TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG

NGUY N V N LÂM

NH H
NG C A VI C B SUNG
NH P AD
NG CH T (Muti–nutrient cake)
VÀ M CÁ TRA (Pangasius hypophthalmus)TRONG
KH U PH N
N S TIÊU TH TH C N, T L
TIÊU HÓA VÀ THÔNG S D CH D C C A
BÒ LAI SIND T NG TR
NG

Lu n v n t t nghi p
Ngành: CH N NUÔI - THÚ Y

n Th , 2013


TR NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG

Lu n v n t t nghi p
Ngành: CH N NUÔI - THÚ Y

Tên

tài:

NH H
NG C A VI C B SUNG
NH P AD
NG CH T (Muti – nutrient cake)
VÀ M CÁ TRA (Pangasius hypophthalmus)TRONG
KH U PH N
N S TIÊU TH TH C N, T L
TIÊU HÓA VÀ THÔNG S D CH D C C A
BÒ LAI SIND T NG TR
NG

Giáo viên h ng d n:
Gs. Ts. Nguy n V n Thu

Sinh viên th c hi n:
Nguy n V n Lâm
MSSV: Lt11013
p: CN K37

n Th , 2013


TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C NG D NG

MÔN CH N NUÔI

------o0o------

NH H
NG C A VI C B SUNG
NH P AD
NG CH T (Muti – nutrient cake)
VÀ M CÁ TRA (Pangasius hypophthalmus)TRONG
KH U PH N
N S TIÊU TH TH C N, T L
TIÊU HÓA VÀ THÔNG S D CH D C C A
BÒ LAI SIND T NG TR
NG

n Th , ngày…tháng…n m 2013
CÁN B

H

NG

N

n Th , ngày… tháng… n m 2013
DUY T B

MÔN

Gs.Ts. Nguy n V n Thu


n Th , ngày… tháng… n m 2013
DUY T KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG

NG


I CAM OAN
Tôi xin cam oan tài: “ nh h ng c a vi c b sung h n h p a d ng ch t và
cá trong kh u ph n, n s tiêu th th c n, t l tiêu hóa và thông s d ch
c c a bò t ng tr ng” là công trình nghiên c u c a chính b n thân tôi.
t c các s li u và k t qu thu
c trong thí nghi m c a chúng tôi là hoàn toàn
chân th t và ch a t ng công b trên t t c các t p chí khoa h c nào khác. N u có gì
sai trái tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m tr c b môn và khoa.
n Th , ngày.….tháng.….n m..….
Tác gi lu n v n

Nguy n V n Lâm

i


IC MT
===š & « & ›===
Tr i qua n n m trên gi ng
ng
i c, tôi ã c

c t nhi u ki n
th c th t
ích th y cô, n bè. Nh ng ki n th c quý báu y là hành trang
tôi
c vào i, vào ngh . Trong su t th i gian c p và hoàn thành lu n n
t nghi p. Tôi xin chân thành m n:
Xin chân thành g i l i c m n n các th y cô B môn Ch n nuôi và B môn Thú y ã
t lòng truy n t nh ng kinh nghi m, ki n th c quý báu
tôi hoàn thành t t
khóa h c.
Kính i i tri ân n cha
, nh ng ng i ã nuôi tôi khôn n, lo ng cho tôi
trong su t cu c i t khi còn bé cho n ngày hôm nay! Cha
luôn ng
tôi
i
t,
t ch t n tinh th n, luôn ng viên, an i tôi trong th i
m
mà tôi p khó kh n nh t!
Xin bày

lòng bi t n sâu

ông, ng
thành

i ã

n tình giúp


nh ct p

y s quan tâm và lòng

tr i th c nghi m và phòng thí nghi m E205 ã luôn quan

ng viên tôi, cùng tôi làm vi c trong su t th i gian thí nghi m.

ng không quên

i

m n

n

tôi trong su t quá trình th c hi n
Xin kính chúc quý th y cô, ng
t

i

ng Thanh Trung, anh Nguy n H u Lai, anh Nguy n Ph m Tú,

cùng t t c các b n
,

, ng


tài! Xin chân

t tôi và nh ng ng i b n tôi l p Ch n nuôi – Thú y k37!

m n anh Tr

tâm, giúp

n th y Nguy n V n Thu, cô Nguy n Th Kim
tôi trong su t th i gian th c hi n

m n th y H Qu ng

nhi t huy t ã dìu
Xin

c

t

nh ng ng

tài

i ã giúp

và

ng hành cùng


t nghi p này.

i thân và

c nhi u thành công trong công tác

n bè

a tôi luôn nhi u

ng nh trong

i

ng!

Xin chân thành c m n!
Nguy n V n Lâm

ii

c kh e và


CL C
Trang
I CAM DOAN .................................................................................... .............. i
I C M T ........................................................................................................ ii
C L C............................................................................................................. iii
DANH M C CH


VI T T T ............................................................................. v

DANH M C HÌNH .............................................................................................. vi
DANH M C B NG ............................................................................................ vii
DANH M C S
TÓM L

..........................................................................................viii

C ......................................................................................................... ix

Ch ng 1:
TV N
.....................................................................................1
Ch ng 2: C S LÝ LU N ...............................................................................2
2.1 S L
C GI NG BÒ LAI SIND..............................................................2
2.2 C U T O D DÀY GIA SÚC NHAI L I .................................................2
2.2.1 D c ......................................................................................................2
2.2.2 D t ong................................................................................................4
2.2.3 D lá sách...............................................................................................5
2.2.4 D múi kh .............................................................................................6
2.3 H SINH THÁI VI SINH V T D C .....................................................6
2.3.1 Vi khu n (Bacteria)................................................................................8
2.3.2 N m (Fungi)...........................................................................................9
2.3.3 ng v t nguyên sinh (Protozoa) ...........................................................9
2.4 NHU C U DINH D
NG C A VI SINH V T D C ........................ 10
2.5 S TIÊU HÓA TH C N........................................................................ 11

