TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN THÚ Y

TRƯƠNG HỒNG TRUNG

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
TÌNH HÌNH NHIỄM SÁN LÁ GAN TRÊN BÒ TẠI HUYỆN
THẠNH TRỊ TỈNH SÓC TRĂNG VÀ THỬ HIỆU LỰC
MỘT SỐ THUỐC TẨY TRỪ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ THÚ Y

Cần Thơ, Tháng 7/2006


MỤC LỤC

Trung

Trang bìa
Trang tựa ................................................................................................................. i
Trang duyệt............................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ............................................................................................................ iii
Mục lục.................................................................................................................. iv
Danh mục bảng..................................................................................................... vii
Danh mục hình .................................................................................................... viii
Tóm lược ............................................................................................................... ix
Chương I: Đặt vấn đề..............................................................................................1
Chương II: Cơ sở lý luận .........................................................................................2
2.1. Tình hình nghiên cứu về sán lá gan ..................................................................2

2.1.1 Tình hình nghiên cứu sán lá gan trên thế giới ...............................................2
2.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước .................................................................3
2.2. Sơ lược về sán lá gan .......................................................................................5
2.2.1. Hình thái và phân loài ................................................................................5
2.2.1.1 Hình thái .................................................................................................5
2.2.1.2 Phân loài .................................................................................................6
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
2.2.2 Vòng đời và sự phát triển của sán lá gan.......................................................6
2.2.3 Ký chủ trung gian (trích Phan Địch Lân, 2000) ...........................................8
2.2.4 Tác hại của sán lá gan...................................................................................8
2.2.5 Dịch tể học ..................................................................................................8
2.2.6 Sinh bệnh học...............................................................................................9
2.2.7 Triệu chứng ...............................................................................................10
2.2.8 Bệnh tích ....................................................................................................11
2.2.9 Chẩn đoán .................................................................................................11
2.2.10 Phòng bệnh...............................................................................................12
2.2.11 Điều trị .....................................................................................................12
Chương III : Nội dung và phương pháp nghiên cứu ..............................................15
3.1 Nội dung nghiên cứu.......................................................................................15
3.2 Thời gian ........................................................................................................15
3.3 Địa điểm ........................................................................................................15
3.4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................15
3.4.1. Điều tra điều kiện tự nhiên, xã hội và tình ................................................15
3.4.1.1 Điều tra điều kiện tự nhiên, xã hội....................................................... 15
3.4.1.1 Điều tra về tình hình chăn nuôi bò....................................................... 15

iv



Trung

3.4.2. Xác định tình hình nhiễm sán lá gan .........................................................15
3.4.2.1 Địa bàn nghiên cứu ...............................................................................15
3.4.2.3 Bố trí thí nghiệm ...................................................................................16
3.4.2.4 Phương pháp tiến hành..........................................................................17
3.4.2.5 Chỉ tiêu theo dõi....................................................................................19
3.4.2.6 Phân tích thống kê................................................................................19
3.4.3. Xác định tình nhiễm sán lá gan trên...........................................................19
3.4.3.1 Địa điểm ...............................................................................................19
3.4.3.2 Vật liệu thí nghiệm................................................................................19
3.4.3.3 Phương pháp tiến hành.........................................................................20
3.4.3.4 Chỉ tiêu theo dõi....................................................................................21
3.4.4. Thử nghiệm một số thuốc tẩy trừ sán lá gan trên bò...................................21
3.4.4.1 Mục đích...............................................................................................21
3.4.4.2 Vật liệu thí nghiệm................................................................................21
3.4.4.3 Bố trí thí nghiệm ...................................................................................22
3.4.4.4 Phương pháp tiến hành..........................................................................22
3.4.4.5 Chỉ tiêu theo dõi....................................................................................23
Chương IV: Kết quả và thảo luận.........................................................................25
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
4.1. Điều kiện tự nhiên xã hội và tình hình chăn nuôi ...........................................25
4.1.1 Đặc điểm tự nhiên xã hội ...........................................................................25
4.1.2. Tình hình chăn nuôi bò...............................................................................26
4.1.2.1 Về chăn nuôi.........................................................................................26
4.1.2.2 Về thú y ............................................................................................... 27
4.2. Tình hình nhiễm sán lá gan trên ......................................................................27
4.2.1. Tình hình nhiễm sán lá gan trên bò ............................................................27
4.2.1.1 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan trên bò tại..........................................................27

4.2.1.2 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo giống bò ....................................................29
4.2.1.3 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo lứa tuổi bò .................................................30
4.2.1.4 Thành phần loài sán lá gan trên bò trong ...............................................31
4.2.1.5 Thành phần loài sán lá gan theo giống bò .............................................32
4.2.1.6 Thành phần loài sán lá gan theo lứa tuổi bò ..........................................33
4.2.2 Tình hình nhiễm sán lá gan........................................................................34
4.3 Kết quả thử hiệu lực một số ............................................................................36
Chương V: Kết luận và đề nghị.............................................................................39
5.1 Kết luận..........................................................................................................39
5.2 Đề nghị...........................................................................................................39

v


Tài liệu tham khảo .................................................................................................40
Phụ chương ...........................................................................................................42

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

vi


DANH SÁCH BẢNG
Bảng 2.1 Phân biệt hình thái Fasciola .............................................................................. 5
Bảng 2.2 Phân biệt đặt điểm hình thái 2 loài ốc ............................................................... 8
Bảng 2.3 Phân biệt trứng Fasciola spp, .......................................................................... 11
Bảng 3.1 Số lượng bò nuôi tại thị trấn Phú Lộc ............................................................. 16
Bảng 3.2 Số mẫu khảo sát trong thí nghiệm.................................................................... 17
Bảng 3.3 Bố trí thí nghiệm thử hiệu lực thuốc ............................................................... 22
Bảng 4.1 Số lượng đàn bò của huyện Thạnh................................................................... 26

Bảng 4.2 Số lượng và cơ cấu đàn bò............................................................................... 27
Bảng 4.3 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan trên bò ......................................................................... 27
Bảng 4.4 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo giống bò............................................................... 29
Bảng 4.5 Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo lứa tuổi bò............................................................ 30
Bảng 4.6 Tỷ lệ nhiễm về thành phần loài sán.................................................................. 31
Bảng 4.7 Tỷ lệ nhiễm về thành phần loài........................................................................ 32
Bảng 4.8 Tỷ lệ nhiễm về thành phần loài........................................................................ 33
Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Bảng 4.9 Tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm ghép sán............................................................ 34

Bảng 4.10 Tỷ lệ nhiễm về thành phần loài sán lá ............................................................ 34
Bảng 4.11 Kết quả thử hiệu lực một số thuốc ................................................................. 36

vii


DANH SÁCH HÌNH
Hình 2.1 Phân biệt Fasciola hepatica và .................................................................5
Hình 2.2 Hình thái của Paramphistomum explanatum ...................................................... 6

Hình 2.3 Vòng đời phát triển của sán lá gan.............................................................8
Hình 2.4 Bò bệnh sán lá gan có triệu chứng xù lông .......................................................10
Hình 3.1 Tiến hành kiểm tra phân bò tìm trứng ...............................................................24
Hình 3.2 Tiến hành định danh phân loài sán lá gan .........................................................24
Hình 3.3 Hai loại thuốc thử nghiệm Han-Dertil-B (trái)...................................................24
Hình 4.1 Bản đồ dịch tể huyệnThạnh Trị tỉnh Sóc Trăng .................................................25
Hình 4.2 So sánh tỷ lệ nhiễm sán lá gan trên bò...............................................................28
Hình 4.3 So sánh tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo giống bò ....................................................29
Hình 4.4 So sánh tỷ lệ nhiễm sán lá .................................................................................30

