Luận văn tốt nghiệp

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN SƯ PHẠM VẬT LÝ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

SỬ DỤNG PHẦN MỀM ACTIVINSPIRE ĐỂ SOẠN
GIẢNG KIẾN THỨC VẬT LÝ THIÊN VĂN
THANG NHẬT TÂN

NGÀNH SƯ PHẠM VẬT LÝ
MÃ SỐ: TL0902A1



GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
Ths. DƯƠNG BÍCH THẢO
Cần Thơ, tháng 05 /2013

0


Luận văn tốt nghiệp

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành chương trình Đại học và học phần Luận văn tốt nghiệp này,
em đã nhận được nhiều sự giúp đỡ của quí thầy cô thuộc Khoa Sư phạm và quí thầy
cô Bộ môn Sự phạm Vật Lý thuộc trường Đại Học Cần Thơ.
Trước hết, em xin cám ơn quí thầy cô thuộc Thư viện Khoa Sư phạm đã tạo điều

kiện để em nghiên cứu tài liệu một cách thuận lợi. Cám ơn thầy cô Bộ môn Sư phạm
Vật Lý đã giúp đỡ, dạy dỗ, truyền đạt kiến thức chuyên ngành để em phục vụ cho
việc hoàn thành đề tài này.
Đặc biệt em xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến cô Dương Bích Thảo, đã tận tình
hướng dẫn, cũng như cung cấp tài liệu, phần mềm, tạo điều kiện tốt nhất để em có
thể hoàn thành luận văn này.
Xin cảm ơn tập thể lớp Sư phạm Vật lý K35 đã nhiệt tình ủng hộ về mặt tinh thần và
tài liệu liên quan để tôi có thể hoàn thành tốt bài luận của mình.
Con xin cảm ơn sâu sắc cha mẹ, đã tạo điều kiện tốt nhất cho con học tập, luôn động
viên để con phấn đấu trong suốt quá trình học tập.
Cần Thơ, ngày 13 tháng 05 năm 2013

1


Luận văn tốt nghiệp
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
Chữ ký GVHD

Dương Bích Thảo

2


Luận văn tốt nghiệp
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 1
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
Chữ ký GVPB 1

3


Luận văn tốt nghiệp

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 2
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................

Chữ ký GVPB 2

4


Luận văn tốt nghiệp

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................1
2. Mục tiêu của đề tài................................................................................1
3. Phương pháp nghiên cứu và dự kiến kết quả đạt được ..........................1
4. Cấu trúc luận văn ..................................................................................2
NỘI DUNG .....................................................................................................3
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .........................................................................4
1.1.
CƠ SƠ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PPDH............................4
1.1.1. Định hướng đổi mới trong giáo dục hiện nay ................................4
a.) Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ................................4
b.) Mục đích của đổi mới PPDH......................................................5
c.) Yêu cầu của đổi mới PPDH........................................................5
1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lí ở trường THPT ..........6
1.1.2.1. Những định hướng đổi mới phương pháp dạy học Vật lí ở
trường THPT .....................................................................................6
1.1.2.2. Nội dung đổi mới PPDH Vật lí ở trường THPT.....................13
1.1.2.3. Đổi mới việc sử dụng phương tiện, thiết bị thí nghiệm và thí
nghiệm Vật lí trong dạy học Vật lí .....................................................13
1.1.2.4. Đổi mới việc thiết kế bài học.................................................14
1.1.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí..........18

1.1.3 Đổi mới phương pháp dạy học với sự hỗ trợ của CNTT ...............19
1.1.3.1 Mô hình học thông thạo ......................................................20
1.1.3.2. Mô hình dạy học huấn luyện truy vấn .................................20
1.1.3.3. Mô hình học tập khám phá..................................................20
1.1.3.4. Mô hình dạy học theo thuyết kiến tạo .................................21
1.2. CƠ SỞ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC TRONG HỌC TẬP CỦA
HỌC SINH .......................................................................................21
1.2.1. Phương pháp tích cực hoá.............................................................21
1.2.1.1. Tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh .....................21
1.2.1.2. Các biện pháp tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh
...........................................................................................................22
1.2.1.3. Những đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực ..23
1.2.1.4. Các phương pháp dạy học tích cực ........................................24
1.2.2. Phương pháp giải quyết vấn đề .....................................................24
1.2.2.1. Khái niệm............................................................................24
1.2.2.2. Tiến trình giải quyết vấn đề trong khoa học.........................25
1.2.2.3. Tổ chức tình huống học tập giải quyết vấn đề (GQVĐ) .......25
5


Luận văn tốt nghiệp
Các kiểu hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề ...................27
Các pha của tiến trình dạy học giải quyết vấn đề, xây dụng
một kiến thức vật lý mới .....................................................29
1.2.3. Phương pháp thực nghiệm ............................................................29
1.2.3.1. Khái niệm ...............................................................................29
1.2.3.2. Các giai đoạn của phương pháp thực nghiệm trong nghiên cứu
khoa học ..............................................................................................30
1.2.3.3. Phương pháp thực nghiệm (PPTN) của quá trình sáng tạo khoa
học Vật lý .............................................................................................30

1.2.3.4. Các giai đoạn của phương pháp thực nghiệm trong dạy học Vật
lý ..........................................................................................................31
1.2.3.5. Hướng dẫn HS hoạt động trong mỗi giai đoạn của PPTN ........32
1.2.3.6. Phối hợp phương pháp thực nghiệm và các phương pháp nhận
thức khác trong dạy học vật lý .............................................................33
1.2.4. Phương pháp diễn giảng ...............................................................34
1.2.4.1. Phân biệt các thuật ngữ..........................................................34
1.2.4.2. Những yêu cầu của bài diễn giảng .........................................34
1.2.4.3. Nhược điểm của PPDG .........................................................34
1.2.4.4. Phương pháp diễn giảng tích cực ...........................................35
Chương 2. TỔNG QUAN VỀ PHẦN MỀM DẠY HỌC TƯƠNG TÁC
ACTIVINSPIRE..............................................................................................36
2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của phần mềm dạy học tương tác
ActiveInpire ............................................................................................36
2.2. Tổng quan về phần mềm .................................................................38
2.2.1. Khởi động ActiveInspire.......................................................38
2.2.2. Làm việc với ActiveInspire...................................................38
2.2.2.1. Bảng điều khiển ..........................................................38
2.2.2.2. Cửa sổ ActiveInspire ..................................................39
2.2.2.3. Hộp công cụ chính ......................................................40
2.2.2.4. Các trình duyệt của ActiveInspire ...............................43
2.2.2.5. Xem một bảng lật .......................................................47
2.2.2.6. Quản lý nhiều bảng lật ................................................49
2.2.2.7. Lập chương trình tại máy tính của bạn ........................50
2.2.2.8. Trình bày tại bảng.......................................................50
2.2.2.9. Phối hợp các công cụ ..................................................50
2.2.2.10. Khám phá các công cụ ..............................................52
2.2.2.11. Chế độ người dùng đôi..............................................54
Chương 3. ỨNG DỤNG PHẦN MỀM DẠY HỌC TƯƠNG TÁC
ACTIVINSPIRE VÀO THIẾT KẾ BÀI GIẢNG CHƯƠNG I. ĐỘNG LỰC

HỌC HỆ MẶT TRỜI. VẬT LÝ THIÊN VĂN ................................................55
3.1. Nội dung chương động lực học hệ Mặt Trời ...................................55
3.1.1. Hệ Mặt Trời trong vũ trụ................................................................55
3.1.2. Các mô hình về hệ Mặt Trời ..........................................................55
1.2.2.4.
1.2.2.5.