2.5.1 Tiêu hóa x .......................................................................................... 11
2.5.2 Tiêu hoá tinh b t và
ng................................................................... 13
2.5.3 Tiêu hoá protein ................................................................................... 13
2.5.4 Tiêu hoá ch t béo ................................................................................. 14
2.6 S L
C TH C N S D NG TRONG THÍ NGHI M .................... 15
2.6.1 R m ..................................................................................................... 15
2.6.2 Ph ph m t cá tra................................................................................ 16
2.6.3 C lông tây (Brachiaria mutica)............................................................ 19
2.6.4 H n h p a d ng ch t ........................................................................ 20
Ch ng 3: PH
NG TI N VÀ PH
NG PHÁP THÍ NGHI M.................. 21
3.1 PH
NG TI N THÍ NGHI M............................................................... 21
3.2 V T LI U THÍ NGHI M........................................................................ 21
3.2.1 i t ng thí nghi m ........................................................................... 21
3.2.2 Chu ng tr i........................................................................................... 21
3.2.3 Th c n ................................................................................................ 22
3.2.4 D ng c thí nghi m .............................................................................. 23
iii


3.3 PH
NG PHÁP THÍ NGHI M.............................................................. 23
3.3.1 Ph ng pháp ti n hành thí nghi m ....................................................... 23
3.3.2 Các ch tiêu theo dõi và thu th p s li u............................................... 23
3.4 PH
NG PHÁP X LÝ S LI U.......................................................... 24

Ch ng 4 K T QU VÀ TH O LU N ............................................................ 25
4.1 THÀNH PH N HÓA H C C A TH C N DÙNG TRONG THÍ
NGHI M ......................................................................................................... 25
4.2 L
NG TH C N, D
NG CH T VÀ N NG L
NG TIÊU TH
A BÒ TRONG THÍ NGHI M................................................................... 26
4.3 pH, N-NH3 VÀ AXIT BÉO BAY H I D CH D C
CÁC TH I
M 0 GI VÀ 3 GI .................................................................................. 29
4.4 T L TIÊU HÓA CÁC D
NG CH T (%), CÂN B NG NIT VÀ
NG TR NG C A BÒ TRONG THÍ NGHI M ...................................... 30
Ch ng 5: K T LU N VÀ
NGH ............................................................... 32
5.1. K T LU N............................................................................................... 32
5.2.
NGH .................................................................................................. 32
TÀI LI U THAM KH O................................................................................... 33
PH CH
NG ................................................................................................... 36

iv


DANH SÁCH CH

DM


t ch t khô

OM

V t ch t h u c

CP

m thô

Ash

Khoáng t ng s

NDF

X trung tính

ME

N ng l

ng trao

W0,75

Tr ng l

ng trao


VSV

Vi sinh v t

NPN

i
i

m phi protein

RC

R mc

MC

M cá

P

Xác su t

SE

Sai s chu n

BSCL

VI T T T


ng B ng Sông C u Long

g

Gram

kg

Kilogram

K.L

Kh i l

T.T

T ng tr ng

VN

Vi t Nam

ng

ng

v



DANH M C HÌNH
Trang
Hình 2.1: D dày gia súc nhai lai ................................................................. 2
Hình 2.2: M t trong vách d c ..................................................................... 3
Hình 2.3: D t ong c a bò ........................................................................... 4
Hình 2.4: D lá sách gia súc ......................................................................... 5
Hình 2.5: D núi kh ................................................................................... 6
Hình 6: R m

c s d ng trong thí nghi m................................................ 16

Hình 7: M cá tra b sung vào kh u ph n trong thí nghi m .......................... 17
Hình 8: C lông tây s d ng trong thí nghi m .............................................. 19
Hình 9: Bò

c nuôi trong thí nghi m ....................................................... 21

Hình 10: H n h p a d
Hình 11: M cá

ng ch t

c s d ng trong thí nghi m ............…..22

c s d ng trong thí nghi m............................................ 22

vi


DANH M C B NG

Trang
ng 2.1: Thành ph n hóa h c c a r m...................................................16
ng 2.2: Thành ph n axit béo trong m cá tra Vi t Nam........................17
ng 2.3: Thành ph n các axit béo có trong m cá tra

các hình th c

nuôi khác nhau ........................................................................................18
ng 2.4: Thành ph n hóa h c và giá tr dinh d

ng c a c lông tây.......20

ng 2.5: Thành ph n hóa h c và giá tr dinh d

ng c a h n h p a d

ng

ch t..........................................................................................................20
ng 4.1: Thành ph n hóa h c (%DM) c a th c n

c s d ng trong

thí nghi m ..............................................................................................25
ng 4.2: L

ng th c n, d

ng ch t và n ng l


ng trao

i tiêu th c a

các nghi m th c trong thí nghi m ............................................................26
ng 4.3: Các thông s d ch d c c a bò khi cho n b sung h n h p a
ng ch t và m cá trong kh u ph n. ....................................................29
ng 4.4: T l tiêu hóa (%) d
nh p ad

ng ch t n vào c a bò khi cho n b sung

ng ch t và m cá trong kh u ph n ...................................30

vii


DANH M C S
Trang
2.1: S ho t

ng và t ng h p vi sinh v t d c ............................... 7

2.2: Quá trình tiêu hóa và phân gi i Protein ..................................... 14
2.3: Chuy n hóa lipid

