MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề............................................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................4
4. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................4
5. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................4
6. Cấu trúc của khóa luận..............................................................................5
NỘI DUNG......................................................................................................6
Chương 1. VẺ ĐẸP CỦA TOÁN HỌC QUA VĂN CHƯƠNG TRONG
GIÁO SƯ VÀ CÔNG THỨC TOÁN TỪ GÓC NHÌN NHAN ĐỀ, ĐỀ TÀI
VÀ KẾT CẤU..................................................................................................6
1.1. Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn nhan đề.....................6
1.2. Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn đề tài........................7
1.2.1. Đề tài toán học.................................................................................8
1.2.2. Đề tài tình yêu................................................................................11
1.2.3. Đề tài đời sống gia đình.................................................................14
1.3. Vẻ đẹp của toán học từ góc nhìn kết cấu..............................................17
1.3.1. Kết cấu cốt truyện..........................................................................17
1.3.1.1. Kết cấu cốt truyện tuyến tính...................................................17
1.3.1.2. Kết cấu cốt truyện vòng tròn...................................................19
1.3.1.3. Kết cấu cốt truyện toán học.....................................................21
1.3.2. Kết cấu không gian........................................................................23
1.3.2.1. Không gian nghệ thuật.............................................................23
1.3.2.2. Không gian toán học................................................................26
1.3.2.3. Sự kết hợp không gian nghệ thuật và không gian toán học.....29
1.3.3. Kết cấu thời gian............................................................................30
1.3.3.1. Thời gian nghệ thuật................................................................30
1.3.3.2. Thời gian toán học...................................................................32

1.3.3.3. Sự kết hợp thời gian nghệ thuật và thời gian toán học.............33
Chương 2. VẺ ĐẸP CỦA TOÁN HỌC QUA VĂN CHƯƠNG TRONG
GIÁO SƯ VÀ CÔNG THỨC TOÁN TỪ GÓC NHÌN HÌNH TƯỢNG
NHÂN VẬT................................................................................................... 35
2.1. Nhân vật văn học..................................................................................35
2.2. Hệ thống hình tượng nhân vật trong Giáo sư và công thức toán..........35
2.2.1. Hình tượng nhân vật vị giáo sư......................................................36
2.2.2. Hình tượng nhân vật người mẹ- chị giúp việc................................42
2.2.3. Hình tượng nhân vật cậu bé Căn....................................................46
2.2.4. Hình tượng bà chị dâu....................................................................49
2.3. Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật............................................50
2.3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình và hành động.................................50
2.3.2. Điểm nhìn trần thuật......................................................................52
2.3.3. Giọng điệu trần thuật......................................................................54
2.3.3.1. Giọng điệu trải nghiệm mang tính tự thuật..............................54
2.3.3.2. Giọng điệu nồng hậu, ân cần...................................................56
Chương 3. VẺ ĐẸP CỦA TOÁN HỌC QUA VĂN CHƯƠNG TRONG
GIÁO SƯ VÀ CÔNG THỨC TOÁN TỪ GÓC NHÌN NGÔN NGỮ...........59
3.1.Từ thế giới số học đến nghệ thuật ngôn từ- sự mới mẻ của tiểu thuyết
Giáo sư và công thức toán...........................................................................59
3.2. Ngôn ngữ giàu chất thơ........................................................................61
3.3. Trò chơi ngôn ngữ (language games)...................................................64
3.3.1. Sự lên ngôi của ngôn ngữ công thức toán......................................64
3.3.2. Trò chơi với các khoảng trắng........................................................67
3.3.3. Sự thâm nhập của các phong cách ngôn ngữ khác nhau................69
3.4. Ngôn ngữ người kể chuyện...................................................................71
3.5. Ngôn ngữ nhân vật...............................................................................74
3.5.1. Ngôn ngữ đối thoại.........................................................................74
3.5.2. Độc thoại nội tâm...........................................................................77

KẾT LUẬN....................................................................................................80
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................83



Khóa luận tốt nghiệp

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1. Toán học (mathematics) là một bộ môn khoa học thuộc lĩnh vực khoa
học tự nhiên, nó là bộ môn khoa học chuyên nghiên cứu về các con số, cấu
trúc, không gian và các phép biến đổi. Cũng như các bộ môn khoa học khác,
toán học mang trong mình một vẻ đẹp riêng, vẻ đẹp ấy toát lên từ vẻ đẹp của
các con số, các phép tính và công thức, những liên kết và cả ở sự bí ẩn của
chính nó. Điểm độc đáo là cái đẹp của toán học không chỉ được kiếm tìm,
khám phá bởi các nhà toán học, những nhà nghiên cứu khoa học tự nhiên mà
còn được khám phá ngay cả trong văn học, lĩnh vực tưởng chừng không liên
quan. Qủa có vậy, toán học sớm đã trở thành một đề tài được chú ý trong văn
học, mỗi tác giả nhìn nhận toán ở mỗi góc độ khác nhau, chuyển hóa nó vào
văn chương khác nhau và mang đến những khám phá thú vị không giống
nhau. Giáo sư và công thức toán của Yoko Ogawa là một trong số các tác
phẩm như thế, cuốn tiểu thuyết đã khám phá vẻ đẹp của toán học từ góc nhìn
của văn chương và mang đến một cái nhìn đẹp và mới về toán học.
2. Giáo sư và công thức toán là cuốn sách mới nhất sau Quán trọ hoa
diên vĩ và Nhật ký mang thai được dịch ở Việt Nam của tác giả Yoko Ogawa,
một trong những tiểu thuyết gia đương đại lớn nhất Nhật Bản. Tác phẩm là
câu chuyện đẹp giản dị nhưng đầy hấp dẫn và gây xúc động, xoay quanh đoạn
đời của ba nhân vật: Vị giáo sư già, người giúp việc và con trai cô- cậu bé