6


Luận văn tốt nghiệp
3.1.2.1. Thiên văn thời cổ đại – Mô hình địa tâm.............................55
3.1.2.2. Thiên văn thời trung cổ - Mô hình nhật tâm ........................56
3.1.3. Quy luật chuyển động của các hành tinh trong hệ Mặt Trời ..........57
3.1.3.1 Nguồn gốc của Thiên văn hiện đại – các định luật Kepler....57
3.1.3.2 G. Galileo, ông tổ của khoa học thực nghiệm.......................58
3.1.3.3 Isaac Newton, nhà bác học thiên tài .....................................58
3.1.4. Xác định khoảng cách, độ lớn và khối lượng của các thiên thể trong
hệ Mặt Trời ............................................................................................60
3.1.4.1. Xác định khoảng cách .........................................................60
3.1.4.2. Xác định khối lượng ...........................................................62
3.1.5. Quĩ đạo của các thành viên trong hệ Mặt Trời. Vận tốc trên các quỹ
đạo ........................................................................................................63
3.1.5.1. Quĩ đạo của các thành viên trong hệ Mặt Trời.....................63
3.1.5.2. Vận tốc trên các quỹ đạo.....................................................63
3.1.6. Cơ học thiên thể và kỷ nguyên khám phá vũ trụ.............................65
3.1.6.1 Cơ học thiên thể, một lĩnh vực của thiên văn lý thuyết.........65
3.1.6.2. Kỷ nguyên khám phá Vũ trụ ...............................................66
3.2. Các thủ thuật thiết kế bài giảng dùng phần mềm ActivInspire...........69
3.2.1. Thiết kế trang mở đầu ....................................................................69

3.2.2. Cách đặt nền cho Bảng lật..............................................................70
3.2.3. Chèn ảnh vào Bảng lật ...................................................................72
3.2.4. Tạo thuộc tính trong Bảng lật.........................................................74
3.3. Thiết kế bài giảng Chương I. Động lực học Hệ Mặt Trời. Giáo trình
Vật lý thiên văn .......................................................................................78
3.3.1. Sử dụng thao tác Ẩn/Hiện vào thiết kế bài giảng............................78
3.3.2. Sử dụng thao tác Độ trong mờ .......................................................87
3.3.3. Sử dụng Bút ma thuật (Magic Pen) ................................................91
3.3.4. Thùng chứa....................................................................................92
KẾT LUẬN.....................................................................................................94
1. Nhận định chung ................................................................................94
2. Những hạn chế cần khắc phục ............................................................94
3. Hướng phát triển của đề tài trong tương lai ........................................94
PHỤ LỤC 1.....................................................................................................95
PHỤ LỤC 2.....................................................................................................112
PHỤ LỤC 3 – THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................119
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................121

7


Luận văn tốt nghiệp

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay, khi xã hội không ngừng phát triển, thì công nghệ đã trở thành một
phần không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Trong tất cả các lĩnh vực đời
sống, xã hội, không ít thì nhiều cũng cần đến sự hỗ trợ của công nghệ. Và đối với
ngành sư phạm cũng vậy. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy đã trở
nên dần quen thuộc với người thầy, cô cũng như đối với học sinh trong suốt quá

trình học tập.
Tuy nhiên, những hạn chế do việc thiếu thốn cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy
học ở trường phổ thông đã phần nào hạn chế đi sự hiệu quả của việc cải cách sách
giáo khoa. Việc dạy chay, thiếu giờ, thiếu các trang thiết bị dạy học đã làm cho bài
giảng trở nên khô khan, tẻ nhạt, đặc biệt đối với môn Vật Lý, được xem như một
trong những môn học trừu tượng và khó tiếp thu nhất đối với học sinh.
Chính vì vậy, việc đưa công nghệ thông tin vào ứng dụng trong giảng dạy đã
là một quốc sách hàng đầu hiện nay nhằm cải thiện những vấn đề nêu trên. Và vì
thế, là một sinh viên ngành sư phạm Vật Lý, tôi quyết định chọn đề tài “Sử dụng
phần mềm ActivInspire vào soạn giảng kiến thức Vật lý thiên văn”. Với hy
vọng phần mềm này sẽ hữu ích trong việc cải thiện chất lượng giảng dạy.
2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
Vật Lý thiên văn là một trong những môn học khó, đòi hỏi khả năng tư duy
trừu tượng cao của người học. Vì vậy, việc nghiên cứu sử dụng phần mềm
ActivInspire để thiết kế bài giảng chương “Động lực học hệ Mặt Trời” trong giáo
trình Vật lý thiên văn của tác giả Nguyễn Đình Hoàn là nhằm giúp nâng cao khả
năng tiếp thu cho người học chương này.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN ĐỀ
TÀI
3.1 Phương pháp nghiên cứu
- Tìm hiểu nghiên cứu phần mềm:
+ ActivInspire
+ Window Movie Maker
+ Power point
- Nghiên cứu nội dung: Vật lý thiên văn.
- Nghiên cứu tìm kiếm các tài liệu, hình ảnh, thiết kế các video clip có liên
quan đến bài giảng trên internet.
- Thiết kế các bảng lật bài giảng.
3.2 Phương tiện thực hiện đề tài
- Máy tính.

- Phần mềm dạy học tương tác ActivInspire và các phần mềm hỗ trợ Power
Point, Window movie maker.
- Sách và các tài liệu có liên quan.
8


Luận văn tốt nghiệp
- Mạng Internet.
4. CẤU TRÚC LUẬN VĂN
Cấu trúc luận văn gồm các phần như sau:
- Phần mở đầu.
- Phần nội dung.
o Chương 1. Cơ sở lý luận.
o Chương 2. Tổng quan về phần mềm dạy học tương tác
ActivInspire.
o Chương 3. Ứng dụng phần mềm dạy học tương tác ActivInspire
vào giảng dạy chương I. Động lực học hệ Mặt Trời. Vật lý thiên
văn.
- Phần kết luận.

