ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA ĐÔ THỊ HỌC
BÁO CÁO KIẾN TẬP CHUYÊN ĐỀ 1

MIẾU NHỊ PHỦ-ĐẶC TRƯNG KIẾN
TRÚC NGƯỜI HOA TẠI QUẬN 5

SVTH:

Ngô Hoàng Yến

MSSV:

1756170071

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 04 năm 2018


MỤC LỤC
PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................ 3
1. Lí do đề chọn tài ........................................................................................................ 2
2. Lịch sử nghiên đề cứu vấn đề .................................................................................... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3
4. Tiến trình thực hiện ................................................................................................... 4
PHẦN II: PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 4
I.

PHẦN TỔNG QUAN VỀ NHỊ PHỦ MIẾU.......................................................... 4
1. Lịch sử xây dựng Nhị Phủ Miếu ............................................................................ 5
2. Đặc điểm kiến trúc và cách bài trí ......................................................................... 6

II.
VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA NHỊ PHỦ MIẾU ĐỐI VỚI THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH ...................................................................................................................... 8

PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do đề chọn tài
Ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, chủ yếu là ở quận 5, có nhiều cơ sở tín ngưỡng của người Hoa
như chùa , đình, miếu mà ta thường gọi chung là chùa Hoa . Trong số đó có khoảng phân nửa


được xây dựng cách đây hơn 100 năm. Chùa Hoa gắn bó nhiều mặt với cuộc sống của người
Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh cũng như lịch sử hình thành và phát triển của thành phố ban đầu.
Nghiên cứu về tín ngưỡng và kiến trúc trong các ngôi chùa Hoa cũng là nghiên cứu nét đặt trưng
trong bản sắc văn hóa của người Hoa. Sẽ giúp hiểu biết thêm về cuộc sống tín ngưỡng của họ,
tang cường kiến thức về khía cạnh văn hóa người Hoa vì thế đề tài nghiên cứu (MIẾU NHỊ
PHỦ-ĐẶC TRƯNG KIẾN TRÚC NGƯỜI HOA TẠI QUẬN 5) mang ý nghĩa tìm hiểu về
một khía cạnh văn hóa của người Hoa.
2. Lịch sử nghiên đề cứu vấn đề
Vấn đề chùa Hoa từ trước đến nay đã được nhiều nhà nghiên cứu nhắc tới trong các công trình
nghiên cứu như: “ Xã hội người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh sau năm 1975” của Giáo sư
Mạc Đường, “ Định cư của người Hoa ở đất Nam Bộ” của Nguyễn Cẩm Thúy, “ Chùa Hoa ở
Thành Phố Hồ Chí Minh” của Giáo sư Phan An, “ Sài Gòn năm xưa” của Vương Hồng Sển, “
Văn hóa người Hoa” Nghị Đoàn……. Ngoại trừ tác phẩm của tác giả Phan An và Lê Văn
Lựu,phần lớn các tác phẩm còn lại chỉ nhắc tới hoặc đề cập sơ lược về Nhị Phủ Miếu ( chùa
Ông Bổn ). Tuy nhiên đó vẫn là tài liệu vô cùng quý giá giúp cho tác giả có một định hướng
đúng để nghiên cứu về Nhị Phủ Miếu.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng được nghiên cứu là tín ngưỡng và kiến trúc ở Nhị Phủ Miếu vốn giữ vị trí quan
trọng trong đời sống tinh thần của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó phân

tíchnhững tác động của chúng vào xã hội người Hoa như là những chuẫn mực xã hội, những
yếu tố góp phần hình thành nên tâm lí tộc người.Với kiến thức còn hạn chế, luận văn chủ yếu
là mô tả và giới thiệu các tín ngưỡng trong chùa Ông Bổn để hiểu rõ hơn về văn hóa tinh thần
– một nét văn hóa đặc sắc góp phần hình thành bản sắc văn hóa của người Hoa.Để thực hiện đề
tài nghiên cứu, tác giả thực hiện các phương pháp nghiên cứu như: sưu tầm tài liệu, thu thập
thông tin, tìm hiểu các đề tài sách báo có liên quan, các lời kể của các người lớn tuổi. Phạm vi
nghiên cứu chủ yếu là tại Nhị Phủ Miếu ( chùa Ông Bổn) thuộc địa bàn phường 14, quận 5.
4.