Căn. Họ vốn là những người hoàn toàn xa lạ, nhưng rồi nhờ những cơ duyên
và cơ may được sắp đặt bởi đấng tạo hóa, họ gặp được nhau trong cuộc đời.
Từ đó, một tình yêu đã nảy nở và lớn dậy từng ngày nâng đỡ tâm hồn họ- tình
yêu toán học với thế giới số đầy thơ mộng. Tiểu thuyết từ đầu đến cuối chìm
trong một không khí của toán học, nhưng không làm người đọc chán nản và
mỏi mệt; ngược lại tác phẩm mang đến cho bạn đọc những ấn tượng tươi mới
về vẻ đẹp đầy tính nhân văn của toán học và tình người. Xuất phát từ các con

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

2

số, khái niệm, công thức của toán học rồi dẫn dắt chúng vào những suy ngẫm
về cuộc đời, tiểu thuyết Giáo sư và công thức toán là sự kết hợp tài tình của tư
duy toán học và tư duy nghệ thuật, nó vừa có sự trầm tĩnh chắc chắn của
những con số, lại dạt dào cảm xúc của văn chương. Để rồi từ đó, tác phẩm ánh
lên những giá trị nhân văn hết sức sâu sắc về tình yêu, sự đam mê, lòng kiên
nhẫn, niềm tin yêu và hy vọng…của đời sống con người.
Tìm hiểu Vẻ đẹp của toán học qua văn chương trong “Giáo sư và công
thức toán” của Yoko Ogawa, sẽ mang đến cho người đọc một cái nhìn mới mẻ
hơn về toán học và văn chương cùng sự kết hợp đầy thơ mộng giữa chúng.
2. Lịch sử vấn đề
Giáo sư và công thức toán là một tác phẩm thuộc nền văn học đương đại
Nhật Bản (sáng tác được xuất bản ở Nhật năm 2003) và được giới thiệu ở Việt
Nam cách đây không lâu (năm 2009). Liên quan đến tác giả Yoko Ogawa,
cũng như tác phẩm Giáo sư và công thức toán đã có một số công trình nghiên
cứu như sau:

2.1. Đề tài: Một số gương mặt nữ tiêu biểu trong nền văn xuôi đương đại
Nhật Bản, Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường (tháng
10/2012) của tác giả Thạc sĩ. Hoàng Thị Xuân Vinh (khoa Ngữ văn, Đại học
Sư phạm, Đại học Huế), là một công trình nghiên cứu chung về văn chương
nũ lưu đương đại Nhật Bản. Đề tài này có giới thiệu về nhà văn nữ Yoko
Ogawa và đề cập đến trò chơi ngôn ngữ trong tiểu thuyết Giáo sư và công
thức toán. Tác giả nhận định: “Tác phẩm vừa ấm áp tình yêu thương, vừa
nồng nàn đam mê khoa học, vừa đầy chất thơ của nghệ thuật văn chương, vừa
đầy chất trí tuệ của logic toán học”[51, 19].
Khóa luận tốt nghiệp: “Hình tượng con người cô đơn trong các sáng tác
của Yoko Ogawa” của tác giả Hà Thùy Dung, khoa Ngữ văn, trường Đại học
Sư phạm Huế, năm 2010, tìm hiểu tác giả Yoko Ogawa, cũng như đề cập đến
một số vấn đề trong tác phẩm Giáo sư và công thức toán.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

3

2.2. Bài viết Vẻ đẹp tình yêu trong “Giáo sư và công thức toán” của
Yoko Ogawa của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thảo đăng trên Tạp chí văn học
nước ngoài mới chỉ là những giới thiệu bước đầu về vẻ đẹp tình yêu ở trong
tác phẩm. Tác giả đã khẳng định: “Lần đầu tiên trong văn học đương đại
Nhật Bản (và có lẽ trong văn học đương đại thế giới), toán học trở thành
những nhịp cầu kết nối trái tim, kết nối tình yêu cuộc sống, kết nối những giá
trị vốn rất mỏng manh giữa con người và con người trong đời sống hiện đại
bằng vẻ đẹp rất riêng của mình”.
Bài đăng: “Nữ nhà văn đương đại Nhật Bản Yoko Ogawa: Tình người là

công thức vĩnh hằng” của Lương Việt Dũng trên trang Web www.bichkhe.org
đã giới thiệu về nội dung của cuốn tiểu thuyết Giáo sư và công thức toán:
“Niềm vui, tình yêu với toán học, sự ân cần, sự kiên nhẫn, tình yêu và niềm
tin đã hòa quyện trong mối quan hệ kì lạ giữa ba con người để rồi vĩnh viễn
thay đổi cuộc đời họ”[21].
Bài đăng: “Kí ức không dừng lại, giao cảm không mất đi” của Nguyễn
Vĩnh Nguyên trên trang web www.thanhnien.com.vn cũng đã nêu những cảm
nhận chung về tác phẩm này: “Cuốn tiểu thuyết dành cho tất cả chúng ta,
những kẻ đã có lúc khổ sở dằn vặt vì khả năng lưu giữ kí ức”[24].
Bên cạnh đó còn có một số bài viết trên các trang web khác có giới thiệu
về tác phẩm như: Bài viết “Công thức toán, tình yêu của nhà toán học” của
Kanae Tagaki trên trang www.achive.damau.orglinder, bài viết có đoạn: “Con
người thì bất toàn và tạo phẩm của họ cũng thế. Toán học trong khi đó thì
toàn bích. Nhà toán học già mô tả nó là "nhìn lén vào sổ tay của Thượng đế".
Tính khiêm cung đem lại vẻ đẹp, và tính huyền diệu cho một con người. Thế
giới hữu hình không phải là thế giới duy nhất. Chúng ta nên công nhận thế
giới vô hình chung quanh chúng ta”. Bài: “Những ám ảnh Yoko Ogawa” trên
trang web www.sachhay.com cũng đã đề cập đến tác giả này.
Ngoài ra, tiểu thuyết Giáo sư và công thức toán đã được giới thiệu trong
chuyên mục Mỗi ngày một cuốn sách (10/10/2012) trên kênh VTV1 của Đài