Hình 4.5 So sánh tỷ lệ nhiễm về ......................................................................................31
Hình 4.6 So sánh tỷ lệ nhiễm về thành phần ....................................................................32
Hình 4.7 So sánh tỷ lệ nhiễm về thành phần ....................................................................33
Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Hình 4.8 So sánh tỷ lệ nhiễm về thành phần loài .............................................................34
Hình 4.9 Một vùng gan bò bị xơ hoá ..............................................................................37
Hình 4.10 Thành ống dẫn mật tăng sinh, dày lên do loài ..................................................37
Hình 4.11 Loài Paramphistomum explanatum ................................................................38
Hình 4.12 Loài Fasciola gigantica ................................................................................. 38
Hình 4.13 Trứng loài Fasciola spp (lớn),.........................................................................38

viii


TÓM LƯỢC

Trung

Bệnh sán lá gan là một trong những bệnh ký sinh trùng có ảnh hưởng rất lớn đến
ngành chăn nuôi bò như làm cơ thể bò thiếu máu, suy nhược (giảm sức đề kháng), giảm
năng suất chăn nuôi. Ngoài ra, nó có ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Điều kiện tự nhiên Đồng Bằng Sông Cửu Long rất thuận lợi cho các loài giun sán ký
sinh, phát triển và lan rộng. Để nắm được tính chất tác hại của bệnh sán lá gan ở huyện
Thạnh Trị tỉnh Sóc Trăng, chúng tôi tiến hành đề tài: “Tình Hình Nhiểm Sán Lá Gan
Trên Bò Tại Huyện Thạnh Trị Tỉnh Sóc Trăng và Thử Hiệu Lực Một Số Thuốc Tẩy
Trừ ”.
Qua kiểm tra 310 mẫu phân bò (bằng phương pháp gạn rửa sa lắng của Benedek,
1943) ở hai giống bò địa phương và bò Lai Sind với các lứa tuổi: < 1 năm, 1- 2 năm, > 2
năm trong điều kiện chăn nuôi hộ gia đình. Mổ khám 40 con bò ở lứa tuổi giết mổ có

nguồn gốc nuôi tại huyện Thạnh Trị. Thử hiệu lực 2 loại thuốc tẩy trừ sán lá gan. Từ đó
chúng tôi có 1 số nhận xét sau:
Tình hình nhiểm sán lá gan của huyện này cao, chiếm tỷ lệ: 51,29 %
Tỷ lệ nhiểm sán lá gan tăng dần theo tuổi
Giống bò địa phương có tỷ lệ nhiểm sán lá gan cao hơn bò Lai Sind
Thành phần loài sán lá gan ký sinh trên bò tại huyện Thạnh Trị, chúng tôi phát hiện
có 2 loài đó là: Fasciola gigantica và Paramphistomum explanatum
tâm Học
ĐH Cần
@thểTài
liệu
học tập
và nghiên
cứu
Thuốcliệu
Han-Dertyl
B (liều Thơ
15mg/kg
trọng)
và Bioxinil
(liều 12mg/kg
thể trọng)
cho hiệu quả tẩy trừ cao (100%) đối với bệnh sán lá gan bò.

ix


CHƯƠNG I
ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay nước ta nói chung và huyện Thạnh Trị tỉnh Sóc Trăng nói riêng

đang thực hiện những chương trình để phát triển chăn nuôi bò như: Sind hóa đàn
bò, hỗ trợ vốn cho những nông dân nuôi bò.
Để phát triển đàn bò ngoài giống, thức ăn, vệ sinh phòng bệnh,… Phải chú ý
đến việc giảm tỷ lệ tử vong, tăng khả năng tăng trọng, hạn chế bệnh tật. Một số
bệnh không những gây thiệt hại cho gia súc mà còn có thể lây sang người. Bên
cạnh những bệnh truyền nhiễm như: lao, nhiệt thán, sẩy thai truyền nhiễm,…thì
bệnh ký sinh trùng cũng không kém phần quan trọng, trong đó có bệnh sán lá gan.

Trung

Đồng Bằng Sông Cửu Long thuộc vùng khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm, hệ sinh
thái đa dạng phong phú là điều kiện thuận lợi của ký sinh trùng và các ký chủ trung
gian phát sinh và phát triển. Hơn nữa, những tác hại do bệnh giun sán gây ra chưa
được người chăn nuôi chú ý phòng trừ. Bởi vì do tính chất của bệnh thường xảy ra
rải rác, chậm và ít gây chết hàng loạt. Do đó mầm bệnh có nhiều cơ hội cảm nhiễm
và lây lan.
Điều đáng quan tâm là một số loài giun sán gây bệnh trên bò có khả năng gây
tâm Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
bệnh trên người như bệnh gạo bò, sán lá gan… Đặt biệt, sán lá gan là một bệnh ký
sinh trùng phổ biến ở loài nhai lại. Theo số liệu của FAO (Food and Agriculture
Organization) hàng năm sán lá gan làm thất thu cho ngành chăn nuôi trâu bò khoảng
hơn 3 tỷ USD (FAO, 1989). Ngoài việc làm chết trâu bò, bệnh còn làm giảm sức
sinh trưởng và sinh sản của trâu bò, giảm sản lượng sữa, sức kéo và ảnh hưởng đến
phẩm chất thịt, giảm sức đề kháng của con vật đưa đến một số mầm bệnh khác dễ
bọc phát. Nguy hiểm hơn nữa là sán lá gan có thể truyền từ con vật sang người và
ngược lại.
Xuất phát từ những lý do trên và được sự chấp thuận của Bộ Môn Thú Y,
khoa Nông Nghiệp và Sinh Học Ứng Dụng Trường Đại Học Cần Thơ. Chúng tôi
tiến hành thực hiện đề tài “Tình Hình Nhiễm Sán Lá Gan Trên Bò Tại Huyện

Thạnh Trị Tỉnh Sóc Trăng Và Thử Hiệu Lực Một Số Thuốc Tẩy Trừ.”
Mục đích của đề tài là nhằm:
Xác định tình hình nhiễm sán lá gan bò tại huyện Thạnh Trị
Xác định thành phần loài sán lá gan ký sinh trên bò
Thử hiệu lực một số thuốc tẩy trừ sán lá gan.

