Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƢ PHẠM
BỘ MÔN VẬT LÝ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Chuyên ngành: Sư phạm Vật Lý – Tin Học
RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HÀNH ĐỘNG VẬT LÝ CHO
HỌC SINH KHI GIẢNG DẠY CHƢƠNG VI. CHẤT KHÍ
VẬT LÝ 10 NÂNG CAO

Vật
Lý

Giáo viên hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

ThS-GVC Trần Quốc Tuấn

Lê Thị Bích Tuyền
Sƣ phạm Lý – Tin K33
MSSV: 1070351

Cần Thơ 2011

Trang 1


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

1. NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

Trang 2


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

LỜI CẢM ƠN!

Trong suốt thời gian thực hiện đề tài, em đã gặp không ít
khó khăn về tài liệu cũng nhƣ về mặt thời gian. Nhƣng nhờ sự
giúp đỡ tận tình của quý thầy cô trong Bộ môn Vật lý – Trƣờng
Đại Học Cần Thơ, đặc biệt là sự hƣớng dẫn tận tình của Thầy
ThS-GVC Trần Quốc Tuấn đã giúp em hoàn thành đề tài này.
Do những điều kiện hạn chế nên không tránh khỏi những
sai sót, rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô

và các bạn để đề tài này ngày càng hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên thực hiện
Lê Thị Bích Tuyền

Trang 3


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU ……………………………………………………………………………...5
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 5
2. Mục đích của đề tài .......................................................................................................... 5
3.Nhiệm vụ của đề tài .......................................................................................................... 6
4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................................... 6
5. Phƣơng pháp nghiên cứu chƣơng trình VL THPT .......................................................... 6
6. Đối tƣợng nghiên cứu…………………………………………………………………………..6

7.Các chữ viết tắt trong đề tài .............................................................................................. 6
8. Các giai đoạn thực hiện đề tài .......................................................................................... 7
B. NỘI DUNG …………………………………………………………………………...8
Chƣơng I. ĐỔI MỚI PPDH VL Ở TRƢỜNG THPT .................................................... 8
1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông ......................................................................................... 8
1.1.1. Mục tiêu mới của giáo dục nƣớc ta............................................................................ 8

1.1.2. Đổi mới phƣơng pháp dạy học thực hiện mục tiêu mới ............................................ 8
1.2. Đổi mới PPDH VL ở trƣờng THPT .............................................................................. 8
1.2.1. Định hướng đổi mới PPDH VL ở trường THPT ....................................................... 8
1.2.2 Nội dung đổi mới PPDH ở trường THPT và vận dụng nó vào dạy học ……………..9
a. Dạy học thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập mang tính ......................... 9
b. Đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học và kết hợp học tập ............................ 10
c. Dạy HS phương pháp tự học thông qua toàn bộ quá trình dạy học. ...................... 11
d. Áp dụng rộng rãi kiểu dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề. ............................. 12
e. Bồi dưỡng cho HS các phương pháp nhận thức đặc thù của vật lí, đặc biệt .......... 13
f. Đổi mới việc sử dụng phương tiện dạy học (PTDH) nói chung và ......................... 17
1.2.3 Mục đích và yêu cầu của việc đổi mới PPDH. ......................................................... 18
a. Mục đích của đổi mới PPDH. ................................................................................. 18
b. Yêu cầu đổi mới PPDH…………………………………………………………...16
1.3. Đổi mới thiết kế bài học……………………………………………………………..17
1.3.1 Các yêu cầu đối với việc soạn giáo án ..................................................................... 20
1.3.2 Những nội dung của việc soạn giáo án .................................................................... 20
1.4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá ......................................................................................... 21
1.4.1 Thực trạng của việc đánh giá kết quả học tập môn VL ở trường THPT .................. 22
Trang 4


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

1.4.2. Đổi mới kiểm tra, đánh giá ...................................................................................... 23
a. Đổi mới về mục tiêu. ............................................................................................... 23
b. Đổi mới về nội dung đánh giá. ............................................................................... 24

c.Yêu cầu của việc kiểm tra, đánh giá. ........................................................................ 24
d. Các tiêu chí của kiểm tra, đánh giá. ........................................................................ 28
e. Xác định các mức độ nhận thức trong đề kiểm tra. ................................................. 29
1.4.3 Các hình thức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS. ....................................... 30
a. Kiểm tra miệng......................................................................................................... 30
b. Kiểm tra viết............................................................................................................. 31
c. Kiểm tra các hoạt động thực hành. .......................................................................... 31
Chƣơng II. RÈN LUYỆN KỸ NĂNG HÀNH ĐỘNG VL .......................................... 30
2.1 Tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng hành động VL cho HS ........................... 30
2.2 Nội dung rèn luyện kỹ năng hành động VL ................................................................ 33
2.2.1 Nhóm kỹ năng trong học lý thuyết VL ...................................................................... 31
2.2.2 Nhóm kỹ năng làm quen với kỹ thuật ........................................................................ 31
2.2.3 Nhóm kỹ năng thao tác VL ........................................................................................ 32
2.2.4 Nhóm kỹ năng giải thích hiện tượng VL ................................................................... 32
2.3 Các biện pháp để rèn luyện kỹ năng hành động VL .................................................... 33
2.3.1. Phải đảm bảo cho HS kiến thức nền một cách vững chắc....................................... 33
2.3.2. Tăng cường và đa đạng hóa những bài tập vật lý ................................................... 33
2.3.3. Tăng cường rèn luyện kỹ năng thực hành: .............................................................. 33
2.3.4 Tham quan sản xuất:................................................................................................. 33
2.4 Một số PPDH tích có thể áp dụng rèn luyện kỹ năng hành động VL cho HS............. 34
2.4.1 PP giải quyết vấn đề ................................................................................................. 34
I. ĐẶC ĐIỂM CỦA QUÁ TRÌNH HS GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG HỌC TẬP ..... 34
1. Về động cơ, hứng thú, nhu cầu ...................................................................................... 34
2. Về năng lực giải quyết vấn đề ....................................................................................... 34
3. Về thời gian dành cho việc giải quyết vấn đề ................................................................ 35
4. Về điều kiện phƣơng tiện làm việc ................................................................................ 35
II. TỔ CHỨC TÌNH HUỐNG HỌC TẬP ......................................................................... 35
1. Những đặc điểm của tình huống học tập trong kiểu dạy học giải quyết vấn đề ............ 35
2. Các kiểu tình huống học tập .......................................................................................... 39
Trang 5



Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

a. Tình huống phát triển, hoàn chỉnh ........................................................................... 39
b. Tình huống lựa chọn ................................................................................................. 40
c. Tình huống bế tắc ………………………………………………………………………….37
d. Tình huống tại sao………………………………………………………………………….38

3. Tổ chức tình huống học tập ........................................................................................... 42
III. CÁC KIỂU HƢỚNG DẪN HS GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ........................................... 42
1. Hƣớng dẫn tìm tòi quy về kiến thức, phƣơng pháp đã biết ........................................... 40
a. Hướng dẫn HS diễn đạt vấn đề cần giải quyết bằng ngôn ngữ vật lý ................... 430
b. Hướng dẫn HS phân tích một hiện tượng vật lí phức tạp bị ............................... 4341
c. Hướng dẫn HS phân chia quá trình diễn biến của hiện tượng ................................ 41
2. Hƣớng dẫn tìm tòi sáng tạo từng phần........................................................................... 42
3. Hƣớng dẫn tìm tòi sáng tạo khái quát…………………………………………………………44