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

4

truyền hình Việt Nam. Tác phẩm đồng thời cũng đã được dựng thành phim với
tiêu đề “The Housekeeper and the Profesor”, cho thấy mức độ nổi tiếng của

cuốn tiểu thuyết này.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Cuốn tiểu thuyết Giáo sư và công thức toán của
Yoko Ogawa, bản dịch của dịch giả Lương Việt Dũng, NXB Hội nhà văn, 2008.
- Phạm vi nghiên cứu: Vẻ đẹp của toán học qua văn chương trong tác
phẩm Giáo sư và công thức toán.
4. Phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp so sánh, đối chiếu: Phương pháp này dùng để so sánh
tác phẩm Giáo sư và công thức toán với một số cuốn tiểu thuyết có cùng đề
tài, và một số sáng tác khác của Yoko Ogawa. Từ đó nêu bật được cái riêng,
cái độc đáo của tác phẩm.
* Phương pháp cấu trúc hệ thống: Khóa luận tìm hiểu vẻ đẹp của toán
học thông qua văn chương, vì vậy đề tài tìm hiểu trên một số phương diện thể
hiện rõ nét nhất vẻ đẹp của toán học nhưng không tách rời các thành tố của tác
phẩm, mà luôn đặt nó trong hệ thống, nhằm có cái nhìn toàn diện hơn.
* Phương pháp liên ngành: Do Giáo sư và công thức toán là một tác
phẩm dung chứa những đặc thù của một số lĩnh vực khoa học. Vì vậy khóa
luận còn tìm đến kiến thức liên ngành để giải mã tác phẩm.
Trong quá trình nghiên cứu, khóa luận phát huy các thao tác phân tíchtổng hợp, thống kê- phân loại…
5. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Vẻ đẹp của toán học qua văn chương
trong “Giáo sư và công thức toán” của Yoko Ogawa là:
- Làm rõ vẻ đẹp của toán học qua văn chương trong tiểu thuyết “Giáo sư
và công thức toán” nói riêng và trong văn học nói chung.
- Khẳng định vị trí, tài năng của Yoko Ogawa trên văn đàn Nhật Bản và
thế giới.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà



Khóa luận tốt nghiệp

5

6. Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, khóa luận gồm ba chương:
Chương 1: Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn nhan đề, đề
tài và kết cấu.
Chương 2: Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn hình tượng
nhân vật.
Chương 3: Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn ngôn ngữ.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

6

NỘI DUNG
Chương 1
VẺ ĐẸP CỦA TOÁN HỌC QUA VĂN CHƯƠNG TRONG
GIÁO SƯ VÀ CÔNG THỨC TOÁN TỪ GÓC NHÌN NHAN ĐỀ,
ĐỀ TÀI VÀ KẾT CẤU
1.1. Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn nhan đề
Nhan đề là thuật ngữ “dùng để gọi tên một tác phẩm văn học, một trong
những yếu tố “cái cạnh văn bản”, nhằm phân biệt tác phẩm này với tác phẩm
khác”[8, 1251]. Với người đọc: “Nhan đề là việc tiếp xúc đầu tiên với tác
phẩm, kí hiệu đầu tiên, thông tin đầu tiên (cùng với tên tác giả), người đọc có
thể dự đoán nội dung tác phẩm”[8, 1251]. Vì vậy, việc đặt tên cho một tác

phẩm văn chương là cả một sự sáng tạo đầy nghệ thuật của nhà văn, nhằm thể
hiện được ý đồ nghệ thuật của mình.
Nhan đề Giáo sư và công thức toán có nguyên bản tiếng Nhật là 博博博博博
博 博 博 (Hakase no aishita sushiki), có nghĩa là: Giáo sư và những công thức
toán của ông. Như vậy, nhan đề tiểu thuyết ở bản dịch đã đảm bảo được tinh
thần của nguyên tác. Có thể nói, đây là một nhan đề có tính chất lạ hóa, bởi lẽ
phần đa mọi người đều cho rằng toán học một bộ môn khoa học khô khan, hóc
búa và đầy thách đố trí tuệ. Vậy sao có thể trở thành đề tài của văn chương
vốn thiên về cảm xúc trữ tình? Chính điều đó đã kích thích những sự tò mò
đầu tiên ở độc giả đối với cuốn tiểu thuyết này.
Do tính chất cô đọng, súc tích nên nhan đề thường rất ngắn gọn, tuy
nhiên nhan đề chính là tín hiệu thẩm mĩ đầu tiên, là chiếc chìa khóa để người
đọc giải mã tác phẩm. Vì vậy, bao giờ nhan đề cũng có mối liên hệ đến nội
dung tác phẩm và mang tư tưởng, quan điểm của tác giả. Thật vậy, tiểu thuyết
Giáo sư và công thức toán ngay từ nhan đề đã hé mở về một thế giới đầy hấp
dẫn của toán học và văn chương. Nó thông báo về thế giới nghệ thuật của tác

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

7

phẩm sẽ liên quan mật thiết đến toán học. Ở đó, có nhân vật trung tâm là vị
giáo sư, có thế giới chứa đựng những con số và công thức thuộc về riêng giáo
sư ấy. Toán học là chung, là phổ quát, nhưng các công thức trong tác phẩm
được nói đến là các công thức được yêu thích bởi người giáo sư như là một
chủ sở hữu của chúng. Như vậy, Giáo sư và công thức toán không chỉ có con
người, không chỉ viết về con người mà còn có toán học, mà còn viết về các

