BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HOA LÝ

PHÁT TRIỂN TƯ DUY ĐỘC LẬP CHO
HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP TRẮC
NGHIỆM KHÁCH QUAN ĐỊNH LƯNG
PHẦN DẪN XUẤT HIĐROCACBON
HÓA HỌC 11 NÂNG CAO
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chun ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Hóa học
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯ NG D N

HOA HỌC: TS L VĂN D NG

Huế, Năm 2014

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn
là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa

từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.
Huế, tháng 8 năm 2014
Tác giả luận văn

Demo Version - Select.Pdf SDK

Nguyễn Thị Hoa Lý

ii


Lời Cảm Ơn
Sau thời gian học tập tại Khoa Hoá học, Trường Đại
học Sư phạm Huế, bằng sự nổ lực của bản thân và sự
giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo và các bạn bè,
đồng nghiệp, tôi đã hoàn thành luận văn khoa học này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Lê
Văn Dũng người hướng dẫn tận tình và đầy tâm huyết
giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô giáo khoa
Hoá học, trường Đại học Sư phạm Huế, các thầy cô giáo
Demo
Version
Select.Pdf
SDK tôi đã thực nghiệm
và các em
học
sinh -tại
các trường

cùng bạn bè đồng nghiệp gần xa đã giúp đỡ và đóng góp
cho tôi nhiều ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện đề
tài.
Tôi cũng xin chân thành gửi lời cảm ơn đến phòng Đào
tạo sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Hoá Trường Đại học
Sư phạm Huế, Ban Giám Hiệu trường THPT Ninh Châu
cùng các đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi nhất giúp
tôi hoàn thành luận văn này.
Huế, tháng 8 năm 2014
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Hoa Lý

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ........................................................................................................... i
Lời cam đoan ............................................................................................................ ii
Lời cảm ơn ............................................................................................................... iii
Mục lục .......................................................................................................................1
Danh mục các từ viết tắt ...........................................................................................4
Danh mục các bảng, đồ thị, biểu đồ.........................................................................5
PHẦN I: MỞ ĐẦU ....................................................................................................6
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................................... 6
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................................ 7
3. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................................... 7
4. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................................ 7
5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu..................................................................................... 7
6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................................... 7

7. Giả thuyết khoa học .............................................................................................................. 8
8. Đóng góp của đề tài .............................................................................................................. 8
PHẦN II: NỘI DUNG ...............................................................................................9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TƯ DUY VÀ BÀI TẬP
Demo Version - Select.Pdf SDK
HÓA HỌC..................................................................................................................
9
1.1. Tư duy và vấn đề phát triển tư duy cho học sinh. ........................................................... 9
1.1.1. Tư duy là gì ? .............................................................................................9
1.1.2. Tầm quan trọng của việc rèn luyện tư duy ................................................9
1.1.3. Các thao tác tư duy trong dạy học môn Hoá học ở trường phổ thông .....10
1.1.4. Tư duy hóa học và việc phát triển tư duy trong dạy học hóa học............13
1.1.5. Tư duy độc lập .........................................................................................16
1.2. Bài tập hóa học trong dạy học hóa học .......................................................................... 20
1.2.1. Khái niệm bài tập hóa học .......................................................................20
1.2.2. Ý nghĩa tác dụng của bài tập hoá học ......................................................21
1.2.3. Xu hướng phát triển của bài tập hoá học .................................................22
1.2.4. Trắc nghiệm khách quan ..........................................................................23
1.3. Quan hệ giữa hoạt động giải bài tập hóa học với việc phát triển tư duy cho học sinh
................................................................................................................................................... 25
1.4. Tình hình sử dụng bài tập hoá học để phát triển năng lực tư duy độc lập cho học sinh
ở các trường trung học phổ thông hiện nay .......................................................................... 26
1.4.1. Mục đích và phương pháp điều tra ..........................................................26
1


1.4.2. Kết quả điều tra thực tiễn việc rèn luyện năng lực tư duy cho học sinh ở
trường trung học phổ thông ...............................................................................26
Tiểu kết chương 1.....................................................................................................28
CHƯƠNG 2 NHỮNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN HẢ NĂNG TƯ DUY