gia súc nhai l i ........................................... 15

DANH M C BI U
Trang

Bi u

2.1: nh h

ng c a pH d c

n ho t l c các nhóm VSV........... 12

Bi u

4.1: L

ng v t ch t khô n vào c a bò thí nghi m........................ 27

Bi u

4.2: L

ng

Bi u

4.3: N ng l

Bi u

4.4: T l tiêu hóa d

m thô n vào c a bò thí nghi m .............................. 27
ng trao


i c a bò thí nghi m.................................. 28
ng ch t c a bò thí nghi m .......................... 31

viii


TÓM L

C

Thí nghi m
c b trí theo ki u hình vuông Latin v i 4 nghi m th c, 4 l n l p l i trên 4
bò lai Sind th h F2. Các nghi m th c bao g m s b sung 0; 350g; 700g; 700g h n h p
a d ng ch t/200kgP và 2 % m cá (tính trên v t ch t khô n vào) t ng ng v i RC,
RC350, RC700 và RC700MC, nh m nghiên c u nh h ng c a vi c b sung h n h p a
ng ch t và m cá trong kh u ph n n s tiêu th th c n, t l tiêu hóa và thông s
ch d c c a bò t ng tr ng.
t qu cho th y là l ng DM tiêu th (kg/ngày) t ng d n t nghi m th c RC – RC700MC
(5,22 - 6,07 kg/ngày) và khác bi t có ý ngh a th ng kê (P<0,05). L ng ME tiêu th trên
ngày (MJ/con/ngày), cao nh t nghi m th c RC700MC là 54,4 MJ/con/ngày và th p nh t
nghi m th c RC là 45,4 MJ/con/ngày và s khác bi t gi a các nghi m th c có ý ngh a
th ng kê (P < 0,05). T l tiêu hóa DM, OM, CP và EE khác bi t có ý ngh a th ng kê gi a
các nghi m th c (P < 0,05).
ng nit tiêu th và tích l y t ng d n t nghi m th c RC – RC700MC t ng ng v i
46,7 – 81,6 g/con/ngày và 0,152 – 0,623 kg/kgW0,75 và khác bi t gi a các nghi m th c có ý
ngh a th ng kê (P<0,05). T ng tr ng hàng ngày c a các nghi m th c RC, RC350, RC700
và RC700MC có giá tr l n l t là 0,394, 0,415, 0,427 và 0,432 kg/ngày và khác bi t có ý
ngh a th ng kê (P<0,05). Các giá tr pH, n ng
N-NH3 và ABBH không có s khác bi t

gi a các nghi m th c có ý ngh a th ng kê (P>0,05).
Qua thí nghi m, chúng tôi có th k t lu n là s b sung h n h p a d ng ch t và m cá
trong kh u ph n ã làm d ng ch t tiêu th , t l tiêu hóa, n ng l ng trao i và t ng
tr ng bò
c c i thi n. N ng
pH, NH3-N và axit béo bay h i n nh. Chúng ta có th
sung h n h p a d ng ch t và m cá trong kh u ph n nuôi bò t ng tr ng m c
700g/200kg P.

ix


Ch

ng 1

TV N

Ngu n th c n chính c a bò Vi t Nam nói chung và
ng b ng sông C u Long
nói riêng là th c n là c t i và r m có s n t i ch , ó c ng là gi i pháp cho v n
phát tri n kinh t ch n nuôi.
i v i gia súc nhai l i, r m lúa là ngu n th c n
quan tr ng, tuy nhiên, r m khô giá tr dinh d ng th p ch a nhi u x khó tiêu hoá
(31 – 33 %), nghèo protein (2,2 – 3 %), nghèo vitamin và mu i khoáng (Võ Minh
i, 2005). M t khác R m lúa có hàm l ng lignin t ng i cao, chi m 60 – 70
g/kg ch t khô, hàm l ng khoáng r t cao 170 g/kg ch t khô, trong ó ch y u là
silic, vì v y h s tiêu hóa c a r m lúa r t th p (Le uc Ngoan et al, 2004). Vì v y,
cung c p thêm ch t dinh d ng trong kh u ph n và cân i dinh d ng nên ti n
hành b sung thêm các lo i th c n cung c p thêm m và n ng l ng cho gia súc

nhai l i. H n h p a d ng ch t là th c n b sung các ch t dinh d ng g m m
phi protein, n ng l ng, khoáng a - vi l ng cho trâu bò. S d ng h n h p a
ng ch t trong ch n nuôi gia súc nhai l i có nhi u l i ích là t n d ng
c các
nguyên li u th c n r ti n t o thành m t h n h p ngon mi ng, cân i dinh d ng
và có th thay th m t ph n th c n tinh h n h p có giá cao hi n nay d n n ch n
nuôi kém hi u qu . H n h p a d ng ch t cung c p cho h sinh v t d c các ch t
t
ng và m phi protein, làm cho quá trình t ng h p m vi sinh v t t hi u
qu cao (Nguy n V n Thu, 2010).
Theo xu h ng hi n nay các n c trên th i gi i vi c s d ng d u, m b sung
vào kh u ph n n cho gia súc, gia c m
nâng cao ngu n n ng l ng và d ng
ch t c n thi t ang và ã th c hi n nhi u n c (Mom Seng, 2001). H n n a
nghiên c u g n ây cho th y b sung m cá trong kh u ph n c u d n n k t qu
gi m l ng khí mêtan gây hi u ng nhà kính (Nguyen Van Thu and Nguyen Thi
Kim Dong, 2012). Xu t phát t v n
trên, chúng tôi ti n hành
tài nghiên c u
“ nh h ng c a vi c b sung h n h p a d ng ch t và m cá trong kh u
ph n, n s tiêu th th c n, t l tiêu hóa và thông s d ch d c c a bò t ng
tr ng” nh m xác nh m c
b sung h n h p a d ng ch t thích h p trong
kh u ph n c a bò t ng tr ng và nh h ng c a m cá lên kh n ng t n d ng th c
n, tích l y m và thông s d ch d c .