1


CHƯƠNG II
CƠ SỞ LÝ LUẬN
2.1. Tình hình nghiên cứu sán lá gan trong nước và ngoài nước

Trung

2.1.1 Tình hình nghiên cứu sán lá gan trên thế giới
Sán lá gan được biết đến từ năm 1370, 1379 lần đầu tiên Jehan De Brie mô tả
toàn bộ sán lá gan trên cừu, đến 1758 Fasciola hepatica được Linnaeus mô tả, 1819
Rudolphi phát hiện Dicrocoelium dendriticum, 1847 Creplin phát hiện ra
Paramphistomum explanatum, 1885 Cobbold phát hiện ra Fasciola gigantica (Công
trình nghiên cứu ký sinh trùng ở Việt Nam, Đỗ Dương Thái, Trịnh Văn Thịnh
1978).
Taylor (1951) ước lượng khoảng 10000 noãn nang sán lá gan sẽ gây ra hội
chứng bệnh ở cừu.
Jenings (1956) qua khảo sát thấy nhiệt độ thích hợp cho trứng sán nở là 37o
38 C. Ông còn tính được một sán hút tới 0,2 ml máu trong một ngày, theo ông chỉ
sán lớn ăn máu còn sán nhỏ ăn tổ chức.
Locryt (1958) mô tả bệnh tích của sán lá gan với túi mật sưng to, ống mật bị
tắc, phình to, lớp thượng bì dày lên, có nhiều ổ áp xe ở gan. Gan sưng to, chai cứng
và nặng,

nước
xoang
bụng,
bạch@
cầuTài
ái toan
81%.
thiếu máu,
tâm
Họctích
liệu
ĐH
Cần
Thơ
liệutăng
học
tậpGia
vàsúcnghiên
cứu
nhiễm độc viêm khớp nặng.
Gordon et al (1959) sử dụng đồng pentachlorphenate để diệt ký chủ trung gian
với liều 11kg/ha với thể tích 4500 lít/ha sẽ làm bất hoạt ký chủ trung gian
Lymnaeao tomentosa.
Ueno et al (1960) sử dụng Biotin điều trị sán lá gan với liều 30-35 mg/kg thể
trọng hiệu lực 66-88% .
Dawes (1962) cho răng gia súc bị suy nhược và thiếu máu là do độc tố của
Fasciola gigantica tác động gây ra hiện tượng đạm trong máu thiếu, lượng albumin
giảm và globulin tăng.
Dattjan (1962) chứng minh quá trình dị ứng là do kết quả tác động của nhiều
kháng nguyên sinh từ sán & những kháng thể xuất hiện trong gan, quá trình dị ứng

dẫn đến những rối loạn đầu tiên bằng suy dinh dưỡng thiếu Vitamin A, bằng sự tăng
quá nhiều bạch cầu ái toan trong cơ thể (trích Phan Địch Lân, 2000).
Kendall (1965) cho rằng ở khu vực khác nhau thì ký chủ trung gian thay đổi ví
dụ ở Bắc Mỹ ký chủ trung gian của Fasciola hepatica là Lymnaea bulimoides
techella & ở Úc là Lymnaea tomestosa.
Sinclair (1972) trâu bò cái rất dễ nhiễm Fasciola hepatica và kết quả là sẩy
thai, sinh non hoặc con sinh ra yếu ớt.

2


Trung

Hope & Cawdery et al (1977) cho thấy bò bị nhiễm 40-140 con sán lá gan thì
tăng trọng giảm từ 8-28%.
Aitken et al (1978) cho thấy trâu bò bị nhiễm sán lá gan dễ nhiễm các bệnh
Salmonella dublin, Clostridium oedematiens.
Sykes & et al (1980) cho rằng trâu bò nhiễm Fasciola hepatica sẽ làm giảm
lượng thức ăn ăn vào từ đó làm giảm hiệu quả sử dụng thức ăn trao đổi năng lượng,
giảm lượng canci & protein cung cấp cho thể xác.
Urguhart, J. Armour, L. Ducan, F.W Jenings (1987) cho rằng chu trình phát
triển của Fasciola gigantica ở mỗi giai đoạn đều dài hơn Fasciola hepatica.
Patzelt, Ralf (1993) trong khoảng thời gian 2 năm qua kiểm tra trên 2.320 con
trâu bò, khảo sát và thu thập sán lá gan Gygantocotyle explanatum được tìm thấy
trong ống dẫn mật trâu bò, trong đó sán lá gan nhiễm sớm nhất ở bê 9 tháng tuổi. Tỷ
lệ nhiễm 10% ở đàn non và 72% ở đàn già, tỷ lệ nhiễm tăng dần theo tuổi. Ông còn
khẳng định ký chủ trung gian là ốc Gyraulus convexiusculus. Ốc phát triển mạnh từ
tháng 4 đến tháng 6 và giảm trong suốt mùa mưa tháng 7 đến tháng 8 ở Punjab,
Pakistan.
Rim et al (1994) tổng số người trên thế giới bị nhiễm Fasciola khoảng 2,4

triệu.
tâm Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Sandra Marcia Tietzmarques và Maria Luccia Scroffrneker (1999) kiểm tra 42
gan trâu bò (trong đó 37 gan bò) ở ban Rio Grand do Sul, Brazil cho thấy tỷ lệ
nhiễm Fasciola hepatica là 10,34% ở bò và 20% ở trâu (Trích dẫn từ
Communication).
2.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước
Houdemer (1938) phát hiện hai trường hợp nhiễm sán lá gan trên người ở Việt
Nam. Ông tiến hành điều tra trên gia súc thấy có cả hai loài Fasciola hepatica &
Fasciola gigantica. Kết quả điều tra tỉ lệ nhiễm trên trâu là 64,7%, trên bò là
23,5%, dê 37,5% & thỏ 14%.
Phan Địch Lân & ctv (1963) dùng Tetraclorua cacbon với liều 5ml/100kg thể
trọng trộn với dầu parafin tiêm bắp thịt điều trị cho 160 trâu, kết quả tốt và an toàn.
Drozdz (1967) khi khảo sát tình hình nhiễm sán lá gan tại các lò mổ vùng núi
Tuyên Quang thấy 76,9% gan trâu có sán, 36% gan bò có sán, 30% gan dê có sán.
Chỉ có 1 trường hợp duy nhất trên gan trâu có loài Fasciola hepatica.
Phan Địch Lân, Lê Hồng Căn (1972) xác định ốc ký chủ trung gian chủ yếu
tại Việt Nam là Limnaea swinhoei và Limnaea viridis. Tỉ lệ ốc mang ấu trùng đến
90%. Điều tra mật độ ốc ở ruộng mạ thấy trung bình 126 con/m2, mật độ ốc
Limnaea swinhoei trôi nổi là 25 con/m2.

3


Trung

Trịnh Văn Thịnh, Phạm Văn Khuê (1978) ở Việt Nam tỉ lệ nhiễm Fasciola ở
trâu khá cao là 60-70%. Những vùng lầy lội ẩm thấp vào mùa nóng ẩm, mưa nhiều
tỉ lệ nhiễm có thể lên đến 90%. Do tái nhiễm nên trâu bò càng lớn tuổi tỉ lệ nhiễm

