì thế estrogen được
coi là nhân tố dễ gây sảy thai.
2.3.3.2 Đối với niêm mạc tử cung
Kích thích phân bào, tăng sinh niêm mạc tử cung.

Vì nồng độ estrogen trong máu dao động có chu kỳ nên sự phát triển của
niêm mạc tử cung cũng thay đổi theo vòng kinh, dẫn đến sự phát triển, bong
rụng và chảy máu có chu kỳ.
2.3.3.3 Đối với cổ tử cung
Kích thích chế tiết chất nhầy cổ tử cung, làm chất nhầy tăng nhiều trong
và loãng. Tạo điều kiện thuận lợi cho tinh trùng xâm nhập lên đường sinh dục
trên của nữ giới.
2.3.3.4 Đối với âm đạo
Làm phát triển biểu mô âm đạo, làm dày thành âm đạo thông qua tác dụng
duy trì, làm chậm bong các tế bào biểu mô âm đạo.
Biểu mô của âm đạo chứa nhiều glycogen đã được trực khuẩn Doderlein
vốn có trong âm đạo biến thành acid lactic. Môi trường âm đạo luôn ở trạng
thái acid 4,5-5,5. Đây là khả năng tự bảo vệ tích cực của âm đạo chống lại sự
phát triển của vi khuẩn gây bệnh.
2.3.3.5 Đối với âm hộ
Làm phát triển các tuyến của âm hộ như tuyến Bactholin, tuyến Skene,
kích thích cá tuyến này chế tiết chất nhờn.
2.3.3.6 Đối với tuyến vú
Làm phát triển các tuyến sữa và mô đệm của ngực, khiến ngực nở nang.
2.3.3.7 Các tác dụng khác
Estrogen có khả năng giữ nước trong cơ thể và phân bố mỡ dưới da khiến
da hồng hào, mềm mại, thân hình thon gọn, vòng một căng tròn.
Estrogen có tác dụng điều hòa vận chuyển ion đặc biệt là ion canxi vào tế
bào chống loãng xương, ngăn xơ vữa động mạch do ngăn cản quá trình oxi hóa
các lipoprotein tỷ trọng thấp trong máu, ngăn xơ vữa mạch vành. Làm tăng khả
năng hấp thu và tiêu thụ chất trong cơ thể, bảo vệ tim mạch, phục hồi synap,
chống tăng huyết áp…
Estrogen còn có tác dụng làm giảm cholesterol trong huyết tương, giảm
nguy cơ bị xơ vữa động mạch.
10