công thức toán. Tác phẩm phản ánh cuộc sống thông qua toán học, thông qua
mối quan hệ của con người với thế giới toán. Đọc xong tác phẩm, người đọc
nhận ra Giáo sư và công thức toán quả đúng là vương quốc của toán học và
văn chương. Toán học tồn tại ở khắp mọi nơi, từ kết cấu đến nhân vật và cả
trong ngôn từ của tác phẩm.
1.2. Vẻ đẹp của toán học qua văn chương từ góc nhìn đề tài
“Đề tài là khái niệm chỉ loại các hiện tượng đời sống được miêu tả,
phản ánh trực tiếp trong sáng tác văn học. Đề tài là phương diện khách quan
của nội dung tác phẩm”[6, 96]. Đề tài của tác phẩm là “một phương diện
trong nội dung của nó, là đối tượng đã được nhận thức, lựa chọn gắn liền với
dụng ý, thế giới quan, lập trường tư tưởng, quan điểm thẩm mĩ của nhà văn”
[6, 98]. Nó là yếu tố rất quan trọng trong văn học, nó không chỉ định hướng
sáng tạo cho nhà văn, mà còn định hướng tiếp nhận cho người đọc và cơ sở để
nêu bật chủ đề của tác phẩm. Từ sự quan trọng đặc biệt đó, chúng tôi tìm hiểu
đề tài của Giáo sư và công thức toán để làm bật lên vẻ đẹp của toán học thông
qua tác phẩm.
Không sex, không nổi loạn, không tình yêu lãng mạn lớn hay đào sâu
“cơn khủng hoảng tinh thần”[11, 6] của con người thời đại, những đề tài được
coi là mốt thời thượng của văn chương đương đại, một cách nhẹ nhàng và tinh
tế, Yoko Ogawa lựa chọn cho mình một lối đi khác nhưng đầy sự mới mẻ và
ấn tượng. Đó là sự pha trộn giữa hai mảng đề tài tưởng chừng đối lập- toán
học và văn chương, số học và tình người. Thật vậy, Giáo sư và công thức toán
không chỉ chứa đựng sự bay bổng, lãng mạn của văn chương mà còn toát lên

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

8


sự logic, chắc chắn và vẻ đẹp rất riêng có của toán học, mà trước hết được thể
hiện qua ba mảng đề tài của truyện là đề tài toán học, đề tài tình yêu và đề tài
về đời sống gia đình.
1.2.1. Đề tài toán học
Toán học là một bộ môn khoa học tự nhiên, được xem là “nữ hoàng của
các môn khoa học” [25] nó đẹp một cách kì lạ và chứa đựng nhiều điều bí ẩn
thú vị. Toán học mang trong mình những bí ẩn như những bí mật được chép ra
từ “cuốn sổ của Thượng đế”[13, 203]. Một cách khá dễ dàng, người đọc nhận
ra từ đầu đến cuối câu chuyện chìm ngập trong thế giới của toán học với sự
xuất hiện dày đặc của các con số, công thức hay lí thuyết toán. Giáo sư và
công thức toán viết về toán học và ngợi ca nó, nhưng không phải ngợi ca nó
với tư cách của một bộ môn khoa học như là: “Nghiên cứu đường cong elip
giúp tìm ra quĩ đạo của các hành tinh, hình học phi Euclid giúp Einstein đề
xuất hình dạng vũ trụ” [13, 188] hay số nguyên tố “là nền tảng của mật
mã”[13, 189]…mà khám phá và ngợi ca toán ở một khía cạnh khác, dưới góc
nhìn nhân văn của văn học. Ấy là nhân cách hóa những con số, công thức như
những con người và gắn kết chúng trong một mối quan hệ cuả con người để
khám phá vẻ đẹp riêng của chúng.
Qủa có vậy, qua niềm đam mê của giáo sư và các nhân vật khác trong
truyện, người đọc có dịp thưởng thức vẻ đẹp của toán học một cách hết sức tự
nhiên, nhưng đầy bất ngờ và lí thú. Thế giới số trong Giáo sư và công thức
toán không còn là một thế giới khô khan và lạnh lùng như ta từng biết mà nó
huyền ảo, kì bí, lãng mạn như chính cuộc đời.
Câu chuyện mở ra bằng hình ảnh của một vị giáo sư “có vấn đề về trí
nhớ”[13, 12], nhưng có niềm đam mê toán học đến vô hạn và người giúp việc
“mù mờ” về toán cùng con trai cô ấy, cậu bé Căn. Hai mẹ con Căn và giáo sư
vốn là những con người hoàn toàn xa lạ, nhưng rồi dần dần trở nên thân thiết
và hình thành một mối quan hệ kì lạ hòa quyện với tình yêu toán học. Ở đây,
toán học đã trở thành nhịp cầu kết nối tâm hồn giữa con người với con người.


SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

9

Qua những mẫu chuyện hàng ngày các nhân vật trao đổi với nhau, vẻ đẹp của
toán học trong tác phẩm hiện lên quá đỗi dung dị và tự nhiên, chẳng hạn:“Cô đi giày cỡ số mấy?- Cỡ 24, thưa giáo sư. - Ồ, một con số thật hào hoa.
Giai thừa của 4…- Thế số điện thoại nhà cô là bao nhiêu?- 5761455 ạ. 5761455? Còn gì tuyệt vời hơn nữa chứ. Nó bằng đúng số lượng số nguyên tố
tồn tại tính cho đến một trăm triệu”[13, 13-14].
Đó là cách mà giáo sư lựa chọn để chào hỏi và duy trì sự giao tiếp với
người khác và đó cũng chính xác là cách mà toán học có dịp phô diễn vẻ đẹp
riêng có của mình. Bao giờ cũng vậy, các con số mà ông tâm đắc luôn được
nhắc đến nhân một chuyện gì đó, chứ không phải là xuất hiện như là một lối
phô bày kiến thức. Điều ấy thật giản dị và đặc biệt, một kiểu phát hiện đầy
ngẫu nhiên nhưng lí thú.
Cứ như thế, dần dần thông qua niềm đam mê và trí tuệ tuyệt vời của vị
giáo sư về toán, qua tâm hồn rộng mở và nhạy cảm của người phụ nữ và cậu bé
Căn trước vẻ đẹp của các con số, một thế giới số khổng lồ và tuyệt đẹp hiển hiện
trước mắt người đọc. Trong thế giới ấy các con số, công thức không còn là một
cái gì đó khô cứng, bất động mà bao giờ cũng mang một ý nghĩa nào đó: “Tôi
sẽ xác nhận lại cái sự thật rằng, ngoài mục đích liên lạc, số điện thoại nhà tôi
còn có một ý nghĩa khác”[13, 16]. Ở đó cũng có những con số là “cặp số tình
bạn” (284 và 220) [13, 37], có con “số hoàn hảo”[13, 76] như 28, con số nữ
hoàng (số 0), lại có cả con con số “hào hoa” như con số 24…Điều đáng nói là,
chúng xuất hiện một cách đầy ngẫu nhiên, nhưng bao giờ cũng có sự hòa hợp
đầy ngạc nhiên với tình cảm con người. 24 là cỡ giày của chị giúp việc, 28 là số
áo của cầu thủ bóng chày nổi tiếng Enatsu, 220 là ngày sinh của người giúp việc

