ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Luận văn tốt nghiệp

TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

BỘ MÔN TƯ PHÁP

LUẬN VĂN CỬ NHÂN LUẬT
KHOÁ 29 (2003 – 2007)

Tên ñề tài:

THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT
TỪ BỘ LUẬT DÂN SỰ 1995 ðẾN BỘ LUẬT DÂN
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
SỰ 2005

Giáo viên hướng dẫn:
Ts. Nguyễn Ngọc ðiện

Sinh viên thực hiện:
Lê Thị Diệu
MSSV: 5032049
Lớp: Luật Tư Pháp 1 – K 29

Cần Thơ – 7/2007
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 1

SVTH: Lê Thị Diệu L


ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Luận văn tốt nghiệp

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................
Trung..........................................................................................................................................
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 2

SVTH: Lê Thị Diệu

cứu



Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

MỤC LỤC

Lời mở ñầu........................................................................................... trang 1
CHƯƠNG 1: NHỮNG ðIỂM GIỐNG NHAU CỦA CHẾ ðỊNH
THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT TỪ BLDS 1995 ðẾN BLDS 2005 ...3
Mục 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................3
1. Các khái niệm ...................................................................................3
1.1 Khái niệm thừa kế theo pháp luật ........................................3
1.2 Khái niệm di sản thừa kế .....................................................4
2. Mở thừa kế .......................................................................................5
2.1 Thời ñiểm mở thừa kế .........................................................5
2.2 ðịa ñiểm mở thừa kế ...........................................................7
3. Các trường hợp thừa kế theo pháp luật .............................................8
3.1 Các trường hợp cụ thể .........................................................8
3.2 Những trường hợp không ñược thừa kế theo pháp luật .........10
4. Chủ thể của quan hệ thừa kế theo pháp luật.......................................13
4.1 ðiều kiện chung ..................................................................13
4.2liệu
ðiều kiện
Trung tâm Học
ĐHriêng
Cần....................................................................14
Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Mục 2: NHỮNG ðIỂM GIỐNG NHAU .....................................................15

1.Thứ tự người thừa kế theo pháp luật ..................................................15
1.1 Sơ lược nguồn gốc quy ñịnh.................................................15
1.2 BLDS 2005 kế thừa những giải pháp chưa hợp lý chưa khoa học của
thứ tự người thừa kế theo pháp luật ......................................................17
1.3 Căn cứ xác lập quan hệ thừa kế theo pháp luật .....................23
1.4 Thiết lập quan hệ thừa kế theo chiều dọc .............................27
2. Quan hệ thừa kế theo pháp luật giữa những người có mối quan hệ chăm sóc,
nuôi dưỡng ...........................................................................................29
2.1 Căn cứ xác lập quan hệ nuôi dưỡng .....................................29
2.2 Hai tình trạng pháp lý khác nhau giữa người nuôi và người ñựơc nuôi
2.3 Vấn ñề thừa kế thế vị của con nuôi.......................................34

32

2.4 Quan hệ thừa kế theo pháp luật giữa bố dượng (mẹ kế) với con riêng
thiết lập một tình trạng pháp lý tương tự như cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi
.............................................................................................................37
3. Quyền thừa kế theo pháp luật của vợ, chồng ñã chia tài sản chung..44

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 3

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005


3.1 Cơ sở quyền thừa kế giữa vợ chồng......................................44
3.2 Quyền thừa kế của vợ, chồng ñã chia tài sản chung ..............45
3.3 Quyền thừa kế của vợ chòng ñang xin ly hôn hoặc ñã kết hôn với người
khác ......................................................................................................46
Mục 3: THỰC HIỆN QUYỀN HƯỞNG DI SẢN ........................................50
1. Chuyển giao và quản lý di sản ..........................................................50
1.1 BLDS 2005 kế thừa một cách trung thực những “câu chữ chết” của chế
ñịnh chuyển giao di sản ..................................................................................50
1.2 Tính chất không bắt buộc của chuyển giao di sản ......................56
2. Thanh toán và phân chia di sản theo pháp luật.................................55
2.1 Phân chia di sản theo pháp luật.................................................56
2.2 Thanh toán tài sản nợ ..............................................................58
2.3 Thiết lập một chế ñịnh chung về phân chia di sản: “Chế ñộ sở hữu chung
theo phần” .....................................................................................................62

CHƯƠNG 2: NHỮNG ðIỂM KHÁC NHAU CỦA CHẾ ðỊNH THỪA KẾ
THEO PHÁP LUẬT TỪ NĂM 1995 ðẾN 2005 ....................................64
Mục 1: GIẢI PHÁP BỔ SUNG NGƯỜI THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT: CHÁU Ở

Trung
Học THỪA
liệu ĐH
CầnHAI,
ThơCHẮT
@ Tài
liệu THỪA
học tập
VỊ tâm
TRÍ HÀNG
KẾ THỨ

Ở HÀNG
KẾ và
THỨnghiên
BA 64 cứu
1. Giải pháp của luật 1995 kết hợp kỹ thuật thừa kế thế vị với việc không quy ñịnh
cháu, chắt ñựơc thừa kế theo hàng .......................................................64
1.1 Ưu ñiểm..................................................................................64
1.2 Khuyết ñiểm ...........................................................................64
2. BLDS 2005 kết hợp kỹ thuật thừa kế thế vị và cháu, chắt ở hàng thừa kế thứ
hai, thứ ba.............................................................................................65
2.1 Tính ưu việt của giải pháp bổ sung người thừa kế theo hàng ...65
2.2 Khuyết ñiểm............................................................................67
3. Giải pháp so sánh một chế ñịnh trong hai bộ luật tạo một bước tiến trong nền
lập pháp Việt Nam ..........................................................................................68
Mục 2: THỪA KẾ THẾ VỊ...........................................................................72
1. Sơ lược về chế ñịnh thừa kế thế vị ..................................................72
1.1 Những trường hợp thế vị ......................................................72
1.2 Những trường hợp không ñựơc thừa kế thế vị .....................74
2. ðiểm khác nhau của giải pháp bổ sung cụm từ “chết trước hoặc cùng thời ñiểm
với người có di sản” ........................................................................................75
2.1 Giải pháp của luật 1995 và thực trạng pháp lý .....................75

