MỦC LỦC
—&–

Trang
A _PHÁƯN MÅÍ ÂÁƯU. ..................................................................................... 1
1. Lê do chn âãư ti. ................................................................................. 1
2. Lëch sỉí váún âãư. ..................................................................................... 2
3. Mủc âêch nghiãn cỉïu. .......................................................................... 4
4. Phảm vi nghiãn cỉïu. ............................................................................ 4
5. Phỉång phạp nghiãn cỉïu. .................................................................... 5
B _PHÁƯN NÄÜI DUNG
Chỉång 1: Vi nẹt vãư tủc ngỉỵ Viãût Nam. ............................................. 6
1. Mäüt säú váún âãư vãư khại niãûm. ................................................................ 6
2. Mäüt säú nẹt tỉång âäưng v dë biãût giỉỵa tủc ngỉỵ v thnh ngỉỵ ............. 8
3. Mäüt säú nẹt tỉång âäưng v dë biãût giỉỵa ca dao v tủc ngỉỵ. ........... 10
4. Näüi dung tủc ngỉỵ ................................................................................ 13
5. Âàûc âiãøm hỗnh thổùc tuỷc ngổợ ................................................................ 17

Chổồng 2: Bióứu trổng vaỡ mọỹt sọỳ loaỷi hỗnh aớnh bióứu trổng trong tuỷc
ngổợ Vióỷt Nam
21
1. Vãư khại niãûm biãøu trỉng ............................................................... 21
2. Mäüt säú hỗnh aớnh bióứu trổng trong tuỷc ngổợ Vióỷt Nam. ................. 23
2.1. Hỗnh aớnh tổỷ nhión................................................................ 23
2.2. Hỗnh aớnh õọỹng vỏỷt............................................................... 24
2.3. Hỗnh aớnh thổỷc vỏỷt................................................................ 29
2.4. Hỗnh aớnh õọử duỡng................................................................ 32
Chổồng 3:Bióứu trổng cuớa hỗnh aớnh tổỷ nhión trong tuỷc ngổợ Vióỷt Nam . 35
1. Hỗnh aớnh tổỷ nhión trong tủc ngỉỵ Viãût Nam. ................................. 35
1.1. Khại niãûm vãư tỉû nhión......................................................... 35
1.2. Hỗnh aớnh tổỷ nhión trong tuỷc ngổợ Vióỷt Nam. ....................... 36

2. Bióứu trổng cuớa hỗnh aớnh tổỷ nhión trong tuỷc ngổợ Vióỷt
Nam. ..........................................................................................37
2.1. Hỗnh aớnh mổa. ................................................................ 38
2.2. Hỗnh aớnh nổồùc. ............................................................... 40
2.3. Hỗnh aớnh gioù. .................................................................. 47
2.4. Hỗnh aớnh trồỡi. .................................................................. 50


2.5 Hỗnh aớnh sọng................................................................... 54
C _PHệN KT LUN. ................................................................................ 58


Lû n vàn täú t nghiãû p

A. PHÁƯ N MÅÍ ÂÁƯU
1. Lê do ch n âãư ti .

–&—

Tủc ngỉỵ täưn tải trong låì i àn tiãú n g nọ i c a nhán dán. Mäù i chụ n g ta
khäng ai khäng biãú t váû n duûn g tuû c ngỉỵ v o låì i nọ i h n g ng y nhỉ mäü t dáùn
ngỉỵ .
Tủc ngỉỵ Viãû t Nam l mäü t "kim tỉì âiãø n " vä giạ vãư nhỉỵ n g kinh nghiãû m
tri thỉï c q bạ u c a dán täü c . Ta coù thóứ tỗm thỏỳ y trong tuỷc ngổợ rỏỳ t nhiãư u âiãưu
tỉì viãû c âäú i nhán xỉí thãú , nhỉỵ n g ln lê âả o âỉïc cho âãú n nhỉỵ n g kinh nghiãû m
trong lao âäü n g s n xú t . Chỉï a âỉû n g näü i dung nhỉ thãú nhỉng tủ c ngỉỵ khäng
d n h riãng cho ai m nọ l c a mäù i ngỉåì i , c a nhỉỵ n g ai nọ i chung mäü t ngän
ngỉỵ Viãût .
Tủc ngỉỵ cọ âỉåü c sỉû âụ c kãú t kinh nghióỷ m khọng phaới tổỡ nhổợ n g gỗ xa våì i

m tỉì nhỉỵ n g sỉû váû t hiãû n tỉåü n g ráút gáưn g i våïi cü c säún g. Tỉì cáy c , hoa lạ ,
váû t ni cho âãún nhỉỵ n g âäư d n g sinh hoả t h n g ng y ... âãư u xú t hiãû n trong
tủ c ngỉỵ . Bón caỷ n h õoù, caùc hỗnh aớn h vãư tỉû nhiãn nhỉ: tråì i , âáút , mỉa, giọ ,
sáúm , sẹ t ,... c n g âỉåü c chuø n t i bàịn g nhỉỵ n g cáu tủ c ngỉỵ chàõ c g n , xi tai.
Caùc hỗnh aớ n h phong phuù vaỡ sinh õọỹ n g n y khäng chè âån thư n l hỗnh aớ n h
maỡ noù coỡ n mang giaù trở biãø u trỉng cao toạ t ra tỉì cáu chỉỵ .
Tỗm hióứ u vóử tuỷ c ngổợ cuợ n g l mäü t âiãư u thụ vë, nháú t l âäú i våï i sinh viãn
chun ngn h ngỉỵ vàn. Qua kho sạt chụn g ta s cọ dëp âi sáu v o nhỉỵ n g
nẹ t nghéa c a tủ c ngỉỵ v sỉí dủ n g tủ c ngỉỵ l m dáùn ngỉỵ âụ n g hån. Tủ c ngỉỵ
c n l låìi khun cä â n g nháú t m ta diãù n âả t bàị n g tỉì ngỉỵ thäng thỉåì n g
chỉa chàõ c â thuú t phủ c bàịn g. Âáy l lê do chụ n g täi ch n tủ c ngỉỵ âãø
nghiãn cỉï u v ho n th n h lû n vàn täú t nghiãû p .
Viãú t vãư tủ c ngỉỵ väú n ráú t phong phụ , chụ n g täi khäng thãø kho sạ t hãú t
âỉåü c chè xin âi v o mäü t m n g nh ca tủ c ngỉỵ l "biãø u trỉng ca hỗnh aớ n h
tổỷ nhión trong tuỷ c ngổợ Vióỷ t Nam" âãø l m âãư t i nghiãn cỉï u cho mỗnh.

2. Lởch sổớ vỏỳ n õóử .
2.1. Tuỷc ngỉỵ tỉì trỉåï c âãú n nay väú n âỉåüc giồù i nghión cổù u quan tỏm tỗm
hióứ u . Coù vọ sọỳ cọng trỗnh vióỳ t vóử tuỷc ngổợ vaỡ ồớ mọự i cọng trỗnh nghión cổù u
õóử u cọ sỉû phạ t hiãû n måï i m . Âiãư u n y gọ p pháư n l m phong phụ , âa dả n g v
khàó n g âënh vai tr c a tủ c ngỉỵ .
Cạc nh nghiãn cỉï u âi vo khạ m phạ cạc khêa cả n h nhỉ: näü i dung tủ c
ngỉỵ , hỗnh thổù c tuỷ c ngổợ , ... Trong vọ sọỳ cọng trỗnh, baỡ i vióỳ t lồù n nhoớ thỗ tuỡ y
Nguyóự n Thở Tuyóỳ t Thanh

1


Luáû n vàn täú t nghiãû p
thuäü c vaì o tênh cháú t c a cäng viãû c m giåïi nghiãn cỉï u ch n lỉû a váún âãư . Tuy

nhiãn chụ n g täi nháû n tháú y cạc b i viãú t nghiãn cỉï u vãư näü i dung tủ c ngỉỵ , vãư
cạ c nẹ t nghéa biãø u âả t c a tủ c ngỉỵ c n chỉa nhiãư u vãư säú lỉåü n g. Riãng pháư n
chụ n g täi ch n l “biãø u trổng cuớa hỗnh aớ n h tổỷ nhión trong tuỷc ngỉỵ Viãû t
Nam”, âãư t i âi vo phán têch nghión cổù u caù c hỗnh aớ n h tổỷ nhiãn l m tên hiãû u
biãø u trỉng trong tủ c ngỉỵ . Âáy l âãư t i âi v o mäü t m n g nh c a tủ c ngỉỵ
nhỉng l sỉû kh o sạ t táû p håü p , phán têch sáu, nghiãng vãö näü i dung biãø u âả t
c a tủ c ngỉỵ .
Ai c n g biãú t tủc ngỉỵ l âäúi tỉåü n g phong phụ c vãư näü i dung láù n hỗnh
thổù c . Hồn nổợ a , tuỷ c ngỉỵ cn l âäúi tỉåü n g nghiãn cỉï u c a nhiãư u lénh vỉû c do
âọ khäng trạ n h kh i nhỉỵ n g tranh lû n giổợ a caù c nhaỡ nghión cổùu . Vỗ tờnh cháú t
c a âãư t i nãn chụ n g tọi chố õổa ra mọỹ t sọỳ cọng trỗnh, baỡ i viãút nghiãn cỉïu
âỉåü c âạ n h giạ cao vaỡ nhổợn g cọng trỗnh nghión cổù u coù lión quan âãø l m nãư n
nhàị m soi r i váú n âãư .
2.2. Trỉåïc tiãn ph i kãø âãú n cọng trỗnh nghión cổù u coù giaù trở cuớa nhọ m
tạ c gi Chu Xn Diãn, Lỉång Vàn Âang, Phỉång Tri, trong quø n “Tủ c
ngỉỵ Viãû t Nam“ cuớ a NXB KHXH HN, 1975. ỏy laỡ cọng trỗnh nghiãn cỉï u
cäng phu, ngo i mäü t säú b i tiãø u lû n cọ giạ trë, sạ c h c n liãû t kã kho n g
4130 cáu tủc ngỉỵ trong âọ cọ phán loả i theo âãư ti v sàõ p xãú p theo ch âãư ,
càû p chuớ õóử. ỏy laỡ cọng trỗnh maỡ khi chuùn g ta âàû t bụ t viãút mäü t âiãư u gỗ vóử
tuỷ c ngổợ cuợn g phaớ i tham kh o qua. Sạ c h â pháư n n o trỗnh baỡ y vóử nọỹ i dung
tuỷ c ngổợ , hỗnh thổù c tuỷ c ngổợ khaù roợ qua cạ c bi tiãø u lû n . Hån nỉỵa , åí chỉång
4 “Tủ c ngỉỵ v läú i suy nghé c a nhán dán”, cạ c tạ c gi â nọ i vãư cå chãú
chuøn nghi ca tủ c ngỉỵ . Cho ràị n g nhỉỵn g cáu tủc ngỉỵ n o cọ näü i dung
miãu t chênh ngay nhỉỵ n g âiãưu quan sạ t trỉûc quan vãư õọỳ i tổồỹ n g nhỏỷ n thổù c
thỗ coù kh nàng chuø n nghéa. Cạ c tạ c gi c n g nháú n mả n h nẹt nghéa bọ n g
(nghéa chuø n , nghéa biãø u trỉng) l quan tr n g âäư n g thåìi cọ phán têch khạ
k .
2.3. Nguù n Thạ i H a vồù i cọng trỗnh nghión cổù u vóử Tuỷc ngổợ Viãû t
Nam cáú u trụ c v thi phạ p ” xú t b n 1997, â nãu lãn khạ i quạ t bỉï c tranh
phong phụ sinh âäü n g cuớa tuỷ c ngổợ Vióỷ t Nam nhỗn ồớ gọ c âäü ngän ngỉỵ h c nọ i