còn 284 là số hiệu trên chiếc đồng hồ phần thưởng của giáo sư, chúng tạo thành
một cặp số của tình bạn “cực kì hi hữu”[13, 35]. Như vậy, số học trong cái nhìn
của vị giáo sư lí thuyết số không khác gì những con người của đời thực, chúng
cũng mang những tính cách của con người như: “Đỏng đảnh”, “lịch lãm”, hay
“hào hoa”, các con số thậm chí trở thành những “người bạn thân thiết” của ông.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

10

Nếu Giáo sư và công thức toán là câu chuyện xoay quanh mối quan hệ lạ
lùng nhưng thân thiết của hai mẹ con Căn và người đàn ông xa lạ, thì câu
chuyện của ba con người ấy chính là toán học hoặc bóng chày. Thật vậy,
không thể phủ nhận rằng toán học chính là sợi dây liên kết và hòa quyện tâm
hồn và tình cảm của các nhân vật trong truyện. Họ đến với nhau và cùng vun
đắp mối giao tình thông qua niềm hứng thú và tình yêu đối với thế giới số gần
gũi, nhưng cũng đầy mới lạ. Trong tác phẩm, toán học trở thành chiếc cầu nối
giữa trái tim với trái tim và cũng chính nó duy trì mối giao cảm tốt đẹp đó.
Thậm chí tình cảm và tâm hồn và tâm hồn con người cũng được soi
chiếu qua các con số hay công thức toán, công thức Euler ( ei  1 0 ) là một
công thức như thế:
1
1
1
1
e 1  



......
1 12 12 3 12 3 4

[13, 207]

Đó là một công thức nổi tiếng trong giới toán học, là “định lí cuối cùng
của Fermat”[287, 13]. Đối với giới khoa học, nó là một “đích đến hoàn
hảo”[13, 204] và đã làm “các nhà toán học suốt ba thế kỉ qua không ngừng
trăn trở”[13, 204]. Còn đối với Yoko Ogawa, công thức Euler lại là một hình
tượng nghệ thuật độc đáo, tính chất của nó là một khái quát nghệ thuật về mối
quan hệ của ba nhân vật trong truyện, cũng như tình người trong cuộc đời. Ấy
là công thức về sự vĩnh hằng của tình người, ở nó có sự chắc chắn không tài
nào phá vỡ như tình cảm chân thành mà những con người vốn xa lạ dành cho
nhau ở trong câu chuyện. Đến bên nhau, ở cạnh bên nhau, yêu thương nhau
một cách điềm tĩnh, nhẹ nhàng nhưng bền lâu. Bởi vậy toán học thật đẹp, đẹp
đến kì lạ, đẹp và nhân văn.
Toán học không phải là một đề tài mới lạ trong văn chương, trước Yoko
Ogawa đã có một số nhà văn thành công với các tác phẩm viết về toán học
như Nỗi cô đơn của các số nguyên tố của Paolo Giordano, Vụ án trường
Oxford của Guillermo Martinez, hay Những giấc mơ Eistein của Alan
Lightman…Tuy nhiên, phải đến Yoko Ogawa thì toán học mới trở thành

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

11


“nhịp cầu kết nối trái tim, kết nối tình yêu cuộc sống, kết nối những giá rị vốn
rất mỏng manh giữa con người với con người”[21]. Bởi lẽ, Gíao sư và công
thức toán đứng xa hơn việc góp phần làm bay bổng các công thức toán, câu
chuyện viết về toán học và xoay quanh nó. Nhưng không chỉ có vậy, Giáo sư
và công thức toán thông qua vẻ đẹp của toán học để nói đến vẻ đẹp của tình
người, thông qua câu chuyện của toán học để truyền tải câu chuyện đẹp của
đời sống đương đại. Tác phẩm vì thế mang cái duyên riêng của mình, cũng
đồng thời thể hiện cái tài tình của Yoko Ogawa, một tác giả “rất được kính nể
trên văn đàn Nhật Bản”[18, 664].
Người Nhật có truyền thống suy tôn cái đẹp, nay họ còn tìm thấy cái đẹp
ngay cả trong những con số tưởng chừng vô tri và khô khan. Truyền tải được
vẻ đẹp ấy, hẳn Giáo sư và công thức toán xứng đáng với danh hiệu là một “kì
tích văn chương” [23] hiện đại.
1.2.2. Đề tài tình yêu
Tình yêu vốn là đề tài kinh điển trong văn chương nhân loại, thật khó để
tìm ra một áng văn chương nào lại không dung chứa thông điệp của tình yêu.
Giáo sư và công thức toán cũng vậy, tác phẩm hướng đến câu chuyện về tình
yêu ở trong cuộc sống. Điều kì lạ, hấp dẫn trong tác phẩm là viết về đề tài tình
yêu, nhưng không phải chỉ có tình yêu nam- nữ mà còn là tình người ấm áp,
sự thấu hiểu và yêu thương nhau giữa người với người ở trong đời sống.
Không dữ dội, ồn ào mà trầm tĩnh, thanh lịch, tình yêu trong Giáo sư và
công thức toán là câu chuyện cảm động về tình người trong xã hội hiện đại.
Đó là tình yêu thương, bao bọc lẫn nhau giữa một vị giáo sư già có một trí nhớ
“ngắn hạn”, một người giúp việc trẻ tuổi nhưng có đến “hơn mười năm kinh
nghiệm”[13, 9] và cậu con trai mười tuổi “ngay từ khi chào đời đã là một đứa
trẻ ít được ôm ấp”[13, 54]. Mỗi người trong số họ đều có những bất hạnh của
riêng mình, nhưng rồi họ gặp được nhau và dần nảy nở mối quan hệ lạ lùng
nhưng thân thiết, tất cả bắt đầu từ tình yêu với toán học.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà



Khóa luận tốt nghiệp

12

Vị giáo sư 64 tuổi với trí nhớ chỉ kéo dài tám mươi phút đồng hồ không
hơn không kém có một tình yêu, một niềm đam mê toán học như là một định
mệnh. Vụ tai nạn bất hạnh vào năm 1975 đã cướp đi phần đời bình thường của
ông, cắt đứt mọi mối dây liên kết của ông với xã hội, từ đó ông rút mình vào
toán học. Toán trở thành nơi ẩn náu an toàn, là kênh giao tiếp duy nhất, là tấm
áo da bảo vệ ông, bởi hơn ai hết ông tự ý thức được tình cảnh trớ trêu của
mình: “Bao giờ ông cũng mượn các con số thay cho những từ ngữ mỗi lần
lúng túng không biết nói gì. Đó là cách giao tiếp riêng của ông. Những con số
giống như bàn tay phải ông đưa ra cho người đối diện bắt, cũng đồng thời là
tấm áo khoác bảo vệ ông”[13, 15]. Cuộc sống của vị giáo sư toán học cứ thế
lặng lẽ trôi đi, hàng ngày ông vẫn lấy việc “tâm tình” cùng các con số và giải
toán làm niềm vui. Dường như việc xâm phạm vào thế giới số học riêng có,
đầy tự chủ của ông là “bất khả” với mọi người, bởi không ít kẻ đã đến nhưng
rồi cũng ra đi nhanh chóng vì không thể nào chịu đựng nổi “trước cái trận đồ
số má của giáo sư”[13, 20]. Cho đến khi người giúp việc thứ 10 xuất hiện,
người mà ngay từ khi nhận việc đã quyết tâm không muốn mình trở thành
“ngôi sao thứ mười” trên cái thẻ quản lí khách hàng của giáo sư đã làm được
điều ngược lại.
Ban đầu chị cũng cảm thấy tổn thương ghê gớm, khi bị giáo sư mắng “té
tát” chỉ vì đã trót làm phiền ông lúc ông đang “bận suy nghĩ” và cảm thấy
chán nản khi bị giáo sư “phớt lờ”, hay “cáu kỉnh” mỗi khi cô muốn tìm hiểu
về các sở thích và thói quen của ông để hoàn thành công việc tốt hơn. Nhưng
rồi “những cuộc trò chuyện về số má ở trước hiên của nhà vào mỗi buổi
sáng”[13, 15] cùng với tấm lòng rộng mở, thấu hiểu và sẻ chia, cô dần dần

hình thành tình yêu đối với toán học, đồng thời cũng hiểu giáo sư hơn và tôn
trọng ông. Cô luôn nhẫn nại chờ đợi sự giải thích của giáo sư mọi điều về toán
mà không hề cho rằng đó là trò vô bổ hay ngơ ngẩn. Cứ như thế, thông qua
toán học, và do toán học đã làm thay đổi cuộc đời và tình cảm của các nhân

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

13

vật về nhau lúc nào không hay, đặc biệt kể từ khi cậu bé Căn xuất hiện, mối
quan hệ ấy dần khởi sắc và ngay lập tức trở nên đặc biệt và cảm động. Đối với
bà mẹ trẻ, tình yêu nồng hậu của giáo sư với toán học và tình yêu dịu dàng của
ông đối với con trẻ làm chị cảm động thực sự. Tình yêu của chị dành cho giáo
sư đó vừa là: “…Sự tôn sùng, niềm xác tín lẫn tình yêu”[13, 276]. Đối với
giáo sư, toán học là tình yêu, là định mệnh nhưng đó không phải là tất cả, ông
“…Luôn dành cho Căn một quĩ thời gian vô hạn ngay cả khi đang say sưa
giải toán”[13, 211], nghĩa là đằng sau cái tâm hồn say mê toán học ấy là cả
một tấm lòng rộng mở và một tình yêu dịu dàng đối với con trẻ. Còn đối với
Căn, cậu bé gần như trở thành trung tâm của mối quan hệ kì lạ đó, em yêu và
được người khác yêu thương hết mình.
Rồi dần dần ba con người ấy hòa quyện nhau trong tình yêu với toán
học, họ đến bên nhau thật trầm tư, lặng lẽ nhưng cũng khắng khít không tài
nào phá vỡ. Đó vừa là tình yêu, vừa là tình bạn, vừa là tình người. Bởi họ chỉ
cần bên cạnh nhau, biết rằng bên cạnh mình có người kia là đủ, không cần
nhiều hơn. Có thể nói, chính mối duyên ngầm giữa toán học và tình yêu đã
gắn kết những con người xa lạ lại trong một mối quan hệ yêu thương của con
người. Vậy, không nghi ngờ gì nữa, toán học đã trở thành nhịp cầu kết nối trái

tim, kết nối tâm hồn người. Sau tất cả, toán học suy cho cùng là tình yêu, tình
yêu giữa con người với con người. Cũng vì vậy mà nó đẹp.
Trong thời đại xã hội phát triển hiện đại, thế giới như phẳng ra và chi
chít những liên kết về kinh tế, xã hội, văn hóa…thì con người được nhiều hơn
nhưng cũng mất đi nhiều điều có giá trị không hơn không kém, cùng với sự
phát triển “ thế giới sẽ ngày càng trở nên hỗn độn hơn và âm thanh sẽ ngày
một lấn át mọi tín hiệu liên kết”[4, 52]. Điều đó có nghĩa là sẽ ngày càng ít đi
những mối dây liên kết giữa tâm hồn với tâm hồn. Bởi vậy, mối dây liên kết
về tình cảm trong Giáo sư và công thức toán là câu chuyện đẹp đến nao lòng,
như ánh đèn pha rọi vào tâm hồn mỗi con người trong xã hội, xem ta đã đối
xử ra sao với những người yêu thương ở bên cạnh ta.