9


Luận văn tốt nghiệp

NỘI DUNG


10



Luận văn tốt nghiệp

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(PPDH)
PPDH là cách thức hoạt động của người thầy, được thực hiện trong quá trình dạy
học để tác động đến người học và việc học của họ, nhằm hướng dẫn học học tập và
giúp học đạt mục tiêu học tập. PPDH tồn tại hiện thực trên lớp học, ở mỗi bài học,
trong sự tương tác giữa người thầy và học trò, giữa học trò với nhau và với môi
trường học tập.
Các quan điểm hiện đại về lí luận dạy học đều khẳng định, bản chất của các
PPDH tiên tiến mà chúng ta đang tiếp cận là sự thay đổi vai trò của thầy và trò trong
hoạt động dạy và học, trong đó, trò là chủ thể chứ không phải “người ngoài cuộc”,
còn thầy sẽ là người tổ chức, dẫn dắt, cố vấn và tổng hợp ý kiến để giờ học diễn ra
đúng hướng, đạt mục tiêu.
Thay vì chỉ tập trung ngồi nghe thầy thuyết trình, ở đây, trò sẽ được tăng cường
tính chủ động và tự lập, phát triển khả năng tư duy, kỹ năng trình bày, hùng biện,
chia sẻ, hợp tác, tổng hợp tài liệu…, thầy nêu ra vấn đề, còn việc giải quyết vấn đề
đó như thế nào là việc của trò, chính trò tự mình tìm cách giải quyết vấn đề và qua
đó rút ra cho mình những tri thức mình cần, chứ không phải thụ động trong tiếp thu
những kiến thức mà thầy áp đặt.
Quá trình dạy – học là quá trình nhận thức, nó không chỉ coi trọng nội dung kiến
thức mà còn phải chú trọng phương pháp dạy của thầy và học của học trò, do đó, đổi
mới nội dung luôn kết hợp chặt chẽ với đổi mới phương pháp, phù hợp với sự đổi
mới mục tiêu, nhiệm vụ dạy học trong từng giai đoạn phát triển của xã hội.
Hoạt động dạy – học là một quá trình tác động qua lại giữ việc giảng dạy của
thầy và hoạt động nhận thức của trò, quá trình này là thống nhất và không tách rời,
chính vì vậy, việc đổi mới dạy học cần tiến hành đồng thời trên các mặt: quan niệm
nhận thức, nội dung tri thức và phương pháp dạy – học của cả thầy và trò.

Tóm lại, các quan điểm hiện đại trong lí luận dạy học đều thống nhất ở một điểm,
là: cần từng bước biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo, chuyển đổi dần vai trò, lấy
người thầy là trung tâm sang việc lấy học trò làm trung tâm. Công cuộc đổi mới giáo
dục, cải tiến nội dung chương trình, sách giáo khoa…chỉ thực sự thành công khi mà,
các quan niệm, nhận thức và những phương pháp dạy học được đổi mới theo định
hướng phát huy tính tích cực, tự lập và sáng tạo của học trò.
1.1.1 Định hướng đổi mới trong giáo dục hiện nay
a.) Định hướng đổi mới PPDH:
- Bám sát mục tiêu giáo dục phổ thông.
- Phù hợp với nội dung dạy học cụ thể.
- Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi HS.
- Phù hợp với cơ sở vật chất, các điều kiện dạy học của nhà trường.
- Phù hợp với việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy - học.
11


Luận văn tốt nghiệp
Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các PPDH
tiên tiến, hiện đại với việc khai thác những yếu tố tích cực của các PPDH
truyền thống.
- Tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học, thiết bị dạy học và đặc biệt
lưu ý đến những ứng dụng của Công nghệ thông tin.
b.) Mục đích của đổi mới PPDH:
Mục đích của việc đổi mới PPDH ở trường phổ thông là thay đổi lối dạy học
truyền thụ một chiều sang dạy học theo “PPDH tích cực” nhằm giúp HS phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học,
tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong
học tập và trong thực tiễn, tạo niềm vui, hứng thú trong học tập. Trong đó, PPDH
tích cực hướng tới việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS, nghĩa là hướng
vào phát huy tính tích cực, chủ động của người học chứ không chỉ hướng vào việc

phát huy tính tích cực của người dạy.
c.) Yêu cầu của đổi mới PPDH
* Yêu cầu chung:
- Dạy học tiến hành thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.
- Dạy học kết hợp giữa học tập cá thể với hợp tác; giữa hình thức học tập cá nhân
với hình thức học theo nhóm, theo lớp.
- Dạy học thể hiện mối quan hệ tích cực giữa GV và HS, giữa HS và HS.
- Dạy học chú trọng rèn luyện các kĩ năng, tăng cường thực hành và gắn nội dung
bài học với thực tiễn cuộc sống.
- Dạy học chú trọng đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, năng lực tự học, tự
nghiên cứu, tạo niềm vui, hứng thú, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong
học tập cho HS.
- Dạy học chú trọng đến việc sử dụng có hiệu quả phương tiện, thiết bị DH được
trang bị hoặc do các GV tự làm, đặc biệt lưu ý đến những ứng dụng của công
nghệ thông tin.
- Dạy học chú trọng đến việc đa dạng nội dung, các hình thức, cách đánh giá và
tăng cường hiệu quả của việc đánh giá.
* Yêu cầu đối với HS
- Tích cực suy nghĩ, chủ động tham giác các hoạt động học tập để tự khám phá và
lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kĩ năng, xây dựng thái độ và hành vi đúng đắn.
- Tích cực sử dụng thiết bị, đồ dùng học tập, thực hành thí nghiệm, thực hành vận
dụng kiến thức đã học để phân tích đánh giá, giải quyết các tình huống và các
vấn đề đặt ra từ thực tiễn, xây dựng và thực hiện các kế hoạch học tập phù hợp
với khả năng và điều kiện.
- Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân, tích cực thảo luận,
tranh luận, đặt câu hỏi cho bản thân, cho thầy, cho bạn.
- Biết tự đánh già và đánh giá các ý kiến, quan điểm, các sản phẩm hoạt động học
tập của bản thân và bè bạn.
* Yêu cầu với GV
-


12


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế, tổ chức, hướng dẫn HS thực hiện các hoạt động học tập, với các hình
thức đa dạng, phong phú, có sức hấp dẫn, phù hợp với các đặt trưng của bài học, với
đặc điểm và trình độ HS, với điều kiện cụ thể của lớp, trường và địa phương.
Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và điều kiện cho HS được tham gia một
cách tích cực, chủ động, sáng tạo vào quá trình khám phá và lĩnh hội kiến thức; chú
ý khai thác vốn kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng đã có của HS; tạo niềm vui, hứng
khởi nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho HS, giúp các em phát
triển tối đa năng lực, tiềm năng.
Thiết kế và hướng dẫn HS thực hiện các dạn câu hỏi, bài tập phát triển tư duy
và rèn luyện kĩ năng; hướng dẫn sử dụng các thiết bị, đồ dung học tập; tổ chức hiệu
quả các giờ thực hành; hướng dẫn HS có thói quen vận dụng kiến thức đã học vào
giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách hợp lí, hiệu
quả, linh hoạt, phù hợp với đặc trưng của cấp học, môn học; nội dung, tính chất của
bài học; đặc điểm và trình độ của HS; thời lượng dạy học và các điều kiện dạy học
cụ thể của trường, địa phương.
* Yêu cầu đối với cán bộ quản lí giáo dục.
Nắm vững chủ trương đổi mới giáo dục phổ thông thể hiện ở chương trình,
SGK, PP DH, sử dụng phương tiện, thiết bị, hình thức tổ chức dạy học và đánh giá
kết quả giáo dục.
Tạo điều kiện cho GV đổi mới PP DH.
Có biện pháp quản lí, chỉ đạo đổi mới PP DH trong nhà trường một cách hiệu
quả; thường xuyên tổ chức thực hiện kiểm tra, đánh giá các hoạt động dạy và học
theo định hướng đổi mới PP DH.
Động viên, khen thưởng kịp thời những GV thực hiện có hiệu quả đổi mới PP