chung v thi phạ p tủ c ngỉỵ nọi riãng. Cọ thãø xem âáy l ti liãûu cå b n âãø
hiãø u tuỷ c ngổợ laỡ gỗ, coù cỏỳ u truù c ra sao? Nghiãn cỉï u n y khàó n g âënh giạ trë
c a tủ c ngỉỵ mäüt cạc h r r n g nháú t do âọ mú n tỗm hióứ u tuỷ c ngổợ ồớ goù c õọỹ
naỡ y hay gọ c âäü khạ c âãư u cáư n âãún tỉ liãû u n y . Chụ n g tọi trong quaù trỗnh
trỗnh baỡ y chổồng lờ thuyóỳ t nãư n vãư tủ c ngỉỵ c n g â ch n t i liãû u ca Nguù n
Thại H a âãø tham kh o .
Nguù n Thë Tuú t Thanh

2


Luáû n vàn täú t nghiãû p
2.4. Hoaì n g Trinh våï i b i viãú t “Tủ c ngỉỵ Vióỷt Nam vaỡ caù c hỗnh thóứ ngọn
tổỡ in trong quyãø n “Vàn hoü c dán gian Viãû t Nam” do Lã Chê Quãú chuí biãn
cuí a NXB ÂHQG HN,1998, c n g cọ âãư cáûp âãú n tủ c ngổợ. So vồù i caù c cọng
trỗnh lồù n khaù c thỗ õỏy chố laỡ mọỹ t baỡ i vióỳ t trỗnh baỡ y vóử hỗnh thóứ ngọn tổỡ ” c a
tủ c ngỉỵ. Nọ i r hån l nhỉỵ n g cạc h “d n g tỉì ngỉỵ âãø lm toạ t ra mäü t nghéa
khạ c våï i nghéa sạ t c a cạ c tỉì v cọ liãn hãû xa gáư n våï i nhau” [21; 264]. Pheù p
chuyóứn nghộa (hỗnh thóứ taỷ o nghộa) õổồỹc tạ c gi âãư cáû p pháư n n o liãn hãû våï i
nghéa biãø u trỉng åí tủ c ngỉỵ . Bi viãút gọ p pháư n tả o sỉû phong phụ v thãø hiãû n
vai tr c a tủ c ngỉỵ l : täư n tả i láu di , âỉåüc d n g m i m i êt khi cả n nghéa,
mn nghéa.
2.5. Bãn cả n h âọ , cạ c b i viãú t âàng trãn cạ c bạ o , tả p chê “vàn h c ”, tả p
chê “ngän ngỉỵ “ cọ nọ i âãú n nghéa biãø u trỉng. Trong tả p chê “ngän ngỉỵ “ säú 1
nàm 1973, cọ b i viãú t “Vãư tênh biãø u trỉng c a th n h ngỉỵ trong tiãún g Viãû t ”
c a B i Khàõ c Viãû t . Tạ c gi â phán têch tênh biãø u trỉng åí th n h ngỉỵ v cọ
phán loả i biãø u trỉng c a th n h ngỉỵ . B i viãú t giụ p chụ n g ta pháư n no cọ thãø
váû n dủ n g âãø hiãøu vãư nghéa biãø u trỉng åí tủ c ngỉỵ.
ÅÍ tả p chê “Ngän ngỉỵ vaì âåì i säún g” säú 4 nàm 1997, Nguyãù n Quäú c Siãu âi
vaì o phán têch mäü t cáu tủ c ngỉỵ vãư thåì i tiãút cọ sỉí duỷ n g hỗnh aớ n h tổỷ nhión

nhổng neùt nghéa chè thưn l kinh nghiãû m vãư thåì i tiãú t . Bi viãú t “Qua mäü t
cáu tủ c ngỉỵ vãư thåì i tiãú t ”, Nguù n Qúc Siãu cho tháú y giạ trë vãư kinh nghiãû m
dỉû âoạn thåì i tiãút c a ngỉåì i xỉa thãø hiãû n qua tủ c ngỉỵ . Tuy váû y , taù c giaớ baỡ i
vióỳ t chố trỗnh b y mäü t màût c a tủ c ngỉỵ coù hỗnh aớ n h tổỷ nhión, laỡ cỏu tuỷ c ngỉỵ
mäüt nghéa - nghéa âen, nghéa củ thãø .
Nọ i õóỳn caù c hỗnh aớ n h duỡ n g lm nghéa biãø u trỉng åí tủ c ngỉỵ â cọ nhiãư u
b i viãú t phán têch. Trong tả p chê “Ngän ngỉỵ v âåi säún g” säú 1 nàm 1997,
H Quang Nàng â âi sáu v o phỏn tờch hỗnh aớ n h con trỏu trong thaỡ n h
ngỉỵ , tủ c ngỉỵ v ca dao. Tạ c gi â lê gi i nghéa ca cạc th n h ngỉỵ tủ c ngỉỵ
nọ i vãư con váût tiãu biãø u n y , hån nỉỵ a â õổa ra õổồỹ c giaù trở bióứ u trổng ồớ
hỗnh n h “con tráu”. Âáy l b i viãú t phán têch nẹ t nghéa biãøu trỉng åí tủ c ngỉỵ
nhỉng chè dỉì n g lả i åí mỉï c tióu bióứ u (hỗnh aớn h con trỏu), chổù chổa xeùt goù c õọỹ
rọỹn g hồn ồớ hỗnh aớ n h õọỹn g vỏỷ t noù i chung.
Nhỗn chung, Bióứ u trổng cuớ a hỗnh aớ n h tổỷ nhiãn trong tủ c ngỉỵ Viãû t
Nam” êt âỉåüc cạc nh nghiãn cỉïu quan tám sáu. Cọ chàng chè mäüt vaỡ i cỏu
õóử cỏỷ p õóỳ n hỗnh aớ n h tỉû nhiãn cọ trong tủ c ngỉỵ nhỉng xoạ y v o giạ trë kinh
nghiãû m thåì i tiãút phủ c vủ cho lao âäü n g l nhiãư u . Riãng giạ trë biãøu trỉng c a
cạ c hỗnh aớ n h tổỷ nhión trong tuỷ c ngổợ thỗ chổa õổồỹc nghión cổù u khaớ o saù t hồû c
cọ chàng chè l viãû c nghiãn cỉïu âiãø n hỗnh ồớ mọỹ t vaỡ i cỏu.
Nguyóự n Thở Tuyãú t Thanh

3


Luáû n vàn täú t nghiãû p
Trãn âáy, chuï n g täi âỉa ra mäü t säú tạc gi tiãu bióứu coù cọng trỗnh
nghión cổù u quan troỹ n g vãư tủ c ngỉỵ cäü n g våïi mäü t v i b i viãú t trãn bạ o , tả p
chê. Chụ n g täi nháû n tháú y cạ c tạ c gi viãú t vãư nhỉỵn g váú n âãư cáư n khai thạ c åí
tủ c ngỉỵ nhỉng lả i êt nọ i âãú n nghéa bióứ u trổng cuớ a hỗnh aớ n h tổỷ nhiãn trong
tủ c ngỉỵ Viãû t Nam. Tuy ràịn g chỉa sạ t våïi u cáưu c a âãư t i chụ n g täi ch n

nhỉng trãn cå såí nhổợ n g cọng trỗnh nghión cổùu cồ baớ n vãư tủ c ngỉỵ s l m nãư n
cho chụ n g täi khạ m phạ mäü t m n g nh c a tủ c ngỉỵ l : biãø u trổng cuớ a hỗnh
aớ n h tổỷ nhión trong tủ c ngỉỵ Viãût Nam.