càng cao. Trâu bò từ 13-24 tháng tuổi nhiễm 30%, trên 24 tháng tuổi nhiễm 47%.
Trịnh Văn Thịnh, Đỗ Dương Thái (1978) thấy thời gian ngắn nhất từ trứng
cho đến lúc thành kén của Fasciola gigantica là khoảng 70 ngày.
Hồ Thị Thuận, Nguyễn Ngọc Phương (1986) cho biết qua kiểm tra phân tỉ lệ
nhiễm sán lá gan trâu bò Lâm Đồng là 34,55%; khu vực Sài Gòn Cần Thơ nhiễm
33,66%; Minh Hải nhiễm 2,42-7%. Khi mổ khám tỉ lệ nhiễm ở bò là 21,93% và
trâu là 91,66%.
Hồ Thị Thuận (1986) thử nghiệm hiệu lực thuốc Fasciosanida liều 12 mg/kg
trọng lượng là 96,25% -100%, an toàn 100%.
Nguyễn Hữu Hưng và ctv (1993) qua mổ khám trên 130 trâu bò (86 trâu, 44
bò) và qua kiểm tra phân 82 trâu bò (49 trâu, 33 bò) tại Thốt Nốt cho biết trâu bò
huyện Thốt Nốt nhiễm sán lá với tỷ lệ cao trong đó tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở trâu là
51,2% và ở bò là 33,33%. Sử dụng Han-Dertil liều 9mg/kg thể trọng, uống trực
tiếp, không gây phản ứng phụ, hiệu lực đạt 100%.
Lương Tố Thu và ctv (1996) cho biết tỉ lệ nhiễm của trâu bò qua kiểm tra lò
tâm
Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
mổ lên tới 76%, đại đa số gan bị xơ hoá, hoại tử, canxi hoá phải huỷ bỏ 80-100%.
Nguyễn Hữu Hưng (1996) bằng phương pháp mổ khám trên 150 trâu bò (64
trâu, 86 bò) cho biết đàn trâu bò tỉnh An Giang nhiễm sán lá gan chiếm tỉ lệ tương
đối cao trâu là 85,93%; bò là 83,72% và kiểm tra phân trên 130 bò ở 2 huyện Tri
Tôn và Tịnh Biên cho biết tỉ lệ nhiễm sán lá gan là 46,15%.
Trần Kim Trọng (1996) cho biết kết quả điều tra ở các tỉnh phía Bắc như sau:
vùng đồng bằng nhiễm 52,23%; trung du 49,9%; miền núi là 37,14%.
Phan Địch Lân (2000) tổng kết Việt Nam là 1 trong 5 nước châu Á trồng lúa
nước có tỉ lệ nhiễm sán lá gan ở mức cao nhất.
Nguyễn Thị Hưng Hải (2004) qua kiểm tra 250 trâu bò ở Cần Thơ phát hiện
122 con nhiễm với tỉ lệ nhiễm 48,8% và 250 trâu bò ở An Giang phát hiện 169 con
nhiễm với tỉ lệ nhiễm là 67,6%. Sử dụng Dovenix với liều 1,3ml/kg trọng cho hiệu

quả 100%.
Nguyễn Đức Tân và ctv (2004) qua điều tra bê nuôi tại một số tỉnh Nam Trung
Bộ và Tây Nguyên cho biết tỉ lệ nhiễm sán lá gan ở bê là 14,41%.
Trong thời gian từ tháng 11 năm 2004 đến tháng 2 năm 2006, phòng khám
chuyên khoa của Viện Sốt Rét - Côn Trùng Quy Nhơn đã điều trị khoảng 1500 bệnh
nhân nhiễm sán lá gan Fasciola từ 15 tỉnh miền Trung Tây Nguyên.

4


2.2. Sơ lược về sán lá gan
2.2.1. Hình thái và phân loài
2.2.1.1 Hình thái
Bệnh sán lá gan trâu bò là tên gọi chung của các loài sán lá sống ở gan, thường
do 3 loài Fasciola hepatica, Fasciola gigantica và Paramphistomum explanatum
gây nên. Đây là 3 loại ký sinh trùng gây bệnh chung cho động vật nhai lại và đôi
khi thấy ở người. Cũng như nhiều loài sán lá khác, sán lá gan lưỡng tính tự thụ
tinh. Trong cơ thể sán có cả cơ quan sinh dục đực và cái. Sán có giác bụng và giác
miệng, giác miệng đóng kín và không nối với cơ quan tiêu hoá. Sán không có hệ
thống lâm ba, hệ bài tiết ở cuối thân. Tử cung sán chứa đầy trứng. Ở Việt Nam
cũng như ở Châu Á trâu bò nhiễm chủ yếu là loài Fasciola gigantica (Grande douve
tropical du foie).
Bảng 2.1 Phân biệt hình thái Fasciola hepatica và Fasciola gigantica

Trung

Đặc điểm
Fasciola hepatica
Chiều dài thân
20- 30 mm

Chiều rộng thân
4- 16 mm
Phía trước
Tạo vai
PhíaHọc
đuôi liệu ĐH CầnNhọn
tâm
Thơ @ Tài
Hai mép thân
Không song song
Giác miệng và giác bụng
Có
Nhánh ruột
Ít hơn

liệu

Fasciola gigantica
25- 75 mm
5- 12 mm
Không tạo vai
Tù tập và nghiên
học
Gần song song
Có
Nhiều và thấy rõ

cứu

Hình 2.1 Phân biệt Fasciola hepatica và Fasciola gigantica


Paramphistomum explanatum
- Được Creplin phát hiện năm 1947
- Ký chủ cuối cùng: Bò, bò u, trâu, cừu và dê
- Ký chủ trung gian: Ốc Bulinus tropicus, B. schakoi, Indopplanorbis exustus.

5


- Chổ ký sinh: Túi mật, ống mật.
- Phân bố địa lý: Nhiều vùng trên thế giới.
- Hình thái: Kích thước 3-13 x 1-5mm. Thân hình bầu dục gần hình nón, màu
trắng nhạt, giác miệng ở đầu thân có kích thước: 0,9-1 x 0,8-0,9mm. Lỗ sinh thực
hình bầu dục cách chóp đầu 1,5-1,8mm. Tinh hoàn xếp chéo. Trứng hình bầu dục có
kích thước 0,110- 0,120 x 0,060- 0,072mm.

Hình 2.2 Hình thái của Paramphistomum explanatum

2.2.1.2
Phân
loàiĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Trung tâm
Học
liệu
- Ngành: Platyhelminthes
- Lớp: Trematoda
- Bộ: Fasciolidea
- Họ: Fasciolidea và Paramphistomidae
- Giống: Fasciola và Gigantocotyle (Paramphistomum).


2.2.2 Vòng đời và sự phát triển của sán lá gan
Theo Urquhart và ctv (1987) cho rằng chu trình phát triển của Fasciola
gigantica giống với chu trình phát triển của Fasciola hepatica. Tuy nhiên thời gian
cho từng giai đoạn phát triển của Fasciola gigantica dài hơn. Người ta chia làm hai
giai đoạn:
Giai đoạn phát triển bên ngoài ký chủ
Trứng sán theo phân của vật chủ ra ngoài, gặp điều kiện nhiệt độ thích hợp
(khoảng 25-30oC), đủ oxy, trứng sẽ nở sau 9-21 ngày thành miracidium (mao ấu)
dài khoảng 130 µm, chúng bơi lội tự do trong nước nhờ lông xung quanh, chúng
sống không quá 48 giờ ở môi trường ngoài và rất mẫn cảm với các chất hoá học.
Chúng chủ động tìm ốc nước ngọt họ Lymnaea chui vào gan tụy của ốc biến đổi
thành sporocyst (bào ấu) có kích thước 300 µm. Sau 3-7 ngày cứ một miracidium
biến đổi thành một sporocyst. Một sporocyst sinh sản vô tính tạo ra 5-10 rediae (lôi

6


ấu) cần 18 ngày; chúng gia tăng kích thước đến 1,6 mm; rồi 13-14 ngày sau rediae
sinh sản vô tính cho ra 3-6 cercariae (vĩ ấu) có kích thước 300 µm x 230 µm. Sau
đó cercariae chui ra khỏi ốc bơi lội tự do trong nước từ 10-14 giờ, rụng đuôi và tạo
kén aldolescaria có đường kính 200 µm. Sau 2-24 giờ bám vào cây cỏ dưới nước
hay gần nước, vỏ cây, đất, nước. Khi được vật chủ cuối cùng nuốt vào sẽ phát triển
thành sán trưởng thành.
Giai đoạn phát triển bên trong cơ thể ký chủ
Khi vật chủ cuối cùng ăn phải kén aldolescaria, tuỳ theo tình trạng sức khoẻ, khả
năng đề kháng, tính cảm thụ của vật chủ mà kén có thể di hành về gan theo một trong hai
con đường sau đây:

Trung


- Theo hệ thống tuần hoàn đến gan.
- Ấu trùng aldolescaria chui qua màng ruột đi vào xoang bụng rồi tấn công
vào gan.
Trong thời kỳ di hành, ấu trùng của Fasciola spp có thể đi qua các cơ quan
như phổi, hạch lâm ba, dưới da, tuyến tụy… Chúng trú ở đó và gây ra những tổn
thương. Khi đến gan chúng phá thành mao mạch rồi xâm nhập vào ống dẫn mật và
phát triển thành dạng trưởng thành. Theo Phan Địch Lân (2000) thời gian từ khi
trâu bò ăn phải kén đến khi phát triển thành sán trưởng thành 79- 88 ngày. Fasciola
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
spp trưởng thành có thể sống trong cơ thể trâu bò gần 11 năm.
Tóm lại: Vòng đời của sán lá gan khá dài khoảng 4 tháng. Phát triển bên
ngoài cơ thể vật chủ (hơn 1 tháng trong ốc), 3 tháng phát triển bên trong cơ thể ký
chủ.

7


Hình 2.3 Vòng đời phát triển của sán lá gan

Hình 2.3 Vòng đời phát triển của sán lá gan

2.2.3 Ký chủ trung gian (trích Phan Địch Lân, 2000)

Trung

Ký chủ trung gian của sán lá gan là một số loài ốc nước ngọt không có nắp như:
Lymnaea truncatula, Lymnaea auricularia, Lymnaea viridis, Lymnaea swinhoei,
Lymnaea cubensis. Ở Việt Nam có hai loài là Lymnaea swinhoei phổ biến ở Đồng
BằngHọc

Sông liệu
Cửu Long
Lymnaea
ở miền
và trung
du.
tâm
ĐHvàCần
Thơviridis
@ phổ
Tàibiến
liệu
họcnúitập
và nghiên
cứu
Bảng 2.2 Phân biệt đặt điểm hình thái 2 loài ốc

Cấu Tạo
Nắp miệng
Các vòng xoáy của vỏ
Vành miệng
Chỉ số chiều cao lổ miệng

Limnaea swinhoei
Limnaea viridis
Không có
Không có
Nhô cao
Nhô cao
Loe rộng như vành tai

Thu nhỏ lại
Gấp 3 lần chiều cao tháp Bằng hoặc nhỏ hơn
ốc
chiều cao tháp ốc.

2.2.4 Tác hại của sán lá gan
- Đối với chăn nuôi: Bệnh sán lá gan ở thể cấp tính gây chết súc vật nuôi, ở
thể mãn tính làm giảm năng suất vật nuôi như giảm năng suất sữa 15- 35% có khi
tới 50%, giảm sinh trưởng, giảm sinh sản, gây sẩy thai, khó thụ tinh… không chỉ
trên cá thể mà có thể cả đàn. Bệnh gây thiệt hại nặng cho ngành chăn nuôi.
- Đối với con người: Bệnh sán lá gan có thể lây từ gia súc sang người hay
ngược lại.
2.2.5 Dịch tể học
Nguồn gieo rắc mầm bệnh chủ yếu là súc vật nuôi: Trâu bò, dê, cừu và những
loài thú hoang dại khác.

8


Trung

Fasciola spp phân bố rộng khắp thế giới. Theo Nguyễn Ngọc Tuân (2002)
Fasciola hepatica là loài sán lá gan thường thấy trong gan trâu bò ở các quốc gia
Châu Âu, Châu Mỹ. Trong khi đó Fasciola gigantica gây thiệt hai lớn cho trâu bò
ở vùng Châu Á như Indonexia, Nepal, Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam. Salmon và
ctv (1997) cho biết trâu bò Campuchia nhiễm Fasciola với tỉ lệ 50- 61%. Ở Việt
Nam tỉ lệ nhiễm Fasciola khá cao hơn bình thường là 60-70% (Trịnh Văn Thịnh,
1976)
Tuổi gia súc càng lớn thì tỉ lệ nhiễm càng tăng. Theo Trịnh Văn Thịnh và
Phạm Văn Khuê (1978), trâu bò 13-24 tháng tuổi nhiễm 30%, trên 2 năm tuổi

nhiễm 47%.
Ở Việt Nam bệnh phân bố rộng khắp từ Bắc vào Nam như vùng đồng bằng và
trung du nhiễm với tỉ lệ cao hơn vùng núi và vùng ven biển. Theo Phan Địch Lân
(2000) thông báo ở vùng núi Việt Nam trâu bò nhiễm 14,7-44%; trung du tỉ lệ
nhiễm 16,4-50,2%; vùng ven biển 13,7-39,6%; vùng đồng bằng (19,6-61,3) sán lá
gan.
Tại Việt nam, Phan Địch Lân (2000) cho biết các loài ốc nước ngọt là vật chủ
trung gian của Fasciola phân bố rất rộng. Ốc thích sống ở môi trường có pH kiềm,
ở những nơi nước xâm xấp, có dòng chảy nhẹ để ốc hô hấp. Thức ăn của ốc là
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
những động vật và những chất hữu cơ. Loài Lymnaea viridis chịu cạn hơn, còn loài
Limnaea swinhoei chịu nước hơn.
Cần phải thấy rằng nguồn lây nhiễm sán lá gan rất lớn. Ốc có thể sống đến 3
năm, các giai đoạn ấu trùng trong ốc có thể sống sót từ mùa mưa này qua mùa mưa
tiếp theo khoảng 18 tháng. Trứng sán có thể sống 2-3 tháng trong môi trường ẩm
của phân. Kén sán có thể tồn tại 6 tháng trong bóng râm. Một đời sán có thể sống
từ 3-11 năm (Lương Văn Huấn và Lê Hữu Khương, 1996).
Súc vật bệnh thường tăng lên vào mùa ký chủ trung gian, các vũng nước có
nhiều cercariae, aldolescaria nên những năm mưa nhiều vật nhiễm sán bị tăng lên
hơn những năm nắng ráo khô hạn.
Kết quả điều tra của viện Sốt Rét-Côn Trùng, Quy Nhơn trong giai đoạn 1989
- 2005 cho thấy tỉ lệ nhiễm giun sán chung 60-80% trong đó sán lá gan do Fasciola
gigantica là 4 -11% ở 2 tỉnh Phú Yên & Khánh Hòa.
2.2.6 Sinh bệnh học
- Tác động cơ giới: Sán non di hành gây tổn thương ruột, mạch quản nhất là
nhu mô gan. Sán trưởng thành cư trú, cắn bám hút máu, kích thích niêm mạc ống
dẫn mật làm viêm ống dẫn mật, gây calci hoá niêm mạc ống mật gây tắc ống mật
đưa đến hoàng đản.


9


- Tác động chiếm đoạt: Sán non ăn tổ chức, sán trưởng thành hút máu (có khi
0,2ml máu/ ngày/ sán) dẫn đến gây thiếu máu, sán ăn dịch mật gây rối loạn tiêu hoá.
- Tác động đầu độc: Sán bài tiết độc tố trong gan gây nhiễm độc cho gia súc.
- Tác động truyền bệnh: Sán trưởng thành đẻ trứng trong ống dẫn mật theo
phân ra ngoài gieo rắc mầm bệnh. Sán kết hợp với vi trùng gây áp xe gan, kết hợp
với ký sinh trùng khác như Paramphistomum explanatum hay Haemonchus (giun
xoăn dạ múi khế) gây suy sụp trâu bò nhanh chóng. Gia súc mất sức đề kháng, dễ
bị nhiễm các bệnh khác.