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 4

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp


ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

2.2 Giải pháp của luật 2005 giải quyết thoả ñáng quyền thừa kế thế vịcủa
cháu, chắt..............................................................................................76
3. Những suy nghĩ..................................................................................77
Mục 3: PHÂN CHIA DI SẢN LÀ QUYỀN TÀI SẢN.................................81
1. Phân chia di sản mà tài sản là quyền sử dụng ñất một trường hợp cụ thể của phân
chia di sản là các quyền tài sản .......................................................................81
1.1 Sơ lược về quyền sử dụng ñất...............................................81
1.2 Phân chia quyền sử dụng ñất ................................................83
2. Hạn chế phân chia di sản 87
3. Phân chia di sản trong trường hợp có người thừa kế mới hoặc có người thừa kế
bị bác bỏ quyền thừa kế ..................................................................................89
4. Thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế ..............................................90
Kết luận ...............................................................................................95

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 5

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005


LỜI MỞ DẦU
Pháp luật về thừa kế là một chế ñịnh hết sức quan trọng trong Bộ luật dân sự.
Thừa kế nói chung và thừa kế theo pháp luật nói riêng ñã góp phần quan trọng trong
việc ổn ñịnh và phát triển ñời sống xã hội. Thừa kế với ý nghĩa là một phạm trù kinh tế
có mầm mống và xuất hiện ngay trong thời kì sơ khai của xã hội loài người. Qua nhiều
giai ñoạn phát triển khác nhau thì nội hàm của khái niệm “thừa kế theo pháp luật”
không còn bó hẹp trong phạm vi thuần tuý là: Di chuyển di sản thông thường của người
chết ñể lại cho những người cùng huyết thống. Hơn mười năm qua (từ năm 1995 ñến
nay), cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, sự phát triển ngày càng phát triển
ngày càng ña dạng các quan hệ xã hội. Từ ñó, tranh chấp về thừa kế theo pháp luật nói
riêng và thừa kế nói chung ngày càng phức tạp về nội dung. Giá trị của “di sản” không
còn là những tài sản thông thường phục vụ cho sinh hoạt tiêu dùng mà là quyền tài sản
như: Quyền sử dụng ñất, quyền sở hữu trí tuệ, vốn ñầu tư, cổ phần, cổ phiếu, trang trại,
doanh nghiệp…Trước tình hình cấp thiết trên Bộ luật dân sự 1995 ra ñời vừa kế thừa
những nội dung phù hợp của pháp lệnh thừa kế 1990 vừa bổ sung những nội dung mới
của thừa kế, cũng với xu hướng ñó Bộ luật dân sự 2005 cũng ra ñời nhằm ñể hoàn thiện
thêm chế dịnh thừa kế nói chung và thừa kế theo pháp luật nói riêng. Với sự mới mẽ và
nóng bỏng của ñề tài nghiên cứu “Chế ñịnh thừa kế theo pháp luật từ Bộ luật dân sự

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
1995 ñến Bộ luật dân sự 2005”người viết nhận thức ñược có sự cần thiết phải có một
ñề tài nghiên cứu khoa học ñể làm sáng tỏ những vướng mắc không phù hợp của Bộ luật

dân sự 1995; cũng như những nội dung mới nhằm hoàn thiện chế ñịnh thừa kế theo pháp
luật trong bộ luật dân sự 2005. ðồng thời, Bộ luật dân sự 2005 ñã ra ñời và ñi vào thực
tiễn hơn một năm, liệu chế ñịnh thừa kế theo pháp luật ñã thật sự hoàn thiện hay chưa
trong khi nó ñang bị chi phối bởi những quy ñịnh pháp luật khác có liên quan ñang
không ngừng ñổi mới?
Thừa kế theo pháp luật là một chế ñịnh pháp lý cần thiết ñể bảo toàn và gia tăng
tích luỷ của cải xã hội, trong ñiều kiện nó ñược coi là một phương thức ñể xác lập quyền

sở hữu của cá nhân. Nó thể hiện giá trị ñạo ñức, truyền thống tốt ñẹp từ lâu ñời của dân
tộc ta ñó là giữ gìn và phát huy truyền thống ñoàn kết tương thân, tương ái giữa các thành
viên trong gia ñình. Qua ñó, ñảm bảo sự phát triển ổn ñịnh và bền vững của xã hội. Tuy
nhiên, những công trình nghiên cứu khoa học về thừa kế theo pháp luật là không nhiều,
cũng không tập trung thành một hệ thống mà rải rác trong các sách bình luận Bộ luật dân
sự, trong những quyển hỏi ñáp pháp luật về thừa kế với tính chất riêng lẽ của từng vấn ñề
nhỏ. Do ñó, người viết lựa chọn và thực hiện ñề tài này với mục ñích: Có thể khái quát
ñược những vấn ñề chủ yếu của chế ñịnh thừa kế theo pháp luật, ñặt các khái niệm và các
vấn ñề có liên quan của nó vào trong một hệ thống khoa học, qua ñó hình thành ñược tập
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 6

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

hợp các kiến thức chíng xác về chế ñịnh thừa kế theo pháp luật, giúp cho việc tìm hiểu
vận dụng nó trên thực tế ñược dể dàng và ñúng ñắn.
Trong quá trình nghiên cứu người viết sử dụng chủ yếu các phương pháp phân
tích câu chữ kết hợp với so sánh ñối chiếu ñể làm nổi bật ñề tài. Bên cạnh ñó, người viết
còn sử dụng phương pháp nghiên cứu luật viết và phương pháp suy luận duy vật biện
chứng ñể nắm bắt nội dung những khái niệm, những quy ñịnh pháp luật có liên quan, vận
dụng những quy ñịnh ñó vào những giả thiết khác nhau, những trường hợp cụ thể. ðể có
thể lý giải các vấn ñề và phối hợp vận dụng linh hoạt các quy ñịnh pháp luật có liên quan,
ñể giải quyết vấn ñề phức tạp mà chỉ dựa vào một quy ñịnh duy nhất về quyền thừa kế
theo pháp luật hoặc chỉ bám sát vào câu chữ của ñiều luật thì không thể ñạt ñược một kết

quả thoả ñáng. Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn này người viết chỉ dừng lại ở việc vận
dụng những “công cụ pháp lý” có sẳn trong thừa kế theo pháp luật hiện hành ñể giải
quyết và lý giải vấn ñề và rất hạn chế trong việc ñưa ra những kiến nghị mới ñể hoàn
thiện hệ thống quy ñịnh pháp luật. ðiều này xuất phát từ khả năng người viết chưa thể
khái quát cao nhiều mặt khác nhau của vấn ñề. Vì vậy, người viết cũng rất hạn chế trong
việc ñưa ra những giải pháp mới ñể tránh trường hợp ñưa ra giải pháp thiếu tính khái quát
và làm nảy sinh mâu thuẩn trong việc giải quyết nhiều mặt khác nhau của vấn ñề. Bên
cạnh ñó, còn có nguyên nhân khách quan là trong quá trình thực hiện ñề tài rất ít thu hút