DH, đồng thời phê bình, nhắc nhở những người chưa tích cực đổi mới PPDH.
1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lí ở trường THPT
1.1.2.1. Những định hướng đổi mới phương pháp dạy học Vật lí ở trường
THPT
a.) Sử dụng các PPDH truyền thống theo tinh thần phát huy tính tích cực,
chủ động và sáng tạo của HS.
Trong việc đổi mới PPDH, ta không phủ định vai trò của các PPDH truyền
thống, tuy nhiên ta sẽ sử dụng phương pháp đó theo một tinh thần mới. Gv phải lựa
chon PPDH theo một chiến lược nhằm phát huy được ở mức độ tốt nhất tính tích
cực, chủ động, sáng tạo của HS trong những tình huống cụ thể.
Có nhiều cách phân loại các PPDH. Dưới đây là cách phân loại PPDH theo
phương thức tiếp nhận thông tin hoặc kinh nghiệm xã hội của HS. Theo cách này, hệ
thống các PPDH truyền thống có thể chia thành 3 nhóm:
 Nhóm các phương pháp dùng lời gồm: diễn giải, trần thuật, giảng giải, vấn
đáp, đọc SGK (thay lời nói của thầy hoặc bạn), hội thảo, dùng phiếu học
tập, nghe băng, đĩa CD…

13


Luận văn tốt nghiệp
 Nhóm các phương pháp trực quan gồm: biểu diễn vật thật, biểu diễn thí
nghiệm, biểu diễn mô hình, tranh ảnh, xem phim, băng, đĩa ghi hình…
 Nhóm các phương pháp thực hành gồm: quan sát, đo đạc, thí nghiệm, thực
hành, thực tập tại xưởng, khảo sát, nghiên cứu thực địa, sưu tầm tư liệu…
Nhóm phương pháp này đặc biệt quan trọng đối với việc rèn luyện kĩ năng
và thói quen…
Trong việc dạy học truyền thống, GV thường hay kết hợp nhiều phương pháp
thuộc các nhóm khác nhau. Ví dụ: giảng giải – minh họa, xem thí nghiệm – vấn đáp,
đọc tài liệu – báo cáo…. Việc thay đổi phương pháp dạy học không những có tác

dụng khắc sâu được kiến thức, kĩ năng mà HS cần chiếm lĩnh mà còn có tác dụng
làm cho tiết học đỡ nhàm chán, tạo hứng thú học tập cho HS.
Như vậy, trước hết có thể đổi mới PPDH bằng cách tổ chức việc dạy học
trong đó sử dụng linh hoạt các PPDH truyền thống nhằm tích cực hóa hoạt động
nhận thức của HS.
b.) Chuyển từ phương pháp diễn giảng của GV sang phương pháp nặng về
tổ chức cho HS hoạt động để tự lực chiếm lĩnh kiến thức và kĩ năng.
Theo quan niệm cũ về việc dạy học thì Gv là người truyền thụ kiến thức còn
HS là người tiếp thu kiến thức, PPDH phổ biến hiện nay ở các trường THPT là
phương pháp giảng giải – minh họa; trong nhiều trường hợp, do những khó khăn về
thiết bị thí nghiệm, khâu minh họa cụ thể bị bỏ qua. Có không ít GV giảng “nguyên
văn” như SGK, thậm chí còn đọc cho HS chép những đoạn đã được in đậm trong
sách. Có thể thay thế việc làm vô nghĩa đó, chẳng hạn, bằng cách cho HS đọc và
nghiền ngẫm SGK, rồi sau đó đặt câu hỏi để kiểm tra sự lĩnh hội của các em. Làm
như vậy, không những ta có điều kiện rèn luyện cho HS các kĩ năng đọc sách và
diễn đạt ý kiến, mà còn có thể thu nhận được thông tin phản hồi về học lực của HS.
Theo quan niệm mới về việc dạy học, vai trò chính yếu của GV là tổ chức và
hướng dẫn các hoạt động học tập của HS, sao cho HS có thể tự lực chiếm lĩnh kiến
thức và kĩ năng mới. Đó là các kiến thức, kĩ năng và thái độ ứng xử chỉ có thể hình
thành được ở con người bằng những hoạt động tìm tòi, khám phá, nghiền ngẫm, trao
đổi và giao tiếp của chính con người đó. Do đó, trong tiết dạy học đổi mới, ta cần
quan tâm xem HS hoạt động học như thế nào? Các em đã thu hoạch được những giá
trị gì? Diễn viên chính của lớp học phải là HS, GV đóng vai trò người đạo diễn.
Trong giờ học, mỗi HS đều làm việc hết sức tích cực; GV trông có vẻ nhàn nhã,
nhưng kì thực cũng làm việc hết sức căng thẳng để thu thập thông tin phản hồi và
điều khiển kịp thời hoạt động học của HS.
Việc đổi mới phương pháp dạy của thầy phải đi đôi (dẫn tới) việc đổi mới
phương pháp học của trò. Trong giờ học đổi mới, học trò không thể như con “chim
non” nằm trong tổ há miệng chờ chim mẹ tha mồi về mớm cho ăn. HS phổ thông,
nhất là THPT đã có mức độ trưởng thành nhất định. GV phải dạy cho các con

“chim” này bắt đầu bay đi tìm mồi. Trong nhà trường phải bắt đầu huấn luyện cho
HS tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong hoạt động học tập, để sau này các em có
năng lực bươn trải trong cuộc sống. Câu nói “Kiến thức này thầy không dạy trên lớp
14


Luận văn tốt nghiệp
nên em không học” nghe rất không hài lòng. Do đó, trọng tâm của việc đánh giá một
tiết dạy phải đặt vào những hoạt động của HS trong tiết đó.
Hoạt động của HS rất đa dạng, tuy nhiên, ta có thể chia thành 3 nhóm dựa
theo cấu trúc khái quát của tiến tiến trình giải quyết các vấn đề có tính khoa học
(tiến trình khoa học). Đó là các nhóm hoạt động sau:
 Nhóm các hoạt động thu thập thông tin: HS sẽ thu thập những thông tin
cần thiết trong các hoạt động sau:
 Quan sát các hiện tượng thiên nhiên, các tranh ảnh, mô hình, thí nghiệm
mà GV biểu diễn, xem băng hình, đĩa CD…
 Thực hành, bản thân HS làm thí nghiệm, đo đạc, lấy số liệu…
 Đọc SGK và các tài liệu khác, tra cứu bảng biểu…
 Nghe thông báo của GV, báo cáo của bạn bè, các phương tiện truyền
thông…
 Nhóm các hoạt động xử lí thông tin: Hoạt động xử lí thông tin đòi hỏi tư
duy sáng tạo cao. HS được hướng dẫn để lập và thực hiện kế hoạch xử lí những
thông tin thu thập được nhằm rút ra những kết luận cần thiết. Hoạt động xử lí thông
tin có thể là:
 Suy luận logic (phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp, khái quát hóa…) để
rút ra một kết luận từ những dữ liệu đã có.
 Lập biểu bảng, vẽ đồ thị… từ đó rút ra quy luật của hiện tượng.
 Đề ra một dự đoán và thiết kế một phương án thí nghiệm nhằm kiểm tra dự
đoán đó.
 Nhóm các hoạt động truyền đạt thông tin: Khi HS trình bày được những

hiểu biết của mình cho người khác thì những kiến thức đó mới thực là của các em.
Hoạt động truyền đạt thông tin không những góp phần củng cố kiến thức, phát triển
năng lực ngôn ngữ của HS mà còn giúp các em rèn luyện các phẩm chất cần thiết để
hòa nhập với cuộc sống cộng đồng. Hoạt động truyền đạt thông tin của HS có thể
thực hiện dưới các hình thức sau:
 Thông báo bằng lời những kết quả xử lí thông tin, những kết quả thí
nghiệm, những dữ liệu điều tra của cá nhân hay của nhóm.
 Tham gia thảo luận, tranh luận về một nội dung học tập.
 Viết một báo cáo nhỏ.
 Trình bày một biểu đồ, một đồ thị, một tranh vẽ.