IV. VÍ DỤ VỀ BÀI HỌC THEO KIỂU GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ .................................... 45
2.4.2 PP thực nghiệm ......................................................................................................... 47
I. TẦM QUAN TRỌNG CỦA PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM ................................ 47
1.1 Mục tiêu chung của chƣơng trình THPT mới .............................................................. 47
1.2 Mục tiêu của chƣơng trình VL THPT (ban khoa học tự nhiên) .................................. 47
1.2.1 Mục tiêu kiến thức: ................................................................................................... 47
1.2.2 Mục tiêu kỹ năng: ..................................................................................................... 48
1.2.3 Mục tiêu tình cảm, thái độ, tác phong ...................................................................... 48

1.3 Tầm quan trọng của phƣơng pháp thực nghiệm trong nghiên cứu khoa học .............. 48
II. PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VL ........ 49
1. Vai trò của phƣơng pháp thực nghiệm trong quá trình nhận thức sáng tạo .................. 49
2. Phƣơng pháp thực nghiệm ............................................................................................. 49
3. Các giai đoạn của Phƣơng Pháp thực nghiệm ............................................................... 50
III. CÁC GIAI ĐOẠN CỦA PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM ................................... 50
1. Phƣơng Pháp thực nghiệm trong dạy học VL ............................................................... 50
2. Các giai đoạn của Phƣơng Pháp thực nghiệm trong dạy học VL .................................. 51
3 Hƣớng dẫn HS hoạt động trong mỗi giai đoạn của Phƣơng Pháp thực nghiệm ............. 52
4 Phối hợp Phƣơng Pháp thực nghiệm và các phƣơng pháp nhận thức ............................ 55
IV. ÁP DỤNG PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM ........................................................ 56
V. TỔ CHỨC DẠY HỌC VL THEO PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM Ở THPT ...... 58
Trang 6


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

1 Các dạng hoạt động học của HS trong khi áp dụng Phƣơng pháp thực nghiệm ............ 58
2. Rèn luyện cho HS những kỹ năng cần thiết khi áp dụng Phƣơng Pháp thực nghiệm ... 58
3. Quan hệ giữa bồi dƣỡng năng lực sáng tạo cho HS và rèn luyện áp dụng .................... 59
VI. NHỮNG SỰ CHUẨN BỊ CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG PPTN .................................. 61
Chƣơng III. THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI HỌC TRONG CHƢƠNG VI....................... 62
3.1 Đại cƣơng về chƣơng VI Chất Khí VL 10 nâng cao ................................................... 62
3.1.1. Mục tiêu kiến thức ................................................................................................... 63
3.1.2. Mục tiêu kỹ năng ..................................................................................................... 63
3.1.3. Sơ đồ cấu trúc nội dung ........................................................................................... 63

3.2 Soạn giảng một số giáo án ........................................................................................... 63
3.2.1. Bài 44: Thuyết động học phân tử chất khí. Cấu tạo chất. ........................................ 63
3.2.2. Bài 45: Định luật Bôi-lơ- Ma-ri-ôt........................................................................... 71
3.2.3. Bài 46: Định luật Sác-lơ. Nhiệt độ tuyệt đối. .......................................................... 77
3.2.4. Bài 47: Phƣơng trình trạng thái của khí lý tƣởng. Định luật Gay Luy-xác. ............ 82
3.2.5. Bài 48: Phƣơng trình Cla-pê-rôn – Men-đê-lê-ép. .................................................. 87
Chƣơng IV: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM…………....................................................92
4.1. Mục đích…………………………………………………………………………….92
4.2. Nội dung nghiên cứu………………………………………………………………...92
4.3. Đối tƣợng nghiên cứu…………………………………………………………….....92
4.4. Kế hoạch giảng dạy……………………………………………………………….....92
4.5. Tiến hành thực nghiệm……………………………………………………………...92
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 99

Trang 7


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Mục tiêu giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của
đất nƣớc hiện tại và trong tƣơng lai. Luật giáo dục ngày 14 tháng 6 năm 2005 của nƣớc
Cộng hòa xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam đã xác định: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con
người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề

nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và xã hội chủ nghĩa; hình thành và bồi
dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Hiện nay, đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nƣớc, mở cửa, hội nhập quốc tế. Mục tiêu giáo dục và đào tạo đƣợc xác định rõ thêm
trong văn kiện Đại Hội Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ X: “Coi trọng bồi dưỡng cho
học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh gắn liền lập nghiệp
bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản
lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại.”
Nhƣ vậy mục tiêu giáo dục xuyên suốt vẫn là giáo dục toàn diện, coi trọng các
mặt đức, trí, thể, mĩ nhằm tạo ra những ngƣời lao động mới có trí tuệ, có nhân cách, năng
động và sáng tạo, chủ động thích ứng với nền kinh tế tri thức và sự phát triển của thời
đại. Sự bùng nổ của khoa học và công nghệ đã cho ra đời hàng loạt máy móc, thiết bị kỹ
thuật. Đặc biệt là sự phát triển của công nghệ thông tin đã đƣa loài ngƣời vào nền văn
minh trí tuệ. Nhằm hƣớng đến mục tiêu năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công
nghiệp. Việc rèn luyện kỹ năng hành động VL tạo tiền đề vững chắc để đào tạo đội ngủ
cán bộ kỹ thuật, công nhân lành nghề,…là hết sức cần thiết.
Để đạt đƣợc những mục tiêu này Nghị quyết hội nghị BCH Đảng Cộng Sản Việt
Nam, khóa VIII về nhiệm vụ cơ bản của giáo dục. Và rèn luyện kỹ năng hành động vật
lý cho học sinh là một trong bốn nhiệm vụ cơ bản đó.
 Bồi dƣỡng và phát triển khả năng hành động Vật lý cho HS là vấn đề quan trọng nên

tôi quyết định chọn đề tài “Rèn luyện kỹ năng hành động vật lý cho HS khi giảng dạy
chuơng VI. Chất Khí vật lý 10 nâng cao”
2. Mục đích của đề tài
 Nghiên cứu cơ sở lý thuyết về KNHĐ VL cho HS.

Trang 8



Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

 Vận dụng soạn giảng các bài: 44, 45, 46, 47, 48. Nhằm rèn luyện KNHĐ VL cho
HS theo tinh thần đổi mới PPDH VL.
3.Nhiệm vụ của đề tài
 Nghiên cứu về lý luận và áp dụng các PPDH tích cực trong học tập để rèn luyện
KNHĐ VL cho HS.
 Nghiên cứu nội dung và phƣơng pháp xây dựng kiến thức chƣơng VI. Chất Khí
vật lý 10 nâng cao.
 Thiết kế một số bài học chƣơng VI. Chất Khí vật lý 10 nâng cao.
+ Bài 44: Thuyết động học phân tử chất khí. Cấu tạo chất.
+ Bài 45: Định luật Bôi-lơ- Ma-ri-ôt.
+ Bài 46: Định luật Sác-lơ. Nhiệt độ tuyệt đối.
+ Bài 47: Phƣơng trình trạng thái của khí lý tƣởng. Định luật Gay Luy-xác.
+ Bài 48: Phƣơng trình Cla-pê-rôn – Men-đê-lê-ép.
4. Giả thuyết khoa học
 Có thể nghiên cứu lý luận về việc rèn luyện kỹ năng hành động vật lý cho HS
trong giảng dạy chƣơng VI vật lý 10 nâng cao.
 Có thể vận dụng cơ sở lý luận đã nghiên cứu để rèn luyện kỹ năng hành động vật
lý cho HS khi giảng dạy các bài chƣơng VI. Chất Khí vật lý 10 nâng cao.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu chƣơng trình VL THPT
 Nghiên cứu tài liệu: Tâm lý học, giáo dục học, lý luận DHVL, phân tích chƣơng
trình, SGK và SGV 10 nâng cao, tài liệu bồi dƣỡng giáo viên.
 Học tập và trao đổi kinh nghiệm từ thầy, cô và bạn bè.
 Thực nghiệm sƣ phạm.
6. Đối tƣợng nghiên cứu: Các hoạt động dạy của thầy và học của trò theo hƣớng rèn

luyện kỹ năng hành động vật lý cho HS.
7.Các chữ viết tắt trong đề tài
Phƣơng pháp dạy học vật lý: PPDH VL.
Trung học phổ thông: THPT.
Học sinh: HS.
Giáo viên: GV.
Vật lý: VL.
Phƣơng tiện dạy học: PTDH.
Trang 9