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
ñược sự chú ý của những nhà làm luật, nên người viết cũng gặp rất nhiều khó khăn trong
việc sưu tầm các tài liệu tham khảo các ý kiến khác nhau của những nhà nghiên cứu
trước. Do ñó, phạm vi luận văn không ñược mở rộng mà người viết chỉ tập trung nghiên
cứu và so sánh những vấn ñề cơ bản của chế ñịnh thừa kế theo pháp luật từ Bộ luật dân
sự 1995 ñến Bộ luật dân sự 2005 (sau ñây viết tắt là BLDS).
Theo ñó nội dung luận văn chia thành hai chương:
CHƯƠNG 1: NHỮNG ðIỂM GIỐNG NHAU CỦA CHẾ ðỊNH THỪA KẾ THEO
PHÁP LUẬT TỪ BỘ LUẬT DÂN SỰ 1995 ðẾN BỘ LUẬT DÂN SỰ 2005
CHƯƠNG 2: NHỮNG ðIỂM KHÁC NHAU CỦA CHẾ ðỊNH THỪA KẾ THEO
PHÁP LUẬT TỪ BỘ LUẬT DÂN SỰ 1995 ðẾN BỘ LUẬT DÂN SỰ 2005
Kết luận: Trong phạm vi luận văn người viết không tham vọng rằng sẽ tìm hiểu
một cách ñầy ñủ và toàn diện tất cả những vấn ñề của thừa kế theo pháp luật. Song, người
viết cố gắng trong khả năng của mình ñưa ra các lý giải cho nhiều vấn ñề khác nhau có
thể xảy ra trên thực tế. Từ ñó, chỉ ra ñược những ưu ñiểm cũng như khuyết ñiểm của các
quy ñịnh pháp luật hiện hành. Qua ñó, nhằm ñưa ra những hiểu biết cơ bản nhất về chế
ñịnh thừa kế theo pháp luật và hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện


Trang 7

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

CHƯƠNG 1:
NHỮNG ðIỂM GIỐNG NHAU CỦA CHẾ ðỊNH THỪA KẾ THEO
PHÁP LUẬT TỪ BLDS 1995 ðẾN BLDS 2005
Mục 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Các khái niệm
1.1 Khái niệm thừa kế theo pháp luật
ðể làm rõ khái niệm thừa kế theo pháp luật trước hết phải làm rõ từng câu chữ
trong khái niệm ñó. Theo nghĩa thông thường thì “thừa” và “kế” ñiều có nghĩa là tiếp
nối tiếp tục. Do ñó, thừa kế theo nghĩa thông thường ñựơc hiểu là người sống thừa hưởng
di sản của người ñã qua ñời việc thừa kế chỉ ñựơc thực hiện khi người có di sản chết.
Với ý nghĩa là một phạm trù kinh tế có mầm mống xuất hiện trong thời kì sơ khai
của xã hội loài người, thì việc thừa kế nhằm di chuyển tài sản của người chết cho những
người còn sống ñựơc tiến hành dựa trên quan hệ huyết thống; theo những phong tục tập
quán riêng của từng bộ lạc, thị tộc.
Với ý nghĩa là một quan hệ pháp luật dân sự trong ñó chủ thể của quan hệ thừa kế
bao gồm: Người ñể lại di sản, người ñựơc hưởng di sản gọi là người thừa kế. Trong ñó,
người
ñể lại
di sản
chỉĐH
có thểCần

là cá Thơ
nhân mà
là cơtập
quan,
chức. Vì chế
Trung
tâm
Học
liệu
@không
Tài bao
liệugiờhọc
vàtổ nghiên
cứu
ñịnh thừa kế theo pháp luật ñựơc thiết lập trên một nền tảng của các mối quan hệ ñặc
trưng của con người và chỉ có con người mới thoả mãn các quy ñịnh này như là: Các
quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống…. ðiều này không thể diễn ra ñối với một chủ
thể không phải là con người. Trong phạm vi luận văn này, người viết chỉ nghiên cứu
khái niệm thừa kế với ý nghĩa của một quan hệ pháp luật dân sự. Qua những ñặc ñiểm
nêu trên có thể ñịnh nghĩa thừa kế như sau: “Thừa kế là một chế ñịnh pháp luật dân sự,
tổng hợp các quy phạm pháp luật ñiều chỉnh sự chuyển dịch tài sản của người chết cho
người khác theo một trình tự thủ tục nhất ñịnh; ñồng thời quy ñịnh phạm vi quyền, nghĩa
vụ và phương thức ñể bảo vệ các quyền và nghĩa vụ của người thừa kế.” Như vậy, có thể
khẳng ñịnh rằng thừa kế theo pháp luật là một bộ phận của chế ñịnh thừa kế. Trong ñó, di
sản của người chết sẽ ñựơc di chuyển cho người thân thiết của họ theo từng trình tự, thủ
tục mà các nhà làm luật ñã sắp xếp. Thoả các ñiều kiện này mới trở thành người thừa kế
theo pháp luật. Theo ñó, khái niệm thừa kế theo pháp luật ñựơc ñịnh nghĩa như sau:
“Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, và trình tự thừa kế theo luật
ñịnh.”(1)
(1) BLDS 2005-NXB chính trị quốc gia-năm 2006, ñiều 634


GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 8

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

1.2 Khái niệm di sản thừa kế
Về mặt câu chữ thì khái niệm ñựơc ghi nhận trong ñiều 634 BLDS 2005 ngắn
gọn hơn, và bỏ hẳn ñi khoản 2 ñiều 637 của Bộ luật dân sự 1995. Và ñều này có thể trở
thành một ñiểm khác. Nhưng về mặt pháp lý hai quy ñịnh này có chung một giải pháp. Vì
quyền sử dụng ñất cũng là một quyền tài sản. Với ñịnh nghĩa tài sản ñựơc nêu tại ñiều
172 BLDS 1995, ñiều 163 BLDS 2005 thì tài sản bao gồm: “Vật có thực, giấy tờ trị giá
ñựơc bằng tiền và các quyền tài sản.” Mà di sản là những tài sản của người chết ñể lại
cũng bao gồm những tài sản trên và các nghĩa vụ tài sản do người chết thiết lập lúc còn
sống. Theo ñó, di sản ñựơc ñịnh nghĩa: “Di sản gồm tài sản riêng của người chết, phần
tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác.”
Ấn ñịnh các tài sản thuộc khối di sản:
* Phần tài sản riêng của người thừa kế
Tài sản riêng của người chết ñể lại bao gồn thu nhập hợp pháp, như tiền lương,
tiền nhuận bút, tiền trúng thưởng xổ số… tài sản ñựơc tặng cho riêng, ñựơc thừa kế, tư
liệu sinh hoạt riêng, nhà ở, tư liệu sản xuất, vốn dùng ñể kinh doanh.
* Phần tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác
Trong thực tế có nhiều trường hợp có nhiều người cùng hợp tác kinh doanh
chung. Nên những người này trở thành chủ sở hữu chung. Nếu có một người chết thì


Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
phần tài sản thuộc sở hữu của người ñó ñã ñóng góp trong khối tài sản chung. Khác với
hình thức sở hữu chung theo phần thì tài sản chung của vợ chồng là tài sản chung hợp
nhất.(2) Nếu như vợ hoặc chồng chết trước thì 1/2 khối tài sản chung ñi vào di sản của
người chết.
* Quyền về tài sản do người chết ñể lại
ðó là các quyền dân sự ñựơc phát sinh từ các giao dịch có ñền bù do người có di
sản thiết lập như quyền ñòi nợ: ðòi lại tài sản cho thuê, hoặc cho mượn, chuộc lại tài sản
ñã thế chấp…hoặc do các quan hệ bồi thường thiệt hại trong hoặc ngoài hợp ñồng do
người chết bị người khác gây thiệt hại khi còn sống nhưng chưa kịp ñòi thì ñã chết. Bên
cạnh các quyền thì các nghĩa vụ tài sản do người chết ñể lại cũng nằm trong khối di sản.
Quy ñịnh này thiết lập trên nguyên tắc “có quyền thì có nghĩa vụ” (trừ trường hợp ñựơc
di tặng) như: Các nghĩa vụ trả nợ, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại do người chết gây ra cho
người khác…
Nhưng cần lưu ý rằng không phải tất cả các quyền tài sản ñiều ñựơc ñể lại thừa kế.
Một số quyền tài sản như quyền cấp dưỡng, lương hưu, chính sách ưu ñãi người có công
(2) BLDS năm 2005-NXB chính trị quốc gia-năm 2006, ñiều 219

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 9

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005


với cách mạng, quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc,…Tất cả các quyền
tài sản gắn với nhân thân của người có di sản thì không ñựơc chuyển giao toàn bộ quyền
ñó. Nếu có chuyển giao cũng chính là phần ñáng lẽ ra người này ñựơc nhận những chưa
kịp nhận thì người này chết. Ví dụ như ba tháng lương hưu chưa kịp lãnh….
Bên cạnh ñó, các khoản tiền bảo hiểm như: Bảo hiểm nhân thọ mà người mua bảo
hiểm không nói rõ ai là người thụ hưởng, khi người ñựơc bảo hiểm chết thì số tiền bảo
hiểm ñó cũng ñi vào di sản của người mua bảo hiểm. Các hành khách ñi trên các phương
tiện có bảo hiểm khi các phương tiện này bị rủi ro thì khoản tiền bồi thường ñó thuộc di
sản của hành khách.
2. Mở thừa kế
2.1 Thời ñiểm mở thừa kế
Việc xác ñịnh thời ñiểm mở thừa kế rất quan trọng, vì từ thời ñiểm ñó xác ñịnh
ñược chính xác tài sản, quyền và nghĩa vụ về tài sản của người ñể lại di sản gồm những
gì; ñề phòng tình trạng tài sản ñó có thể bị người khác phân tán hoặc chiếm ñoạt. Ngoài
ra, thời ñiểm mở thừa kế còn là căn cứ xác ñịnh những người thừa kế của người ñã chết.
Vì người thừa kế phải là người còn sống vào thời ñiểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn
sống sau thời ñiểm mở thừa kế nhưng ñã thành thai trước khi người ñể lại di sản chết.
Do ñó, ñiều 633 BLDS 2005 (ñiều 636 BLDS 1995) quy ñịnh: “Thời ñiểm mở

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
thừa kế là thời ñiểm người có tài sản chết. Trong trường hợp Toà án tuyên bố một người
chết thì thời ñiểm mở thừa kế là ngày xác ñịnh theo quy ñịnh của BLDS về chế ñịnh pháp
lý của người bị tuyên bố chết” (tại khoản 2 ñiều 91 BLDS 1995, khoản 2 ñiều 631 của
BLDS 2005).
Quy ñịnh của Việt Nam chỉ cho phép thừa kế trong trường hợp bị tuyên bố chết.
Riêng ñối với luật của Pháp, có thể cho phép mở thừa kế nếu có người bị tuyên bố mất
tích. Theo quy ñịnh của BLDS Pháp thì một người biến mất khỏi nơi cư trú thì bị suy
ñoán là bị mất tích. Nếu như sau mười năm, sau khi có bản án suy ñoán mất tích mà

ñương sự vẫn không có tung tích gì, thì Toà án sẽ lên bản án tuyên bố mất tích. Trong
trường hợp không có bản án suy ñoán mất tích, thì bản án tuyên bố mất tích sẽ ñược thực
hiện sau 20 năm ñương sự biến mất khỏi nơi cư trú.(3) Còn việc tuyên bố chết chỉ ñược
thực hiện khi người ñó ñã biến mất trong những hoàn cảnh có tính chất ñặt sinh mạng của
ñương sự vào tình trạng nguy hiểm, mà không tìm thấy thi thể.(4) Ví dụ như: Một hành
khách ñi máy bay dân dụng nhưng không rõ tung tích sau 3 tháng kể từ ngày máy bay ñó