Phương pháp và kỹ thuật nghiên cứu:


- Phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu thống kê:
Thu thập và xử lý các số liệu, tài liệu đã công bố để phục vụ cho bài báo cáo. Phần lớn là số liệu
về hoạt động kinh tế của người Hoa nhưng từ nhiều nguồn khác nhau, do đó trong bài báo cáo đã
xử lý kĩ nhưng nó chỉ mang tính chất tương đối.
- Phương pháp thu thập thông tin:
Để tìm hiểu về địa bàn cư trú và các hoạt động kinh tế của người Hoa, ngoài các công trình đã
công bố, các đề tài, sách báo liên quan, còn có các lời kể của các phụ lão lớn tuổi, phục vụ mục
đích của đề tài.
5.

Tiến trình thực hiện

Đề tài nghiên cứu (MIẾU NHỊ PHỦ-ĐẶC TRƯNG KIẾN TRÚC NGƯỜI HOA TẠI QUẬN 5)
được thực hiện qua chuyến đi khảo sát tại khu vực, đồng thời thông qua các tài liệu tham khảo
nhằm phục vụ cho công việc hoàn thành báo cáo tốt.. Bên cạnh đó, nhờ sự chỉ dẫn của thầy cô
cùng với sự truyền đạt tận tình của cán bộ ,người dân địa phương và các tài liệu tham khảo
PHẦN II: PHẦN NỘI DUNG
I.


PHẦN TỔNG QUAN VỀ NHỊ PHỦ MIẾU
1.lịch sử hình thành và phát triển của khu vực:
Người Hoa đã di dân liên tục đến Việt Nam trong nhiều thế kỉ, đặc biệt với cuối thế kỉ
17 với hai đợt di cư tập thể. Đợt thứ nhất do Mạc Cưu dẫn đầu tới Hà Tiên năm 1671 và đợt
thứ hai do Trần Thượng Xuyên cùng với Dương Ngạn Địch dẫn đầu vào Đồng Nai năm
1679. Cuộc di dân của người Hoa tiếp tục cho đến thế kỉ 20. Người Hoa di dân tới Việt Nam
xuất phát từ nhiều địa phương, chủ yếu là cách tỉnh miền ven biển Hoa Nam như Phúc Kiến,
Quảng Đông, Hải Nam. Họ đã định cư ở nhiều nơi, một bộ phận quan trọng đã định cư ở
vùng đất nay là Thành phố Hồ Chí Minh. Người Hoa biết phát huy sở trường đi biển và
truyền thống buôn bán của nhân dân vùng ven biển vào quá trình phát triển thương mại ở nơi
họ cư trú. Đồng thời, những hình thức tín ngưỡng và tôn giáo của họ cũng mang đậm nét văn
hóa duyên hải Hoa Nam. Nơi đâu người Hoa sống tập trung thì nơi đó có bang, hội nghĩ ngay
tới việc xây dựng chùa chiền, hội quán, bệnh viện, trường học. Qúa trình hình thành, xây


dựng chùa chiền, hội quán ở Việt Nam nói chung và ở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng luôn
gắn bó với công cuộc mưu sinh, dựng nghiệp của người hoa trên mảnh đất này hơn ba thế kỉ
qua. Một trong những ngôi chùa Hoa được xây dựng đầu tiên ở khu vực Sài Gòn- Chợ Lớn
đó là Nhị Phủ Miếu.
2. Lịch sử xây dựng Nhị Phủ Miếu
[ản
h–
Ng
ô
Ho
àn
g
Yến]
Nhị Phủ Miếu, Nhị Phủ Hội Quán hay còn gọi là chùa Ông Bổn tọa loạc tại số 264 đường Hải

Thượng Lãn Ông, phường 14- quận 5- Thành phố Hồ Chí Minh. Có tên là Nhị Phủ Miếu vì
miếu được thành lập do sự đóng góp của những người Hoa gốc ở hai phủ Tuyền Châu và
Chương Châu thuộc tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. (khám phá di sản thiên nhiên và văn hóa việt
nam, 2015)Ban đầu miếu được xây dựng trên một khu đất bỏ hoang, dân cư thưa thớt, phía
trước là một dòng sông chảy ngang ( mà bây giờ đã bị lấp thành đường Hải Thượng Lãn Ông).
Vị trí địa lí đẹp nên dù không nằm trong khu vực có đông người Phúc Kiến sinh sống nhưng
những người Hoa ở hai phủ Chương Châu và Tuyền Châu vẫn cho xây dựng miếu ở đây. Ngày
nay con sông trước mặt đã bị lấp nhưng miếu thì vẫn còn. Từ đó đến nay miếu đã trải qua
nhiều lần trùng tu lớn nhỏ khác nhau. Riêng có ba lần trùng tu lớn đáng chú ý :
Lần năm 1875 : Đây là một lần trùng tu lớn sau bao năm xây dựng. Trong miếu có nhiều liễn
tướng ghi lại năm trùng tu này nhưng hiện nay đã bị thất lạc hết.