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

Phƣơng pháp dạy học tích cực: PPDHTC.
Điều kiện tiêu chuẩn: đktc.
Sách giáo khoa: SGK.
Sách giáo viên: SGV.
Phƣơng pháp dạy học: PPDH.
Công nghệ thông tin: CNTT.
Dạy học: DH.

8. Các giai đoạn thực hiện đề tài
 Giai đoạn 1: Trao đổi với thầy hƣớng dẫn, nhận đề tài nghiên cứu.
 Giai đoạn 2: Thu thập các tài liệu có liên quan về đề tài nghiên cứu, viết đề cƣơng.
 Giai đoạn 3: Viết cơ sở lý luận cho đề tài.
 Giai đoạn 4: Đọc chƣơng trình VL 10 nâng cao chƣơng VI. Chất Khí. Thiết kế

một số bài học
 Giai đọan 5: Chỉnh sửa, hoàn chỉnh đề tài.
 Giai đoạn 6: Bảo vệ luận văn.

Trang 10


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

B. NỘI DUNG
Chƣơng I. ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC VẬT LÝ Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông
1.1.1. Mục tiêu mới của giáo dục nước ta
Nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì công nghiệp hóa hội nhập với cộng đồng thế giới
trong nền kinh tế cạnh tranh quyết liệt. Tình hình đó đòi hỏi phải đổi mới mục tiêu giáo
dục nhằm đào tạo những con ngƣời có phẩm chất mới. Nền giáo dục không chỉ dừng lại ở
chổ trang bị cho HS những kiến thức mà công nghệ nhân loại đã tích lũy còn phải bồi
dƣỡng cho họ tính năng động cá nhân phải có tƣ duy sáng tạo và năng lực thực hành giỏi.
Nghị quyết hội nghị BCH TW Đảng cộng sản Việt Nam, khóa VIII đã chỉ rõ: “Nhiệm vụ
cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng con ngƣời và thể chế thiết tha gắn bó với lý tƣởng
độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội...”[tr 49-15]
1.1.2. Đổi mới phương pháp dạy học thực hiện mục tiêu mới
Phƣơng pháp dạy học truyền thống trong một thời gian dài đã đạt đƣợc những
thành tựu quan trọng. Tuy nhiên phƣơng pháp đó nặng nề về truyền thụ một chiều, thầy
giảng dạy minh họa học trò lắng nghe, ghi nhớ và bắt chƣớc làm theo, thì không thể đào

tạo ra con ngƣời có tính tích cực cá nhân, tƣ duy sáng tạo khả năng thực hành giỏi. Cùng
với xu thế phát triển chung của thế giới nền giáo dục nƣớc ta chuyển từ trang bị cho HS
kiến thức sang bồi dƣỡng cho họ năng lực mà trƣớc hết là năng lực sáng tạo. Cần phải
xây dựng một phƣơng pháp dạy học mới có khả năng thực hiện mục tiêu nói trên. Nghị
quyết TW2, khóa III của Đảng cộng sản Việt Nam ghi rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương
pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều và rèn luyện tư duy sáng
tạo của người học…”[tr 50-15]
1.2. Đổi mới PPDH VL ở trƣờng THPT
1.2.1. Định hướng đổi mới PPDH VL ở trường THPT
Để có thể đạt đƣợc mục tiêu mới của dạy học VL ở trƣờng THPT. Phƣơng pháp
dạy học vật lý (PPDHVL) phải tiếp tục thực hiện và phát triển ở mức độ cao hơn định
hƣớng đổi mới PPDHVL ở trƣờng THCS. Theo luật giáo dục (điều 24.2-1998), định
hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) ở trƣờng phổ thông là:
- Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS.
Trang 11


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

- Bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học.
- Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
- Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS.
Bốn định hƣớng này có liên quan chặt chẽ với nhau, trong đó định hƣớng đầu
tiên là cơ bản, là cơ sở để thực hiện các định hƣớng tiếp theo.
- Việc đổi mới PPDH theo các định hƣớng trên đòi hỏi phải thực hiện chức năng
mới của GV (GV – sự dạy) và chức năng mới của HS (tự học), khác với kiểu dạy học

truyền thống.
- Việc đổi mới PPDH bao gồm nhiều nội dung, đƣợc thực hiện ở tất cả các khâu:
thiết kế bài học, thực thi bài học đã đƣợc thiết kế và kiểm tra đánh giá kết quả học tập của
HS
1.2.2 Nội dung đổi mới PPDH ở trường THPT và vận dụng nó vào dạy học vật
lý lớp 10
a. Dạy học thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập mang tính tìm tòi
nghiên cứu của HS
Để kích thích hứng thú học tập của HS, GV cần tạo các tình huống để tập cho HS
biết phát hiện ra vấn đề, chú trọng vốn kinh nghiệm hiểu biết của HS. Vốn kinh nghiệm
hiểu biết của HS có thể đƣợc sử dụng không những để là nảy sinh vấn đề cần nghiên cứu,
tạo nhu cầu nhận thức, mà còn nhƣ là những ứng dụng của các kiến thức đã học, trong
cuộc sống mà HS cần giải thích.
GV cần tạo điều kiện và hƣớng dẫn HS tự mình nêu ra và tự thực hiện các giải
pháp để giải quyết vấn đề đã phát hiện, đề xuất các giả thiết, thiết kế và tiến hành các
phƣơng án thí nghiệm nhằm kiểm tra tính đúng đắn của các giả thuyết.
HS cũng cần đƣợc giao những nhiệm vụ học tập đòi hỏi phải vận dụng các kiến
thức, kỹ năng đã thu đƣợc không những vào các tình huống quen thuộc, mà còn vào
những tình huống mới.
Với mỗi chủ đề học tập, GV có thể giao cho các nhóm HS những đề tài nghiên
cứu nhỏ, đòi hỏi HS sƣu tầm, thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau (sách báo, các
phƣơng tiện nghe nhìn, trên mạng internet, quan sát tự nhiên, thí nghiệm với dụng cụ đơn
giản tự làm…), xử lý thông tin theo nhiều cách (lập bảng các giá trị đo, biểu đồ, xử lý kết
quả thí nghiệm bằng số, bằng đồ thị, so sánh phân tích các dữ liệu…để rút ra kết luận) và
truyền đạt thông tin thông qua thảo luận, báo cáo viết…
Trang 12