1


Ch

2.1 S

ng 2 C
L

S

LÝ LU N

C GI NG BÒ LAI SIND

Bò lai Sind thu c nhóm bò Zebu,
c lai t bò vàng Vi t Nam v i bò
c dùng cày kéo, l y th t và s a.
Bò có lông màu vàng, vàng
Sind.

m ho c vàng cánh dán, có nhi u

c Sind

m gi ng nh bò

Kh i l ng bò cái tr ng thành 270 – 280 kg, bò c 400 – 450 kg. S n l ng s a
1200- 1400 kg/chu k 240 – 270 ngày, t l m s a 5 – 5,5 %. T l th t x 48 – 49
%. Bê s sinh n ng 18 – 22 kg, so v i bò vàng Vi t Nam, bò lai Sind có kh i l ng
ng 30 – 35 % s n l ng s a t ng g p 2 l n, t l th t x t ng 5 %.
2.2 C U T O D DÀY GIA SÚC NHAI L I
Gia súc nhai l i là loài ng v t r t gi i trong vi c l y và nghi n th c n nh s
ph i h p c a mi ng l i và r ng. Th c n

c
c th m t và nhào tr n giúp
cho quá trình tiêu hóa d dàng b i n c ti t ra t các tuy n n c b t phát tri n
mi ng. Gia súc nhai l i thu c d dày kép làm thành m t kh i r t l n chi m n a trái
xoang b ng. Dung tích d dày thay i theo tu i con v t.

Hình 2.1: D dày gia súc nhai l i

dày ng v t nhai l i bao g m b n ph n là d c , d t ong, d lá sách và d múi
kh . M i ph n c a nó có m t c m c u t o và m t nhi m v khác nhau.
2.2.1 D c
Trong d dày c a bò thì d c chi m kho ng 80 % toàn b dung tích d dày, s tiêu
hóa d c có ý ngh a r t l n. Tiêu hoá 50 – 65 % v t ch t khô
c c a kh u ph n
ã
c tiêu hóa d c , 30 – 50 % cellulose và hemicellulose ã
c tiêu hóa t i
ây nh h vi sinh v t trong d c lên men mà không có s tham gia c a men

2


celluloza và hemicelluloza ti t ra t gia súc, ây là
m n i b c c a gia súc a v
(nhai l i) so v i gia súc c v (Mc Donal et al., 1995).
Là túi l n nh t chi m toàn b n a trái xoang b ng kéo dài t sau c hoành n c a
xoang ch u, áp sát vùng lõm hông trái là d c , m t trong thành d c có nhi u
ng g chia d c thành nhi u ng n nh và niêm m c có các gai th t x p chi chít
nhau.


Hình 2.2: M t trong vách d c

Th c n
c tiêu hóa b ng c h c và lên men nh vi khu n s ng c ng sinh trong
c . ó là m t túi men l n và có kho ng 50 % v t ch t khô tiêu hóa
ó. Các
ch t h u c c a kh u ph n th c n
c bi n i mà không có s tham gia c a men
tiêu hóa cellulose và các ch t khác c a th c n
c phân gi i nh men c a vi sinh
t trong d c .
v Vai trò c a pH trong d c
ng ng vi sinh v t d c ch u nh h ng b i l ng n c b t. Môi tr ng
trung tính d c luôn luôn
c duy trì
m b o cho s t n t i c a vi sinh v t.
Môi tr ng d c thu n l i cho s phát tri n c a vi sinh v t là môi tr ng trung tính
(pH = 6,5 – 7,4), t ng i n nh nh tác d ng trung hòa acid sinh ra do quá trình
lên men c a n c b t. Các mu i phosphat và bicarbonate trong n c b t có tác
ng là ch t m (Nguy n Thi n, 2007).
u
pH d c th p, s l ng vi khu n cellulose, amylose và m t s l n protozoa
ch t i và
c chuy n n túi sau. Khi
pH d c th p, CO2 s tách ra kh i
dung d ch và tích t
túi vùng l ng, sau ó CO2 và CH4 s
c th i ra ngoài qua
i. Khi
pH cao, ph n l n CO2 s n sinh trong quá trình lên men s

ch p
thu, sau ó th i ra bên ngoài theo
ng ph i (Lê Th y Tri u, 2009).

3


Khi vi sinh v t ch t, ngu n m
c phóng thích và
c c th gia súc h p thu.
i lo i th c n s có loài vi sinh v t phân h y khác nhau. C n c vào v n
này
tác ng thích h p, d c pH = 6,5 – 7, n c b t pH = 8,2.
i v i thú nhai l i, lúc còn ang bú s a m , d c ch a có vi sinh v t ho t ng,
rãnh th c qu n cu n l i thành m t ng i xuyên qua d c và s a bú
c c ng theo
ó
th ng xu ng d múi kh , lúc này thú nhai l i còn non c ng gi ng nh thú d
dày n.
Khi chúng b t u n th c n thô thì th c n r i vào d c làm cho d c ho t ng,
vi sinh v t lên men tiêu hoá th c n khi này chúng ta không nên cho thú n s a kém
n lúc u vì s a d b vi sinh v t lên men phân gi i tiêu hao m t ph n n ng l ng
và axit amin. C ng chính vì th cai s a bê quá s m, t p n th c n quá s m chúng
t ng tr ng ch m không t yêu c u v t c
t ng tr ng.
Theo T. R. Preston and R. A. Leng (1991), môi tr
Lo i và kh i l

ng d c ph thu c vào:


ng th c n n vào.

nhào tr n theo chu k thông qua s co bóp c a d c .
ti t n

c b t và nhai l i.

h p thu các d

ng ch t t d c .

2.2.2 D t ong

Hình 2.3: D t ong c a bò

ó là túi nh nh t phía sau c hoành và n m è lên s n mõm ki m x ng c. Niêm
c m t trong có nhi u ô nh gi ng t ong. D t ong là n i ch a th c n l ng.