Trung

2.2.7 Triệu chứng
Bệnh phụ thuộc vào mức độ nhiễm sán, tình trạng sức khoẻ, tuổi, mùa vụ và
tình hình quản lý chăm sóc, thường thời gian nung bệnh 25- 30 ngày.
Bệnh thường xảy ra ở 2 thể
- Thể cấp tính: Bệnh sinh ra do sán non di hành. Ở gia súc được nuôi tốt và
nhiễm nhẹ triệu chứng cấp tính có thể không nhận thấy nhưng khi chế độ nuôi
dưỡng thiếu về số lượng và chất lượng thức ăn, thiếu vitamin và calci sẽ làm tăng
thể cấp tính của con vật. Bệnh thường gặp ở gia súc yếu và suy nhược. Biểu hiện:
Trâu bò thường chết đột ngột, thiếu máu, niêm mạc nhợt nhạt, tiêu chảy, vàng da,
đôi khi có triệu chứng thần kinh. Con vật uể oải, kiệt sức và chết sau vài ngày từ
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
khi xuất hiện triệu chứng.

Hình 2.4 Bò bệnh sán lá gan có triệu chứng xù lông (Thạnh Trị, 04/2006)


10


- Thể mãn tính: Đa số trâu bò bị nhiễm Fasciola spp đều biểu hiện ở thể mãn
tính. Bệnh kéo dài do sán trưởng thành cố định trong ống dẫn mật. Những triệu
chứng ở thể mãn tính xuất hiện 1-2 tháng sau thể cấp tính. Biểu hiện: Con vật suy
nhược, ăn ít và mệt mỏi. Niêm mạc nhợt nhạt. Lông xù, dễ nhỗ nhất là ở hai bên
sườn và dọc theo xương ức. Con vật ít nhai lại, khát nước nhiều, phân đi tháo xen
lẫn táo bón, về sau đi tháo nhiều hơn, con vật gầy nhanh. Khám thấy gan to và đau,
thỉnh thoảng ho. Những triệu chứng thần kinh ít thấy diễn ra ở thể mãn tính.
2.2.8 Bệnh tích
Khi nhiễm Fasciola spp gan trâu bò thường bị viêm sưng to. Bề mặt gan có
nhiều sợi fibrin và mặt cắt gan có nhiều điểm xuất huyết nhỏ. Sau đó gan bị xơ hoá
từng mãng và nhiều điểm thoái hoá, hoại tử màu trắng, màu vàng xuất hiện theo tổ
chức liên kết giữa các thuỳ tăng sinh.
Ống mật bị viêm, thành ống dẫn mật tăng sinh dày lên làm nghẽn lổ ống. Đôi
khi lòng ống bị Fasciola spp trưởng thành đục khoét, xâm lấn vào nhu mô tạo thành
những hang hốc, vách ống mật có sự tích tụ calci. Độc tố Fasciola spp gây hoại tử,
thoái hoá thành ống dẫn mật, tăng tính thấm thành mạch.

Trung

2.2.9 Chẩn đoán
- Xét liệu
nghiệm
phân
theo Thơ
phương@
pháp
rửa nhiều

tìmnghiên
trứng sán cứu
lá
tâm Học
ĐH
Cần
Tàigạnliệu
học lần
tậpđểvà
gan. Chú ý khi xét nghiệm phân cần phân biệt Fasciola spp, Paramphistomum
explanatum và Paramphistomum cervi vì 3 loại trứng này gần giống nhau.
Bảng 2.3 Phân biệt trứng Fasciola spp, P. explanatum và P. cervi

Đặc điểm
Màu sắc
Hình dạng
Tế bào phôi

Kích thước
Vỏ trứng

Trứng
Trứng
Fasciola spp
P. explanatum
Vàng sẫm
Vàng sậm
Hai đầu thon nhỏ Một đầu to một đầu
gần đều nhau
nhỏ

To đều nhau xếp Tập trung từng cụm
kín vỏ trứng
phân bố không xếp
kín vỏ trứng
0,111-0,151x 0,06 0,110-0,120 x 0,060
- 0,072 mm
- 0,072 mm
Mỏng hơn
Dầy hơn

Trứng
P. cervi
Xám nhạt
Một đầu nhọn không
đều
Tế bào trứng thưa, sắp
xếp không đều: một
đầu dầy, một đầu thưa
0,112 - 0,178 x 0,042 0,048mm
Dầy

Chú thích: P: Paramphistomum

- Phản ứng dị ứng để chẩn đoán: Dùng sán trưởng thành để chế kháng nguyên
- Dùng kỹ thuật ELISA để tìm kháng thể lưu hành
- Chẩn đoán bằng mổ khám gan.

11



2.2.10 Phòng bệnh
- Định kỳ tẩy sán lá gan 2 lần/năm cho toàn đàn trâu bò. Những trang trại
chăn nuôi tập trung cần có kế hoạch chăn thả luân phiên đồng cỏ. Tất cả trâu bò
trước khi nhập đàn phải kiểm tra để xác định có bị nhiễm sán lá gan hay không.
- Ủ phân để diệt trứng và ấu trùng giun sán.
- Diệt ký chủ trung gian: Tháo khô những vùng lầy lội, dùng CuSO4 hay thả
vịt để tiêu diệt các loài ốc Lymnaea tránh truyền lan mầm bệnh.
- Vệ sinh thức ăn nước uống, chăm sóc và nuôi dưỡng tốt đàn trâu bò để nâng
cao thể trọng và sức đề kháng chống đỡ với bệnh sán lá gan cũng như các bệnh giun
sán khác.

Trung

2.2.11 Điều trị
Hiện nay có nhiều thuốc điều trị sán lá gan trên thị trường như:
a. Bioxinil: Liều dùng 1ml/25-30 kg thể trọng, tiêm dưới da, dùng một liều duy
nhất, của hãng Bio-Pharmachemie.
b. Bio-Dewormer: Liều dùng 1ml/9-10kg thể trọng, cho uống.
c. Dovenix (Nitroxinyl): Tiêm dưới da hoặc cho uống, liều tiêm 10mg/kg thể
trọng.
d. Fascinex 10%: Có 10g Triclabendazol trong 10ml dùng cho 100kg thể trọng,
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
của hãng Giba-Gergy (Thụy Sỹ) có tác dụng chống tất cả các giai đọan phát triển
của sán, rất an toàn (liều độc gấp 16 lần liều trị).
e. Han-Dertil B: Liều 1 viên/50 kg thể trọng cho uống, của hãng Hanvet.
f. Oxyclozanit: Có tên thương phẩm là Fasciozanida, liều dùng 10-15 mg/kg P,
cho uống.
g. Vim- Fasci: 1ml/ 25-30 kg thể trọng, tiêm dưới da cổ của hãng Vemedim.
Giới thiệu về ALBEDAZOL