Luận văn tốt nghiêp ĐH


GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

Thông qua các hoạt động học tập tự lực, tích cực. HS không những chiếm lĩnh
đƣợc kiến thức, rèn luyện đƣợc kỹ năng, mà còn có niềm vui của sự thành công trong học
tập và phát triển đƣợc năng lực sáng tạo của mình
b. Đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học và kết hợp học tập cá nhân với
học tập hợp tác.
Cần đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học (học trong các giờ nội khóa và
trong các giờ tự chọn, học trong lớp, ngoài lớp, ngoài trƣờng, học ở nhà), kết hợp học tập
cá nhân và học tập hợp tác với các hình thức khác nhau (cặp, nhóm, lớp). Các hình thức
học tập này không những tạo điều kiện để thực hiện dạy học phân hóa nội tại, mà còn rèn
luyện cho HS kỹ năng làm việc tập thể trong việc thực hiện nhiệm vụ đƣợc giao (phân
công công việc trong nhóm, trao đổi tranh luận bảo vệ ý kiến của mình, tham khảo thảo
luận ý kiến của ngƣời khác để chỉnh sửa, đào sâu và hoàn thiện suy nghĩ của mình). HS
đã đƣợc làm quen với hình thức học tập theo nhóm ngay từ lớp 6 trong các giờ học vật lý.
GV cần tiếp tục rèn luyện các kỹ năng làm việc tập thể mà HS đã có trong các giờ trên
lớp và cả trong tự học ở nhà.
Quá trình tổ chức cho HS làm việc theo nhóm thƣờng gồm các giai đoạn sau:
+ Làm việc chung toàn lớp: chia nhóm, xác định và giao nhiệm vụ cho các nhóm,
hƣớng dẫn cách làm việc theo nhóm.
+ Làm việc theo nhóm: thảo luận nhiệm vụ đƣợc giao, phân công nhiệm vụ cụ thể
cho từng cá nhân trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập, rồi toàn nhóm trao đổi, cử
đại diện trình bày kết quả hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm. Trong giai đoạn này,
GV theo dõi, giúp đỡ HS khi có khó khăn và có thể sử dụng phiếu học tập phát cho mỗi
nhóm HS.
+ Thảo luận, tổng kết trƣớc toàn lớp: các nhóm báo cáo kết quả, GV chỉ đạo việc
thảo luận chung ở toàn lớp và tổng kết, khái quát hóa các kết quả để đi tới kết luận chung.
+ Trong dạy học vật lý lớp 10, GV có thể tổ chức cho HS làm việc theo

nhóm khi nghiên cứu nhiều nội dung kiến thức. Với các thiết bị thí nghiệm đƣợc cung
cấp đủ cho trƣờng phổ thông hoặc với các dụng cụ thí nghiệm mà GV hƣớng dẫn HS tự
làm, GV có thể tổ chức cho các nhóm HS tiến hành những thí nghiệm sau dƣới hình thức
thí nghiệm đồng loạt hoặc hình thức thí nghiệm cá thể: thí nghiệm minh họa chuyển động
thẳng đều của bọt không khí trong ống, thí nghiệm khảo sát chuyển động thẳng của xe
lăn trên máng nghiêng với thiết bị thí nghiệm cần rung điện, thí nghiệm kiểm chứng định
Trang 13


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

luật II Niu-tơn với thiết bị thí nghiệm cần rung điện, thí nghiệm khảo sát hai lực đồng
quy, thí nghiệm khảo sát tổng hợp hai lực song song cùng chiều, thí nghiệm khảo sát lực
căng mặt ngoài…Việc các nhóm HS tiến hành những thí nghiệm trên với những hình
thức thí nghiệm cá thể không những làm kéo dài thời gian tiết học, mà còn làm phong
phú các tài liệu thực nghiệm để đi tới khái quát hóa, rút ra kết luận.
c. Dạy HS phương pháp tự học thông qua toàn bộ quá trình dạy học.
Mục tiêu dạy học không phải chỉ ở những kết quả học tập cụ thể, ở những kiến
thức, kỹ năng cần hình thành, mà điều quan trọng hơn là ở bản thân việc học, ở khả năng
tự tổ chức và thực hiện quá trình học tập một cách có hiệu quả của HS. Mục tiêu dạy HS
phƣơng pháp tự học chỉ có thể đạt đƣợc khi bản thân HS chủ động, tích cực và tự lực
hoạt động và chỉ đạt đƣợc sau một quá trình rèn luyện của HS.
Trong quá trình học tập, có rất nhiều việc phải làm: phát hiện vấn đề, đề xuất giải
pháp giải quyết vấn đề đã phát hiện, thực hiện giải pháp đã đề xuất, xử lý kết quả thực
hiện giải pháp, khái quát hóa rút ra kết luận mới và vận dụng kiến thức. Trong một loạt
công việc đó, GV cần tính toán xem với thời gian cho phép trên lớp, trình độ HS trong

lớp thì việc gì đƣợc giao cho HS tự làm (tự làm ngay trên lớp hay ở nhà), việc gì cần có
sự trợ giúp của GV, còn việc gì GV phải cung cấp thêm thông tin để HS có thể hoàn
thành. Trong mọi bài học, GV đều có thể tìm ra một vài công việc để HS tự lực hoạt
động.
Tự lực không có nghĩa là không cần sự trợ giúp của GV khi HS gặp khó khăn,
không có sự trao đổi tranh luận của HS với nhau. Sự giúp đỡ của GV có thể là chia nhiệm
vụ nhận thức thành những nhiệm vụ bộ phận vừa sức HS, đƣa ra những nhận xét theo
kiểu phản biện, nêu những câu hỏi định hƣớng quá trình làm việc của HS hoặc hƣớng dẫn
HS xây dựng cơ sở định hƣớng khái quát của các hoạt động khi làm việc với nguồn
thông tin cụ thể (làm việc với văn bản, đồ thị, thí nghiệm vật lý…), cơ sở định hƣớng
khái quát của quá trình xây dựng các loại kiến thức vật lý khác nhau (khái niệm về các sự
vật, hiện tƣợng và quá trình vật lý; khái niệm về đại lƣợng vật lý; định luật, quy tắc và
nguyên lý cơ bản; thuyết; ứng dụng kỹ thuật của vật lý), cơ sở định hƣớng của việc giải
một loại bài tập nào đó…
Trong dạy học vật lý lớp 10, ngoài việc tổ chức cho HS tự lực làm việc, với các
thí nghiệm vật lý, GV có thể cho HS tự nghiên cứu nhiều nội dung kiến thức ngay trên
lớp nhƣ thiết lập phƣơng trình chuyển động thẳng đều của vật, phƣơng trình biểu diễn sự
Trang 14


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

biến đổi của vận tốc theo thời gian trong chuyển động thẳng biến đổi đều, phƣơng trình
chuyển động thẳng biến đổi đều, thiết lập phƣơng trình trạng thái của khí lý tƣởng…GV
cũng cần lựa chọn một số nội dung kiến thức mới trong bài học để giao cho HS tự học ở
nhà.