(3) BLDS Pháp-NXB Tư pháp-năm 2005, ñiều 122
(4) BLDS Pháp, ñiều 88 ñoạn 1

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 10

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

không có tung tích gì.(5) Và việc tuyên bố một người chết có thể thực hiện bởi bất kì
người nào có liên quan.
Như vậy, hai chế ñịnh tuyên bố mất tích và tuyên bố chết của Việt Nam và Pháp là
không khác nhau về bản chất pháp lý mà chỉ khác về mặt tên gọi. Trong luật Pháp gọi là
mất tích thì trong luật Việt Nam là tuyên bố chết và hệ quả về mặt tài sản là như nhau.
Bằng chứng của sự chết trong luật Việt Nam ñược xác ñịnh theo hai cách. ðối với
trường hợp chết tự nhiên thì căn cứ vào giấy khai tử về giờ, tháng, năm từ trần của người
quá cố; riêng ñối với trường hợp cái chết pháp lý: Tức là người bị tuyên bố chết theo yêu
cầu của người có quyền và nghĩa vụ liên quan, do Toá án nơi người có di sản cư trú xác

ñịnh tuỳ theo tính chất của từng vụ việc khác nhau mà thời ñiểm mở thừa kế không giống
nhau. ðược xác ñịnh là ngày, tháng mà bản án liên quan có hiệu lực pháp luật.
Việc xác ñịnh thời ñiểm mở thừa kế có tầm quan trọng trong việc xác ñịnh người
thừa kế theo pháp luật. Tuy nhiên theo quy ñịnh của hai ñiều luật giống nhau trong BLDS
1995 và 2005 về thời ñiểm mở thừa kế là chưa chặt chẽ. Theo ñó thì thời ñiểm mở thừa
kế ñược xác ñịnh theo giây, phút, giờ, ngày hay tháng ? Theo tinh thần của quy ñịnh 633
khoản 1 thì thời ñiểm thừa kế ñược xác ñịnh theo ngày. ðể làm rõ tầm quan trọng của
vấn ñề trên ta xét ví dụ sau: Ông A có hai người con là X và Y vào lúc 20 giờ ngày 30
tháng 4 năm 2007 ông A chết. ðến 20 giờ 30 phút cùng ngày thì X chết. Nếu thời ñiểm

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
mở thừa kế là theo phút thì X sẽ ñược thừa kế phần của A và con, cháu, chắt của X cũng
ñược thế vị ông. Nếu thời ñiểm mở thừa kế là ngày thì A và X không có quyền hưởng di
sản của nhau vì X chết cùng ngày, cùng giờ với A hay gọi là chết cùng thời ñiểm. Do ñó,
không có chuyện thừa kế theo pháp luật giữa A và X. Cho nên, Y và con, cháu, (chắt) của
Y nhận trọn di sản của A (nếu có thừa kế thế vị). Thế nhưng, thời ñiểm mở thừa kế tính
theo phút, giờ, ngày thì X và con, cháu (chắt) của X cũng có phần trong di sản ñó là phần
1/2 di sản . Theo quy ñịnh của luật hiện hành thì X và con của X bị loại trừ khỏi di sản
của A. ðiều này thật không hợp lý, vì cùng là con cũng là cháu, chắt nhưng người thì
ñược thừa kế người thì không; và suy cho cùng thì việc chết cùng thời ñiểm là không có
lỗi. Do vậy, cần có một hướng dẫn cụ thể của cơ quan có thẩm quyền ñể tránh tình trạng
bỏ lọt quyền thừa kế của những người thân thuộc của người chết lẽ ra phải ñược nhận
một phần hay toàn bộ di sản, thì di sản lại chuyển cho người khác hoặc thuộc sở hữu nhà
nước (nếu người chết cùng thời ñiểm với người có di sản là người thừa kế duy nhất).
Bên cạnh ñó, thời ñiểm mở thừa kế cũng có ý nghĩa quan trọng về mặt thời hiệu,
thời hạn như: Thời hạn từ chối nhận di sản, thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế.
(5) Luật hàng không dân dụng Pháp ñiều L - 142-3

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện


Trang 11

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

2.2 ðịa ñiểm mở thừa kế
Trong suốt cuộc ñời một người có thể cư trú rất nhiều nơi khác nhau và có thể nơi
người ñó chết cũng không phải là nơi người chết cư trú. Việc xác ñịnh nơi cư trú của
người ñể lại di sản có liên quan ñến các vấn ñề sau:
-Xác ñịnh nơi quản lý di sản, kiểm kê di sản trong trường hợp cần thiết cấp bách
ñể ngăn chặn các hành vi phân tán hoặc chiếm ñoạt tài sản trong khối di sản;
- Xác ñịnh nơi thanh toán và phân chia di sản;
- ðây cũng là nơi thực hiện các thủ tục từ chối nhận di sản;
- ðặc biệt quan trọng hơn ñịa ñiểm mở thừa kế cũng là nơi xác ñịnh Toà án có
thẩm quyền giải quyết nếu có tranh chấp về thừa kế.
Về phần thẩm quyền giải quyết tranh chấp thừa kế của Toà án trong luật Việt Nam
không xác ñịnh thẩm quyền theo lãnh thổ. Và thực tiễn tư pháp chấp nhận ñiều này như
một thông lệ. Do vậy việc quy ñịnh về ñịa ñiểm mở thừa kế là không thể thiếu. ðiều 632
khoản 2 quy ñịnh “ðịa ñiểm mở thừa kế là nơi cư trú cuối cùng của người ñể lại di sản.
Nếu không xác ñịnh ñược nơi cư trú cuối cùng thì ñịa ñiểm mở thừa kế là nơi có toàn bộ
hoặc phần lớn di sản.” Nơi mở thừa kế ñược xác ñịnh là nơi cư trú cuối cùng; vì có thể
nơi ñây là nơi tập trung các giao dịch dân sự của người ñể lại di sản khi còn sống hoặc
phát sinh quyền và các nghĩa vụ tài sản của người ñó, nơi người ñó thực hiện các quyền