4


Rãnh th c qu n d n th c n l ng ã nhai l i sang d lá sách, còn các ngo i v t nh
inh, s t s r i vào d t ong, có khi xuyên qua c hoành âm vào màng bao tim
gây nên viêm ngo i tâm m c hay viêm c tim.
t ong
c n i v i d c b ng m t mi ng l n và th c n di chuy n gi a hai d
này khá d dàng. D t ong giúp y các viên th c n lên mi ng cho bò nhai l i và
th c n
c lên men t ng t nh
d c . Rãnh th c qu n kéo dài t vùng th ng

n d lá sách, có th óng
l ng th c n xu ng th ng th c qu n vào d múi
kh không qua d c . Bò tr ng thành rãnh này ít có ch c n ng so v i bò còn bú
a.
2.2.3 D lá sách
Là túi hình b u d c n m bên ph i m t ph ng gi a, i di n v i x ng s n th 7
n 11, n m phía trên d c và d múi kh . M t trong d lá sách g m nhi u phi n lá
ng cong, x p ch ng lên nhau. D lá sách nghi n nát th c n và ép th c n ã
nhai l i gi a các phi n lá. Th c n
c bi n thành các mi ng m ng và ch c.
i v i Preston and Leng (1991), thì d lá sách c ng là các lá to nh khác nhau
nh m làm t ng di n tích b m t và
d ép th c n n a l ng xu ng d múi kh .
Nh ng h u h t n c và các ch t n gi i
c h p thu d lá sách. Gi a d t ong
và d lá sách có l mi ng nh m t cái “van”
gi th c n l i trong d c cho t i
khi
ng kính c a th n gi m xu ng còn 1 – 2 mm.

Hình 2.4: D lá sách c a bò

•

p thu

d lá sách

lá sách h p thu m nh m các s n ph m tiêu hoá do c u t o mô h c c a bi u mô
lá sách nhi u n p g p bao ph b i nh ng núm

c cung c p nhi u máu.

5


t l ng
ng
c tiêu hoá d c c ng
c h p thu
ây, s h p thu ch t
khí c ng
c th c hi n
ây còn l ng axit béo bay h i khi i ngang qua ây
c h p thu bi n ng t 10 – 90 %.
•

h p thu các mu i theo th t : Butirat > acetat > propionat.

lá sách có s h p thu rõ r t amoniac, nit -amin và có s v n chuy n urê vào
xoang c a nó. S h p thu d lá sách không ch h n ch
s v n chuy n nhi u
c vào máu mà các s n ph m phân gi i glucid và protid c ng
c h p thu m t
ph n, các s n ph m này
c s d ng mô d lá sách và ph n còn l i i vào h
th ng tu n hoàn và
c c th s d ng.

Hình 2.5: D múi kh


2.2.4 D múi kh
Là túi tiêu hóa hóa h c gi ng nh d dày n. D múi kh b t u t d lá sách
ng m t l thông r ng r i phình to ra và n m ng c chi u v i d lá sách, cu i
cùng thon l i r i thông v i ru t non b ng m t l h p g i là h v . T i ây, ph n còn
i c a th c n mà vi sinh v t d c ch a lên men nh ng có kh n ng tiêu hoá s
c tiêu hoá b ng enzyme.
Niêm m c m t trong d múi kh chia làm hai vùng: Vùng phía tr c g i là vùng
tuy n áy, có nhi u tuy n ti t d ch tiêu hóa và hình thành h n 10 n p g p niêm m c
gi ng hình múi kh .
Vùng sau g i là vùng tuy n h v . Ch c n ng c a d múi kh là tiêu hoá hoá h c;
quá trình tiêu hoá và h p thu t ng t nh
d dày n c a các loài ng v t khác.
2.3 H SINH THÁI VI SINH V T D C
Do
u ki n thu n l i nên VSV d c phát tri n m nh v s l ng, a d ng v
ch ng lo i. Theo Theodorou và France (1996), VSV d c có t i h n 200 loài.

6


Vi sinh v t d c bao g m: vi khu n, nguyên sinh ng v t, n m, mycoplasma, các
loai virus và th th c khu n. Mycoplasma, virus và th th c khu n không óng vai
trò quan tr ng trong tiêu hóa x . Qu n th VSV d c có s bi n i theo th i gian
và ph thu c vào b n ch t c a kh u ph n n.
c không có các tuy n tiêu hoá, nh ng l i có vai trò r t quan tr ng không nh ng
là n i ch a th c n mà còn là n i x y ra hàng lo t quá trình phân gi i và các ph n
ng sinh hoá h c giúp cho vi c tiêu hoá ch t x nh quá trình lên men, phân gi i
các ch t h u c , t ng h p và h p thu các ch t dinh d ng.
Có r t nhi u lo i vi sinh v t khác nhau trong d c . Nh s ho t ng tích c c c a
chúng mà th c n

c phân gi i và t ng h p thành các d ng ch t c n thi t cho
t ch s d ng. V i
u ki n thích h p c a d c , nhi t
trong kho ng t 38 –
o
42 C, pH kho ng 6,8 – 7,2 các vi sinh v t
ây phát tri n r t m nh m v s l ng
và a d ng v thành ph n. Có th phân thành ba nhóm chính là vi khu n, protozoa
và n m.

TH C N

Protein
(N)

Gluxit

Lipid

Khoáng
S,P,Co,Cu…

Amoniac
ng h p
VSV

Các ch t lên men
trung gian

ATP


ATP

ATP
Nhi t

Acid béo bay h i:
Acetic, propionic và butyric…

T bào VSV

Tiêu hóa

p thu qua vách
c
2.1: S ho t

ru t

ng và t ng h p VSV d c

7


2.3.1 Vi khu n (Bacteria)
Trong d c vi khu n chi m s l

ng 109 – 1011

bào/gam ch t ch a d c .