d. Áp dụng rộng rãi kiểu dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề.
Có thể hiểu dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề dƣới dạng chung nhất là toàn
bộ các hành động nhƣ tổ chức các tình huống có vấn đề, biểu đạt vấn đề, giúp đỡ những
điều cần thiết để HS giải quyết vấn đề, kiểm tra cách giải quyết đó và cuối cùng chỉ đạo
quá trình hệ thống hóa, củng cố kiến thức thu nhận đƣợc (V. Ôkon).
Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là kiểu dạy HS thói quen tìm tòi giải
quyết vấn đề theo cách của các nhà khoa học, không những tạo nhu cầu hứng thú học tập,
mà còn phát triển đƣợc năng lực sáng tạo của HS
Kiểu dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề gồm các giai đoạn sau:
+ Làm nảy sinh vấn đề cần nghiên cứu: GV giao cho HS một nhiệm vụ. Trong
quá trình thực hiện nhiệm vụ. HS gặp khó khăn, nảy sinh nhu cầu về một vấn đề còn
chƣa biết, về một cách giải quyết không có sẵn nhƣng hi vọng có thể tìm tòi, xây dựng
đƣợc. Nhu cầu đó đƣợc diễn đạt thành một vấn đề - bài toán cần giải quyết.
+ Giải quyết vấn đề ( đề xuất giải pháp và thực hiện giải pháp ): HS đề xuất giải
pháp ( khảo sát ) lý thuyết hoặc giải pháp ( khảo sát ) thực nghiệm để giải quyết vấn đề
đặt ra, rồi thực hiện giải pháp đã đề xuất để rút ra kết luận về cái cần tìm.
+ Kiểm tra, vận dụng kết quả: xem xét khả năng chấp nhận đƣợc của các kết quả
tìm đƣợc trên cơ sở vận dụng chúng để giải thích, tiên đoán các sự kiện và xem xét sự
phù hợp của lý thuyết và thực nghiệm. Trong quá trình vận dụng, nhiều khi đi tới phạm vi
áp dụng của các kiến thức đã thu đƣợc và làm nãy sinh vấn đề cần nghiên cứu tiếp.
e. Bồi dưỡng cho HS các phương pháp nhận thức đặc thù của vật lí, đặc biệt là
phương pháp thực nghiệm và phương pháp mô hình.
Phƣơng pháp thực nghiệm là một phƣơng pháp nghiên cứu đặc thù của vật lí,
nhằm kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học.
Khái niệm “vấn đề” dùng để chỉ một khó khăn, một nhiệm vụ nhận thức mà HS
không thể giải quyết đƣợc chỉ bằng kinh nghiệm, kiến thức, kỹ năng, cách thức hành
động đã có, nghĩa là không thể dùng tƣ duy tái hiện đơn thuần mà phải tìm tòi sáng tạo để

Trang 15



Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

giải quyết và khi đã giải quyết đƣợc thì ngƣời học đã thu đƣợc kiến thức, kỹ năng, cách
thức hành động mới.
Vấn đề chứa đựng câu hỏi nhƣng đó là câu hỏi về một cái chƣa biết, câu hỏi mà
câu trả lời là một cái mới (kiến thức, kỹ năng, cách thức hành động mới) phải tìm tòi sáng
tạo mới xây dựng, chứ không phải là câu hỏi chỉ đơn thuần yêu cầu nhớ lại những kiến
thức đã có.
Tình huống có vấn đề là tình huống trong đó xuất hiện vấn đề cần giải quyết mà
HS cảm thấy với khả năng của mình thì hi vọng có thể giải quyết đƣợc nên nó kích thích
hoạt động nhận thức tích cực của HS.
Có nhiều cách tạo tình huống có vấn đề: từ kinh nghiệm sống, quan sát tự nhiên,
thí nghiệm, giải bài tập vật lí, kể chuyện lịch sử…Ví dụ: thí nghiệm đơn giản về sự rơi
nhanh khác nhau của hai tờ giấy giống nhau nhƣng một tờ đƣợc vo viên, còn tờ kia để
nguyên mâu thuẩn với kinh nghiệm sẵn có của HS (ảnh hƣởng của lực cản không khí lên
sự rơi của các vật), thí nghiệm đơn giản về sự dịch lại gần nhau của hai tờ giấy đặt song
song khi thổi một luồng khí dọc theo khoảng giữa hai tờ giấy trái với sự chờ đợi của HS
(định luật Becnuli). Thí nghiệm về sự nổi của chiếc kim khâu trên mặt nƣớc khi đƣợc thả
nhẹ theo phƣơng ngang nhƣng lại chìm khi thả theo phƣơng thẳng đứng (hiện tƣợng căng
mặt ngoài của chất lỏng)…
Giả thuyết là câu trả lời có tính chất dự đoán cho câu hỏi đã nêu ra. Dự đoán này
có thể còn thô sơ nhƣng có căn cứ, có lý lẽ, có vẽ hợp lý nhƣng chƣa chắc chắn. Giả
thuyết không đơn thuần là sự quy nạp đơn giản kết quả các thí nghiệm mà phải chứa
đựng cái mới mẻ, không có sẵn trong từng thí nghiệm…
Các cách đề xuất giả thuyết: dựa vào sự liên tƣởng tới một kinh nghiệm đã có (ví

dụ: dựa vào kinh nghiệm về tác dụng của lực lên cánh cửa ra vào quanh bản lề, HS đề
xuất giả thuyết: tác dụng làm quay của vật tỉ lệ với độ lớn F của lực và khoảng cách l từ
điểm đặt của lực tới trục quay (~Fl)), dựa vào sự tƣơng tự, dựa vào phép ngoại suy (ví dụ:
khi xem xét chuyển động rơi tự do của một vật thuộc loại chuyển động nào, sử dụng phép
ngoại suy từ quy luật đã biết về chuyển động thẳng nhanh dần đều của một vật trên mặt
phẳng nghiêng (góc nghiêng của mặt phẳng 0<  <90o) cho trƣờng hợp giới hạn (  =90o)
để đƣa ra giả thuyết: chuyển động rơi tự do của vật là chuyển động thẳng nhanh dần đều).
trong chƣơng trình vật lí phổ thông, các mối liên hệ định lƣợng giữa hai đại lƣợng thƣờng
gặp là: bằng nhau, tỉ lệ thuận, tỉ lệ nghich, tỉ lệ nghịch bậc hai, hàm số bậc nhất, tỉ lệ theo
Trang 16


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

hàm số sin, sự bảo toàn của một đại lƣợng. Để HS có thể đề xuất đƣợc dự đoán về mối
liên hệ định lƣợng giữa hai đại lƣợng, cần tiến hành thí nghiệm với một số phép đo nhất
định.
f. Đổi mới việc sử dụng phương tiện dạy học (PTDH) nói chung và thí nghiệm
vật lí nói riêng trong dạy học vật lí.
Để thực hiện PPDH mới hƣớng vào việc tổ chức hoạt động nhận thức tích cực, tự
lực và sáng tạo của HS, trƣớc hết cần có quan niệm mới về vai trò của PTDH trong dạy
học: PTDH không chỉ là phƣơng tiện của việc dạy mà còn là phƣơng tiện của việc học,
không chỉ là phƣơng tiện trực quan mà trƣớc hết là phƣơng tiện hoạt động của HS ở tất cả
các giai đoạn của quá trình dạy học (định hƣớng mục đích nghiên cứu, hình thành kiến
thức kỹ năng, cũng cố kiến thức kỹ năng mới mà còn là phƣơng tiện tạo động cơ, kích
thích hứng thú học tập và phát triển năng lực nhận thức của HS ).