15


Luận văn tốt nghiệp
Cần chú ý rằng hoạt động vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã chiếm lĩnh
được để giải quyết một vấn đề, một bài tập… là tổng hợp của các hoạt động thu
thập, xử lí và truyền đạt thông tin. Thực vậy, chẳng hạn như khi giải bài tập: HS
phải đọc kĩ để nắm được đề bài (thu thập thông tin); tìm và thực hiện cách giải (xử lí
thông tin) và viết lời giải (truyền đạt thông tin).
Việc tổ chức các hoạt động học tập của HS trong tiết học phải được tiến hành
một cách hết sức linh hoạt để tránh sự đơn điệu, nhàm chán. Những khó khăn lớn
nhất đối với việc đổi mới PPDH theo hướng này là vấn đề khối lượng kiến thức và
thời gian dạy học. Để giải quyết được khó khăn này, đòi hỏi phải có sự cân nhắc kĩ
lưỡng của GV giữa việc tổ chức cho HS hoạt động học tập trên lớp, việc thuyết
giảng của GV và việc tổ chức cho HS tự học ở nhà. Nhìn chung, trong một tiết học,
chỉ nên tổ chức không quá một quá trình giải quyết vấn đề học tập theo tiến trình
khoa học.
Thành công của việc tổ chức các hoạt động học tập nói trên cho HS không
những phụ thuộc vào khả năng của GV mà còn phụ thuộc vào thói quen và thái độ

học tập của HS. Chúng ta cần tiến hành từng bước, đổi mới dần dần từng hoạt động
trên lớp để không những GV quen dần với PPDH dựa trên nguyên tắc tổ chức cho
HS hoạt động mà còn để HS chuyển dần từ thói quen học tập thụ động sang thói
quen học tập tích cực, sáng tạo. Đây là một quá trình lâu dài, đòi hỏi phải thực hiện
theo tinh thần kiên trì, không nóng vội.
c.) Tăng cường học tập cá nhân một cách hài hòa với học tập hợp tác.
Các hình thức tổ chức học tập cá nhân, theo nhóm và theo lớp là các hình
thức học tập vẫn được áp dụng trong những PPDH truyền thống. Trong các hình
thức trên, hình thức học tập cá nhân lâu nay vẫn được coi là hình thức học tập cơ
bản nhất và có hiệu quả nhất. Các hình thức học tập theo nhóm và theo lớp là các
hình thức học tập hỗ trợ.
Theo tinh thần của các PPDH tích cực, hình thức học tập cá nhân vẫn là hình
thức học tập cơ bản. Tuy nhiên, GV phải tìm cách kích thích được hứng thú học tập,
làm cho HS học tập một cách tự giác, chủ động, từ đó phát huy được tính sáng tạo
của mỗi cá thể trong học tập.
Các hình thức học tập hợp tác không những góp phần làm cho việc học tập cá
nhân có hiệu quả hơn mà còn góp phần rèn luyện cho HS tinh thần hợp tác trong lao
động, thái độ chia sẽ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau, ý thức trách nhiệm trong
công việc chung. Theo lý thuyết về vùng phát triển gần của Vưgốtxki, các tương tác
thầy - trò và trò – trò trong lớp học có thể giúp HS vượt qua những trở ngại để đạt
đến những hiểu biết mới. Qua những thảo luận, tranh luận, ý kiến của mỗi cá nhân
được bộc lộ, được khẳng định hay bị bác bỏ, từ đó những hiểu biết của họ được hình
thành hoặc được chính xác hóa. Mặt khác, trong việc học tập theo nhóm, tất cả mọi
HS, từ người kém đến người khá đều có thể trình bày ý kiến của mình, tức là có điều
kiện để tự thể hiện mình. Điều đó có tác dụng rất mạnh kích thích hứng thú học tập
của HS.
Cách phân chia các hình thức hoạt động thành hoạt động cá nhân và hoạt
động hợp tác cũng chỉ có tính tương đối. Các hình thức hoạt động này thường được
16



Luận văn tốt nghiệp
tiến hành xen kẽ lẫn nhau. Ví dụ, hoạt động thực hành VL là hoạt động thường được
tiến hành theo nhóm, nhưng việc thực hiện các thí nghiệm lại là nhiệm vụ bắt buộc
của cá nhân. Trong tiết thực hành, mỗi nhóm sử dụng chung một bộ thiết bị thí
nghiệm và phải thực hiện kế hoạch thí nghiệm theo đúng sự hướng dẫn chung của
GV đối với toàn lớp. Tuy nhiên, việc lấy số liệu, xử lí số liệu và viết báo cáo thực
hành phải do từng HS tự làm.
Hình thức kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động theo lớp trong tiết học là
hình thức dạy học phổ biến lâu nay. Trong việc đổi mới PPDH hiện nay thì các GV
và HS ở các cấp tiểu học và trung học cơ sở đã ít nhiều quen với hình thức học tập
theo nhóm nhỏ. Thường thì mỗi nhóm gồm từ 4 đến 6 người. Để tạo thuận lợi cho
việc tổ chức dạy học theo nhóm ở một số nội dung có thí nghiệm, trong danh mục
Thiết bị dạy học VL được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, mỗi lớp có một số thiết
bị được cung cấp theo cơ số 6, nghĩa là đảm bảo đủ thiết bị thí nghiệm cho 6 nhóm
HS thực hiện ngay trên lớp.
Hình thức học tập theo nhóm thường được tiến hành theo trình tự sau:
 Giáo viên (GV)
 Tổ chức thành các nhóm. Nếu lớp học được trang bị các dàn bài thì
mỗi nhóm gồm HS của 1 hoặc 2 bàn cạnh nhau.
 Trao nhiệm vụ học tạp cho các nhóm và hướng dẫn các nhóm thực
hiện. Ví dụ, nếu là một nội dung nghiên cứu một hiện tượng bằng thực
nghiệm thì có những yêu cầu sau: nêu mục đích thí nghiệm, yêu cầu
kiểm kê dụng cụ thí nghiệm, nghiên cứu phương án thí nghiệm và
cách lắp ráp dụng cụ thí nghiệm, cách lấy số liệu, thảo luận về cách xử
lí số liệu, thảo luận về kết quả và kết luận thu được…
 Học sinh (HS)
 Thực hiện các hoạt động cá nhân và nhóm theo yêu cầu của GV.
 Thảo luận trong nhóm về kết luận thu được và cử người báo cáo kết
quả trước lớp.

