TÁC HẠI CỦA HÚT THUỐC LÁ CHỦ ĐỘNG VÀ THỤ ĐỘNG

BS. ĐOÀN THỊ PHƯƠNG LAN
TRUNG TÂM HÔ HẤP – BV BẠCH MAI


Trên thế giới: Xu hướng sử dụng thuốc lá

•

•

Trên toàn thế giới:

–

Khoảng 1,1 tỷ người.

–

Khoảng 5,8 nghìn tỷ điếu: năm 2014, và hút thuốc lá vẫn gia tăng.

Tỷ lệ hút thuốc lá giảm: Anh, Úc, Brazil và một số quốc gia khác do thực thi tốt các luật kiểm soát thuốc
lá.

•

Trung Quốc: thị trường tiêu thụ thuốc lá nhiều hơn mức tiêu thụ của tất cả các nước có thu nhập thấp và
TB cộng lại.

Trên thế giới: Xu hướng sử dụng thuốc lá

•

Châu Phi: nguy cơ lớn về tăng hút thuốc lá trong tương lai

•

Tiêu thụ thuốc lá khác nhau giữa các quốc gia.

•

Mức tiêu thụ các sản phẩm khác của thuốc lá đang tăng lên.

•

Từ năm 2000, mức tiêu thụ loại xì gà nhỏ đã tăng gấp đôi, bên cạnh đó mức tiêu thụ của thuốc lá
điếu tự cuốn và thuốc lào đều tăng lên hơn 30%.


Trên thế giới: Xu hướng sử dụng thuốc lá

•

Mức độ tiêu thụ theo khu vực
Mức tiêu thụ thuốc lá toàn cầu theo WHO khu vực, 1980–2013 (nghìn tỷ)


Trên thế giới: Xu hướng sử dụng thuốc lá


•
•
•

Gần 1/3 nam giới từ 15 tuổi trở lên (khoảng 820 triệu người) hiện đang hút thuốc.
Trong 30 năm qua, số tuổi của nam giới hút thuốc lá hàng ngày đã giảm khoảng 10%.
Xu hướng hút thuốc lá ở nam giới trên toàn thế giới thay đổi đáng kế, ở Canada giảm 24%, trong
khi đó ở Kazakhstan tăng 16% từ năm 1980 đến 2013.


Trên thế giới: Xu hướng sử dụng thuốc lá

•

Hút thuốc lào làm tăng nguy cơ mắc ung thư
phổi, môi, miệng và thực quản.

•

Tỷ lệ sử dụng thuốc lào theo giới tính năm
2011 (màu đậm: phụ nữ, màu nhạt: nam
giới)

•

Rất khó khăn để ngăn chặn việc hút thuốc
lào vì việc đó thường xảy ra tại nhà, nơi mà
tác động của áp lực xã hội truyền thống và
các chính sách can thiệp như cấm hút thuốc
lá ít có hiệu quả..



Thực trạng sử dụng thuốc lá tại Việt Nam

•

Gần một nửa nam giới Việt Nam hút thuốc, tuy nhiên tỷ lệ
hút thuốc ở phụ nữ lại rất ít (dưới 2%).

•
•

83% hút thuốc lá và 27% hút thuốc lào
Khoảng 40.000 người chết mỗi năm do các nguyên nhân
liên quan đến hút thuốc lá.


Tình hình sử dụng thuốc lá tại Việt Nam (1)

Thực trạng sử dụng thuốc lá:

•

•
•
•

Hình thức phổ biến của việc sử dụng thuốc lá bao gồm:

•


Thuốc lá điếu

•

Thuốc lào

12,5 triệu người hút thuốc lá điếu được sản xuất tại các nhà máy
4,1 triệu người hút thuốc lào
772.000 người hút thuốc lá tự cuộn bằng tay


THÀNH PHẦN ĐỘC TÍNH
CỦA KHÓI THUỐC


THÀNH PHẦN CỦA KHÓI THUỐC



Chất nhựa hắc ín (Tar)



7000 chất độc hoá học



69 chất gây ung thư




Chất phụ gia (Amoniắc)



Các-bon mô nô-xít (CO)



Chất Nicotin: một điếu thuốc chứa 1-3mg


BỐN “LOẠI” LUỒNG KHÓI THUỐC LÁ

LUỒNG THỨ BA

LUỒNG THỨ HAI

LUỒNG THỨ NHẤT

LUỒNG THỨ TƯ


ĐẶC TÍNH BỐN LUỒNG KHÓI THUỐC LÁ

•

Luồng khói số 2: độc nhất


–

Do đốt cháy ở đầu điếu thuốc lá

–

Có hàm lượng độc chất cao hơn luồng khói 1: gấp 2 lần nicotine, gấp 8 lần CO, gấp 51 lần
HCHO, gấp 73 lần NH3

•

Luồng khói thứ 4: tồn tại lâu nhất

–

Lơ lửng trong môi trường

–

Chủ yếu ở dạng hạt có kích thước nanometre


Nicotin



FDA xếp Nicotin vào nhóm có tính chất dược lý gây nghiện chủ yếu, tương tự như ma tuý Heroin
và Cocain, gây nghiện của Nicotin chủ yếu là trên hệ thần kinh trung ương với sự có mặt của các
thụ thể Nicotin trên các cấu trúc não.




Nicotin tác động lên các thụ thể ở hệ thống thần kinh với chất dẫn truyền thần kinh dopamine, một
hoá chất chính trong não điều chỉnh mong muốn sử dụng các chất gây nghiện, gây bài tiết
adrenaline (nhịp tim nhanh, co mạch ngoại vi, ức chế co bóp và chế tiết dịch vị dạ dày).