Vi khu n t do trong dung d ch d c (kho ng 30 %).
Vi khu n bám vào m u th c n (kho ng 70 %)
Vi khu n trú ng

các n p g p bi u mô.

Vi khu n bám vào protozoa.
Vi khu n d i d ng t do trong d ch d c ph thu c vào các ch t hòa tan, ng
th i c ng có m t s l ng vi khu n di chuy n t m u th c n này sang m u th c n
khác. Th c n liên t c chuy n kh i d c cho nên ph n l n vi khu n bám vào th c
n s b tiêu hóa i. Vì v y s l ng vi khu n d ng t do trong d ch d c r t quan
tr ng xác nh t c
công phá và lên men th c n.
phân lo i vi khu n d c có th
c ti n hành d a vào c ch t mà vi khu n s
ng hay s n ph m lên men cu i cùng c a chúng. Sau ây là m t s nhóm vi khu n
c chính.
v Vai trò chính c a vi khu n.
Ø Vi khu n phân gi i protein.
Trong s nh ng loài vi khu n phân gi i protein và sinh amoniac thì
Peptostreptococus và Clostridium có kh n ng l n nh t. S phân gi i protein và
axít amin
s n sinh ra amoniac trong d c có ý ngh a quan tr ng c bi t c v
ph ng di n ti t ki m nit c ng nh nguy c d th a amoniac. Amoniac c n cho
các loài vi khu n d c
t ng h p nên sinh kh i protein c a b n thân chúng
(Nguy n Xuân Tr ch, 2004)
Ø Vi khu n phân gi i x .
Chi m m t t l nh (<10 %) trong t ng s các lo i vi khu n. T i d c , men phân

gi i x c a vi khu n phân gi i x
c bài ti t
tiêu hóa ch t x , ây là lo i vi
khu n quan tr ng nh t trong d c , chúng phân gi i
c cellulose, hemicellulose
và pectin, u ó có ý ngh a i v i s lên men x
loài nhai l i.
Ø Vi khu n phân gi i carbohydrat không ph i x (NFC)
l ng c a chúng t ng lên khi cho gia súc n nh ng kh u ph n giàu carbohydrat
lên men (tinh b t,
ng, glucose, lactose, galactose,…) nh các lo i th c n h t
, c xanh t i, th c n r m t…

8


Ø Vi khu n lên men lactic.
Có tác d ng lên men
ng, chúng phát tri n nhanh khi d c có ch a ít
streptococuse, vi khu n lactic chi m u th khi kh u ph n n giàu c khô ho c th c
n tinh.
Ngoài ra vi khu n còn có kh n ng t ng h p nên các axít béo bay h i và các
vitamin trong quá trình tiêu hóa cung c p cho c th v t ch .
Ø Vi khu n t o metan.
Nhóm vi khu n này r t khó nuôi c y trong ng nghi m, cho nên nh ng thông tin v
nh ng VSV này còn h n ch . Các loài vi khu n c a nhóm này là Methano
baccterium, Methano ruminantium và Methano forminicum.
Ø

ng h p vitamin.


Nhi u loài vi khu n d c có kh n ng t ng h p các vitamin nhóm B và vitamin K.
2.3.2 N m (Fungi)
m là sinh v t u tiên xâm nh p và tiêu hoá thành ph n c u trúc th c v t b t u
bên trong làm gi m
b n ch t c a c u trúc này và làm t ng s phá v các mãnh
trong quá trình nhai l i.
phá v này t o
u ki n cho vi khu n và men c a chúng bám vào c u trúc t
bào và ti p t c quá trình phân gi i cellulose. Trong t t c các lo i n m hi n di n
trong d c ng i ta có th phân l p ra thành 5 loài bao g m: Neocallimastix,
Piromyces, Caecomyces, Ocpinomyces và Anaercomyces (Nguy n Xuân Tr ch,
2004).
2.3.3

ng v t nguyên sinh (Protozoa)

Protozoa có s l ng ít h n vi khu n, trong 1ml d ch d c ch a 105 – 106 protozoa,
m 2 nhóm chính là Entodincomorphs và Holotrich, có vai trò ch y u trong tiêu
hóa các ch t b t
ng, ngoài ra còn có m t s lo i protozoa tiêu hoá
c c
cellulose. Nhóm Entodincomorphs phát tri n m nh khi gia súc n nhi u x cùng v i
tinh b t còn nhóm Holotrich phát tri n m nh kh u ph n có nhi u x và b sung
ng r m t ho c c non.
Protozoa phân h y tinh b t và
ng r i d tr trong c th d i d ng polidextrain, do ó protozoa có kh n ng m cho pH c a d c . Nhi u nghiên c u cho
th y protozoa không th xây d ng protein cho b n thân t các axít amin
c. Khi
t

protozoa trong d c t ng cao thì m t l ng l n vi khu n b protozoa th c
bào. M i protozoa có th th c bào 600 – 700 vi khu n trong m t gi
m t
vi
9
khu n là 10 /ml d c . Do có hi n t ng này mà protozoa ã làm gi m hi u qu s
ng protein nói chung (Nguy n Xuân Tr ch, 2004).