Albendazol là thuốc chống ký sinh trùng đường ruột, dẫn xuất của Imidazol,
thuộc nhóm Benzimidazol.
- Tính chất: Thuốc dạng bột màu trắng, không tan trong nước, có thành phần hóa
học là 5n-propionylthio-2-benzimidazol carbonat methyl. Thuốc bán dưới dạng nhũ
tương dầu. Tính dung nạp của thuốc rất tốt.
- Tác dụng: Albendazol có tác dụng trên các loại giun đường tiêu hóa đối với
dạng trưởng thành cũng như chưa trưởng thành, đối với các ấu trùng sống ở trạng
thái ngầm ngoài đường tiêu hóa, làm giảm sức sống của các trứng giun trước khi
chúng được bài xuất ra ngoài.
- Tác dộng chủ yếu của thuốc là phong bế men fumarat reductaza của giun tròn.
- Chỉ định:

12


Đối với loài nhai lại
+ Thuốc có hiệu lực với các ấu trùng trong niêm mạc của Ostertagia ostertagi
ở trạng thái sống ngầm
+ Các giun lươn, giun xoăn dạ dày-ruột, giun xoăn đường hô hấp và sán dây
+ Với liều cao thuốc cũng có tác dụng đến dạng trưởng thành của sán lá gan.
- Liều lượng:
Cho gia súc uống nhũ tương dầu sau khi để nhịn đói
+ Trâu bò
Giun xoăn dạ dày-ruột (Dictyocaulus), sán dây Moniezia: 7,5mg/kg thể trọng.
Ostertagia ostertagi, sán lá gan trưởng thành: 10mg/kg thể trọng.
+ Dê cừu
Giun xoăn dạ dày-ruột (Dictyocaulus), sán dây Moniezia: 3,8mg/kg thể trọng.
Protostrongylus, sán lá gan trưởng thành: 5mg/kg thể trọng.
- Chú ý: Ở cừu có chửa trong tháng đầu, không được vượt quá liều 5mg/kg thể
trọng do độc tính tế bào và tính gây ung thư của thuốc (điều này quan sát thấy khi

dùng liều cao hơn 2 lần liều điều trị).

Trung

Giới thiệu NITROXINIL
là dẫn xuất của nitro-phenol, tên hóa học lá Iodo-3-hydroxy-4-nitro-5tâmNitroxinil
Học liệu
ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
benzonitril.
- Tính chất: Là loại kết tinh màu vàng, rất tan trong nước. Ở dạng muối nethyglucamin (dung dịch màu đỏ).
- Công thức hóa học: C7H3IN2O3
- Thường chế các dạng dung dịch với tỉ lệ 25%, 34% hay 66% hoạt chất dùng
tiêm dưới da.
- Tác dụng: Thuốc có tác dụng đến sán trưởng thành bằng cách chống ức chế các
quá trình phosphoryl hóa. Nó cũng có tác dụng chống các dạng sán lá chưa trưởng
thành nhưng với liều cao hơn. Thuốc còn có tác dụng với một số giun xoăn, giun
móc, giun giao hợp. Thuốc dung nạp tốt, các gia súc có chửa cũng chịu đựng được
thuốc.
Thuốc không tương kỵ với các loại thuốc khác. Với liều cao hơn 40mg/kg thể
trọng, thuốc gây ngộ độc nhanh với triệu chứng ngạt thở, hạ thấp thân nhiệt và có
thể gây chết.
- Chỉ định: Các bệnh sán lá trưởng thành và chưa thành thục 6 tuần tuổi của loài
nhai lại, giun xoăn hút máu đường tiêu hóa do Haemonchus contortus,
Bunostomum, Oesophagostomum, Chabertia, giun chỉ ở loài nhai lại, giun móc do

13


Ankylostoma canium ở loài chó, giun giao hợp ở gia cầm. Thuốc cũng có họat tính
đối với ấu trùng giòi Oestrus ovis ở cừu.

- Liều lượng: Có thể cho uống hay tiêm dưới da. Tiêm dưới da cho hiệu lực
mạnh hơn 6 lần so với uống.
+ Trâu, bò, dê, cừu: Liều 10 mg/kg thể trọng. Đối với dạng sán chưa tưởng
thành: Liều 20mg/kg thể trọng (tiêm 2 lần cách nhau 72 giờ).
+ Chó: Liều 10mg/ kg thể trọng tiêm dưới da, 15 mg/kg thể trọng cho uống.
+ Gia cầm: 15mg/kg thể trọng tiêm dưới da hay cho uống.
Chú ý:
- Thuốc dễ nhuộm vàng da lông, xóa sạch các vết màu đó bằng dung dịch natri
hyposufit.
- Ở nhai lại trong tình trạng sức khỏe kém, cần tôn trọng liều 10 mg/kg thể trọng.
- Các biểu hiện nhiễm độc thuốc: Khó thở, hạ thân nhiệt, đôi lúc gây tử vong
với liều từ 40 mg/kg thể trọng.

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

14


CHƯƠNG III
NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1 Nội dung nghiên cứu
Đề tài được thực hiện với 3 nội dung
- Điều tra điều kiện tự nhiên xã hội và tình hình chăn nuôi bò huyện Thạnh Trị
tỉnh Sóc Trăng
- Xác định tình hình nhiễm sán lá gan trên bò tại huyện Thạnh Trị tỉnh Sóc
Trăng
- Thử hiệu lực một số thuốc tẩy trừ
3.2 Thời gian
Thời gian tiến hành từ tháng 03/2006 – 06/2006
3.3 Địa điểm

- Các hộ chăn nuôi bò ở huyện Thạnh Trị tỉnh Sóc Trăng
- Lò giết mổ trâu bò tập trung huyện Thạnh Trị tỉnh Sóc Trăng
- Phòng thí nghiệm ký sinh trùng thuộc Bộ Môn Thú Y, khoa Nông Nghiệp &
Sinh Học Ứng Dụng, Trường Đại Học Cần Thơ
3.4. Học
Phương
pháp
nghiên
Trung tâm
liệu
ĐH
Cầncứu
Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
3.4.1. Điều tra điều kiện tự nhiên, xã hội và tình hình chăn nuôi bò của huyện
Thạnh Trị tỉnh Sóc Trăng
3.4.1.1 Điều tra điều kiện tự nhiên, xã hội
Dựa vào số liệu của Cục Thống Kê, trạm Khí Tượng Thủy Văn và Sở Địa
Chính tỉnh Sóc Trăng
3.4.1.1 Điều tra về tình hình chăn nuôi bò
Dựa vào số liệu của Phòng Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn, Trung
Tâm Khuyến Nông, Cục Thống Kê và Chi Cục Thú Y tỉnh Sóc Trăng.
3.4.2. Xác định tình hình nhiễm sán lá gan trên bò tại huyện Thạnh Trị tỉnh
Sóc Trăng (qua phương pháp kiểm tra phân)
3.4.2.1 Địa bàn nghiên cứu
Chúng tôi thực hiện ở huyện Thạnh Trị, tỉnh Sóc Trăng
Địa điểm lấy mẫu gồm: Thị trấn Phú Lộc, xã Tuân Tức và xã Lâm Kiết
3.4.2.2 Vật liệu thí nghiệm
Đối tượng nghiên cứu
+ Đối tượng: Bò địa phương và bò Lai Sind
+ Lứa tuổi theo dõi: < 1 năm, 1 – 2 năm, > 2 năm tuổi