Nhìn chung, không nên tổ chức dạy học theo nhóm một cách tràn lan vì
không có điều kiện thời gian. Trong mỗi tiết học, chỉ nên tổ chức một lần cho HS
hoạt động theo nhóm để tìm hiểu một nội dung phù hợp nhất. Những nội dung phù
hợp với việc tổ chức hoạt động theo nhóm có thể là: bài học nghiên cứu một vấn đề
bằng thực nghiệm; bài học nghiên cứu một khái niệm mới, một định luật vật lí có
những điểm cần tranh luận cho sáng tỏ, tránh sự hiểu lầm; bài học vận dụng những
hiểu biết vào một tình huống mới…
Khi ta bắt đầu đưa thí điểm việc dạy học theo nhóm ở tiểu học và trung học
cơ sở, rất nhiều GV và Hiệu trưởng e ngại sẽ xảy ra tình trạng ồn ào, mất trật tự và
ảnh hưởng lớp bên cạnh. Đến nay, qua một số năm thực hiện, GV đã quen với việc

17


Luận văn tốt nghiệp
điều khiển lớp và nhất là HS đã quen với hình thức học tập này nên tình trạng ồn ào,
mất trật tự đã được khắc phục.
Hiện nay lại nảy sinh một xu thế ngược lại: đó là “hội chứng hoạt động
nhóm”. Nhiều người quan niệm một cách sai lầm và cực đoan là: đổi mới PPDH thì
phải tổ chức cho HS hoạt động theo nhóm, lấy đó làm tiêu chí của các PPDH tích
cực. Điều đó dẫn đến việc dạy học theo nhóm một cách tràn lan, hình thức, lãng phí
thời gian và không có hiệu quả. Cần chú ý rằng trong mọi PPDH, hình thức học tập
cá nhân vẫn là hình thức học tập chủ yếu giúp cho việc phát triển các năng lực của
mỗi HS; các PPDH tích cực đều nhằm mục đích thúc đẩy hoạt động nhận thức của
mỗi cá thể.
d.) Coi trọng việc bồi dưỡng phương pháp tự học.
Một đặc trưng trong xã hội hiện đại là sự bùng nổ thông tin. Những ứng dụng
kí thuật rất hiện đại của ngày hôm nay thì đã trở nên rất lạc hậu trong một tương lai
không xa. Ta có thể kể rất nhiều ví dụ: sự phát triển của máy tính điện tử, của máy
thu thanh, máy thu hình, máy ghi âm, điện thoại, máy ảnh... Vì những hiểu biết của

chúng ta rất nhanh chóng trở thành lạc hậu, nên mỗi con người sống trong xã hội
hiện đại phải biết cách cập nhật thông tin. Một trong những cách khả dĩ là phải biết
tự học.
Mặt khác, dù là học trên lớp hay là học ở nhà, mỗi HS phải thực sự động não
để tiếp thu những điều cần học. Không ai có thể học thay ai được. Vì vậy, trong
những hoạt động cá nhân của tiết học, GV phải có chiến lược bồi dưỡng phương
pháp tự học cho HS. Chẳng hạn, Gv có thể huấn luyện cho HS cách nắm bắt nội
dung chính của một phần tài liệu, tập cho các em suy nghĩ và hành động để giải
quyết một vấn đề nho nhỏ, rèn cho các em thói quen tra cứu tài liệu, biểu bảng…
Việc rèn luyện cho HS khả năng tự học còn là biện pháp giúp ta giải quyết
một khó khăn lớn là: mâu thuẫn giữa một bên là những yêu cầu cao về việc bồi
dưỡng kiến thức, kĩ năng và một bên là sự hạn hẹp của thời gian dành cho mỗi môn
học. GV phải tính toán cân đối giữa nội dung dạy học trên lớp và nội dung dành cho
HS tự tìm hiểu ở nhà. Có lẽ không cần chuyển tải từ A đến Z của nội dung bài học
trên lớp mà nên dành một phần nội dung nào đó cho HS tự tìm hiểu ở nhà rồi sau đó
sẽ kiểm tra kết quả tự học của các em. Có như thế chúng ta mới có thời gian để thực
hiện việc đổi mới PPDH.
e.) Coi trọng việc rèn luyện kĩ năng ngang tầm với việc truyền thụ kiến
thức.
Những kiến thức và kĩ năng cần thiết cho cuộc sống và lao động của con
người trong xã hội hiện đại đang ngày càng tăng lên một cách nhanh chóng. Những
kiến thức và kĩ năng đưa vào chương trình phổ thông tuy đã được chon lọc cẩn thận
nhưng không thể tránh khỏi tình trạng một số sẽ trở thành lạc hậu và một số bị thiếu
hụt so với yêu cầu cuộc sống. Trong nhà trường, chúng ta chỉ dạy cho HS những
nguyên tắc đại cương. Khi vào đời, HS sẽ gặp phải những tình huống thực tế vô
cùng phong phú, đa dạng. Làm sao các em có thể giải quyết những tình huống đó,
vùng vẫy được để đem lại cuộc sống ấm no? Không thể xóa đói giảm nghèo, nếu
chính những người đói, nghèo không biết bươn trải một cách khoa học để vươn lên.
18



Luận văn tốt nghiệp
Tất cả thực tế đã đặt cho chúng ta nhiệm vụ phải bồi dưỡng cho HS những kĩ năng
sống cần thiết bên cạnh việc truyền thụ hệ thống kiến thức. Trong số những kĩ năng
cần rèn luyện cho HS, người ta đặc biệt chú ý đến các kĩ năng thực hiện các tiến
trình khoa học. Đó là các kĩ năng thu thập thông tin, xử lí thông tin và truyền đạt
thông tin
Các kĩ năng thu thập thông tin trong học tập bao gồm: kĩ năng đọc sách, kĩ
năng đọc bảng biểu, đồ thị, biểu đồ…., tóm tắt đề bài, sử dụng thư viện…, kĩ năng
quan sát, lấy số liệu thực nghiệm từ thí nghiệm, lấy số liệu thống kê từ thực tế, khai
thác mạng internet…
Các kĩ năng xử lí thông tin trong học tập bao gồm: kĩ năng xây dựng bảng,
biểu đồ, vẽ đồ thị; rút ra kết luận bằng suy luận quy nạp, suy luận diễn dịch, suy
luận tương tự, khái quát hóa; các kĩ năng so sánh, đánh giá…
Các kĩ năng truyền đạt thông tin trong học tập bao gồm: trình bày báo cáo,
thảo luận, viết báo cáo, trình bày bảng, trình bày triển lãm…
Các kĩ năng này được đưa vào các hoạt động học tập thích hợp theo một
chiến lược đã được hoạch định trước.
f.) Tăng cường làm thí nghiệm VL trong DH.
Vật lý học, đặc biệt là Vật lý phổ thông, là một khoa học tự nhiên. Các khái
niệm Vật lý, các định luật Vật lý đều phải gắn với thực tế. Trong chương tình Vật lý
phổ thông, nhiều khái niệm Vật lý và hầu hết các định luật Vật lý được hình thành
bằng con đường thực nghiệm. Thông qua thí nghiệm, ta có thể rèn luyện được kỹ
năng thực hành đồng thời rèn luyện óc suy đoán, tư duy lí luận Vật lý.
h.) Đổi mới cách soạn giáo án.
 Quy trình soạn thảo một giáo án:
 Bước 1: Lượng hóa mục tiêu kiến thức và kỹ năng của bài học.
 Bước 2: Chia bài học thành những đơn vị kiến thức.
 Bước 3: Hoạch định các hoạt động của học sinh ứng với từng đơn vị kiến
thức.