Muốn thực hiên đƣợc vai trò nói trên của PTDH, ngoài việc cần thiết phải có
PTDH phù hợp (đƣợc chú ý ở khâu thiết kế, chế tạo và sản xuất PTDH), việc sử dụng
PTDH phải đáp ứng không những các yêu cầu về mặt kỹ thuật mà cả các yêu cầu về mặt
PPDH. Các yêu cầu này đã đƣợc đề cập ở nhiều cuốn sách về PPDH VL ở trƣờng phổ
thông.
Việc sử dụng các PTDH trong dạy học vật lí lớp 10 cần đáp ứng các yêu cầu sau:
+ Cần tăng cƣờng các hoạt động thực nghiệm của HS: tổ chức cho HS làm đủ 4
bài thí nghiệm thực hành với các phƣơng án thí nghiệm khác nhau, cố gắng tăng thí
nghiệm trực diện (thí nghiệm của HS ở khâu nghiên cứu kiến thức mới) trong các bài
học. Khi nghiên cứu các kiến thức về chuyển động thẳng, các quy tắc tổng hợp lực, lực
ma sát, định luật bảo toàn động lƣợng, lực căng mặt ngoài…, các thí nghiệm cần đƣợc
tiến hành dƣới hình thức thí nghiệm trực diện.
+ Dù thí nghiệm đƣợc tiến hành dƣới hình thức thí nghiệm của GV hay thí
nghiệm của HS, cần yêu cầu HS thiết kế phƣơng án thí nghiệm trƣớc khi tiến hành thí
nghiệm.
+ Trong chƣơng trình vật lí lớp 10, ngoài những kiến thức đƣợc hình thành từ
việc khái quát hóa quy nạp các dữ liệu thu đƣợc từ các thí nghiệm, còn có những kiến
thức đƣợc trình bày dƣới dạng tiên đề hoặc đƣợc rút ra bằng con đƣờng suy luận logic,
trong đó suy luận toán học từ những kiến thức đã biết, nhƣ định luật II Niu-tơn, công
thức tính tầm bay cao và tầm bay xa của vật bị ném xiên, định luật bảo toàn động
Trang 17


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

lƣợng…Vì vậy, thí nghiệm phải đƣợc tiến hành theo đúng tính chất khảo sát hay kiểm

chứng, minh họa của nó.
Khi GV cho HS các bài tập ở nhà, cần có những bài tập thí nghiệm định tính hoặc
định lƣợng. Để giải bài tập, HS cần tiến hành các thí nghiệm với những vật liệu dễ kiếm,
rẻ tiền hoặc với các dụng cụ thí nghiệm đơn giản mà HS có thể tự chế tạo từ những vật
liệu này. Để không đơn thuần chỉ là sự đòi hỏi hoạt động tay chân mà phát triển đƣợc cả
năng lực trí tuệ của HS, nhiều bài tập trong số đó nên ra dƣới dạng bài tập thiết kế, các
bài tập đòi hỏi HS vận dụng những kiến thức đã học để dự đoán hiện tƣợng diễn ra trƣớc
khi tiến hành thí nghiệm kiểm tra điều đã dự đoán. Những thí nghiệm ở nhà của HS
không những để đào sâu, mở rộng các kiến thức, kỹ năng đã có mà có khi còn để cung
cấp các cứ liệu thực nghiệm cho việc nghiên cứu các kiến thức mới trên lớp (ví dụ: các
thí nghiệm định tính định lƣợng về hiên tƣợng căng mặt ngoài)
Chú trọng sử dụng phối hợp thiết bị thí nghiệm có sẳn và dụng cụ thí nghiệm đơn
giản tự chế tạo, phƣơng tiện dạy học truyền thống và phƣơng tiện dạy học hiện đại, trong
đó có máy vi tính và phần mềm dạy học ( ví dụ: phần mềm mô phỏng chuyển động của
các hạt nhân, phần mềm phân tích phim vidieo ghi các thí nghiệm về các quá trình cơ
diển biến nhanh)
1.2.3 Mục đích và yêu cầu của việc đổi mới PPDH.
a. Mục đích của đổi mới PPDH.
Việc thực hiện đổi mới chuơng trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới
đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, PP, phuơng tiện DH đến cách thức đánh giá kết quả DH,
trong đó khâu đột phá là đổi mới PPDH.
Mục đích của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng phổ thông là lối thay
đổi lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “Phương pháp dạy học tích cực”
(PPDHTC) nhằm giúp HS phát huy tính tích cực, tự giác, rèn luyện thói quen và khả
năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác
nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập.
Làm cho “Học” là quá trình kiến tạo; HS tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai
thác và xử lý thông tin, tự hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất. Tổ chức hoạt
động nhận thức cho HS, dạy HS cách tìm ra chân lý. Chú trọng hình thành các năng lực
(tự học, sáng tạo, hợp tác) dạy phƣơng pháp và kỹ thuật lao động khoa học, dạy cách học.


Trang 18


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

Học để đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tƣơng lai. Những điều đã học
cần thiết, bổ ích cho bản thân HS và cho sự phát triển của xã hội.
b.Yêu cầu của việc đổi mới PPDH.
Đổi mới PPDH không có nghĩa là gạt bỏ các PP truyền thống mà phải vận dụng
một cách hiệu quả các PPDH hiện có theo quan điểm DHTC kết hợp với các PP hiện đại.
Yêu cầu chung
Việc đổi mới PPDH ở trƣờng phổ thông thực hiện theo các yêu cầu sau:
- DH tiến hành thông qua việc tổ chức các hoạt động của HS.
- DH kết hợp giữa học tập cá thể với học tập hợp tác; giữa hình thức học tập cá
nhân với hình thức học tập theo nhóm, theo lớp.
- DH thể hiện rõ mối quan hệ tích cực giữa GV và HS, giữa HS với HS.
- DH chú trọng đến việc rèn luyện kỹ năng, năng lực, tăng cƣờng thực hành và
gắn nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống.
- DH chú trọng đến việc rèn luyện PP tƣ duy, năng lực tự học, tự nghiên cứu; tạo
niềm vui; hứng thú, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho HS.
- DH chú trọng đến việc sử dụng có hiệu quả phƣơng tiện, thiết bị DH đƣợc trang
bị hoặc do GV tự làm, đặc biệt lƣu ý đến những ứng dụng CNTT.
- DH chú trọng đến việc đa dạng nội dung, các hình thức, cách thức đánh giá và
tăng cƣờng hiệu quả của việc đánh giá.
Yêu cầu đối với HS.

- Tích cực suy nghĩ, chủ động tham gia các hoạt động học tập đã khám phá và
lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ năng, xây dựng thái độ và hành vi đúng đắn.
- Tích cực sử dụng thiết bị, đồ dùng học tập; thực hành thí nghiệm; thực hành vận
dụng kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, giải quyết các tình huống và các vấn đề đặt
ra từ thực tiễn; xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập phù hợp với khả năng và điều
kiện.
- Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân; tích cực thảo luận,
tranh luận, đặt câu hỏi cho bản thân, cho thầy, cho bạn.
- Biết tự đánh giá và đánh giá các ý kiến, quan điểm, các sản phẩm hoạt động học
tập cho bản thân và bạn bè.
Yêu cầu đối với GV.