9


2.4 NHU C U DINH D

NG C A VI SINH V T D C

Quá trình t ng sinh và ho t ng c a vi sinh v t d c ch u nh h ng c a
u t , trong ó dinh d ng là y u t nh y c m nh t. Nuôi gia súc nhai l i tr
là nuôi vi sinh v t d c và do ó
u quan tâm tr c tiên là cung c p y
ng theo nhu c u c a chúng. C ng nh m i c th s ng khác vi sinh v t
n n ng
ng, nit , khoáng và vitamin (V Duy Gi ng và ctv, 2008).

nhi u
ch t
dinh
d c

+ Các ch t h u c lên men.
Vi sinh v t d c c n n ng l ng cho duy trì và sinh tr ng. S phát tri n c a vi

sinh v t d c tùy thu c r t l n vào ngu n n ng l ng s n có nh ATP cho các
ph n ng sinh hóa. Trong d c ngu n n ng l ng d ng ATP ch y u là s n ph m
a quá trình lên men các lo i carbohydrate. Ngoài n ng l ng, quá trình t ng sinh
kh i vi sinh v t d c còn c n có các nguyên li u ban u cho các ph n ng sinh
hóa
t ng h p nên các i phân t , trong ó quan tr ng nh t là protein, axit
nucleic, polysaccharide và lipid. Các nguyên li u t ng h p này, ch y u là khung
carbon cho các axit amin, c ng ph i l y t quá trình lên men các ch t h u c trong
c . Do v y, trong kh u ph n cho bò ph i có
các ch t h u c d lên men thì vi
sinh v t d c m i t ng sinh và ho t ng t t.
+ Ngu n nit (N).
Vi khu n d c có kh n ng t ng h p t t c các axit amin t s n ph m cu i cùng và
n ph m trao i trung gian c a quá trình phân gi i carbohydrate và các h p ch t
ch a nit . Ngoài khung carbon và n ng l ng (ATP) có
c t lên men
carbohydrate, b t bu c ph i có ngu n N thì vi sinh v t m i t ng h p
c các axit
amin. Nhi u tài li u cho r ng 80 – 82 % các lo i vi khu n d c có kh n ng t ng
p protein t amoniac. Do ngu n nit chính cho quá trình sinh t ng h p protein vi
sinh v t trong d c là amoniac nên vi c m b o n ng
amoniac thích h p trong
c
cung c p ngu n nit cho sinh tr ng c a vi sinh v t
c xem là u tiên s
t nh m t i u hóa quá trình lên men th c n.
Preston và Leng (1991), cho r ng n ng
NH3 thích h p trong d c là
50 – 250 mg/lít d ch d c . N ng
NH3 i thi u c n có trong d ch d c t l

thu n v i l ng ch t h u c n vào có kh n ng lên men b i vi sinh v t. M c dù
amoniac có th là ngu n nit duy nh t cho sinh t ng h p protein và các h p ch t
ch a nit khác c a nhi u lo i vi khu n d c , các loài vi khu n phân gi i cellulose
n òi h i có m t s s axit amin m ch nhánh hay các keto axit m ch nhánh làm
khung cho vi c t ng h p chúng. Các keto axit m ch nhánh này th ng l i ph i l y
chính s phân gi i các axit amin m ch nhánh c a th c n. Chính vì v y, b sung
NPN ( cung c p amoniac) cùng v i m t ngu n protein phân gi i ch m ( cung

10


p u n axit amin m ch nhánh) s có tác d ng kích thích vi sinh v t phân gi i
(Vu Duy Giang et al, 2008).
+ Các ch t khoáng và vitamin.
Các lo i khoáng, c bi t là phospho và l u hu nh, c ng nh m t s lo i vitamin
(A, D, E) r t c n cho vi sinh v t d c và c n
c b sung th ng xuyên vì chúng
th ng thi u trong th c n thô. Phospho c n thi t cho c u trúc axit nucleic và màng
bào c a vi sinh v t, c ng nh c n cho các ho t ng trao i ch t và n ng l ng
a chúng. L u hu nh là thành ph n c n thi t khi t ng h p m t s axit amin.
+ Tác

ng t

ng h c a vi sinh v t d c

Vi sinh v t d c , c trong th c n và trong bi u mô d c k t h p v i nhau trong
quá trình tiêu hóa th c n, chúng cùng nhau tiêu hóa các lo i th c n mà không ho t
ng riêng l , m t mình, loài này phát tri n trên s n ph m c a loài kia.
Trong

u ki n bình th ng gi a vi khu n và protozoa c ng có s c ng sinh, c
bi t là trong tiêu hóa x . Tiêu hóa x m nh nh t khi có m t c vi khu n và
protozoa. Protozoa nu t và tích tr tinh b t, h n ch t c
sinh axít lactic, h n ch
gi m pH t ng t nên có l i cho vi khu n phân gi i x .
Tuy nhiên gi a các nhóm vi khu n khác nhau c ng có s c nh tranh sinh t n v i
nhau. Khi gia súc n kh u ph n giàu tinh b t nh ng nghèo protein thì s l ng vi
khu n phân gi i cellulose gi m làm cho t l tiêu hóa x th p. M t khác, khi
protozoa n và tiêu hóa vi khu n s làm gi m t c
và hi u qu chuy n hóa protein
trong d c . Lo i b protozoa s làm t ng s l ng vi khu n trong d c (T. R.
Preston and R. A. Leng, 1987).
2.5 S

TIÊU HÓA TH C N

2.5.1 Tiêu hóa x
Cellulose và hemicellulose là thành ph n chính c a t bào th c v t, chúng liên k t
i lignin t o thành polyme b n v ng v lý h c và hoá h c. M t n v cellulose
m hai phân t glucose, cellulose nguyên ch t là m t chu i các cenlobiose l p i
p l i b i các liên k t β-1,4. Nh v y cellulose nguyên ch t g m các
ng n
glucose.
Kho ng 80% cellulose và hemicellulose
c phá v b i protozoa. Protozoa phá v
màng cellulose ngoài vi c t o u ki n cho vi khu n lên men cellulose còn t o u
ki n
l ra các thành ph n d ng ch t bên trong t bào th c v t nh tinh b t,
ng, protein.
t ph n cellulose

c protozoa n
t o n ng l ng s ng cho b n thân chúng.
Protozoa c ng có th tiêu hoá
c m t ph n cellulose. Ch y u cellulose và

11


hemicellulose
c len men b i vi khu n
t o ra các axít béo bay h i cung c p
cho v t ch . Tiêu hoá x m nh nh t khi có m t c vi khu n và protozoa. M t s vi
khu n
c protozoa nu t vào có tác d ng lên men trong ó t t v i các u ki n n
nh cho vi khu n ho t ng. M t s loài ciliate còn h p thu oxy t d ch d c giúp
m b o cho u ki n y m khí trong d c
c t t h n.