Lần năm 1901 : Các liễn tướng ở miếu đếu ghi là “ Quang tự nhị thập thất niên “ ( năm Quang Tự
thứ 27) tức năm 1901. Trong dịp này có một trạng nguyên Trung Hoa tên Ngô Lỗ đi thăm Sài
Gòn- Chợ Lớn, đã ghé lại chùa và tặng chùa một câu đối được khắc ngay trên cửa chùa.
Lần năm 1900 : Tiến hành lần sửa chữa lớn toàn bộ. Đợt trùng tu này kéo dài đến sáu năm mới
hoàn tất.
Dù qua nhiều lần sữa chữa lớn nhỏ khác nhau nhưng miếu vẫn giữ được nét cổ kính qua phong
cách kiến trúc và trang trí của người Hoa gốc Phúc Kiến.
1.Đặc điểm kiến trúc và cách bài trí[Miếu Nhị Phủ -ảnh Ngô Hoàng Yến]

Nhị Phủ Miếu xây dựng theo kiểu hình chữ “ Quốc “ như đa số kiến trúc của các chùa, đình,
miếu của người Hoa. Nhìn từ bên ngoài, Nhị Phủ Miếu nổi bật giữa phố phường với
những nếp mái cong ở Nhị Phủ Miếu khá độc đáo so với nhiều chùa Hoa khác ở Thành
phố và tương đối tiêu biểu cho các kiến trúc chùa miếu của nhóm người hoa gốc Phúc
Kiến. (Dặng Hoàng Lan, 2011).Mái chùa gốm ba cấp với cấp mái chính cao ở giữa, hai
cấp mái phụ thấp hơn phân bố hai bên. Mái chùa lợp ngói âm dương và được bó chân
bằng lớp ngói ống màu men xanh ngoc bích. Hình thức vì kèo “ chồng rường- giá chiêng
“ khiến mái miếu hơi cong với thiết kế tạo hính hai tầng mái và các đầu đỉnh mái, đầu

đao cuốn cong tạo cho ngôi miếu có hình dáng một chiếc thuyền rồng.
Không gian Nhị Phủ Miếu bao gồm các phần chủ yếu:
•

Sân chùa: Do được xây dựng từ rất lâu nên chùa có một diện tích rất lớn. Vào những
ngày lễ chính của chùa, trên sân chùa có dựng sân khấu mời đoàn hát cổ nhạc Mân


Nam - Phúc Kiến đến biểu diễn hoặc tổ chức biểu diễn múa rồng của người Phúc
Kiến.
•

Cổng chùa: Cổng Nhị Phủ Miếu thiết kế khác đơn giản. tuy nhiên cũng giống như
những chùa Hoa khác, cổng chùa bên trong được kiến tạo công phu với những cánh
cửa làm bằng gỗ quý chắc chắn.

•

Tiền điện: là gian trước của chùa, ngay phía sau cửa. Ngoài bức bình phong chạm trổ
chắn trước cửa chùa, gian tiền điện bài trí khá thoáng

•

Sân thiên tỉnh: Cũng như những chùa Hoa khác đều có một khoảng không gian
không lợp mái bên trong gọi là sân thiên tỉnh, Nhị Phủ Miếu cũng vậy. Có hai sân
thiên tỉnh phía trước và phía sau chính điện

•

Chính điện: Đây là gian thờ chính, quan trọng nhất của miếu. Cách bài trí và không

khí ở gian chính điện toát lên vẻ nghiêm trang, thành kính. Nơi đây đặt bàn thờ, hương
án của vị thần được thờ chính của ngôi miếu là Ông Bổn với tượng thần cao một mét
rưỡi. Hai bên bàn thờ ông Bổn là bàn thờ của các vị thần khác, nhỏ hơn.
•