Monoxit carbon (khí CO)



Khí CO có nồng độ cao trong khói thuốc lá và sẽ được hấp thụ vào máu, gắn với hemoglobine với ái lực mạnh
hơn 20 lần oxy.



Với người hút trung bình 1 bao thuốc mỗi ngày thì hàm lượng hemoglobine khử có thể tới 7-8%. Sự tăng
hemoglobine khử làm chuyển dịch đường cong phân tách oxy-hemoglobin dẫn đến giảm lượng oxy chuyển đến
tổ chức gây thiếu máu tổ chức và góp phần hình thành các mảng xơ vữa động mạch.


Các phân tử nhỏ trong khói thuốc lá



Khói thuốc lá chứa nhiều chất kích thích dạng khí hoặc dạng hạt nhỏ.



Các chất kích thích này gây nên các thay đổi cấu trúc của niêm mạc phế quản dẫn đến tăng sinh các

tuyến phế quản, các tế bào tiết nhầy và làm mất các tế bào có lông chuyển. Các thay đổi này làm tăng
tiết nhày và giảm hiệu quả thanh lọc của thảm nhày-lông chuyển. Phần lớn các thay đổi này có thể hồi
phục được khi ngừng hút thuốc.


Các chất gây ung thư



Trong khói thuốc lá có trên 69 chất trong số đó gồm cả các hợp chất thơm
có vòng đóng như Benzopyrene có tính chất gây ung thư.



Các hoá chất này tác động lên tế bào bề mặt của đường hô hấp gây nên
tình trạng viêm mạn tính, phá huỷ tổ chức, biến đổi tế bào dẫn đến dị sản,
loạn sản rồi ác tính hoá.


CÁC NGUY CƠ GÂY BỆNH CỦA KHÓI THUỐC


Tác hại của việc hút thuốc lá tới sức khoẻ
người hút thuốc và những người khác

•

Thuốc lá là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất trên thế giới.

•


Thuốc lá: 100 triệu người tử vong trong thế kỷ 20. Nếu xu hướng này tiếp tục, nó có thể là nguyên nhân gây
tử vong cho 1 tỷ người trong thế kỷ 21.

•

Đại dịch thuốc lá đang giết chết gần 6 triệu người mỗi năm: cả hút thuốc chủ động và thụ động.

•

Trong mỗi 6 giây sẽ có 1 người chết do bệnh liên quan đến thuốc lá. 10 người chết mỗi phút và chiếm 1/10 ca
tử vong ở người trưởng thành.


Tác hại của việc hút thuốc lào tới sức khỏe



Tác hại tương tự như hút thuốc lá.

–

Tác hại ngắn hạn về sức khỏe bao gồm:

•

Nghiện nicotin

•


Làm tăng nguy cơ lây bệnh truyền nhiễm, các bệnh như hút thuốc lá

•

Các nguy hại của việc hút thuốc lào trong khi mang thai

•

Tác hại của khói thuốc lào với những người xung quanh


Thuốc lá điện tử

•

So với thuốc lá thông thường

–

Các nghiên cứu cho thấy thuốc lá điện tử có nồng độ các chất độc hại thấp hơn.

–

Tổ chức y tế thế giới cho biết “thuốc lá điện tử không phải là một liệu pháp thay thế nicotin”

–

Thuốc lá điện tử có thể như là “cánh cổng” để những trẻ em bắt đầu hút thuốc.

–


Một số NC tìm thấy một số chất độc hại trong thuốc lá điện tử như formaldehyde, nitrosamines, cadmium gây ung thư


HÚT THUỐC VÀ BỆNH HÔ HẤP

Ảnh hưởng của thuốc lá đến chức năng phổi



Khi hít vào, không khí sẽ vào đường hô hấp trên qua mũi và miệng, nơi không khí
được lọc, sưởi ấm và làm ẩm rồi qua khí quản để vào phổi.



Khi khói thuốc đi vào qua miệng, người hút thuốc đã vô tình bỏ qua cơ chế bảo vệ
thứ nhất đó là quá trình lọc ở mũi.


HÚT THUỐC VÀ BỆNH HÔ HẤP

Ảnh hưởng của thuốc lá đến chức năng phổi









Gây ra nhiều bệnh: VPQ, làm nặng lên bệnh hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính,.....
Hút thuốc ở tuổi càng trẻ thì thời gian hút để gây ra bệnh liên quan đến đường hô hấp càng ngắn.
Tăng nhiễm virus
Tăng nhiễm vi khuẩn thường
Tăng lao phổi
Tăng các bệnh phổi mạn tính


HÚT THUỐC VÀ BỆNH HÔ HẤP

Ung thư phổi



Khoảng 87% trong số 177,000 ca KP mới mắc ở Mỹ năm 1996 là do thuốc lá, còn
lại là do các nguyên nhân khác như: ô nhiễm môi trường, bệnh nghề nghiệp, ăn
uống, cơ địa và các yếu tố di truyền. 90% trong số 660.000 ca được chẩn đoán ung
thư phổi hàng năm trên thế giới là người hút thuốc lá.



Nguy cơ bị ung thư phổi của những người hút thuốc cao hơn gấp 10 lần so với
những người không hút thuốc. Mức độ tăng nguy cơ khác nhau tuỳ theo loại tế bào
ung thư



HÚT THUỐC GÂY UNG THƯ PHỔI

Hút thuốc lá là nguyên nhân của 90% các ca ung thư phổi