ĐỘC LẬP CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
HÁCH QUAN ĐỊNH LƯỢNG PHẦN D N XUẤT HIDROCACBON HÓA
HỌC 11 NÂNG CAO ..............................................................................................29
2.1. Hệ thống hóa kiến thức, kĩ năng phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 nâng cao.
................................................................................................................................................... 29
2.1.1 Kiến thức (dạng sơ đồ) .............................................................................29
2.1.2. Kĩ năng .....................................................................................................30
2.2. Những biện pháp phát triển khả năng tư duy độc lập cho học sinh thông qua BTTN
khách quan định lượng............................................................................................................ 30
2.2.1. Củng cố kiến thức cơ bản thông qua bài tập............................................30
2.2.2. Trang bị một số phương pháp giải bài tập cơ bản ..................................45
2.2.3. Rèn kĩ năng giải toán ...............................................................................53
2.2.4. Rèn các thao tác tư duy ............................................................................56
2.2.5. Nâng cao dần khả năng lao động trí óc cho học sinh bằng cách nâng dần
mức độ yêu cầu của bài tập ................................................................................59
2.2.6. Rèn
năng Version
lực tư duy-logic
........................................................................
61
Demo
Select.Pdf
SDK
2.2.7. Sử dụng bài tập có nhiều cách giải .........................................................65
2.2.8. Tạo hứng thú cho HS trong giải toán bằng các công thức giải nhanh .....72
2.3. Hệ thống bài tập trắc nghiệm khách quan định lượng phần dẫn xuất hiđrocacbon
Hóa học 11 nâng cao ............................................................................................................... 76
2.3.1. Dạng toán về dẫn xuất halogen ................................................................76
2.3.2. Dang toán ancol, phenol, axit tác dụng với Na........................................76
2.3.3. Dạng toán tách nước từ ancol ..................................................................77

2.3.4. Dạng toán ancol tác dụng với CuO và phản ứng tráng gương của anđehit ..78
2.3.5. Dạng toán anđehit tác dụng với H2 ..........................................................79
2.3.6. Dạng toán axit, phenol tác dụng với dung dịch bazơ ..............................79
2.3.7. Dạng toán đốt cháy dẫn xuất HC .............................................................80
2.3.8. Các dạng toán liên quan đến hiệu suất phản ứng. ...................................82
2.4. Giáo án và đề kiểm tra ..................................................................................................... 84
Tiểu kết chương 2 .....................................................................................................84
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................85
3.1. Mục đích và nhiệm vụ TNSP ......................................................................................... 85

2


3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .................................................................................... 85
3.3. Địa điểm thực nghiệm sư phạm...................................................................................... 85
3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................................................... 86
3.4.1. Trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm ..................................................86
3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ...............................................................86
3.4.3. Tiến trình thực nghiệm sư phạm ..............................................................86
3.5. Kết quả TNSP................................................................................................................... 87
3.5.1. Bảng điểm các bài kiểm tra .....................................................................87
3.5.2. Tính các tham số đặc trưng ......................................................................88
3.5.3. Bảng phân phối tần số, tần suất lũy tích và đồ thị ...................................88
3.5.4. Bảng tần số, tần suất và biểu đồ trình độ HS qua các bài kiểm tra .........90
3.5.5. Bảng tính các giá trị trung bình ...............................................................92
3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 92
Tiểu kết chương 3.....................................................................................................93
PHẦN III: ẾT LUẬN CHUNG VÀ IẾN NGHỊ .............................................94
1. Kết luận ................................................................................................................................ 94
2. Kiến nghị .............................................................................................................................. 94

TÀI LIỆU THAM

HẢO ......................................................................................97

PHỤ LỤC
PHỤ LỤC ADemo
Hệ thống
bài tập
vận dụng phần
dẫn xuất hiđrocacbon ........... P.1
Version
- Select.Pdf
SDK
PHỤ LỤC B. Giáo án và đề kiểm tra thực nghiệm sư phạm ......................... P.23

3


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BTHH

:

Bài tập hóa học

CTCT

:

Công thức cấu tạo


CTPT

:

Công thức phân tử

DH

:

Dạy học

ĐC

:

Đối chứng

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh


PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTHH

:

Phương trình hoá học

PTPƯ

:

Phương trình phản ứng

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm


TNKQ

:

Trắc nghiệm khách quan

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

SGK

:

Sách giáo khoa

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ
BẢNG
Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng ..........................................85
Bảng 3.2. Bảng điểm kiểm tra của HS ......................................................................87
Bảng 3.3. Bảng tổng hợp điểm kiểm tra ..................................................................87
Bảng 3.4: Tần số lũy tích ..........................................................................................88

Bảng 3.5: Tần suất lũy tích .......................................................................................89
Bảng 3.6. Tần số, tần suất theo loại .........................................................................90
ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ
Đồ thị 3.1. Đường lũy tích bài KT số 1....................................................................89
Đồ thị 3.2. Đường lũy tích bài KT số 2....................................................................89
Đồ thị 3.3. Đường lũy tích bài KT số 3....................................................................90
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ vẽ theo tần số bài KT số 1 .......................................................91
Biểu đồ 3.5. Biểu đồ vẽ theo tần số bài KT số 2 .......................................................91
Biểu đồ 3.6. Biểu đồ vẽ theo tần số bài KT số 3 .......................................................91

Demo Version - Select.Pdf SDK

5


PHẦN I: MỞ ĐẦU
1 Lí do chọn đề tài
Trước những thách thức và yêu cầu của thời đại mới - Thời đại đòi hỏi con
người phải có cách nhìn mới, cách nghĩ mới và những kiến thức, kỹ năng mới của
chính thời đại mình. Con người mới đó phải có khả năng tư duy độc lập, có phương
pháp tư duy hệ thống và cách nhìn toàn thể, có năng lực sáng tạo và tinh thần đổi
mới, có khả năng thích ứng với sự thay đổi thường xuyên, đa dạng, phức tạp, đầy
biến động. Chính vì việc đào tạo con người mới đó, dạy học ngày nay chủ yếu là
dạy cách học, cách tư duy và rèn trí thông minh. Một trong những xu hướng đổi
mới kiểm tra đánh giá hiện nay của Bộ giáo dục và đào tạo là chuyển dần từ hình
thức tự luận sang hình thức trắc nghiệm. Với hình thức này, trong đề thi bao gồm
nhiều câu hỏi, nhiều bài tập ngày càng lượng hóa với thời gian làm bài trong mỗi
câu khoảng 1 phút rưỡi đến 2 phút. Với thời gian ngắn như vậy, việc giải quyết
được câu hỏi đặt ra, đặc biệt là đối với các câu hỏi là bài toán trắc nghiệm định
lượng không phải là vấn đề đơn giản.

Qua thực tiễn dạy học ở trường phổ thông cho thấy, thời gian học tập trên lớp còn
hạn chế - chủ yếu giáo viên cung cấp kiến thức lý thuyết, nên kĩ năng giải bài tập của

Demo Version - Select.Pdf SDK

học sinh còn rất yếu. Trong dạy học Hoá học, bài tập đóng vai trò quan trọng trong
việc củng cố và khắc sâu kiến thức đã học. Nhưng đối với học sinh trung học phổ
thông , Hoá học là một môn học đòi hỏi nhiều về tư duy của học sinh trong học tập,
do đó các em e ngại giải bài tập – nhất là bài tập Hoá học hữu cơ. Nhiều em được
đánh giá là thông minh do kết quả học tập cao nhưng suy cho cùng đây là kiểu
thông minh để cải tiến cái sẵn có chứ không phải là phát minh ra cái chưa có. Kiểu
thông minh này có bản chất là tư duy theo khuôn mẫu có trước còn khả năng độc
lập tư duy còn rất hạn chế.
Là một giáo viên dạy hóa học, việc nâng cao chất lượng dạy học, phát triển
năng lực nhận thức, bồi dưỡng năng lực tự học, khả năng độc lập tư duy cho học
sinh có thể bằng nhiều biện pháp và phương pháp khác nhau. Giải bài tập được
đánh giá là một phương pháp dạy học có hiệu quả, nhất là trong việc rèn kĩ năng
vận dụng kiến thức, đào sâu, mở rộng kiến thức một cách sinh động và phong phú.
Đồng thời giải bài tập trắc nghiệm còn góp phần phát triển năng lực tư duy cho
học sinh, khả năng suy luận logic các vấn đề.