Hậu điện: Ở phía sau gian chính điện và sân thiên tỉnh. Nơi đây thờ Ngọc

Hậu điện -ảnh Ngô Hoàng Yến
•

Phù điêu: Phù điêu chiếm một vị trí quan trọng và chủ yếu trong việc trang trí ở hầu hết
các chùa Hoa từ các bao lớn, các hoành phi, câu liễn đối, cho đến bậu cửa, vòm mái… đâu
đâu cũng có thể bắt gặp hình hoành phi gần như dày đặc. Tuy nhiên ở Nhị Phủ Miếu thì đa


số phù điêu đắp nổi các con vật tứ linh như hổ, rồng, làm thành các bức tranh ở bên vách
tường trong các gian thờ của chùa. Nhìn chung kiến trúc và trang trí ở Nhị Phủ Miếu tương
đối đơn giản, nhưng vẫn tạo được không khí trang nghiêm của một cơ sở tín ngưỡng và thể
hiện một phong cách văn hóa đặc sắc của người Hoa tại thành phố.
II.

VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA NHỊ PHỦ MIẾU ĐỐI VỚI THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH

Nhị Phủ Miếu có vị trí quan trọng đối với người Hoa gốc Phúc Kiến ở thành phố cũng như
những người Hoa khác. Cũng như các chùa Hoa khác, Nhị Phủ Miếu là nơi người Hoa đến để
thực hiện các nghi thức tín ngưỡng của cộng đồng. Người Hoa đến chùa để thực hiện các nghi
thức tín ngưỡng với nhiều lí do khác nhau. Đến Nhị Phủ Miếu, người Hoa còn muốn xác lập,
khẳng định những giá trị đạo đức truyền thống. Thờ cúng Ông Bổn là ghi nhớ công lao của
những người đã giúp đỡ, hết lòng hỗ trợ người Hoa di dân sang vùng đất mới. Vị trí của Nhị

Phủ Miếu trong sinh hoạt xã hội của người Hoa còn thể hiện ở mối quan hệ giữa miếu với sự
bảo trợ các hoạt động xã hội của các nhóm người Hoa. Một phần những đóng góp của đồng
bào Hoa cho nhà Chùa sẽ được trích ra góp vào kinh phí hoạt động cho các cơ sở trường học,
bệnh viện, văn nghệ… Nhị Phủ Miếu còn rất nhiệt tình với các hoạt động xã hội khác, nhất là
công việc từ thiện, các sinh hoạt cộng đồng như giúp đỡ các nơi bị thiên tai, khó khăn, góp
phần xây dựng đường sá, trường học ở khắp các địa phương trong và ngoài Thành phố.
Những chức năng về mặt xã hội của Nhị Phủ Miếu tuy trải qua những giai đoạn lịch sử có sự
biến đổi ít nhiều, nhưng rõ ràng Nhị Phủ Miếu đã gắn bó với đời sống cộng đồng người Hoa,
đã góp phần tồn tại và phát triển cùng những sự hội nhập của người Hoa vào Thành phố và đất
nước Việt Nam.


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Võ Thanh Bằng (2008), Tín ngưỡng dân gian ở thành phố Hồ Chí
Minh, Nxb Đại học Quốc gia TP. HCM.
2. Phạm Đức Dương, Phạm Thanh Tịnh (Cb) (2014), Biểu tượng văn
hóa ở làng quê Việt Nam, Nxb Văn hóa Thông tin.
3. Nguyễn Đệ (2015), “Tổ chức xã hội của người Hoa ở Nam Bộ hiện
nay” in trong Nhân học và cuộc sống (tập 3), Nxb Đại học Quốc gia
TP. HCM.
4. Nguyễn Đệ (2014), “Tổ chức xã hội của người Hoa ở Nam Bộ” in
trong Nhân học và cuộc sống (tập 2), Nxb Đại học Quốc gia TP.
HCM.
5. Lý Thị Minh Ngọc (2015), “Ngôi chùa trong đời sống văn hóa
người Việt Nam Bộ” in trong Kỷ yếu Hội thảo Khoa học “Trải
nghiệm ý tưởng Việt Nam”, Đại học Sài Gòn.
6. Trần Hồng Liên (2013), “Chùa ở thành phố Hồ Chí Minh trong tiến
trình lịch sử” in trong Văn hóa một số vùng miền ở Việt Nam, Nxb
Thời đại.
7. Phan Thị Yến Tuyết, Cao Tự Thanh (2013), Người Hoa ờ Sài Gòn

Thành phố Hồ Chí Minh, Nxb Văn hóa – Văn nghệ.