Trung

tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
và nghĩa vụ tài sản. Vì vậy, ñó là nơi thuận tiện cho việc xác ñịnh và phân chia di sản.
ðiều này không dựa vào một cơ sở vững chắc mà chỉ ñược suy ñoán và nó cũng ñược
chấp nhận trong thực tiễn. Vì trên thực tế cũng có trường hợp nơi cư trú cuối cùng không
hẳn là nơi có nhiều giao dịch di sản hay có nhiều tài sản.
Khác với luật Việt Nam trong luật của Pháp xác ñịnh thời ñiểm mở thừa kế theo
hai tiêu chuẩn: Nơi mở thừa kế là nơi người chết và tại nơi cư trú cuối cùng của người ñể
lại di sản.(6) Theo cách này thì khó có thể xác ñịnh ñựơc nếu một người chết không phải
tại nơi mà mình cư trú thì thời ñiểm thừa kế khó có thể xác ñịnh ñựơc. Việc xác ñịnh thời
ñiểm mở thừa kế trong luật Việt Nam là hợp lý, phù hợp với thực tiễn. Trước ñây, trong
bối cảnh ñất nước bị chia cắt do chiến tranh và hiện tại ñời sống nhân dân còn chưa cao;
nên có rất nhiều người rời khỏi nơi cư trú và ñi nhiều nơi ñể tìm cách mưu sinh. Cho nên,
có nhiều nơi cư trú khác nhau. Do vậy, quy ñịnh về việc mở trong luật Việt Nam rất linh
hoạt và dễ xác ñịnh.
(6) BLDS Pháp-NXB Tư pháp-năm 2005, ñiều 720

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 12

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

3. Các trường hợp thừa kế theo pháp luật
3.1 Các trường hợp cụ thể
Các trường hợp thừa kế theo pháp luật ñược thiết lập trên việc suy ñoán không có

thừa kế theo di chúc hoặc có di chúc nhưng di chúc không ñịnh ñoạt toàn bộ di sản, quy
ñịnh này thiết lập nên một chế ñịnh thừa kế theo pháp luật. Tức là trong nhiều trường hợp
thì di chúc ñược tôn trọng nếu như di chúc không lạm quyền và hợp pháp, thì di chúc
ñược tôn trọng hoàn toàn và loại hẳn thừa kế theo pháp luật. Pháp luật chỉ can thiệp trong
trường hợp người có di sản vi phạm quyền thừa kế của các chủ thể ñược pháp luật bảo vệ
bằng một chế ñịnh thừa kế bắt buộc (quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di
chúc) hoặc di chúc vi phạm các ñiều kiện luật ñịnh làm cho di chúc không thể áp dụng và
không có hiệu lực về mặt pháp lý. Theo ñó, việc thừa kế theo pháp luật ñược luật suy
ñoán gồm các trường hợp sau:
* Trong trường hợp không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp
Không có di chúc ñược xác ñịnh trong nhiều trường hợp như người chết thật sự
không lập di chúc, hay trường hợp có di chúc nhưng di chúc lại là giã thì ñiều này không
thể xác ñịnh là có di chúc nhưng không hợp pháp, mà là không có di chúc. Trường hợp
người chết ñể lại di sản có lập di chúc nhưng trước khi chết người này xé bỏ di chúc hoặc
tuyên bố huỷ di chúc ñã lập cũng ñược coi là không có di chúc. Cũng ñược coi là không

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
có di chúc khi người chết có ñể lại di chúc nhưng di chúc bị hư hại ñến mức không thể
thực hiện ñầy ñủ ý chí của người của người lập di chúc, và cũng không thể chứng minh
ñược ý nguyện ñích thực của người lập di chúc. Trường hợp này toàn bộ di sản ñược chia
theo quy ñịnh pháp luật.
Một di chúc chúc như thế nào mới ñược xem là hợp pháp ? Trả lời câu hỏi này sẽ
giải ñáp ñược trường hợp di chúc không hợp pháp. Di chúc hợp pháp ñược xác ñịnh theo
ñiều ñiều kiện của ñiều 652 BLDS 2005 (ñiều 655 BLDS 1995). Di chúc ñược coi là bất
hợp pháp sẽ không có hiệu lực. Riêng di chúc không hợp pháp ñược xem xét ở hai trường
hợp: Di chúc vô hiệu một phần hay toàn bộ.
- Di chúc bị coi là vô hiệu toàn phần khi di chúc ñược lập trong tình trạng không
minh mẫn, sáng suốt của người lập di chúc; không phải ý nguyện ñích thực của người
lập, di chúc do người dưới 15 tuổi nhưng chưa ñủ 18 tuổi lập ra mà không có sự ñồng ý

của cha, mẹ hoặc người giám hộ. Nói tóm lại, một di chúc gọi là vô hiệu toàn bộ nếu như
toàn bộ nội dung của nó trái pháp luật, trái ñạo ñức xã hội.
- Di chúc vô hiệu một phần nếu nội dung nó có một phần không hợp pháp, phần
hợp pháp vẫn có giá trị. Trong trường hợp này phần di sản có liên quan ñến di chúc có
hiệu lực thì vẫn ñược giải quyết theo di chúc phần còn lại ñược chia theo pháp luật.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 13

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

* Áp dụng thừa kế theo pháp luật ñối với phần di sản ñược ñịnh ñoạt trong di
chúc
ðiều này thật dễ hiểu, di chúc không ñịnh ñoạt toàn bộ di sản trong di chúc thì
phần còn lại sẽ ñược di chuyển theo pháp luật. Nếu một người ñã ñược thừa kế theo di
chúc nhưng cũng nằm trong hàng thừa kế ñược gọi lên ñể nhận di sản thì vẫn ñược nhận
phần theo pháp luật. ðiều này cho phép có sự cạnh tranh công bằng giữa những người
thừa kế ñể nhận phần nhiều dựa vào sự thương yêu của người có di sản.
* Áp dụng phần thừa kế theo pháp luật ñối với người thừa kế theo di chúc
nhưng không ñược hưởng di sản theo di chúc
Ở phần này có hai dạng người không ñược hưởng thừa kế theo di chúc: Người
không có quyền hưởng di sản do vi phạm pháp luật nên dẫn ñến không có quyền hưởng
di sản và người thừa kế theo di chúc không tồn tại vào thời ñiểm mở thừa kế.
ðối với dạng không tồn tại ở thời ñiểm mở thừa kế có ba chủ thể là cơ quan, tổ

chức và cá nhân. Một cơ quan, tổ chức ñược xem là không tồn tại ở thời ñiểm mở thừa kế
nếu như tổ chức ñó chấm dứt hoạt ñộng, không còn tồn tại về mặt pháp lý như: Phá sản,
giải thể, sáp nhập, hợp nhất, bị thay thế bằng một tổ chức khác…Nếu như di chúc ñịnh
ñoạt toàn bộ hoặc một phần di sản cho tổ chức này, nhưng ñến thời ñiểm mở thừa kế mà
tổ chức này không tồn tại, thì phần ñược ñịnh ñoạt trong di chúc sẽ ñược chuyển giao cho