6


Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Phát triển tư duy
độc lập cho học sinh thông qua bài tập trắc nghiệm khách quan định lượng
phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11 nâng cao”
2 Mục đích nghiên cứu
Thông qua hệ thống bài tập trắc nghiêm khách quan định lượng phần dẫn
xuất hiđrocacbon Hóa học 11 nâng cao để phát triển khả năng tư duy độc lập của

học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông.
3 Phạm vi nghiên cứu
Do điều kiện và thời gian có hạn nên đề tài chỉ tập trung nghiên cứu tuyển
chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trắc nghiệm khách quan định lượng
nhằm phát triển khả năng tư duy độc lập cho học sinh lớp 11 nâng cao phần dẫn
xuất hidrocacbon.
4 Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu về tư duy và tư duy độc lập, thực trạng khả năng tư duy độc lập
của học sinh trong học tập môn Hóa học.
- Bài tập trắc nghiệm khách quan –vai trò và ý nghĩa bài tập trắc nghiệm
khách quan
- Những biện pháp phát triển khả năng tư duy độc lập của HS thông qua bài

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
tập trắc nghiệm
khách
quan định
lượng phần
dẫn xuất hiđrocacbon Hóa học 11
nâng cao
-Tuyển chọn - xây dựng và sử dụng hệ thống BTTN khách quan định lượng
nhằm phát triển khả năng tư duy độc lập của HS lớp 11 phần dẫn xuất HC.
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá chất lượng của hệ thống bài tập đã tuyển
chọn, xây dựng và hiệu quả của những biện pháp sử dụng BTTN khách quan định
lượng đã đề xuất trong thực tế DH hóa học ở trường THPT.
5


hách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình DH hóa học ở trường THPT.
- Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống bài tập TNKQ định lượng nhằm phát triển

khả năng tư duy độc lập của HS lớp 11 nâng cao phần dẫn xuất HC.
6 Phương pháp nghiên cứu
Sử dụng phối hợp các phương pháp sau:
6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Phương pháp thu thập các nguồn tài liệu lí luận như luận văn tiến sĩ, thạc sĩ,
báo chí,sách tham khảo...
7


- Phương pháp phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu đã thu thập để nghiên
cứu cơ sở lý luận của đề tài.
- Nghiên cứu nội dung Hóa học 11 nâng cao phần dẫn xuất HC.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra thực trạng về khả năng tư duy độc lập của HS trường THPT.
- Điều tra thực trạng sử dụng bài tập trong dạy học hóa học hiện nay ở trường THPT.
- Trao đổi với GV có nhiều kinh nghiệm sử dụng bài tập.
- Trao đổi với các đối tượng HS lớp 11,12 ở trường THPT.
- Rút kinh nghiệm của việc học và dạy môn hóa học của bản thân.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm (TNSP): Đánh giá hiệu quả hệ thống
BTTN khách quan định lượng nhằm phát triển khả năng tư duy độc lập của HS lớp
11 nâng cao phần dẫn xuất HC của HS trường THPT.
6.3. Phương pháp thống kê toán học
Xử lí và phân tích các kết quả TNSP.
7 Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được hệ thống BTTN khách quan định lượng có chất lượng tốt
và có phương pháp sử dụng một cách hợp lý, khoa học thì HS sẽ tìm ra được cách

học tốt, từ đó phát huy tính chủ động, khả năng tư duy độc lập, nâng cao hiệu quả tự
học cho HS Demo
ở trườngVersion
THPT. - Select.Pdf SDK
8 Đóng góp của đề tài
- Ðề xuất các biện pháp sử dụng BTHH nhằm phát triển năng lực tư duy độc
lập cho HS thông qua bài tập TNKQ định lượng phần dẫn xuất hiđrocacbon Hóa
học 11 nâng cao.
- Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập TNKQ định lượng phần dẫn xuất
hiđrocacbon Hóa học 11 nâng cao.có nội dung phong phú, theo từng dạng nhằm
phát triển tư duy độc lập cho HS .

8