3. Mủ c âêch nghiãn cỉï u .
Khi tỗm hióứ u bỏỳt kyỡ mọỹt vỏỳ n âãư n o c n g gáy ra mäü t taù c duỷ n g õọỳi vồù i
ngổồỡ i tỗm hiãøu . Tạc dủ n g m tủ c ngỉỵ mang lả i cho chụ n g täi l hiãøu vãư tủ c
ngỉỵ tháúu âạ o hån. Âáy c n g l mủ c âêch thiãút ú u m chụ n g täi muäú n âaû t
tåï i khi nghiãn cỉï u . Âãư t i “biãø u trỉng c a hỗnh aớ n h tổỷ nhión trong tuỷ c ngổợ
Vióỷ t Nam giuù p ta coù caù i nhỗn täø n g quan vãư tủ c ngỉỵ Viãû t Nam v âàû c biãû t l
tủ c ngỉỵ cọ hỗnh aớ n h tổỷ nhión. Phaùt hióỷ n ra cạ i hay, cạ i âẻ p c a tủc ngỉỵ c n g
l mäü t hỉï n g thụ m chụ n g täi cọ âỉåü c khi nghiãn cỉï u .
Nghiãn cỉï u “Biãø u trỉng c a hỗnh aớn h tổỷ nhión trong tuỷ c ngổợ Vióỷ t Nam
cuợ n g laỡ õi vaỡ o tỗm hióứ u läú i säú n g, läú i tæ duy, quaù trỗnh õỏỳ u tranh vồù i thión
nhión cuớ a con ngỉåì i Viãût Nam. V c n g tỉì tuỷ c ngổợ coù hỗnh aớ n h tổỷ nhión cho
ta biãú t âỉåü c âiãư u kiãû n tỉû nhiãn c a mäü t âáú t nỉåï c , nọ cọ n h hỉåí n g thãú n o
âãú n tháø m mé c a ngỉåì i Viãût .
Tỗm hióứ u vóử tuỷ c ngổợ , chuù n g täi cọ dëp hiãøu r vãư cáú u trụ c , thi phạ p v
nghéa c a tủ c ngổợ . Bón caỷ n h õoù, vióỷ c tỗm hiãø u vãư tủ c ngỉỵ c n bäø sung cho
kiãú n thỉï c c a chụ n g täi åí lénh vỉû c phong cạc h h c , âàû c âiãø m tu tỉì tiãú n g
Viãû t .

4. Phả m vi nghiãn cỉïu .
Xạ c âënh âäú i tỉåü n g nghiãn cỉï u c a âãư t i l nhỉỵ n g cáu tủc ngỉỵ Viãû t
Nam coù hỗnh aớ n h tổỷ nhión mang yù nghéa biãø u trỉng. Kh o sạ t tủ c ngổợ coù
hỗnh aớ n h tổỷ nhión vọỳ n khaù nhiãư u cáu, nhỉng khäng ph i táú t c âãư u cọ giạ trë
biãø u trỉng, cọ nhỉỵ n g cáu chè thư n l âụ c kãú t kinh nghiãû m . Hån nỉỵ a do
dung lỉåü n g u cáư u c a lû n vàn nãn chuù n g tọi chố trỗnh baỡ y vaỡ phỏn têch åí
mỉïc âäü cọ thãø nhỉỵ n g cáu tủ c ngỉỵ mang giạ trë biãøu trỉng cao.
Tủc ngỉỵ väún ráú t phong phụ v âa dả n g nãn chụ n g täi chè chn mäü t

m n g nhoớ õóứ trỗnh baỡ y laỡ Bióứ u trổng cuớ a hỗnh aớ n h tổỷ nhión trong tuỷ c ngỉỵ
Viãû t Nam”.
Nguù n Thë Tuú t Thanh

4


Lû n vàn täú t nghiãû p
Tỉ liãû u kh o sạ t láú y tỉì quø n "Tủ c ngỉỵ Viãût Nam" c a nhọ m tạ c gi
Chu Xuán Diãn, Læång Vàn Âang, Phæång Tri, NXB KHXH, 1998. Qua
thäú n g kã cọ táú t c 4130 cáu nhỉng chụ n g täi chè sỉí dủ n g nhổợ n g cỏu tuỷ c ngổợ
coù hỗnh aớ n h tỉû nhiãn âãø phán têch, kho sạ t . Vồù i 4130 cỏu tuỷc ngổợ nhổng
trong quaù trỗnh chuù n g täi thäú n g kã nháûn tháúy coï nhỉỵn g cáu tạc gi làû p lả i .
Vê dủ cáu “Tỉï c nỉåï c våỵ båì ” åí trang 282 v trang 384 âãư u cọ , hay cáu “Con
giun xẹ o làõ m cn g qị n ” cọ åí c trang 282 v trang 384,... D váû y chuï n g
täi váù n thäú n g kã trãn säú cáu âãúm âỉåüc . Cáưn nọ i thãm l tạ c gi sàõ p xãúp theo
ch âãư nãn viãûc làû p lả i l âiãư u dãù cháú p nháû n .
Bãn cả n h tỉ liãû u trãn, khi kh o sạt chụ n g täi cọ sỉí dủ n g mäü t v i tỉ liãû u
khạ c âãø so sạ n h l m r váú n âãư.

5. Phỉång phạ p nghiãn cỉïu .
Do u cáư u c a âãư t i nãn chụn g täi cáư n thäú n g kã v phán loaỷ i tuỷ c ngổợ
coù hỗnh aớn h tổỷ nhión. Sau âọ täø n g håüp âãø cọ säú lỉåü n g củ thãø nhàị m dãù d n g
cho tỗm hióứ u yù nghộa cuớ a nhổợ n g hỗnh aớ n h õoù .
Trong quaù trỗnh phỏn loaỷ i khäng ph i táú t c cạ c cáu tuỷ c ngổợ coù hỗnh
aớ n h tổỷ nhión õóử u cọ giạ trë biãø u trỉng nãn â i h i ph i cọ sỉû ch n lc v
chụ n g täi chè phán têch nhỉỵ n g cáu cáư n thiãú t . Bãn cả n h âọ chụ n g täi cn g sỉí
dủ n g mäü t säú thao tạ c nhỉ: phán têch, chỉï n g minh, täø n g håü p liãû t kã v c so
sạn h âãø l m r u cáưu c a âãư t i â ch n .


Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

5


Luáû n vàn täú t nghiãû p

B. PHÁÖ N NÄÜ I DUNG
CHặNG 1: VAè I NEẽ T Vệ TUC NGặẻ VIÃÛT NAM
–&—

1. Mäü t säú váún âãư vãư khạ i niãû m .
Váú n âãư thü c vãư khạ i niãûm ln gáy nhiãư u tranh lû n v cạ c h kiãú n gi i
khạ c nhau, khạ i niãû m tủc ngỉỵ c n g khäng ngoải lãû . Chênh vai tr quan tr n g
c a tủc ngỉỵ kẹ o theo nhiãư u sỉû quan tám c a giåï i nghiãn cỉï u , c trong lénh
vỉû c ngän ngỉỵ hc v vàn h c .
Tủc ngỉỵ l “t i s n vä giạ ” c a dán täü c , hai ngaìn h vàn hoü c v ngän ngỉỵ
h c xem tủc ngỉỵ l âäúi tỉåün g nghión cổù u cuớ a mỗnh. ọử n g thåì i hai chun
ng n h n y âọ n g gọ p khäng nh cho sỉû phán l a i, sỉu táû p v âàû t cå såí cho
viãû c nghiãn cỉï u tủc ngỉỵ .

1.1. Quan niãû m c a giåï i nghiãn cỉï u vàn h c .
1.1.1. Giồù i nghión cổùu vn hoỹ c nhỗn tuỷ c ngỉỵ nhỉ mäüt thãø loả i vàn h c
dán gian. “Lëch sỉí vàn h c Viãû t Nam”, táû p mäüt , pháư n mäü t , NXBGD,1978,
â âỉa ra âënh nghéa nhỉ sau vãư tủ c ngỉỵ : “Tủc ngỉỵ l mäüt cáu nọ i ho n
chènh vãư mäüt váú n âãư , mäüt niãû m â âỉåü c thãø nghiãû m v cäng nháûn l mäü t
chán lyï våï i näü i dung ráú t suï c têch.” [31; 190-191].
1.1.2. “Tỉì âiãø n thû t ngỉỵ vàn h c ” c a nhọ m tạ c giaớ Ló Baù Haù n , Trỏử n
ỗnh Sổớ, Nguyóự n Khàõc Phi, NXB DHQG HN, 1997, â âënh nghéa r r n g
vãư tủ c ngỉỵ . “Tủ c ngỉỵ l mäü t thãø la i vàn h c dán gian m chỉï c nàng ch

ú u l âụ c kãú t kinh nghiãû m tri thæï c dæåïi hỗnh thổù c nhổợ n g cỏu noù i ngừ n g n
sụ c têch, giu váư n âiãû u hỗnh aớ n h dóự nhồù, dóự truyóử n [10; 310]. Âáy l âënh
nghéa âỉåü c ch n trong tổỡ õióứ n nón khi tỗm hióứ u khaùi niãû m tủ c ngỉỵ chụ n g
täi khäng thãø b qua, hån nỉỵ a ta tháú y cạ c h âënh nghéa pháư n n o â khạ i quạ t
âỉåü c vãư tủ c ngỉỵ.
1.1.3. Våï i V Ngoỹ c Phan thỗ ọng cho: Tuỷ c ngổợ laỡ mäü t cáu tỉû nọ âiãù n
âả t tr n vẻn mäü t , mäüt nháû n xẹ t , mäü t kinh nghiãû m , mäüt luán lyï , mäü t cäng
l , cọ khi l mäü t sỉû phã phạ n .” [19; 38-49]. Cạc h âënh nghéa n y c a tạ c gi
cho tháú y cạ c nẹ t nãu lãn âãưu thãø hiãû n åí tủ c ngỉỵ c åí näü i dung v hỗnh thổù c .
1.1.4. Dổồng Quaớ n g Haỡ m trong quø n “Viãû t Nam vàn h c sỉí ú u ”,
NXB häü i nh vàn, 2002 cho tủ c ngỉỵ “l mäüt cáu gn gh v cọ nghéa lỉu
h n h tỉì âåì i xỉa, räư i do cỉí a miãû n g ngỉåì i âåì i truư n âi” [9; 6]. Tuy chỉa nọ i
Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