 Bước 4: Tìm những hình thức học tập phù hợp với từng đơn vị kiến thức.
 Bước 5: Hoạch định các hoạt động hướng dẫn, hỗ trợ học sinh ứng với
từng hoạt động. Dự kiến những tình huống sư phạm có thể xảy ra và cách
xử lý.
 Bước 6: Xác định thời gian cho mỗi hoạt động.
 Bước 7: Chuẩn bị các dụng cụ, thiết bị cần thiết hỗ trợ cho tiết học.
 Một số hoạt động học tập phổ biến trong một tiết học:
Căn cứ theo những định hướng đổi mới diễn biến của hoạt động dạy học cụ thể như
sau:
19


Luận văn tốt nghiệp
 GV tổ chức tình huống (giao nhiệm vụ học tập cho HS): HS hăng hái đảm
nhận nhiệm vụ, gặp khó khăn, nảy sinh thêm các vấn đề cần tìm tòi giải
quyết. Dưới sự chỉ đạo của GV, vấn đề được diễn đạt chính xác hóa, phù
hợp với mục tiêu dạy học các nội dung cụ thể đã xác định.
 HS tự chủ, tìm tòi giải quyết vấn đề đặt ra. Với sự theo dõi, định hướng,
giúp đỡ của GV, hoạt động học của HS diễn ra theo một tiến trình hợp lí,
phù hợp với những đòi hỏi phương pháp luận.
 GV chỉ đạo sự trao đổi, tranh luận của HS; bổ sung, tổng kết, khái quát
hóa, kiểm tra kết quả học phù hợp với mục tiêu dạy học các nội dung cụ
thể đã xác định.
1.1.2.2. Nội dung đổi mới PPDH Vật lí ở trường THPT
Dạy học thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập mang tính tìm tòi
nghiên cứu của HS.
Đa dang hóa các hình thức tổ chức dạy học và kết hợp cá nhân với học tập
hợp tác.
Dạy HS phương pháp tự học thông qua toàn bộ quá trình dạy học.
Áp dụng rộng rãi kiểu dạy học GQVĐ.

1.1.2.3. Đổi mới việc sử dụng phương tiện, thiết bị thí nghiệm và thí
nghiệm Vật lí trong DH Vật lí
Tận dụng những phương tiện DH mới, trang thiết bị thí nghiệm mới, phát huy
tính sáng tạo của giáo viên trong việc làm, sử dụng đồ dùng dạy học.
a.) Vai trò, vị trí của phương tiện, thiết bị DH.
Góp phần quan trọng đổi mới PP DH, hướng vào hoạt động tích cực, chủ
động, sáng tạo của HS, tạo điều kiện thuận lợi cho GV, HS thực hiện các hoạt động
độc lập hoặc các hoạt động nhóm.
Sử dụng phương tiện DH, thiết bị DH không chỉ là phương tiện của việc dạy
mà còn là phương tiện của việc học; không chỉ minh họa mà còn là nguồn tri thức là
một cách chứng minh bằng quy nạp.
Sử dụng đồ dùng DH, thiết bị thực hành giúp HS tự tiến hành các bài thực
hành, thí nghiệm. Những thiết bị DH có thể được GV, HS tự làm góp phần làm
phong phú thêm thiết bị DH của nhà trường.
Đảm bảo tính đồng bộ, hệ thống và có chất lượng cao của phương tiện DH,
thiết bị DH tạo điều kiện đẩy mạnh hoạt động của HS trên cơ sở tự giác, tự khám
phá kiến thức thông qua hoạt động thực hành, làm thí nghiệm.
Trong quá trình biên soạn chương trình, SGK, SGV, các tác giả đã chú ý lựa
chọn danh mục thiết bị DH và chuẩn bị phương tiện DH, thiết bị DH theo một số
yêu cầu để có thể phát huy vai trò của thiết bị DH.
b.) Yêu cầu sử dụng phương tiện, thiết bị DH.
Cần sử dụng phương tiện, thiết bị DH khi sự vật hiện tượng không thể mô tả
được: quá lớn, quá nhỏ, khó tìm trên thực tế, không thể biểu diễn được quá trình
biến đổi (phản ứng hóa học, hoạt động của các động cơ…)
20


Luận văn tốt nghiệp
Tăng cường sử dụng phương tiện DH, thiết bị DH, phải coi đó là phương tiện
để nhận thức, không chỉ thuần túy là minh họa. Đây là nguồn thông tin cực kì quan

trọng giúp HS có hứng thú tìm tòi, phát hiện kiến thức mới. Coi trọng quan sát, phân
tích, nhận xét, dẫn đến hình thành khái niệm.
Tận dụng phương tiện DH, thiết bị DH đã có, chỉnh sửa, cải tiến cho phù hợp.
Phát động phong trào GV, HS tự làm và sưu tập (tranh ảnh, mẫu vật…).
c.) Công nghệ thông tin với vai trò phương tiện DH, thiết bị DH.
Thế giới bước vào kỉ nguyên mới nhờ tiến bộ nhanh chóng của việc ứng dụng
công nghệ thông tin vào tất cả các lĩnh vực. Trong giáo dục và đào tạo, công nghệ
thông tin đã góp phần hiện đại hóa phương tiện DH, thiết bị DH góp phần đổi mới
PP DH.
Sử dụng công nghệ thông tin như công cụ DH cần được đặt trong toàn bộ hệ
thống các PP DH nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống đó. Mỗi PP DH
đều có những chỗ mạnh và chỗ yếu. Ta cần phát huy chỗ mạnh hạn chế chỗ yếu của
mỗi PP.
Bên cạnh đó cần phát huy vai trò của người thầy trong quá trình sử dụng công
nghệ thông tin như phương tiện DH, thiết bị DH, nghĩa là không thủ tiêu vai trò của
người thầy mà trí lại còn phát huy hiệu quả hoạt động của thầy giáo trong quá trình
DH có sử dụng công nghệ thông tin.
Sử dụng công nghệ thông tin như phương tiện DH, thiết bị DH không phải
chỉ nhằm thí điểm DH với công nghệ thông tin mà còn góp phần DH về công nghệ
thông tin.
Sử dụng công nghệ thông tin như một phương tiện DH, thiết bị DH, không
phải chỉ để thực hiện DH với trang thiết bị của công nghệ thông tin mà còn góp phần
thúc đẩy việc đổi mới PP DH ngay cả trong điều kiện không có máy.
1.1.2.4. Đổi mới việc thiết kế bài học
a) Các yêu cầu đối với việc soạn giáo án.
Việc chuyển trọng tâm từ thiết kế các hoạt động của GV sang thiết kế các
hoạt động của HS là yêu cầu nổi bật đối với công việc soạn giáo án của người GV.
Khi soạn giáo án, GV phải suy nghĩ trả lời các câu hỏi sau:
 Trong bài học học sinh sẽ lĩnh hội được những kiến thức, kĩ năng nào?
Mức độ đến đâu?