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

14

Cùng viết về đề tài toán học và tình yêu, nhưng Nỗi cô đơn của các số
nguyên tố của Paolo Giordanno cảnh tỉnh về một thế giới mất dần những tín
hiệu liên kết về con người với con người trong xã hội. Các nhân vật như
Mattia và Alice tìm thấy nhau, tìm được nhau trong cuộc đời nhưng như
những định mệnh nghiệt ngã của các số nguyên tố: “Chúng gần nhau nhưng
xa nhau một bước” [4, 157]vì luôn có một số chẵn chen ngang ở giữa, tìm ra
nhau để rồi xa nhau mãi mãi. Cho đến cuối cùng, họ vẫn không thể hòa hợp
trong một mối quan hệ: “Mattia nghĩ cậu và Alice giống như những con số
nguyên tố cặp đôi gần bên nhau nhưng không thể bên nhau mãi mãi chỉ là
những con số đa nghi và cô độc” [4, 158].
Ngược lại trong Gíao sư và công thức toán, tình người đã được Yoko

Ogawa “ngụy trang khéo léo dưới những mô tả về vẻ đẹp của toán học”[22].
Các nhân vật trong truyện họ tìm thấy nhau và có nhau trong đời, mãi mãi,
ngay cả khi không còn bên cạnh nhau. Cho nên, dư ba của câu chuyện lan tràn
vĩnh viễn như một bài ca ngợi ca tình người vĩnh hằng, và dù sao đi nữa đó
vẫn là một áng văn chương đẹp và chất chứa niềm tin yêu vào cuộc sống.
1.2.3. Đề tài đời sống gia đình
Gia đình là tổ ấm của mỗi người, là nơi của tình yêu thương, chở che
đùm bọc mà bất cứ ai trong xã hội này cũng cần có một, nhưng đáng tiếc thay
các nhân vật trong Giáo sư và công thức toán đều không có được một gia đình
hoàn hảo. Vị giáo sư già 64 tuổi và không có vợ con, ông sống một mình ở
căn nhà ngang. Người thân duy nhất được biết đến là bà chị dâu sống ở “ngôi
nhà chính”[13, 13], người mà cũng được biết đến là người chỉ sống một mình.
Cả người giúp việc và con trai cô, cậu bé Căn đều sinh ra mà chưa hề “được
thấy bóng giáng cha”[13, 55], dù chỉ một lần. Họ sống trong xã hội và mỗi
người đều mang trong mình một nỗi bất hạnh riêng, cho đến một ngày, những
con người bất hạnh kia nhờ những cơ duyên và cơ may đã gặp được nhau
trong cuộc đời và một mối quan hệ lạ lùng nhưng thân thiết được thiết lập.
Mối quan hệ ấy hòa quyện trong tình yêu với toán học, hòa quyện trong

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

15

những niềm vui, sự ân cần và sự tin cậy dành cho nhau mà không cần có lí do.
Họ bên cạnh nhau, yêu thương và quan tâm nhau, khích lệ khi cần thiết, an ủi
khi người kia gặp khó khăn.
Thật vậy, vượt qua những giới hạn về tuổi tác và địa vị, vượt qua cả

những cản trở do chứng mất trí nhớ ngắn hạn của giáo sư, ba nhân vật trong
truyện đã có những phút giây êm ấm, hạnh phúc bên nhau, xuất phát từ sự
chân thành và tấm lòng cao cả. Ấy là những bữa ăn có đủ mặt ba người,
những câu chuyện về bóng chày hay toán học vang vọng từ phòng bếp, xen
lẫn với tiếng cốc nĩa của bữa ăn chiều là tiếng của bình luận viên bóng chày
qua sóng radio…Hình ảnh ấy, tuy giản dị nhưng lại hết sức cảm động, bởi đối
với cả ba người tất cả đều là mới mẻ. Trước đó, Căn chỉ là một đứa trẻ chỉ biết
chờ mẹ về vào mỗi chiều, giáo sư sống âm thầm với những bữa cơm lặng lẽ
trong nhà bếp, còn chị giúp việc vẫn hoàn thành xuất sắc công việc và trở về
đúng giờ vào mỗi chiều với đứa con trai của mình. Họ đơn giản chỉ là bên
cạnh nhau và cùng với nhau, thế là quá đủ: “Ba chúng tôi mỗi người một việc.
Được cảm thấy hơi thở của nhau ở một khoảng cách rất gần và quan sát
những công việc nhỏ nhặt đang tiến dần đến đích quả là một niềm vui bất ngờ
đối với chũng tôi”[13, 276].
Gia đình là “một cộng đồng người sống chung và gắn bó với nhau bở
các mối quan hệ tình cảm, quan hệ hôn nhân, qun hệ huyết thống, quan hệ
nuôi dưỡng và hoặc quan hệ giáo dục” [1, 35]. Như vậy, trên thực tế ba nhân
vật trong Gíao sư và công thức toán không phải là một gia đình theo đúng
nghĩa, nhưng sự gặp gỡ của họ, tình cảm nồng hậu và dịu dàng họ dành cho
nhau lại vẽ lên hình ảnh của một gia đình êm ấm thực sự. Chỉ là những cái ôm
vỗ về, những cái xiết tay an ủi, những hành động xoa đầu dịu dàng, những
món quà nhỏ bé dành tặng nhau nhân dịp gì đó hay những bữa ăn cùng
nhau…Đó là tất cả những gì đẹp đẽ nhất mà họ dành cho nhau, nhưng đủ để
lay động lòng người. Tác giả thực sự tinh tế khi khai thác những chi tiết nhỏ
nhặt của đời sống thường nhật tưởng chừng quá đỗi bình thường để khắc họa