6


Luỏỷ n vn tọỳ t nghióỷ p
õổồỹ c hỗnh thổù c c a tủc ngỉỵ nhỉng tạ c gi êt nhiãư u cọ sỉû phán biãû t ban âáư u
vãư tủ c ngỉỵ v cạ c thãø loả i khạ c .
1.1.5. Tráư n Âỉïc Cạ c trong bi viãú t “Tủ c ngỉỵ våï i cáu thå lủc bạ t trong
ca dao dán ca” â âënh nghéa: “Tủ c ngỉỵ åí âáy âỉåü c hiãø u theo kinh nghiãû m
phäø biãú n láu nay l tri thỉï c thỉû c tiãù n vãư m i màû t c a âåì i säún g m nhán dán
â âụ c kãú t trong mọỹ t hỗnh thổù c ngừ n goỹ n , linh hoaû t tiãû n cho viãûc diãù n âả t
c m nghé ca con ngỉåì i v â âỉåü c x häü i cháú p nháû n .” [30; 184].
1.1.6. Bi viãút c a B i Mả n h Nhở laỡ sổỷ tỗm hióứu cọ õoỹ n g caớ vóử nọỹ i
dung, hỗnh thổùc vaỡ neù t nghéa c a tủ c ngỉỵ . Äng âỉa ra khại niãû m tủ c ngỉỵ v
c n g cäng nháû n tủc ngỉỵ l thãø l a i vàn h c dán gian. Tạc gi viãú t : “Tủ c ngỉỵ
l nhỉỵn g cáu nọ i dán gian ngàõn goỹ n ọứn õởnh, coù nhởp õióỷ u , hỗnh n h v
thỉåì n g mang nhiãư u nghéa. Thãø hiãû n nhỉỵ n g kinh nghiãû m c a nhán dán vãư

mi màû t , âỉåü c nhán dán ạ p dủ n g vo âåì i säú n g tỉ duy v låì i àn tiãú n g nọ i
h n g ngy ...” [18; 254].
Tọm lả i , nãú u laì m mäü t thäú n g kó thỗ õởnh nghộa vóử tuỷ c ngổợ coù l cọ ráú t
nhiãư u . Trãn âáy l mäü t säú âënh nghéa vãư tủ c ngỉỵ c a caù c taù c giaớ nhỗn ồớ goù c
õọỹ vn h c . Nháû n tháú y cạ c nh nghiãn cỉï u pháưn n o cho tủ c ngỉỵ l mäü t thãø
loả i vàn hc dán gian, cọ sỉû âụ c kãú t tri thỉïc , cáu ngàõ n goü n ...

1.2. Quan niãû m cuí a giåï i nghiãn cỉï u ngän ngỉỵ hc .
Nãú u cạ c nhaỡ nghión cổù u vn hoỹ c tỗm hióứ u tủ c ngỉỵ åí gọ c âäü näü i dung,
hỗnh thổù c vaỡ thóứ loaỷi thỗ lộnh vổỷ c ngän ngỉỵ h c c n g thãú . Ch n tủc ngỉỵ l m
âäú i tỉåü n g nghiãn cỉï u , cạc chun ng n h phong cạ c h h c , tỉì vỉûn g hc ,...
âãư u cho tủ c ngỉỵ l “m n h âáú t ” khai thạ c âỉåüc .
1.2.1. Trỉåï c tiãn theo "Tỉì âiãø n gi i thêch thût ngỉỵ ngän ngỉỵ h c ” do
Nguù n Nhỉ ch biãn nọ i vãư tủ c ngỉỵ l “cáu ngàõ n g n , cọ cáú u trụ c tỉång
âäú i äø n âënh, âuï c kãú t kinh nghiãû m säú n g tri thỉï c ca mäü t dán täü c . Khaï c våï i
caï c h ngän, tủ c ngỉỵ khäng bao h m nghéa khun ràn træû c tiãú p .” [29; 329]
1.2.2. Riãng våï i Âạ i Xn Ninh v Nguù n Vàn Tu, hai tạ c gi låïn c a
lénh vỉûc ngän ngỉỵ (Nguù n Vàn Tu viãút quø n “Tỉì v väú n tỉì Tiãú n g Viãû t
hiãû n âả i ”, Âaï i Xuán Ninh viãú t quyãø n “Hoü a t âäü n g c a tỉì Tiãú n g Viãû t ” ), â
c n g cho tủ c ngỉỵ thü c củ m cäú âënh v nọ thuäü c âäú i tæåü n g nghiãn cæï u c a
vàn h c dán gian. V c n g âọ Nguù n Vàn Tu cho ràịn g “Trong tiãún g Viãû t ,
nhỉỵ n g tủ c ngỉỵ , phỉång ngän v ngả n ngỉỵ cọ liãn quan âãú n nhỉng th n h ngỉỵ
v quạ n ngỉỵ . Chụ n g khäng ph i l âäú i tỉåü n g c a bäü män tỉì ngỉỵ m l âäú i
tỉåü n g ca vàn h c dán gian.” [25; 189].
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

7


Lû n vàn täú t nghiãû p

1.2.3. Âäù Hỉỵ u Cháu trong quøn “Tỉì vỉû n g ngỉỵ nghéa tiãú n g Viãû t ”,
NXBGD, 1981, quan niãû m khäng cho tủ c ngỉỵ l ngỉỵ cäú âënh. Tủ c ngỉỵ täư n
tả i âäü c láûp våï i vàn c n h, d n g nhỉ mäü t cáu âäü c láû p v tủ c ngỉỵ l nhỉỵ n g âån
vë tæång âæång våï i cáu. Âæï n g åí gọc âäü no âọ Âäù Hỉỵ u Cháu cn g âäư n g
cho tủ c ngỉỵ cọ thãø l âäúi tỉåü n g nghiãn cỉï u c a ngän ngỉỵ h c v xãú p tủ c
ngỉỵ v o mäü t chun ng n h nghiãn cỉï u nhỉỵ n g âån vë cäú âënh trãn tỉì.
1.2.4. Cọng trỗnh nghión cổù u Tuỷ c ngổợ Vióỷ t Nam cáú u trụ c v thi phạ p ”
c a Nguù n Thạ i H a â nọ i vãư tủc ngỉỵ, äng cho: "Tủc ngỉỵ l âån vë trung
gian nàị m åí giao âiãø m giỉỵ a ngän ngỉỵ v låì i nọ i , giỉỵa âån vë ngỉỵ cụ v cáu,
giỉỵ a cáu v vàn b n v cọ thãø nọ i l giỉỵ a phong cạc h ngän ngỉỵ khoa h c
(âụ c kãú t kinh nghiãû m ) v phong cạ c h nghãû thû t (thäng âiãû p nghãû thuáû t , taï c
pháø m thồ)." [25; 13]
Nhỗn chung, quan nióỷm cuớ a giồù i vàn h c v ngän ngỉỵ h c vãư tủ c ngỉỵ
cho tháú y tủ c ngỉỵ l âäú i tỉåü n g nghiãn cỉï u c a nhiãư u lénh vỉûc . Tuy váû y mäù i
ng n h âãưu cọ l do âãø láú y tủ c ngỉỵ l m âäú i tỉåün g nghiãn cỉï u .
Tỉì nhỉỵ n g quan niãû m trãn, hiãø u thãú n o vãư tủ c ngỉỵ tỉåí n g nhỉ dãù m ràõ c
räúi . Ho n g Trinh â tỉì n g cho: “Ngay mäüt säú nh tủ c ngỉỵ v o loải âáư u â n
c n g ph i thỉì a nháû n l khäng mäü t âënh nghéa n o cọ thãø cho phẹ p xạ c âënh
r r n g nhỉ thãú no l mäüt cáu tủ c ngỉỵ . ” [20; 88] Nọ i thãú âãø tháú y tủ c ngỉỵ ai
c n g biãú t , c n g r nhỉng âãø âënh nghéa mäü t caï c h chi tiãút , âáư y â v âäư n g
nháú t kiãú n thỗ khoù . Coù õióử u ai cuợ n g ph i cäng nháû n , Gorki tỉì n g nọ i : “Cạ i
trê tû vé âả i nháú t åí trong cạ i thưn háû u cháú t phạ t c a ngän ngỉỵ. Tủc ngỉỵ v
ca khục nọ i chung ngàõ n g n nhỉng trong õoù bao haỡ m caớ trờ tuóỷ vaỡ tỗnh caớ m
cọ thãø viãú t th n h c mäü t quø n sạ c h âỉåü c .”. Tủ c ngỉỵ Anh cn g cọ cáu:
“Mäü t cáu tủc ngỉỵ l trê tû c a mäü t ngỉåì i v l sỉû khän ngoan c a m i
ngỉåì i . [1; 32]
Tọm lả i , qua mäü t säú kiãú n gi i ca cạ c nh ngän ngỉỵ h c v vàn h c
cho tháúy cạ c h hiãø u vãư tủ c ngỉỵ väú n khäng thäún g nháú t nhỉng trãn cå såí âọ , ta
cọ thãø hiãøu : Tủ c ngỉỵ l mäü t thãø loả i vàn hoü c dán gian, näü i dung thiãn vãư l
trê nhàị m âụ c kãú t nhỉỵ n g kinh nghiãû m tri thæïc , kinh nghiãû m lao âäün g saí n

xuáú t . Nãu lãn mäü t nháû n xẹ t hồû c mäü t phạ n õoaù n dổồù i hỗnh thổù c nhổợ n g cáu
nọ i chàõ c g n , sụ c tờch giaỡ u vỏửn õióỷ u hỗnh aớ n h, dãù nhåï , dãù truyãö n .
2. Mäü t säú nẹ t tỉång âäư n g v dë biãû t giỉỵ a tủ c ngỉỵ v th n h ngỉỵ
Khi cáư n cọ sỉû phán biãû t tỉï c l âäú i tỉåü n g âọ cọ sỉû tỉång âäư n g v nẹ t
khạ c biãû t . Trãn thỉû c tãú, tủ c ngỉỵ v th n h ngỉỵ cọ nẹ t giäún g nhau gáy sỉû láư m
láù n khọ tạ c h biãû t . Mäü t thåìi gian d i ngỉåìi ta khäng tạ c h tủ c ngỉỵ v th n h
Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