 Sự chiếm lĩnh những kiến thức, kĩ năng của HS sẽ diễn ra theo con
đường nào? HS cần huy động những kiến thức, kĩ năng nào đã có?
Những hoạt động đó của học sinh diễn ra dưới hình thức làm việc cá
nhân hay làm việc theo nhóm?
 GV phải chỉ đạo như thế nào để dảm bảo cho HS chiếm lĩnh được những
kiến thức, kĩ năng đó một cách chính xác, sâu sắc và đạt được hiệu quả
giáo dục?
 Hành vi ở đầu ra mà HS cần thể hiện được sau khi học là gì?
21


Luận văn tốt nghiệp
b) Những nội dung của việc soạn giáo án.
Xác định rõ ràng, cụ thể mục tiêu bài học.
Xác định những nội dung kiến thức của bài học: Nó thuộc loại kiến thức nào
(khái niệm, định luật, qui tắc…), bao gồm những kết luận nào?
Xác định công việc chuẩn bị của GV và HS, các phương tiện dạy học cần sử
dụng.
Thiết kế tiến trình xây dựng từng kiến thức trong bài học. Để làm tốt việc
này GV cần xác định kiến thức cần xây dựng được diễn đạt như thế nào? Giải pháp
nào giúp trả lời được câu hỏi này?
Soạn thảo tiến trình hoạt động dạy học cụ thể.
Xác định nội dung tóm tắt trình bày bảng.
Soạn nội dung bài tập về nhà.
 Một số hình thức trình bày giáo án
 Viết hệ thống các hoạt động theo thứ tự từ trên xuống dưới.
 Viết hệ thống các hoạt động theo 2 cột: hoạt động của GV và hoạt động
của HS.
 Viết 3 cột: hoạt động của GV; hoạt động của HS; nội dung ghi bảng,
hoặc tiêu đề nội dung chính và thời gian thực hiện.

 Viết 4 cột: hoạt động của GV; hoạt động của HS; nội dung ghi bảng; tiêu
đề nội dung chính và thời gian thực hiện.
 Các nhóm bài học theo trình tự soạn giáo án
 Nhóm 1: Hoạt động nhằm kiểm tra, hệ thống, ôn lại bài cũ và chuyển tiếp
sang bài mới.
 Nhóm 2: Hoạt động nhằm hướng dẫn, diễn giải, khám phá, phát hiện tình
huống, đặt và nêu vấn đề.
 Nhóm 3: Hoạt động nhằm để HS tự tìm kiếm, khám phá, phát hiện, thử
nghiệm, quy nạp, suy diễn, để tìm ra kết quả, giải quyết vấn đề.
 Nhóm 4: Tiếp tục củng cố, khắc sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng để vận
dụng vào giải bài tập và áp dụng vào cuộc sống.
c) Cấu trúc của việc soạn giáo án theo hoạt động.
Theo quan điểm mới về việc dạy học, vai trò chính yếu của GV là tổ chức và
hướng dẫn các hoạt động học tập của HS. Hoạt động học của HS rất đa dạng, dựa
theo cấu trúc khái quát của tiến trình giải quyết các vấn đề có tính KH ta có thể chia
thành các hoạt động sau:
 Hoạt động kiểm tra kiến thức cũ.

22


Luận văn tốt nghiệp
 Hoạt động tiếp nhận nhiệm vụ dạy học.
 Hoạt động thu thập thông tin.
 Hoạt động xử lí thông tin.
 Hoạt động truyền đạt thông tin.
 Hoạt động củng cố bài học.
Sau đây là hình thức trình bày bài học theo mẫu 2:
Hoạt động: Kiểm tra kiến thức cũ
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV
- Tái hiện kiến thức trả lời câu hỏi của GV. - Đặt vấn đề, nêu câu hỏi.
- Nhận xét câu trả lời của bạn
- Gợi ý trả lời, nhận xét đánh giá.
Hoạt động: Tiếp nhận nhiệm vụ học tập
Hoạt động của HS
Hoạt động của GV
- Quan sát, theo dõi GV đặt vấn đề.
- Tạo tình huống học tập.
- Tiếp nhận nhiệm vụ học tập.
- Trao nhiệm vụ học tập.
Hoạt động: Thu thập thông tin
Hoạt động của HS
- Nghe GV giảng. Nghe bạn phát biểu.
- Đọc và tìm hiểu một số vấn đề trong SGK.
- Tìm hiểu bảng số liệu.
- Quan sát hiện tượng tự nhiên hoặc trong
thí nghiệm.
- Làm thí nghiệm, lấy số liệu…

Hoạt động: Xử lí thông tin
Hoạt động của HS
- Thảo luận theo nhóm hay làm việc cá
nhân.
- Tìm hiểu các thông tin liên quan.
- Lập bảng, vẽ đồ thị… nhận xét về tính qui
luật của hiện tượng.
- Trả lời các câu hỏi của GV.
- Tranh luận với bạn bè trong nhóm hoặc
trong lớp…

- Rút ra nhận xét hay kết luận từ những

Hoạt động của GV
- Tổ chức hướng dẫn.
- Yêu cầu HS hoạt động.
- Giới thiệu nội dung tóm tắt, tài liệu
cần tìm hiểu.
- Giảng sơ lược nếu cần thiết.
- Làm thí nghiệm biểu diễn.
- Giới thiệu, hướng dẫn cách làm thí
nghiệm, lấy số liệu.
- Chủ động về thời gian.

Hoạt động của GV
- Đánh giá nhận xét, kết luận của HS.
- Đàm thoại gợi mở, chất vấn HS.
- Hướng dẫn HS cách lập bảng, vẽ đồ
thị và rút ra nhận xét, kết luận.
- Tổ chức trao đổi trong nhóm, lớp.
- Tổ chức hợp tác hóa kết luận.
- Hợp thức về thời gian.

23


Luận văn tốt nghiệp
thông tin thu được.
Hoạt động: Truyền đạt thông tin
Hoạt động của HS
- Trả lời câu hỏi.

- Giải thích các vấn đề.
- Trình bày ý kiến, nhận xét, kết luận.
- Báo cáo kết quả.

Hoạt động: Củng cố bài học
Hoạt động của HS
- Trả lời câu hỏi trắc nghiệm
- Vận dụng vào thực tiễn.
- Ghi chép những kết luận cơ bản.
- Giải bài tập.

Hoạt động của GV
- Gợi ý hệ thống câu hỏi, cách trình
bày vấn đề.
- Gợi ý nhận xét, kết luận bằng lời
hoặc bằng hình vẽ.
- Hướng dẫn mẫu báo cáo.

Hoạt động của GV
- Nêu câu hỏi, tổ chức cho HS làm việc
cá nhân hoặc theo nhóm.
- Hướng dẫn trả lời.
- Ra bài tập vận dụng.
- Đánh giá, nhận xét giờ dạy.

Hoạt động: Hướng dẫn học tập ở nhà
Hoạt động của HS
Hoạt động của GV
- Ghi câu hỏi, bài tập về nhà.
- Nêu câu hỏi, bài tập về nhà.

- Ghi những chuẩn bị cho bài sau.
- Dặn dò, yêu cầu HS chuẩn bị bài sau.
Cấu trúc của giáo án soạn theo các hoạt động học tập
Tên bài: …………………………………………………….
Tiết: …………………theo phân phối chương trình.
A. Mục tiêu (chuẩn kiến thức, kĩ năng và thái độ)
1. Kiến thức
2. Kĩ năng
3. Thái độ
B. Chuẩn bị (thiết bị dạy học, phiếu học tập, các phương tiện dạy học…)
1. GV
2. HS
3. Gợi ý ứng dụng công nghệ thông tin và các phương tiện dạy học hiện
đại.
C. Tổ chức các hoạt động học tập
Hoạt động 1 (… phút): Kiểm tra bài cũ (nếu cần).
Hoạt động 2 (… phút): Đơn vị, kiến thức kĩ năng 1.
Hoạt động 3 (… phút): Đơn vị, kiến thức kĩ năng 2.
Hoạt động i (… phút): Đơn vị, kiến thức kĩ năng i.
Hoạt động n-1 (… phút): Vận dụng, củng cố.
Hoạt động n (… phút): Hướng dẫn về nhà.
D. Rút kinh nghiệm
24