Trang 19


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

- Thiết kế, tổ chức, hƣớng dẫn HS thực hiện các hoạt động học tập với các hình
thức đa dạng, phong phú, có sức hấp dẫn phù hợp với đặc trƣng bài học, với các đặc điểm
và trình độ HS, với điều kiện cụ thể của lớp, của trƣờng và địa phƣơng.
- Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và điều kiện cho HS đƣợc tham gia một
cách tích cực, chủ động, sáng tạo vào quá trình khám phá và lĩnh hội kiến thức; chú ý
khai thác vốn kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng đã có của HS; tạo niềm vui, hứng khởi,
nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho HS; giúp các em phát triển tối đa
năng lực, tiềm năng.
- Thiết kế và hƣớng dẫn HS thực hiện các dạng câu hỏi, bài tập phát triển tƣ duy

và rèn luyện kỹ năng; hƣớng dẫn sử dụng các thiết bị, đồ dùng học tập; tổ chức có hiệu
quả các giờ thực hành, hƣớng dẫn HS có thói quen vận dụng kiến thức đã học vào giải
quyết các vấn đề thực tiễn.
- Sử dụng các phƣơng pháp và hình thức tổ chức DH một cách hợp lý, hiệu quả,
linh hoạt, phù hợp với đặc trƣng của cấp học, môn học; nội dung, tính chất của bài học;
đặc điểm và trình độ của HS; thời lƣợng DH và các điều kiện DH cụ thể của trƣờng, địa
phƣơng.
1.3. Đổi mới thiết kế bài học
1.3.1 Các yêu cầu đối với việc soạn giáo án
- Việc chuyển trọng tâm từ thiết kế các hoạt động của GV sang thiết kế các hoạt
động của HS là yêu cầu nổi bật đối với công việc soạn giáo án của GV.
- Khi soạn giáo án, GV phải suy nghĩ trả lời các câu hỏi sau:
+ Trong bài học, HS sẽ lĩnh hội đƣợc những kiến thức, kỹ năng nào? Mức độ đến
đâu?
+ Sự chiếm lĩnh những kiến thức, kỹ năng của HS sẽ diễn ra theo con đƣờng nào?
HS cần huy động những kiến thức, kỹ năng nào đã có? Cần những PTDH nào?
+ Những hoạt động chủ yếu nào của HS trên con đƣờng dẫn tới chiếm lĩnh những
kiến thức làm việc cá nhân hay làm việc theo nhóm?
+ GV phải chỉ đạo nhƣ thế nào để đảm bảo cho HS chiếm lĩnh đƣợc những kiến
thức, kỹ năng đó một cách chính xác, sâu sắc và đạt đƣợc hiệu quả giáo dục?
+ Hành vi ở đâu ra mà HS cần thể hiện đƣợc sau khi học là gì?
1.3.2 Những nội dung của việc soạn giáo án
- Xác định rõ ràng, cụ thể mục tiêu bài học
Trang 20


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn


SVTH Lê Thị Bích Tuyền

+ Cần đổi mới việc xác định mục tiêu bài học, từ việc viết mục tiêu giảng dạy (
điều GV phải đạt đƣợc) sang viết mục tiêu học tập ( điều HS phải đạt đƣợc sau khi học
bài học đó). Mục tiêu bài học luôn đƣợc diễn đạt theo ngƣời học.
+ Mục tiêu bài học phải chỉ rõ mức độ HS đạt đƣợc sau bài học về kiến thức, kỹ
năng, thái độ đủ để làm cơ sở đánh giá chất lƣợng và hiệu quả của bài học. Mục tiêu bài
học phải đặc biệt chú ý tới nhiệm vụ phát triển năng lực nhận thức, phù hợp với nội dung
bài học (phân tích, tổng hợp, so sánh, nêu giả thiết…)
+ Mục tiêu bài học phải chỉ ra những hành vi mà HS phải thể hiện ra khi học một
kiến thức cụ thể. Vì vậy, mục tiêu bài học đƣợc bắt đầu bằng các động từ hành động ( nêu
đƣợc, xác định đƣợc, quan sát, đo đƣợc…) Khi viết mục tiêu bài học, GV cần tham khảo
chuẩn kiến thức và kỹ năng ở các chủ đề trong chƣơng trình THPT môn vật lý.
- Xác định những nội dung kiến thức của bài học: cần xác định những nội dung
này thuộc loại kiến thức nào ( khái niệm về sự vật, hiện tƣợng, quá trình vật lý; khái niệm
về đại lƣợng vật lý; định luật, quy tắc, nguyên lý cơ bản; thuyết, ứng dụng kỹ thuật vật
lý), bao gồm những kết luận nào?
- Xác định công việc chuẩn bị của GV và HS, các PTDH cần sử dụng.
- Thiết kế tiến trình xây dựng từng kiến thức trong bài học: để thiết kế tiến trình
xây dựng từng kiến thức trong bài học, GV cần xác định kiến thức cần xây dựng đƣợc
diễn đạt nhƣ thế nào, là câu trả lời cho câu hỏi nào? Giải pháp nào giúp trả lời đƣợc câu
hỏi này?
- Soạn thảo tiến trình hoạt động dạy cụ thể
+ Việc soạn thảo tiến trình hoạt động dạy học phải thể hiện rõ hoạt động học và
hoạt động dạy là hoạt động nào, diễn ra nhƣ thế nào và trình tự các hoạt động đó.
+ Với mỗi hoạt động của HS, cần viết rõ mục đích hoạt động, cách thức hoạt
động, hình thức thực hiện hoạt động ( cá nhân, nhóm), kết quả cần đạt đƣợc.
+ Với từng hoạt động của HS, cần viết hoạt động tƣơng ứng của GV: lệnh hoạt
động, câu hỏi, gợi ý để hƣớng dẫn hoạt động của HS, thông báo bổ sung của GV. Cần coi
trọng việc chuẩn bị câu hỏi, nhất là câu hỏi then chốt. Trên cơ sở đó, khi lên lớp, GV sẽ

phát triển thêm tùy diễn biến của giờ học.
- Xác định nội dung tóm tắt trình bày bảng.
- Soạn nội dung bài tập về nhà.

Trang 21


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

GIÁO ÁN THAM KHẢO.[5]
Tên bài học:………………………………..
Tiết ……………….theo phân phối chuơng trình
A. Mục tiêu (đã đựoc luợng hóa)
1. Mục tiêu kiến thức
2. Mục tiêu kỹ năng
3. Mục tiêu thái độ (nếu có)
B. Chuẩn bị (thiết bị DH, phiếu học tập, các phuơng tiện DH…)
1. GV
2. HS
3. Gợi ý ứng dụng CNTT và các phƣơng tiện DH hiện đại
C. Tổ chức hoạt động DH
Hoạt động 1 (…phút): Kiểm tra bài cũ (nếu cần)
Hoạt động của HS
- Tái hiện kiến thức trả lời câu hỏi của

Hoạt động của GV

- Đặt vấn đề, nêu câu hỏi.

GV.
- Nhận xét câu trả lời của bạn.

- Gợi ý cách trả lời.

Hoạt động 2 (…phút): Tiếp nhận nhiệm vụ học tập
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Quan sát theo dõi GV đặt vấn đề.

- Tạo tình huống học tập.

- Tiếp nhận nhiệm vụ học tập.

- Trao nhiệm vụ học tập.

Hoạt động 3 (…phút): Thu thập thông tin
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Nghe GV giảng. Nghe bạn phát biểu.

- Tổ chức hƣớng dẫn.

- Đọc và tìm hiểu một số vấn đề trong


- Yêu cầu HS hoạt động.

SGK.

- Giới thiệu nội dung tóm tắt, tài liệu

- Tìm hiểu bảng số liệu.

cần tìm hiểu.

- Quan sát hiện tuợng tự nhiên hoặc

- Giảng sơ lƣợc nếu cần thiết.

trong thí nghiệm.

- Làm thí nghiệm biểu diễn.

Trang 22


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

- Làm thí nghiệm, lấy số liệu…

SVTH Lê Thị Bích Tuyền


- Giới thiệu, hƣớng dẫn cách làm thí
nghiệm, lấy số liệu.
- Chủ động thời gian.

Hoạt động 4 (…phút): Xử lý thông tin
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Thảo luận nhóm hoặc làm việc cá

- Đánh giá, nhận xét kết luận của

nhân.

HS.

- Tìm hiểu các thông tin liên quan.