8


Lû n vàn täú t nghiãû p
ngỉỵ ra riãng biãût m gäüp chung chụn g lả i våïi nhau. “Tỉì âiãø n thn h ngỉỵ , tủ c
ngỉỵ “ c a nhọm tạ c gi V Thụy Anh, V Dung hồûc “Tủ c ngỉỵ phong dao”
c a Nguùn Vàn Ng c ... laỡ mọỹt õióứ n hỗnh. Caù c h biãn soả n nhỉ thãú do âọ l
nhỉỵ n g cọng trỗnh ban õỏử u hoỷc do tờnh chỏỳ t giäú n g nhau giỉỵ a thn h ngỉỵ v
tủ c ngỉỵ m cạ c tạ c gi â gäü p lả i . Giỉỵ a tủc ngỉỵ v th n h ngỉỵ qu cọ nẹ t
giäú n g v nẹ t khạ c , trong nẹ t giäún g cọ nẹ t khạ c v ngỉåü c lả i .
2.1.1 Nẹ t tỉång âäư n g:
Xẹ t vãư näü i dung, c tủ c ngỉỵ v thn h ngỉỵ âãưu cọ sỉû âụ c kãú t kinh
nghiãû m , tri thỉïc , kãú t tinh tỉì qư n chụ n g nhán dán v âỉåü c sỉí dủ n g trong låì i
àn tiãú n g nọ i h n g ng y . Chụ n g xú t hiãû n c trong giao tiãú p cọ nghi thỉï c v
khäng cọ nghi thỉï c . Tuy váû y nọỹ i dung thaỡ n h ngổợ thỗ dổỡ n g lả i åí mỉïc âäü giåï i
thiãû u mäü t hỗnh aớ n h, mọỹ t hióỷ n tổồỹ n g, mäü t trả n g thại , mäü t tênh cạc h...“[17;
13]. C n tủ c ngỉỵ khäng chố giồù i thióỷ u mọỹ t hỗnh aớn h, mäü t hiãû n tỉåü n g m âi
âãú n mäü t nháû n âënh củ thãø, mäü t låì i khun, mäüt tỉ tỉåí n g âả o âỉïc .
Vóử tờnh bióứ u trổng thỗ õóử u coù ồớ th n h ngỉỵ v tủ c ngỉỵ . Nẹ t nghéa c a
mäüt cáu th n h ngỉỵ khäng åí bãư màû t cáu chỉỵ m l nghéa áø n . Vê dủ khi nọ i
“Gả o chåü nỉåï c sọng thỗ thaỡ n h ngổợ seợ õổồỹ c hiãø u l biãøu trỉng cho thỉï c àn,
cho âiãư u kiãû n sinh hoü a t váû t cháú t .

ỷ c õióứ m hỗnh thổù c cuớa tuỷc ngỉỵ v thn h ngỉỵ xẹ t ra c n g cọ nẹ t tỉång
âäư n g. ÅÍ tủ c ngỉỵ v th n h ngỉỵ âãư u cho váư n l ú u täú quan tr n g tả o cho tủ c
ngỉỵ v th n h ngỉỵ dãù nhåï , dãù truư n . Nãú u åí tủ c ngỉỵ cọ xú t hiãû n váư n liãư n
“Nỉåïc âäø khọ bäú c ”, váư n cạ c h Kheù o n thỗ no, kheù o co thỗ ỏỳ m thỗ ồớ thaỡ n h
ngổợ cuợn g cọ váư n liãư n “Nh däüt cäü t xiãu” v váư n cạ c h “Läi thäi nhỉ cạ trọi
sọứ ruọỹt ...
Caùc hỗnh aớ n h duỡ n g diãù n âả t åí th n h ngỉỵ v tủ c ngỉỵ âãư u ráú t phong phụ .
ÅÍ tuỷ c ngổợ coù caù c hỗnh aớ n h nhổ hỗnh aớn h õọỹ n g vỏỷt , hỗnh aớ n h thổỷ c vỏỷ t , hỗnh
aớ n h õọử duỡ n g... thỗ ồớ thaỡn h ngổợ c n g cọ nhỉng khạ c l sỉí dủ n g hỗnh aớ n h õóứ
bióứ u trổng gỗ, måï i l quan tr n g. Chung quy lả i , nẹ t gáư n nhau, tỉång tỉû nhau
åí thn h ngỉỵ v tủ c ngỉỵ l cọ thỉû c nhổng khọng vỗ thóỳ maỡ khọng taù c h bảc h
âỉåü c giỉỵa tủ c ngỉỵ v th n h ngỉỵ .
2.1.2. Nẹ t dë biãû t .
Khi phán biãût sỉû khạc nhau giỉỵa tủc ngỉỵ v th n h ngỉ,ỵ cạ c nh nghiãn
cỉï u â âỉa ra ú u täú khạ c nhau l nhàị m khu biãû t tủ c ngỉỵ v th n h ngỉỵ.
Bi viãú t cuí a Nguyãù n Vàn Mãû n h bn vãư “Ranh giåï i giỉỵ a thn h ngỉỵ v
tủ c ngỉỵ” in trong tả p chê “ngän ngỉỵ ” säú 3/1972. Tạ c gi âi v o khàó n g âënh
sỉû khạc biãû t c a chụ n g laỡ ồớ nọỹ i dung, hỗnh thổù c vaỡ kãú t luáûn mäü t caï c h chàõ c
chàõn “näüi dung c a thn h ngỉỵ mang tênh hiãû n tỉåü n g, c n näü i dung tủ c ngỉỵ
Nguù n Thë Tuú t Thanh

9


Luáû n vàn täú t nghiãû p
noï i chung mang tênh quy lû t .” [17, 13]. Sỉû khạc nhau vãư näü i dung dáù n âãú n
khạ c nhau vóử hỗnh thổùc ngổợ phaù p laỡ mọỹ t phaùt hiãû n c a tạ c gi b i bạ o .
Th n h ngỉỵ âỉåü c xãú p åí dả n g củ m tỉì chỉa ph i l mäüt cáu ho n chènh trong
khi tủc ngỉỵ l mäü t cáu. Cọ thãø nọ i våï i nhỉỵ n g phạt hiãûn trãn tạ c gi b i viãú t
âäú i våï i tủ c ngỉỵ hàó n ph i coù sổỷ quan tỏm.

Cọng trỗnh nghión cổùu cuớa nhoù m tạ c gi Chu Xn Diãn, Lỉång Vàn
Âang, Phỉång Tri vãư “Tủc ngỉỵ Viãû t Nam” â ch n tiãu chê “nhán thỉï c
lû n ”. Cho tủ c ngỉỵ l mäü t hiãû n tỉåü n g thỉï c x häü i , c n th n h ngỉỵ l mäü t
hiãû n tỉåü n g ngän ngỉỵ . Khạc nhau cå b n m nhọ m nghiãn cỉï u âỉa ra l khạ c
nhau vãư näü i dung cuớ a hai hỗnh thổùc tổ duy... laỡ khạ i niãû m v phạn âoạ n .”
[5, 28]. Tỉì cạ c h phán biãû t trãn chụ n g ta tháú y r r n g phạ n âoạ n , kãú t lû n
c a tủ c ngỉỵ l nhỉỵ n g nháûn xẹ t phạn âoạ n vãư hiãû n tỉåü n g tỉû nhiãn, x häü i v
âåì i säú n g con ngỉåì i .
V Ng c Phan trong quø n “Tủ c ngỉỵ , ca dao, dán ca Viãû t Nam” c n g
cho “Tủc ngỉỵ l mäü t cáu tỉû nọ diãù n âả t tr n vẻn mäü t ” [20; 38]. C n th n h
ngỉỵ “l mäü t pháư n cáu cọ sàơ n ”. Äng bạ m vaì o tiãu chê näü i dung vaì kãú t cáú u
ngỉỵ phạp tủc ngỉỵ v th n h ngỉỵ âãø tạ c h bả c h tủc ngỉỵ v thaỡ n h ngổợ.
Ngổồỡ i chuù yù õi tỗm sổỷ khạ c biãû t âáư u tiãn giỉỵ a tủ c ngỉỵ v thn h ngỉỵ l
Dỉång Qu n g H m , tạ c gi quø n “Viãû t Nam vàn h c sỉí ú u ”, NXB häü i nh
vàn, 2002. Äng cho “Mäü t cáu tủ c ngỉỵ tỉû nọ ph i cọ mäü t nghéa âáư y â ,
hồû c khun ràn hồû c chè baớ o õióử u gỗ. Coỡ n thaỡ n h ngỉỵ chè l nhỉỵ n g låì i nọ i
cọ sàơ n âãø ta tiãû n d n g m dióự n õaỷ t mọỹ t yù gỗ hoỷ c taớ mọỹ t traỷ n g thaùi gỗ cho
maỡ u m ” [9; 9]. kiãún n y pháư n naì o bäü c läü quan âiãø m xem thaì n h ngỉỵ l
hiãû n tỉåü n g ngän ngỉỵ “låì i nọ i cọ sàơ n ”, c n tủ c ngỉỵ thü c thỉïc x häü i . Tuy
váû y cạ c h l gi i trãn phỏử n naỡ o chổa thỏỷt cuỷ thóứ .
Nhỗn chung, thn h ngỉỵ v tủ c ngỉỵ cọ nẹt tỉång âäư n g nhỉng khäng ph i
l khäng cọ nẹ t khạc biãû t . Tỉì kiãú n gi i trãn cho tháú y tủc ngỉỵ v th n h ngỉỵ
cọ nẹ t khạ c nhau båí i chụ n g cọ nhỉỵ n g nẹ t khạc biãû t cå b n l : Tủ c ngỉỵ l
mäüt cáu ho n chènh thãø hiãûn mäü t phạ n âoạ n cáú p âäü låï n hån thaì n h ngỉỵ v
thü c âàûc trỉng c a vàn h c dán gian. C n th n h ngỉỵ l mäüt củ m tỉì , tỉång
âỉång våï i tỉì , thỉåì n g d n g l m âån vë tả o cáu, thãø hiãû n mäü t khaï i niãû m v
thü c âån vë ngän ngỉỵ .
3. Mäü t säú nẹ t tỉång âäư n g v dë biãû t giỉỵ a ca dao v tủ c ngỉỵ
Mäú i quan hãû giỉỵ a tủ c ngỉỵ v ca dao cn g cáư n cọ sỉû phán biãû t . So vãư
näü i dung tỉåí n g nhỉ chụ n g tạc h bảc h våï i nhau. Tủ c ngỉỵ l tiãún g nọ i ca lê

Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

10


Luáû n vàn täú t nghiãû p
trê, ca dao laì tióỳ n g noù i cuớ a tỗnh caớ m , nhổng khọng vỗ thóỳ maỡ khọng coù neù t
giọỳ n g v nẹ t khạ c giỉỵ a hai thãø l a i n y .
3.1.Nẹ t tỉång âäư n g
Giỉỵ a ca dao v tủc ngỉỵ âãư u l thãø loải c a vàn h c dán gian. Tủ c ngỉỵ
thiãn vãư âụ c kãú t kinh nghiãû m nãn cáu ngàõ n goü n dãù nhåï , dãù truư n nhỉng do
âọ s khạ c våï i ca dao. Thãú nhỉng åí ca dao v tủc ngỉỵ lả i cọ nẹ t tỉång âäư n g
vãư màû t hỗnh thổù c . Thóứ luỷ c baù t l nẹ t riãng ca ca dao nhỉng c n g khäng êt
nhỉỵ n g cáu xẹt åí tủ c ngỉỵ nhỉng l m åí thãø lủ c bạ t cọ váư n âiãû u .
Vê dủ : Ngỉåì i âåì i ai cọ dả i chi,
Khụ c säng co hẻ p ph i t y khụ c säng.
Hoa thåm ai chàó n g mú n âeo,
Ngỉåì i khän ai chú n g nỏng niu bón mỗnh.
...
Chuù n g tọi thäú n g kã så lỉåü c tỉì 4130 tủc ngỉỵ trong quø n “Tủ c ngỉỵ Viãû t
Nam” c a nhọm tạ c gi Chu Xn Diãn, Lỉång Vàn Âang, Phỉång Tri, (c a
NXB KHXH, HN, 1998) cọ kh a ng 600 cáu ( chiãú m 14,5%, so våï i tuỷ c ngổợ
Vióỷ t Nam) coù hỗnh thổù c l m theo thãø lủc bạt . Tráư n Âỉïc Cạc cọ b i viãú t “Tủ c
ngỉỵ våï i cáu thå lủ c bạ t trong ca dao” in trong “ Tuyãø n táû p 40 nàm taûp chê
Vàn h c ”, táû p mäü t , â dáù n ra mäü t säú cáu lủ c bạ t maỡ ngổồỡ i thỗ xóỳ p chuù n g vaỡ o
ca dao ngỉåì i xãú p v o tủ c ngỉỵ nhỉ:
Bao giåì âom âọ m bay ra,
Hoa gảo rủ n g xuọỳ n g thỗ tra haỷt vổỡ n g,
Mäüt cáy l m chàó n g nãn non,
Ba cáy chủ m lả i nãn h n nụ i cao.

ÅÍ âåì i mn sỉû c a chung,
Hån nhau mäüt tiãú n g anh h n g m thäi
...
Nẹ t giäú n g nhau giỉỵa ca dao v tủ c ngỉỵ laỡ sổớ duỷ n g chung mọỹ t sọỳ hỗnh
aớ n h. Caù c hỗnh aớ n h vóử tổỷ nhiãn nhỉ: tråì i , máy, säng, nỉåï c , mỉa,...tủ c ngỉỵ v
ca dao âãưu cọ mỉåü n âãø khạ i quạ t váú n âãư .
Vê dủ åí hỗnh aớ n h trồỡ i :
Ca dao coù cỏu:
Taỷ n h tråì i máy cún vãư non,
Hẻ n c n g cáy c chåï c n mong mỉa.
Tủc ngỉỵ cọ cáu:
Phê c a tråìi ,mỉåì i âåì i chàó n g coï .
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

11


Luáû n vàn täú t nghiãû p
Tråìi cho hån lo laỡ m .
...
Ngoaỡ i hỗnh aớ n h tổỷ nhión, caù c hỗnh aớ n h õọử duỡ n g trong sinh hoảt h n g
ng y c n g cọ åí ca dao v tủ c ngỉỵ . Ca dao sổớ duỷ n g hỗnh aớ n h õọử d n g âãø nọ i
lãn giạ trë c a nhỏn vỏỷt trổợ tỗnh:
Thỏn em nhổ caù i sỏỷ p vn g,
Chụ n g anh nhỉ manh chiãúu rạ c h giỉỵa â n g b qn.
Riãng âäú i våï i tuỷ c ngổợ , hỗnh aớ n h õọử d n g thỉåì n g âụ c kãút kinh nghiãû m
trong lao âäün g v khạ i quạ t lãn thaì n h triãú t lê säú n g. Vê dủ åí cáu tủ c ngỉỵ “Àn
chạo âạ bạ t ” (phã phạ n k vä ån).
Tỉì cạ c h sổớ duỷ n g nhổợ n g hỗnh aớ n h trong tỉû nhiãn v trong âåì i säú n g nãn
nghéa biãø u trỉng åí tủ c ngỉỵ v ca dao âãư u cọ nhỉng khäng ph i giäún g nhau

ho n to n . Vê dủ ồớ hỗnh aớ n h sọng, ca dao coù cỏu:
Sọng d i m sàõm â ngang,
Bao nhiãu nhán ngi em mang vaỡ o nhaỡ .
Hỗnh aớ n h sọng daỡ i " h m chè kh nàng t i chênh cuớa nhỏn vỏỷ t trổợ tỗnh
anh. Sọng daỡi õi õọi laỡ õoỡ ngang thỗ coù thóứ thung dung nồi sọng nỉåï c
âỉåü c . Liãn tỉåí n g hiãû n tỉåü n g n y âãø nọ i âãú n sỉû âm bo vãư váû t cháú t c a
nhán vỏỷ t trổợ tỗnh anh vaỡ vióỷ c ổng thuỏỷ n c a nhán váût “em”. Do âọ , nẹ t
nghéa åí ca dao l nẹ t nghéa cọ tênh chỏỳt trổợ tỗnh. Neùt nghộa bióứ u trổng ồớ tuỷ c
ngỉỵ khäng dỉì n g lả i åí mäü t nẹ t nghéa m mang nhiãư u nẹ t nghéa (nghéa chuø n
theo tỉì n g ngỉỵ c n h) hån nỉỵ a nẹ t nghéa c n mang tênh triãú t lê säú n g. Vê duû cáu
tuû c ngỉỵ “Säng cọ khụ c , ngỉåì i cọ lục . Hỗnh aớ n h sọng ồớ õỏy bióứ u trỉng
cho thåì i váûn c a con ngỉåì i .
Tọm lả i , ca dao, tủ c ngỉỵ täưn tả i sinh âäü n g trong âåì i säú n g h n g ngy
nãn cọ quy lû t riãng, cọ cáú u tả o d i ngàõ n khạ c nhau. Khi caùc nhaỡ nghión
cổù u tỗm hióứ u , phán loü a i ra do âoï måï i phạ t sinh váú n âãư phán biãût sỉû khạ c
nhau.
3.2.Nẹt dë biãû t .
Khạc nhau âáư u tiãn ph i kãø âãú n näü i dung cuí a ca dao. Ca dao thión vóử
tỗnh caớ m tỏm tỗnh, laỡ bäü c läü c m xụ c do âọ thãø loả i diãù n âả t thêch håüp l thãø
lủ c bạ t , lủ c bạ t biãú n thãø . .. Cáu ngàõ n nháú t åí ca dao laì hai cáu (cáu 6 tiãú n g,
cáu 8 tiãú n g), trong khi tủ c ngỉỵ , cáu ngàõ n nháú t l 4 chỉỵ , 5 chỉỵ .
Ca dao laỡ tióỳ n g noùi tỏm tỗnh ngoỹ t ng o do âọ nọ cọ thãø ngám âỉåü c , c n
Tủc ngỉỵ thiãn vãư l trê, l tri thỉïc thỉû c tiãù n . Tủc ngỉỵ âỉåüc âụ c kãú t qua bao
âåì i cọ sỉû s n g lc nãn cọ tênh khạ i quạt cao. Hån nỉỵ a , tủc ngỉỵ cọ nghéa
phäø biãú n , coù hỗnh thổù c goỹ n gaỡ n g nón dóự nhồù nhổng khọng vỗ thóỳ maỡ coù thãø
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

12



Lû n vàn täú t nghiãû p
ngám âỉåü c tủ c ngỉỵ nhỉ åí ca dao. Chụ n g dãù nhåï l do cọ tênh cháú t song h n h
âäú i xỉï n g (cọ nhiãư u åí cáu 4 chỉỵ , 5 chỉỵ )
Do tênh cháú t ngàõ n goü n coï tênh triãú t lyï cao nãn tủ c ngỉỵ âi v o ca dao
nhỉng ca dao thỗ khọng thóứ õi vaỡ o tuỷc ngổợ. Vióỷ c sỉí dủ n g nhỉỵ n g cáu tủ c ngỉỵ
ngàõ n g n 4 chỉỵ , 5 chỉỵ dáù n v o ca dao cho tháúy âiãø m khạ c biãût giỉỵ a ca dao
v tủ c ngỉỵ r hån.
Vê dủ mäüt säú cáu ca dao cọ dáù n tủ c ngỉỵ v o :
Ra vãư dàû n rỉï a nghe khäng,
Âỉì n g âỉï n g nụ i n m träng nụ i n y.
Màû c ai mäü t dả hai l n g,
Em âáy th tiãú t loan phoì n g chåì anh.
Liãû u cåm maì gàõ p màõ m ra,
Liãû u cỉí a liãûu nh em láú y chäư n g âi.
...
R r n g dáùn tủ c ngỉỵ v o ca dao l m cho cáu thå lủ c bạ t mả n h hàó n
lãn. Nhåì nháû n xẹ t cä âụ c , sàõ c nh n cọ tạ c dủ n g laỡ m haỡ i hoỡ a giổợa tỗnh caớ m
vaỡ trióỳ t lờ.
Nhỗn chung, ồớ tuỷ c ngổợ vaỡ ca dao sæû phán biãût khäng gáy ràõ c räú i làõ m
nhỉ th n h ngỉỵ v tủ c ngỉỵ . Chụ n g ta dãù d n g nháû n ra tủ c ngỉỵ thiãn vãư lê trê,
âụ c kãút kinh nghiãû m cuäü c säún g coì n ca dao laỡ thóứ loỹ a i trổợ tỗnh mang tênh
cháút thå ca.