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
người thừa kế theo pháp luật của người có di sản.
Nhưng ñối với cá nhân lại có hai dạng không ñược hưởng thừa kế theo di chúc:
Thứ nhất là chết trước hoặc cùng thời ñiểm với người có di sản. Ở ñây không ñặt ra vấn
ñề thừa kế thế vị ñối với người thừa kế theo di chúc. Như ñã phân tích trên, thì ñây là
phần gắn liền với nhân thân của người ñược dành phần thương yêu của người có di sản.
Trong mô hình thừa kế theo pháp luật mà Việt Nam ñã lựa chọn, thì lợi ích của gia ñình
là không kém phần quan trọng. Do vậy, việc thế vị ñối với người thừa kế theo di chúc
cũng không ñặt ra; Thứ hai là người có hành vi của ñiều 646 BLDS 1995 (643 BLDS
2005):
-Hành vi này phải xảy ra sau khi di chúc ñã lập mà người lập di chúc không có ý
kiến gì khác;
-Hành vi này xảy ra trước khi lập di chúc nhưng người lập di chúc không biết
ñược người ñó có hành vi ñó;
Nếu tất cả những người ñiều không có quyền hưởng di sản thì phần di chuyển theo
di chúc sẽ di chuyển theo pháp luật.
* Áp dụng phần thừa kế theo pháp luật trong trường hợp có người từ chối nhận
di sản theo di chúc

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 14


SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Trong trường hợp có người thừa kế theo di chúc từ chối nhận di sản theo di chúc
thì phần tài sản liên quan ñến họ sẽ di chuyển theo pháp luật. Cần lưu ý là trong thực tế
có người vừa là người thừa kế theo di chúc chúc vừa là người thừa kế theo pháp luật. Cho
nên, phần từ chối theo di chúc không ảnh hưởng gì ñến quyền thừa kế theo pháp luật của
người ñó. Việc từ chối của người này cũng không ảnh hưởng ñến phần quyền của người
khác. Nói cách khác, thì việc từ chối chỉ có hiệu lực với chính bản thân người ñó và chỉ
có hiệu lực ñối với phần bị từ chối.
3.2 Các trường hợp không ñược thừa kế theo pháp luật
Các trường hợp không ñựơc thừa kế trong luật của Pháp ñựơc chia thành nhiều
dạng khác nhau: Người bị tước quyền hưởng di sản và người không xứng ñáng, người bị
truất quyền hưởng di sản. Nhưng trong luật của Pháp lại cho phép người không xứng
ñáng hưởng thừa kế trong vài trường hợp. Tuy luật Việt Nam quy ñịnh về trường hợp
không ñựơc quyền hưởng di sản chỉ mang tính chất tương ñối nhưng việc cho phép một
người có hành vi vi phạm ñạo ñức, vi phạm pháp luật nhận di sản thừa kế như trong luật
của Pháp là ñiều không ñương nhiên ñựơc chấp nhận trong luật Việt Nam.
-Trường hợp thứ nhất: Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức
khoẻ về hành vi ngược ñãi nghiêm trọng, hành hạ người ñể lại di sản, xâm phạm nghiêm
trọng danh dự nhân phẩm của người có di sản, xâm phạm danh dự, nhân phẩm của người

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
ñó.
ðiều kiện ñặt ra trong trường hợp này là có một bản án có hiệu lực pháp luật.

Người không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc không bị kết án thì không thể bị ràng
buộc bởi ñiều này.
- Trường hợp thứ hai: Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người
ñể lại di sản. Trách nhiệm nuôi dưỡng ñược quy ñịnh rõ trong luật hôn nhân và gia ñình
ñiều 36 (sau ñây viết tắt là luật HN&Gð). Do ñó, việc quy ñịnh lại như ñiều này trở nên
thừa và thể hiện rằng kỹ thuật lập pháp của ñiều luật chưa ñựơc súc tích. Vì vậy, chỉ cần
viện dẫn ñiều luật có liên quan ñể giảm ñi sự dài dòng của ñiều luật. ðiều này cũng chính
thức ghi nhận một nghĩa vụ pháp lý ñối với quan hệ nuôi dưỡng, chứ không thuần tuý là
nghĩa vụ ñạo ñức. Nhưng việc thực hiện ñiều luật này lại mang tính chất ñạo ñức vì người
cần ñược một người khác nuôi dưỡng thì khả năng tích luỹ tài sản cũng không nhiều.
Việc người có di sản bị ngược ñãi lại trong khả năng hiểu biết của người có di sản.
Nhưng trong thực tế ghi nhận trường hợp người cha (mẹ) chấp nhận im lặng vì danh dự
và uy tín của gia ñình và của con mình, chứ không thực hiện việc truất quyền hưởng di
sản của người thừa kế, thì việc thừa kế vẫn diễn ra. Do vậ, ñiều này cuối cùng cũng mang
nghĩa vụ ñạo ñức nhiều hơn nghĩa vụ pháp lý.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 15

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

- Trường hợp thứ ba: Người bị kết án vì hành vi cố ý xâm phạm ñến tính nạng
của người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản mà người thừa kế ñó
có quyền hưởng. Trong phần này có các ñiểm lưu ý sau: Hành vi này phải là hành vi cố ý