- Đàm thoại gợi mở, chất vấn HS.

- Lập bảng, vẽ đồ thị…nhận xét về tính - Hƣớng dấn HS cách lập bảng, vẽ
quy luật của hiện tƣợng.

đồ thị rút ra nhận xét, kết luận.

- Trả lời câu hỏi của GV.

- Tổ chức trao đổi trong nhóm lớp.


- Tranh luận với bạn bè trong nhóm

- Tổ chức hợp thức hóa kết luận.

hoặc trong lớp…

- Hợp thức về thời gian.

- Rút ra nhận xét hay kết luận từ những
thông tin thu đƣợc.
Hoạt động 5 (…phút): Truyền đạt thông tin
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Trả lời câu hỏi.

- Gợi ý hệ thống câu hỏi, tổ chức

- Giải thích các vấn đề.

cho HS làm việc cá nhân hoặc theo

- Trình bày ý kiến, nhận xét, kết luận.

nhóm.

- Báo cáo kết quả.

- Hƣớng dẩn trả lời.

- Ra bài tập vận dụng.
- Đánh giá, nhận xét giờ dạy.

Hoạt động 6 (…phút): Củng cố bài giảng
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Trả lời câu hỏi trắc nghiệm.

- Nêu câu hỏi, tổ chức cho HS làm

- Vận dụng vào thực tiễn.

việc cá nhân hoặc theo nhóm.

- Ghi chép những kết luận cơ bản.

- Hƣớng dẫn trả lời.

- Giải bài tập.

- Ra bài tập vận dụng.
- Đánh giá, nhận xét giờ dạy.
Trang 23


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn


SVTH Lê Thị Bích Tuyền

Hoạt động 7 (…phút): Hƣớng dẫn học tập ở nhà
Hoạt động của HS

Hoạt động của GV

- Ghi câu hỏi, bài tập về nhà.

- Nêu câu hỏi, bài tập về nhà.

- Ghi những việc chuẩn bị cho bài sau.

- Dặn dò, yêu cầu HS chuẩn bị cho
bài sau.

D. Rút kinh nghiệm
Ghi những nhận xét của GV sau khi dạy xong.
1.4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá
1.4.1 Thực trạng của việc đánh giá kết quả học tập môn VL ở trường THPT
Việc đánh giá kết quả học tập của HS trƣớc đây có một số nhƣợc điểm làm cho nó
không thực hiện đƣợc đầy đủ các mục tiêu và chức năng cơ bản đánh giá trong giáo dục.
Sau đây là một số thiếu sót cơ bản.
- Chưa thực hiện được đầy đủ các chức năng của kiểm tra, đánh giá.
+ Nhƣ chúng ta đã biết, kiểm tra đánh giá không chỉ đơn thuần là nguồn cung
cấp thông tin phản hồi về quá trình dạy học mà còn là cơ chế điều khiển một cách có hiệu
quả quá trình này.
+ Trƣớc đây, khi chƣa thực hiện việc đổi mới chƣơng trình các môn học và tiến
hành thay sách giáo khoa mới, do không nhận thức đƣợc đầy đủ các chức năng của đánh

giá nên việc kiểm tra thƣờng tập trung vào chức năng thứ nhất, coi nhẹ chức năng thứ
hai. Các đề kiểm tra thƣờng không hƣớng vào việc thực hiện “đánh giá định hình” mà
hƣớng vào việc thực hiện “đánh giá tổng kết”. Kiểm tra chủ yếu dùng để đánh giá, phân
loại HS chứ không dùng để thu thập thông tin cần thiết cho việc định hƣớng hoạt động
dạy và học tiếp theo nhằm cải thiện hoạt động này.
-Chưa thực hiện đầy đủ các loại hình kiểm tra quy định trong kế hoạch dạy học
cũng như chưa thực hiện đầy đủ các chức năng của từng loại hình kiểm tra.
Theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì các loại hình kiểm tra trong kế
hoạch dạy học bao gồm:
+ Kiểm tra thƣờng xuyên bao gồm kiểm tra miệng, kiểm tra lý thuyết và kiểm tra
thực hành dƣới một tiết.
+ Kiểm tra định kì bao gồm kiểm tra lý thuyết và thực hành từ một tiết trở lên,
kiểm tra học kì.
Trang 24


Luận văn tốt nghiêp ĐH

GVHD ThS. GVC Trần Quốc Tuấn

SVTH Lê Thị Bích Tuyền

Số lƣợng bài kiểm tra, trong đó có cả kiểm tra thực hành đã đƣợc quy định trong
kế hoạch dạy học của từng lớp, nhƣng trong thực tế nhiều giáo viên đã không thực hiện
đƣợc đầy đủ số lƣợng các bài kiểm tra này nhất là các bài kiểm tra thực hành.
Việc kiểm tra miệng tuy đƣợc tiến hành thƣờng xuyên, song còn mang tính hình
thức, thƣờng tập trung vào việc đánh giá khả năng ghi nhớ máy móc của HS, ít chú ý đến
việc phát hiện các thiếu sót của HS trong việc nắm kiến thức và kỹ năng để điều chỉnh
nội dung và phƣơng pháp dạy học cũng nhƣ hƣớng dẫn cho HS học tập có hiệu quả hơn.
Mặt khác, GV thƣờng tiêu phí quá nhiều thời gian cho hình thức kiểm tra này làm ảnh

hƣởng đến việc dạy bài mới.
Các bài kiểm tra định kì sau mỗi chƣơng, mỗi học kì là những bài kiểm tra quan
trọng nhất để đánh giá kết quả học tập của HS. Các đề kiểm tra này đều đƣợc đề ra dƣới
hình thức “tự luận”. Tùy theo từng lớp, từng chƣơng, mỗi đề kiểm tra thƣờng có một đến
vài câu hỏi lý thuyết, cùng một đến vài bài tập định lƣợng.
Vì đƣợc ra dƣới ra hình thức tự luận nên các đề kiểm tra trƣớc đây có các ƣu
điểm cơ bản sau:
+ Cho phép đánh giá khả năng diễn đạt và quá trình suy nghĩ của HS khi làm bài.
+ Dễ biên soạn và mất ít thời gian biên soạn so với các đề trắc nghiệm khách
quan.
Bên cạnh những ƣu điểm trên, các đề kiểm tra tự luận này bộc lộ nhiều nhƣợc
điểm khiến chúng không đảm bảo những yêu cầu cơ bản của việc kiểm tra, đánh giá. Cụ
thể là:
+ Thiếu tính hệ thống và toàn diện do số lƣợng câu hỏi kiểm tra bị hạn chế, chỉ
có thể tập trung vào một số ít kiến thức và kỹ năng quy định trong chƣơng trình môn học.
+ Thiếu tính khách quan do các đề chỉ tập trung vào một số ít nội dung nên kết
quả kiểm tra phụ thuộc nhiều vào “cơ may” của ngƣời học. Nếu “trúng tủ” thì đạt điểm
tốt, nếu “lệch tủ” thì nhận điểm kém. Ngoài ra, do HS tự viết các phƣơng án trả lời khác
nhau nên việc đánh giá các phƣơng án này phụ thuộc rất nhiều vào nhận định chủ quan
của ngƣời chấm.
+ Việc chấm bài thƣờng gặp khó khăn, GV phải mất nhiều thời gian để cho điểm
chính xác
+ Khó sử dụng các phƣơng tiện hiện đại để chấm bài và phân tích kết quả kiểm
tra, nhất là khi kiểm tra một số lớn HS.
Trang 25