4. Näü i dung tủ c ngỉỵ .
Tủc ngỉỵ âỉåü c vê nhỉ l “tụi khän nhán gian”, “kho bạu c a trê tû nhán
dán” do âọ ráú t phong phụ . Våï i táư m hiãø u biãú t c a mäü t ngỉåì i táû p nghión cổù u
chuù n g tọi khọng thóứ tỗm hiãø u hãú t näüi dung c a tủ c ngỉỵ . ÅÍ âáy chụn g täi chè
xin nãu lãn nọỹ i dung chuớ yóỳ u vaỡ chố trỗnh baỡ y tháû t ngàõ n goü n .
4.1. Tuû c ngỉỵ vãư lao âäün g s n xú t .
Cọ thãø xem tủc ngỉỵ âỉåü c kãú t tinh tỉì trong lao âäün g saín xuáú t . Trong lao

âäü n g con ngỉåì i âáú u tranh våï i thiãn nhiãn khàõ c nghiãû t , væåü t qua thỉí thạc h
bàị n g khäú i ọc v sỉû quan sạ t tinh tãú .
Trong âiãư u kiãû n x häü i chỉa phạ t triãø n , viãûc xem xẹt cạ c hiãû n tỉåü n g tỉû
nhiãn âàû t trong mäú i quan hãû våï i lao âäü n g s n xú t, ngỉåì i xỉa â âụ c kãú t
nãn nhỉỵ n g cáu tủ c ngỉỵ ngàõn g n . Nọ âụ c kãút kinh nghiãû m âäưn g thåìi l m
quen våï i khê háû u thåì i tiãú t väú n ráút cáư n cho s n xú t .
Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

13


Luáû n vàn täú t nghiãû p
-Gioï báúc hiu hiu, sóỳ u kóu thỗ reù t .
-Chuọử n chuọử n bay thỏỳ p thỗ mổa,
-Bay cao thỗ nừ n g bay vổỡ a thỗ rỏm.
Nổồù c ta thuọỹ c vuỡ n g nhiãû t âåï i , khê háû u thûn låü i cho cáy lụ a phạ t triãø n .
Nhỉng âãø cọ kinh nghiãû m v o thåìi õióứ m naỡ o thỗ cỏy luù a phaù t triãøn täút â
âỉåü c äng cha ta âục kãút lả i bàị n g nhỉỵ n g cáu tủc ngỉỵ nhổ:
-Nhỏỳt nổồù c , nhỗ phỏn, tam cỏử n , tỉï giäún g.
-Cy sáu täú t lụ a .
-Cy chả m vọ bỉìa mọ kheo.
Âãø âỉåü c vủ m a bọỹ i thu thỗ cọng õoaỷ n choỹn giọỳ n g, gieo mả vä c n g
quan tr n g. Kinh nghiãû m n y c n g âỉåü c ngỉåì i xỉa âụ c kãú t qua tủ c ngỉỵ .
-Lụ a rẹ l mẻ lụ a chiãm.
-Gi mả täút lụ a
Träư n g dáu, ni tàịm l mäüt nghãư cáư n sỉû chàm chè khẹ o lẹ o . Tủ c ngỉỵ
khäng chè âỉa ra kinh nghiãû m s n xút m c n l låì i nhàõ c nhåí trong lao
âäü n g.
-Dáu nàng hạ i nhỉ gaï i nàng tä.
-Thaï n g ba dáu träú n , thạ n g bäú n dáu vãư .

Bãn canh nhỉỵ n g kinh nghiãû m trong träư n g troỹt thỗ chn nuọi laỡ mọỹ t nghóử
caớ i thióỷ n âåì i säú n g. Ngoaì i viãû c âäư n g ạ n g, ngỉåìi Viãû t Nam coì n chàn nuäi låü n ,
gaì , âaì o ao th cạ. .. Do âọ tủc ngỉỵ kãú t tinh nhỉỵ n g kinh nghiãû m ráút phäø
thäng:
-Låü n âỉûc chü n g phãû , låü n sãư chün g chù m
-Ao sáu täú t cạ
Tọ m lải , kinh nghiãû m trong lao âäü n g saí n xú t qua tủ c ngỉỵ Viãû t Nam
l nhỉỵ n g kiãú n thỉïc qu bạu kãú t tinh trong quaù trỗnh õỏỳ u tranh vồù i thión
nhión, vồù i cuäü c säún g. Kãú t tinh tri thæï c åí nhỉỵ n g cáu tủc ngỉỵ vãư lao âäün g s n
xú t âọ l c mäüt quạ trỗnh lao õọỹ n g cỏử n cuỡ vaỡ où c quan saït tinh tãú âäú i våï i
thãú giåï i xung quanh.
4.2. Tủ c ngỉỵ vãư tám l âả o âỉï c v phong tủ c táû p quạ n .
4.2.1. Tủ c ngỉỵ vãư tám l âả o âỉïc .
Tủ c ngỉỵ Viãû t Nam ph n ạ n h tám l âả o âỉï c con ngỉåì i Viãût Nam.
Ngỉåì i Viãû t Nam ln trán tr n g caï i täú t , yãu caï i õeỷ p , thỏn tỗnh trong quan hóỷ
giổợ a ngổồỡ i våï i ngỉåì i .
Qu tr n g v âãư cao con ngỉåì i l âàûc âiãø m tháú y âỉåü c qua tủ c ngỉỵ. Con
ngỉåì i l väú n cuí a caí i quyï nháú t trãn âåì i , con ngỉåìi âỉåüc vê nhỉ tinh hoa cuí a
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

14


Luáû n vàn täú t nghiãû p
tråì i âáú t . Con ngỉåì i cọ thãø l m cho “âáút nåí hoa” tä âiãø m cho cuäü c säú n g ng y
c n g gi u âẻ p .
-Ngỉåìi ta l hoa âáú t .
-Ngỉåìi säú n g hån âäún g v n g
Ngỉåì i Viãû t Nam ln âäú i â i våï i nhau bàị n g nghộa tỗnh, bũ n g sổỷ thổồng
yóu õoaỡ n kóỳ t chåí che cho nhau:

-Mäü t con ngỉûa âau c t u b c .
-Mäü t cáy l m chàó n g nãn non.
-Ba cáy chủ m lả i nãn h n nụ i cao.
-Lạ l n h â m lạ rạ c h.
Tủ c ngỉỵ c n ca ngåü i con ngổồỡ i Vióỷ t Nam kión trỗ khọng khú t phủ c
khọ khàn. Dán täü c ta tri qua bao nhiãu cuäü c âáú u tranh vaì giaì n h âỉåü c thàõ n g
låü i v vang båí i trong nhỉỵ n g con ngỉåì i âáú t Viãû t , chê v nghë lỉû c ln täư n
tả i .
Chåï tháú y sọ n g c m ng tay ch o .
Sỉû lả c quan u âåì i , tinh tháư n chiãú n âáú u våï i thiãn nhiãn, våïi giai cáúp
thäú n g trë âãø baío vãû cuäü c säú n g cuí a mỗnh õaợ reỡ n luyóỷ n cho hoỹ coù sỉï c mả n h
vỉån lãn. Tỉ tỉåí n g ny cọ åí mäùi ngỉåì i Viãû t Nam, tủ c ngỉỵ ca ngåü i âäư n g thåì i
c n g l sỉû nhàõ c nhåí âäün g viãn con ngỉåì i , giụ p con ngỉåì i vỉỵ n g v n g trỉåï c
“sọ n g c ” .
Ngỉåì i Viãû t Nam u chü n g cạ i âẻ p nhỉng ghẹ t sỉû khoe khoang mau
thay âäø i .
-Gi u âäø i bả n sang õọứ i vồỹ .
-Hồi coù maợ õaợ khoe mỗnh õeỷ p .
Chung quy lả i , truư n thäún g âả o l c a ngỉåì i Viãû t Nam âỉåü c biãø u hiãûn
thäng qua tủc ngỉỵ . Qua tủ c ngỉỵ ta s tháú y âỉåü c nhỉỵn g pháư n tinh hoa nháú t
c a cạ c h säú n g, suy nghé cuía dán täü c .
4.2.2. Tủ c ngỉỵ vãư phong tủc táûp quạ n .
Tủc ngỉỵ nọ i lãn truưn thäú n g âả o lờ cuớ a dỏn tọỹ c thỗ noù cuợ n g õổa vaỡ o
nọỹ i dung cuớ a mỗnh nhỉỵ n g tủ c lãû c a con ngỉåìi Viãû t Nam. X häü i phong kiãú n
Viãû t Nam tọử n taỷ i haỡ n g nghỗn nm, cå chãú x häü i phán theo l n g x kẹ o theo
biãú t bao h tủ c “sau l y tre xanh” áú y . Sỉû phán quư n v âàû t ra lût lãû phạ p
lû t riãng biãû t åí tỉì n g l n g x âỉåü c tủ c ngỉỵ ghi lả i ráú t r:
-Phẹ p vua thua lãû l n g.
-Ln g theo lãû l n g, nỉåï c theo lãû nỉåï c .
-Thãø vua thua tuû c dán.

Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

15


Lû n vàn täú t nghiãû p
Trong ngỉåỵ n g cổớ a gia õỗnh vai troỡ cuớ a ngổồỡ i â n äng âỉåüc xem l trủ
cäü t c a gia õỗnh, ngổồỡ i phuỷ nổợ phuỷ thuọỹ c vaỡ o ngỉåì i â n äng:
-Gạ i cọ chäư n g nhỉ räư n g cọ váy.
-Gạ i khäng chäư n g nhæ cäú i xay chãú t ngäù n g.
Quan hóỷ con caù i trong gia õỗnh phaớ i cọ sỉû tän kênh v váng låìi cha mẻ .
L m con cạ i m khäng nghe låì i ràn dả y c a cha mẻ dãù sinh hỉ h n g.
Cạ khäng mú i cạ ỉån,
Con c i cha mẻ tràm âỉåì n g con hỉ.
Tỉì xỉa âãún nay noù i õóỳn lóự họỹi thỗ coù lóự tóỳ t ngun âạ n l lãù låï n nháú t
trong nàm. C nàm l m viãû c qư n qû t måï i cọ cại àn, cạ i màû c nhỉng âãú n
ng y lãù tãú t d khọ khàn âãú n âáu c n g cäú gàõn g cọ mám cåm tỉåm táú t âọ n
äng b . C máú y ngaì y tãú t khäng laì m viãû c , chi phê vui cho ng y tãú t qu tháû t
hån nhỉỵ n g ng y thạ n g bỗnh thổồỡ n g trong nm. Tuỷ c ngổợ noù i lãn nhỉỵ n g âiãư u
n y cho tháú y phong tủ c táû p quạ n ngỉåìi Viãû t âäư n g thåì i cho tháú y lãù läü c m
con chạ u ph i lo vo ng y lãù tãú t.
-Tãú t sau lỉng äng v i thỗ mổỡ n g con chaù u thỗ lo.
-i caỡ y ba vủ khäng â àn ba ng y tãú t .
Lãù tủ c ca ngỉåì i Viãû t ráú t rỉåì m r , n h hỉåí n g c a giạ o l phong kiãú n .
Cụ n g lãù v o nhỉỵ n g ng y cỉåï i xin, lãù lảy täng âỉåì n g, lãù lả y tháưn pháû t qu l
mäüt nghi thỉï c khäng ph i dãù nhåï hãú t :
"V o chỉỵ A ra chỉỵ Áú t ."
Cỉåï i xin väún l ng y vui, nhỉng mäù i dán täü c lả i cọ lãù tủ c khạ c nhau.
Ngỉåì i Viãû t chn tráư u cau l m biãø u tỉåü n g cho duyãn nåü , cho caï c quan hãû
giao tiãú p . Âáy l nẹ t thãø hiãû n vàn họ a mang nẹ t âàû c trỉng riãng:

-Miãú n g tráư u nãn dáu nh ngỉåìi .
-Miãú n g tráư u l âáư u cáu chuû n .
Nhỗn chung phong tuỷ c tỏỷ p quaùn ờt thay âäø i v c n g khọ tiãu trỉì nhỉỵ n g
phong tủ c táû p quạ n cäø h . Cọ thư n phong m tủ c c n g âi âäi våï i mã tênh
dë âoan lãù tuû c rỉåì m r gáy täú n kẹ m . D váû y phong tủ c táû p quạn pháư n no
khạ i quạt âỉåü c nhỉỵ n g “phong tủ c ” väú n cọ v l “tỉ liãû u cho nhổợ m g ai
muọỳ n tỗm hióứ u . Tủ c ngỉỵ väú n ráút khạ c h quan, quan sạ t âụ c kãú t trong âọ c n g
cọ phã phạ n nhỉỵn g h tủ c khäng hay. Chụ n g ta cọ thãø tän tr n g nhỉỵ n g
phong tủc täút v b i trỉì nhỉỵ n g h tủ c lả c háû u .
Tọm lả i , näü i dung m tủ c ngỉỵ ph n ạ n h väú n ráút phong phụ, khạ i quạ t
nhiãư u khêa cả n h c a âåì i säún g. Chè trong v i trang sạ c h khọ m khạ i quạ t hãú t
âỉåü c . Âiãø m qua hai näü i dung näø i träü i nháút vãö lao âäü n g s n xút v tám l
Nguù n Thë Tuyãú t Thanh

16


Lû n vàn täú t nghiãû p
âả o âỉï c , phong tủ c táû p quạ n cho tháúy tủ c ngỉỵ cọ kh nàng phn ạ n h âỉåü c
läú i suy nghé, tỉ tỉåí n g sinh hoả t c a ngỉåì i Viãû t Nam.

5. Âàû c õióứ m hỗnh thổù c tuỷ c ngổợ .
Nhổ â nọ i tủ c ngỉỵ l nhỉỵ n g cáu ngàõ n goü n , suï c têch, dãù nhåï dãù truư n .
Âãø cọ âỉåü c sỉû ngàõ n goỹ n dóự nhồù thỗ tuỷ c ngổợ phaớ i mang mọỹt hỗnh thổùc thóỳ
naỡ o mồù i chuyóứ n ti täú t näüi dung c a tủ c ngỉỵ .
Tủ c ngỉỵ l låì i àn tiãú n g nọi c a qư n chụ n g nhán dỏn do õoù noù quy õởnh
cỏỳ u truù c hỗnh thỉï c cho ph håü p . Âàû c âiãø m hỗnh thổù c laỡ m nón tờnh chỷ t cheợ ,
ọứ n õởnh cuớ a tuỷ c ngổợ. Hỗnh thỉïc tủ c ngỉỵ åí âáy l âãư cáû p âãú n cạ i bãn ngo i
c a kãú t cỏỳ u hỗnh thổù c nhổ: vỏử n , nhởp, kiãú n trụ c sọ n g âäi åí tủ c ngỉỵ .
5.1. Váư n .

Váư n l ú u täú âàûc biãû t quan troü n g trong tuûc ngỉỵ , váư n “thỉû c hiãû n chỉï c
nàng giỉỵ nhëp cho cáu tủ c ngỉỵ v gọ p pháư n l m näø i r nhỉỵ n g tỉì cọ nghéa
quan tr n g” [20; 110]. Tuy cọ vai tr thiãú t ú u trong cáu tủ c ngỉỵ nhỉng váư n
khäng xú t hiãû n háư u hãú t trong cạ c cáu tủ c ngỉỵ, khäng ph i m i cáu âãưu cọ
ú u täú váư n :
-Tráu cháû m ú n g nỉåï c âủc .
-Tràm säng âäø mäü t ng n ngư n .
Váư n âỉåüc xem l “ú u täú âàûc trỉng ngoaỷ i hỗnh cuớa tuỷ c ngổợ so vồù i cạ c
phạ t ngän l m sàơ n khạ c ” [13; 50]. Vë trê c a váư n khäng hon to n äø n âënh,
nọ cọ váưn liãư n , váư n cạ c h. Váư n tả o cho cáu tủ c ngỉỵ cọ ám hỉåí n g mỉåü t m
tả o nãn tênh cháú t xi tai, thuáû n miãû n g dãù nhåï, dãù thuäü c .
•
Váư n liãư n .
Váư n liãư n : l váö n xuáú t hiãû n näú i tiãú p nhau, giỉỵ a chụ n g khäng cọ ám tiãú t
trung gian.
Vê dủ : -Nỉåï c âäø khọ bäú c .
-Nỉåï c c cạ to.
-Cåm t mẻ rü t .
-Âẻ p loỡ n g son, ngon mỏỷ t mồợ .
ã
Vỏử n cạ c h.
Váư n cạ c h, l a i váư n m giỉỵ a hai khn váư n caï c h êt nháú t mäü t ám tiãú t
phán caï c h. Säú ám tiãú t trung gian âỉåü c cạ c h mäü t tiãú n g, hai tiãú n g...
+ Váư n cạc h mäü t ám tiãú t :
-Thët cạ hỉång hoa, tỉång c gia b n .
-Âỉåü c bủ n g no c n lo áú m cáû t
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

17



Lû n vàn täú t nghiãû p
-G láúm lỉng, chọ xỉng âäư
+ Váư n cạc h hai ám tiãút :
Àn thët tráu khäng t i nhỉ àn gi khäng må.
+ Váư n cạc h ba, cạ c h bäú n ám tiãú t :
-Såü hẻ p ln g khäng såü hẻ p nh
-Àn láú y vë chỉï ai láú y bë m mang
+ Váư n cạc h 5 ám tiãú t :
Con chọ huư n âãư , con g nàm mọ n g âem vãư m ni
Tọm lả i , váư n l ú u täú quan úu trong tủ c ngỉỵ . Gieo váưn trong tủ c ngỉỵ
âa pháư n åí váư n liãư n v váư n cạc h mäü t ám cạc h l nhiãư u . Duỡ gieo vỏử n ồớ õỏu,
nhổ thóỳ naỡo thỗ vỏử n cn g gọ p pháưn quan tr n g trong cáú u tả o phạt ngän v cọ
tênh biãø u nghéa âäüc âạo .
5.2 Nhëp.
Song song våï i váư n , nhëp laì yãú u täú khäng thãø thiãú u åí tủ c ngỉỵ. Nhëp “l
ú u täú ngoải hỗnh laỡ m thaỡ n h õỷ c trổng ngổợ âiãû u ca tủc ngỉỵ” [13; 53]. Giỉỵ a
váư n v nhëp cọ quan hãû , ranh giåï i giỉỵ a hai ám tiãú t trong càû p váö n c n g l
ranh giåï i ngàõt nhëp. Vê dủ “Nỉåï c c / cạ to.”, “Âáư u chẹp /mäi m. ”,...
Nhëp âiãûu vỉì a l m cho cáu tủ c ngỉỵ dãù âi v o ln g ngỉåì i âäư n g thåì i
mang chỉï c nàng biãø u nghéa. Phán nhëp trong tủ c ngỉỵ cọ n h hỉåí n g âãú n
nghéa c a tủ c ngỉỵ . C n g mäü t cáu tủ c ngỉỵ nhỉng cạ c h ngàõ t nhëp khạ c s l m
cho nẹ t nghéa thay âäø i h à c máú t nghéa. Vê dủ cáu “Cọ tràng phủ ân .” nãúu ta
ngàõ t nhëp 3/1 cáu tủ c ngỉỵ khäng cọ nghéa. Chè khi ngàõ t nhëp 2/2 cáu tủ c ngỉỵ
måïi khạ i quạ t lãn váú n âãư vãư sỉû qn ån.
Nhëp ca tủ c ngổợ hỗnh thaỡ n h phỏử n nhióử u do ú u täú váư n tả o ra. Âa pháưn
nhỉỵ n g vỏử n lióử n nhau thỗ nhởp cuợ n g âỉåü c ngàõt nåi giao nhau âọ :
-Âẻ p vn g son/ngon máû t måỵ .
-Nỉåï c khe/â nỉåï c sú i .
-Bäư i åí / låí âi.

...
Ta tháú y , nhëp thäng thỉåì n g gàõ n liãưn våï i näüi dung. Nhỉng trãn cå bn
nhëp âiãûu cọ thãø xú t hiãû n åí nhỉỵ n g cáu cọ säú tiãún g âãư u nhau hồû c khäng
âãư u nhau. Vê dủ våï i mäü t säú caï c h ngàõ t nhëp tiãu biãø u sau trong tủc ngỉỵ :
+ Nhëp 2/2:
-ú n g nỉåï c /nhåï ngư n .
-Táú c âáú t /táúc vn g.
+ Nhëp 3/3:
Nguyãù n Thë Tuyãú t Thanh

18