15


Dụng cụ và hóa chất
- Kính hiển vi quang học, máy chụp hình, thước dây
- Phiến kính, lá kính, đĩa petri, phích đá, tủ lạnh, cốc và đũa thủy tinh
- Bao nylon, găng tay, viết (bút lông), giấy bóng mờ
- Nước (nước sử dụng trong sinh hoạt hàng ngày)
- Methylen blue 10%.
3.4.2.3 Bố trí thí nghiệm
Bảng 3.1 Số lượng bò nuôi tại thị trấn Phú Lộc, xã Tuân Tức và xã Lâm Kiết
Giống bò
Phú Lộc
Tuân Tức
Lâm Kiết
Tổng hàng
Địa phương
186
185
97
468
Lai Sind
231
151
118
500
Tổng cộng
417
336

215
968

Trung

(Theo số liệu của Trung Tâm Khuyến Nông tỉnh Sóc Trăng, năm 2005)
- Các mẫu khảo sát trên được thực hiện qua phương pháp điều tra cắt ngang tại
thời điểm thực hiện thí nghiệm.
- Tổng hợp mẫu điều tra, chúng tôi tiến hành theo công thức tính theo tỉ lệ để
chọn ra số mẫu bố trí thí nghiệm.
- Dungliệu
lượngĐH
mẫuCần
cần cóThơ
để phát
mắc tập
bệnh và
với xác
suất 95%
tâm Học
@hiện
Tàiquần
liệuthểhọc
nghiên
cứu
tìm thấy ít nhất một thú bệnh trong số mẫu lấy, theo Canon và Roe (1982); dẫn liệu
của Thusfied (1995).
Số lượng mẫu tối thiểu được tính theo công thức sau:
n = [1 - (1-p 1)1/d ][N - (d -1)/2] + 1 Cho tổng đàn > 1000 con
n = [1 - (1-p 1)1/d ][N - (d -1)/2] Cho tổng đàn < 1000 con

Trong đó:
n : Số mẫu phải lấy
p1: Độ tin cậy (yêu cầu mức độ tin cậy 95%)
d : Số con nhiễm tối thiểu trong đàn để được xem là địa phương có dịch bệnh
(thông thường là 10% tổng đàn)
N : Tổng đàn gia súc
Theo công thức trên số mẫu tối thiểu phải lấy là:

16


Bảng 3.2 Số mẫu khảo sát trong thí nghiệm
Số mẫu tối thiểu cần lấy
Giống bò
Phú lộc
Tuân Tức
Lâm Kiết
Địa phương
26
26
25
Lai Sind
27
26
25
Tổng cộng
53
52
50
Số mẫu thực tế lấy

Địa phương
52
52
50
Lai Sind
54
52
50
Tổng cộng
106
104
100

Tổng hàng
77
78
155
154
156
310

Như vậy số mẫu cần phải lấy là 155 mẫu. Tuy nhiên để làm phong phú mẫu
thêm chúng tôi lấy 310 mẫu.
3.4.2.4 Phương pháp tiến hành
Chúng tôi thực hiện trình tự kiểm tra sán lá gan trên bò theo các bước sau
Bước 1 Điều tra tổng quát bằng cách ghi phiếu theo từng con bò lấy mẫu phân
PHIẾU ĐIỀU TRA TRÊN BÒ

Trung


1.
Bò nuôi trại :……Bò nuôi chăn thả:……………………………….
2.
Ngày lấy mẫu:……………………………………………………...
tâm Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
3.
Địa điểm lấy mẫu: Xã……....., Huyện…..……, Tỉnh……………..
4.
Số thứ tự: ……….., Số tai:………………………………………....
5.
Tên chủ hộ nuôi: …………………………………………………...
6.
Địa chỉ:……………………………………………………………...
7.
Loại bò: Ta…… , Lai Sind………….., Sữa……………………….
8.
Lứa tuổi: <1 năm:……….; 1-2 năm: ………..; > 2 năm: ………....
9. Trọng lương: ………….kg.
10. Thể trạng: Gầy:………, Trung bình…………., Mập…………….......
Trong đó tuổi và trọng lượng của bò thông qua hỏi chủ nuôi và chúng tôi kiểm
tra theo phương pháp sau
Phương pháp xác định tuổi của bò, có 2 phương pháp
- Dựa vào đặc điểm thay răng, mòn răng: Bò được 2 tuổi thay 2 răng cửa; 3
tuổi thay 4 răng (2 cửa, 2 cạnh); 4 tuổi thay 6 răng (2 cửa, 2 cạnh, 2 góc); 5 tuổi
thay 8 răng ( 2 cửa, 2 cạnh, 2 góc, 2 áp góc); 6 tuổi các răng bắt đầu mòn và 2 răng
cửa giữa có vết sỉ tinh dài.... Kết hợp xem sừng (Nguyễn Văn Thiện và ctv, 1977).
- Dựa vào đặc điểm của sừng: Có 1 ngấn trên sừng là 3 tuổi. Có 2 ngấn là 4
tuổi. Cứ như vậy thêm 1 ngấn là cộng thêm 1 tuổi.


17


Phương pháp xác định trọng lượng của bò
Trọng lượng bò = 90 x VN 2 x DTC
- VN: Vòng ngực (Chu vi xung quanh lồng ngực phía sau tiếp giáp xương
bả vay)
- DTC: Dài thân chéo (Đo từ phía trước của đầu khớp xương bả vai cánh
tay đến đầu xương ngoài cùng của u ngồi)
- Phương pháp đo này có sai số là 5%, nếu bò mập thì cộng thêm 5% thể
trọng và ngược lại.
Bước 2 Lấy mẫu phân xét nghiệm
Phương pháp lấy phân
Mẫu phân được lấy ngẩu nhiên từ đàn bò nuôi tại huyện Thạnh Trị tỉnh Sóc
Trăng. Phân được lấy khi bò mới đi phân hoặc lấy trực tiếp qua trực tràng: Cố định
bò, mang găng tay, cho tay vào trực tràng lấy phân cho vào túi đựng mẫu. Mỗi mẫu
lấy 50 gram phân. Trên túi đựng mẫu có ghi số hiệu, cột chặt bằng dây thun. Mỗi
mẫu được ghi vào phiếu theo dõi gồm những nội dung như

Trung tâm Học liệu ĐH

Mẫu số:……………………….
Chủ gia súc:…………………..
Địa chỉ:………………………..
Số bòThơ
nuôi:…………………....
Cần
@ Tài liệu học
Giống:…………………………
Ngày lấy mẫu:…………………


tập và nghiên cứu

Đồng thời ghi chép vào phiếu điều tra. Mẫu phân sau khi lấy được bảo quản
trong phích trữ lạnh với nước đá và được mang về phòng thí nghiệm Ký Sinh Trùng
thuộc bộ môn Thú Y, khoa Nông Nghiệp & Sinh Học Ứng Dụng trường Đại Học
Cần Thơ để xét nghiệm.
Trong trường hợp số mẫu xét nghiệm không hết trong ngày, những mẫu còn
lại được cho vào tủ lạnh bảo quản ở nhiệt độ từ 5-8oC và phải xét nghiệm hết trong
khoảng thời gian từ 3-7 ngày kể từ ngày lấy mẫu.
Bước 3 Kiểm tra phân
Áp dụng phương pháp lắng gạn (Benedek, 1943)
Nguyên lý cơ bản của phương pháp này là lợi dụng sự chênh lệch giữa tỉ trọng
nước và trứng sán lá. Tỉ trọng trứng sán lá lớn hơn và sẽ chìm xuống dưới đáy dung
dịch đó. Cách thực hiện như sau
- Lấy 15 gram phân cho vào cốc thủy tinh, cho nước vào khuấy đều, lọc qua
rây lược sang một cốc khác, sau đó cho thêm nước vào đầy cốc, để yên 10-15 phút.

18