VK phân gi i x
ch t x

Ho t l c
VSV

VK phân gi i tinh b t

4

Bi u


2.1: nh h

5

ng c a PH d c

6 PH

n ho t l c các nhóm VSV

Protozoa nu t và tích tr tinh b t, h n ch t c
sinh axit lactic, h n ch gi m pH
t ng t, nên có l i cho vi khu n phân gi i x . Tuy nhiên gi a các nhóm vi khu n
khác nhau c ng có s c nh tranh u ki n sinh t n c a nhau.
Ch ng h n, khi gia súc n kh u ph n n giàu tinh b t nh ng nghèo protein thì s
ng vi khu n phân gi i xenluloza s gi m và do ó mà t l tiêu hoá x th p. ó
là vì s có m t c a m t l ng áng k tinh b t trong kh u ph n kích thích vi khu n
phân gi i b t
ng phát tri n nhanh nên s d ng c n ki t nh ng y u t dinh d ng
quan tr ng (nh các lo i khoáng, amoniac, axit amin, isoaxit) là nh ng y u t c ng
n thi t cho vi khu n phân gi i x v n phát tri n ch m h n.
t khác, t ng tác tiêu c c gi a vi khu n phân gi i b t
ng và vi khu n phân
gi i x còn liên quan n pH trong d c . Chenost và Kayouli (1997) gi i thích r ng
quá trình phân gi i ch t x c a kh u ph n di n ra trong d c có hi u qu cao nh t
khi pH d ch d c >6,2 ng c l i quá trình phân gi i tinh b t trong d c có hi u
qu cao nh t khi pH <6,0. T l th c n tinh quá cao trong kh u ph n s làm cho
ABBH s n sinh ra nhanh, làm gi m pH d ch d c và do ó mà c ch ho t ng
a vi khu n phân gi i x .
Tác ng tiêu c c c ng có th th y rõ gi a protozoa và vi khu n. Nh ã trình bày

trên, protozoa n và tiêu hoá vi khu n, do ó làm gi m t c
và hi u qu chuy n
hoá protein trong d c . V i nh ng lo i th c n d tiêu hoá thì u này không có ý
ngh a l n, song i v i th c n nghèo N thì protozoa s làm gi m hi u qu s d ng

12


th c n nói chung. Lo i b protozoa kh i d c làm t ng s l
.

ng vi khu n trong d

Thí nghi m trên c u cho th y t l tiêu hoá v t ch t khô t ng 18 % khi không có
protozoa trong d c (Preston và Leng, 1991).
Nh v y, c u trúc kh u ph n n c a ng v t nhai l i có nh h ng r t l n n s
ng tác c a h VSV d c . Kh u ph n giàu các ch t dinh d ng không gây s
nh tranh gi a các nhóm VSV, m t c ng sinh có l i có xu th bi u hi n rõ. Nh ng
kh u ph n nghèo dinh d ng s gây ra s c nh tranh gay g t gi a các nhóm VSV,
c ch l n nhau t o khuynh h ng b t l i cho quá trình lên men th c n nói chung.
2.5.2 Tiêu hoá tinh b t và

ng

Vi khu n và protozoa phân gi i tinh b t thành polysaccharide, glycogen, aploectin,
các s n ph m này
c lên men t o thành axít béo bay h i.
ng (disaccharide,
monosaccharide,…) m t ph n s n có th c n, m t ph n
c t o thành t s lên

men phân gi i cellulose và hemicellulose…Các s n ph m
ng c ng
c lên men
o thành axít béo bay h i và m t ít axít lactic. N u l ng axít lactic nhi u s làm
gi m pH d c , c ch ho t ng c a vi sinh v t, gây nhi m c axít lactic.
n ph m cu i cùng do vi sinh v t lên men cellulose, hemicellulose, tinh b t và
ng là axít béo bay h i và m t ít béo có m ch carbon dài nh axít valeric, axít
caproic,…và các khí th (CO2, H2, N2, O2,…). C ng
hình thành axít béo bay
i m nh (có th
t 4 lít/ngày). Các axít béo bay h i
c h p thu, m t ph n n
gan oxy hóa t o thành n ng l ng cho c th , m t ph n n các mô bào (nh t là mô
tuy n s a).
2.5.3 Tiêu hoá protein
Protein
c phân gi i thành peptiol và axít amin b i men proteaza và men
peptidaza c a vi khu n. Ph n l n các axít amin ti p t c b vi khu n lên men bi n
thành NH3, axít béo bay h i. Sau ó vi sinh v t d c t ng h p protein và axít amin
cho c th chúng t NH3. S tiêu hoá protein d c ã t o ra m t l ng l n NH3
cho môi tr ng lên men c a vi sinh v t. Satter and Roffler (1977) ã a ra s
trao i protein
ng v t nhai l i.
Ngoài ra các h p ch t phi protein trong th c n nh các axít amin, amid,
nitrat...c ng cung c p m t ngu n áng k NH3. Hàm l ng NH3 trong d c r t
quan tr ng, chúng quy t nh n quá trình lên men phân hu x và các h p ch t
carbonhydrate khác. M t ph n protein và axít amin tuy hoà tan trong d c nh ng
không b phân hu
d c mà
c i xu ng d múi kh và ru t non. Ph n protein

này
c g i là protein “thoát qua” (bypass protein).

13