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp


16

tình cảm của con người. Tất cả chúng đều quen thuộc và gần gũi, nhưng cái
cách mà họ trân trọng những khoảnh khắc bình dị ấy khiến chúng ta ngỡ
ngàng và nhìn nhận lại những gì ta đang có và dạy cho chúng ta biết rằng phải
biết trân trọng nó. Bởi rất có thể có những người đã quên đi những ngày kỉ
niệm, đã bỏ qua bữa ăn cùng gia đình, đã quên rằng cần phải khích lệ và quan
tâm đến người khác, sống là phải cho không phải chỉ nhận riêng mình.
“Tôi lo cơm nước, Căn vừa cọ sàn phòng ăn vừa thực hành những
những việc lặt vặt mẹ sai, còn giáo sư thì là khăn trải bàn”[13, 273]. Đó là
một hình ảnh đẹp trong câu chuyện giản dị này, ở đó hiện lên hình ảnh của
một gia đình hạnh phúc, nếu không phải là câu chuyện của một cặp vợ chồng
cùng cậu con trai yêu tất bật chuẩn bị cho bữa tiệc sinh nhật thì cũng là hình
ảnh của một gia đình ba thế hệ đang quây quần trong một buổi tiệc kỉ niệm.
Nhưng không phải, họ- hai mẹ con Căn và giáo sư hoàn toàn xa lạ, bởi vậy
câu chuyện của họ, mối giao tình đẹp đẽ của họ cảm động đến nao lòng. Cho
nên, ngỡ như rằng câu chuyện sẽ đi đến cái kết đẹp là họ trở thành gia đình
hạnh phúc, nhưng trái lại nó mở ra một mối tình cảm sâu sắc bấy lâu bị chôn
vùi của vị giáo sư và bà chị dâu. Tuy nhiên, điều đó cũng không làm con
người ta thất vọng mà ngược lại, ta cảm nhận rõ nét sự vĩnh hằng của tình yêu,
sự bảo toàn tuyệt đối của tình bạn và dư ba vĩnh viễn của tình người thấm thía
sâu sắc trong xã hội đương đại vốn mất dần tín hiệu liên kết về mặt tâm hồn,
bệ rạc về tình cảm và chát chúa về âm thanh. Câu chuyện của Gíao sư và
công thức toán, vì thế mà nó xứng đáng là một câu chuyện đương thời giàu ý
nghĩa và đáng để ngợi ca.
Thiết nghĩ, trong một chừng mực nào đó, câu chuyện của ba con người
xa lạ trong Giáo sư và công thức toán đã mang đến một quan niệm mới về
hạnh phúc và tình yêu. Hạnh phúc đôi khi xuất phát từ những điều nhỏ nhặt
trong cuộc sống, từ sự nỗ lực cố gắng của mỗi người, sự kiên nhẫn chờ đợi

nhau, tôn trọng, thấu hiểu và yêu thương đối phương một cách chân thành,
không tính toán. Chỉ đơn giản là đem đến tình yêu, hạnh phúc cho người khác

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà


Khóa luận tốt nghiệp

17

để rồi nhận lại gấp bội lần. Như ba con người trong câu chuyện Giáo sư và
công thức toán, dù là những con người xa lạ, nhưng cũng có thể tạo nên phép
màu, rõ ràng duyên số đã đưa họ đến bên cạnh nhau nhưng phần còn lại- hạnh
phúc là do họ tự định đoạt.
Văn học Nhật vốn nổi tiếng bởi các tác giả tìm thấy cái đẹp ở những gì là
phi trung tâm, thiếu hoàn hảo. Câu chuyện chứa đựng trong Gíao sư và công
thức toán quả nhiên đã chứng minh điều đó, một cách thuyết phục nhất.
1.3. Vẻ đẹp của toán học từ góc nhìn kết cấu
Kết cấu là “toàn bộ tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm”[6,
131], nó bao gồm: “Tổ chức hệ thống tính cách, tổ chức thời gian và không
gian nghệ thuật của tác phẩm; nghệ thuật tổ chức những liên kết cụ thể của
các thành phần cốt truyện, nghệ thuật trình bày, bố trí các yếu tố ngoài cốt
truyện…”[6, 132]. Bất cứ một tác phẩm nào cũng cần có một kết cấu nhất
định, bởi nó là phương tiện cơ bản và tất yếu nhất của khái quát nghệ thuật,
cũng vì vậy mà nó “bộc lộ nhận thức, tài năng và phong cách của nhà
văn”[6, 132]. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của nghệ thuật kết cấu đối với
một tác phẩm văn học. Đề tài này sẽ tập trung nghiên cứu ba phương diện
quan trọng của kết cấu là kết cấu cốt truyện, kết cấu không gian và kết cấu
thời gian để thấy được vẻ đẹp của toán học thông qua vẻ đẹp trong kết cấu của
nghệ thuật văn chương.

1.3.1. Kết cấu cốt truyện
Kết cấu cốt truyện là “trình tự thông báo với người đọc về các sự kiện
diễn ra, việc nhấn mạnh những liên hệ bên trong mang ý nghĩa và cảm xúc
giữa các sự kiện”[6, 88]. Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy, trong Giáo sư và
công thức toán có ba hình thức kết cấu cốt truyện cơ bản là: Cốt truyện tuyến
tính, cốt truyện vòng tròn và cốt truyện toán học.
1.3.1.1. Kết cấu cốt truyện tuyến tính
Kết cấu cốt truyện tuyến tính là kết cấu cốt truyện có các sự kiện và tình
tiết trong truyện nối tiếp nhau theo trật tự trên trục ngang thời gian. Soi vào

SVTH: Trần Thị Ngọc Hà