giết người, xảy ra trước thời ñiểm mở thừa kế; Vì nếu như sau thời ñiểm mở thừa kế thì
người ñã chết cũng trở thành người thừa kế và phần của họ sẽ di chuyển cho con (cháu
hoặc chắt) hoặc người thừa kế khác của người bị giết. Trong việc chia di sản thừa kế của
người bị giết sẽ loại trừ kẻ giết người ra. ðiều này xác lập một tình trạng bất hợp lý là:
ðiều này chỉ ràng buộc ñối với người thừa kế trực tiếp trong mối quan hệ với người bị
giết chứ không ràng buộc ñối với người thừa kế “trung gian.” Hay nói cách khác là
không áp dụng ñối với trường hợp thừa kế thế vị. Lưu ý thứ hai là: Hành vi này phải
mang một mục ñích là nhằm hưởng một phần hay toàn bộ di sản của người bị giết có
ñược. Việc chứng minh cho mục ñích này là một ñiều không dễ trên thực tế. Và phải có
bản án của Toà án có thẩm quyền tuyên tại thời ñiểm mở thừa kế. Nếu như bản án ñược
tuyên sau thời ñiểm mở thừa kế. Trong lúc này phải tiến hành chia lại di sản thừa kế
trong trường hợp có người thừa kế bị bác bỏ quyền thừa kế. Người thừa kế sẽ ñựơc nhận
phần của mình nhưng không phải theo nguyên tắc bình ñẳng về giá trị mà là bình ñẳng về
hiện vật. ðiều này ñược chính thức ñặt ra trong BLDS 2005; trong BLDS 1995 người có
liên quan cũng phải tiến hành thêm một thủ tục bác bỏ quyền thừa kế của người ñó thì

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
mới ñược nhận phần di sản ñã ñược chia, nhưng theo cả hai nguyên tắc ñược thừa nhận
trong việc phân chia di sản là bình ñẳng về hiện vật và bình ñẳng về giá trị. Nếu di sản ñã
chia rồi, những tài sản ñó ñã ñi vào quá trình lưu thông trong giao lưu dân sự mà ít có cơ
hội trở lại với những người xứng ñáng nhận phần. ðiều này ñặt ra một câu hỏi có cần hay
không một bản án có hiệu lực pháp luật của Toà án. Theo người viết thì không cần có
một bản án có hiệu lực pháp luật; mà nên trao trọn quyền này cho Toà án làm một việc
xác minh tư cách thừa kế của người thừa kế bị yêu cầu không công nhận quyền thừa kế.
Theo ñó Toà án sẽ ra một tuyên bố một tình trạng không có quyền hưởng di sản của
người không xứng ñáng nhận thừa kế như trong luật của Pháp, tuyên bố có tác dụng phủ
nhận tư cách của người thừa kế và tuyên bố này có hiệu lực pháp luật ngay sau khi tuyên
bố tại thời ñiểm mở thừa kế.
- Trường hợp thứ tư: Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép người có di sản trong

việc lập di chúc, giã mạo di chúc, huỷ di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản
trái với ý chí của người ñể lại di sản. Trên thực tế, tình trạng mà nhà làm luật thiết lập tạo
ra một tình trạng hết sức phức tạp. Nếu như nội dung di chúc bị huỷ ñó là một di chúc phi
ñạo ñức và trái pháp luật thì sao ? Giả sử, trường hợp có một người chồng lập di chúc
ñịnh ñoạt tất cả tài sản của mình cho bạn giái ñể lại một ñứa con không khả năng lao
ñộng và một chưa thành niên. Người vợ hay ñược, trong cơn nóng giận bà vợ ñã tìm và
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 16

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

xé bỏ di chúc. Trong trường hợp này bà vợ không ñược quyền hưởng di sản theo pháp
luật bằng phương pháp thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc. Nhưng xem lại việc
làm trái ñạo ñức của ông chồng thì lại ñược bảo vệ. Việc cho bà vợ hưởng di sản của ông
chồng thì trở nên hợp lý hơn việc tôn trọng ý chí của ông chồng.
- Trường hợp thứ năm: Những người chết cùng một thời ñiểm: Trong trường hợp
này xác lập quyền không ñược hưởng di sản không do lỗi của người thừa kế, mà do sự
tồn tại về mặt pháp lý của người thừa kế. Nếu như việc thừa nhận quyền thừa kế của
những người này thì sẽ dẫn ñến sự xáo trộn. Nếu họ là những người thừa kế của nhau thì
việc xác ñịnh ai ñược thừa kế của ai là một ñiều nan giải. Nếu người này không tồn tại về
mặt thực tế thì không có người nhận di sản và số phận nó sẽ ñi về ñâu ? Thay vào ñó
bằng kỹ thuật thế vị cho con cháu của họ nhận phần nếu còn sống họ sẽ nhận. ðối với
trường hợp những người thừa kế chết cùng một thời ñiểm, thì việc xác ñịnh người chết
trước trong luật của Pháp ñựơc xác ñịnh bằng mọi cách. Quy ñịnh này rất cụ thể và khẳng

ñịnh ñúng mức ñộ chính xác của người chết cùng một thời ñiểm, tránh ảnh hưởng ñến
quyền thừa kế của những người thân thuộc của người ñã chết. Tuy trong luật Việt Nam
không cụ thể như trong luật của Pháp nhưng việc chứng minh cho sự chết trước này
cũng ñựơc xác ñịnh như trong luật của Pháp.
- Trường hợp bị truất quyền huởng di sản theo pháp luật: Truất quyền hưởng di

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
sản là sự bày tỏ ý chí của người có di sản về việc không cho một người thừa kế nào ñó
ñược hưởng phần di sản mà lẽ ra họ có thể ñược hưởng theo quy ñịnh của luật. ðối với
việc truất quyền hưởng di sản người thừa kế ở hàng thứ nhất có nghĩa là hàng thừa kế
thứ hai ñược chỉ ñịnh là người thừa kế tiếp theo. Việc truất quyền hưởng ñược có thể
ñược nói rõ hoặc không nói rõ và việc làm này của người có di sản không cần phải nêu lý
do.
ðối với trường hợp truất quyền hưởng di sản ñược không nói rõ: Trong trường
hợp người có di sản có nhiều người thừa kế theo pháp luật. Nhưng người này ñịnh ñoạt
tất cả tài sản cho một vài người thì những người còn lại là người bị truất quyền hưởng di
sản theo pháp luật. ðối với trường hợp truất quyền hưởng di sản ñược nói rõ: Người có di
sản nói rõ một người, một nhóm người nào ñó không ñược nhận di sản. ðiều này còn tuỳ
thuộc vào việc người này có chỉ ñịnh người thừa kế theo di chúc hay không. Nếu có thì
việc truất quyền thừa kế có hiệu lực. Nếu không có chỉ ñịnh thì việc truất quyền trở nên
vô nghĩa. Vì theo pháp luật những người này có quyền bình ñẳng và hưởng phần bằng
nhau nếu cùng hàng.
Qua những phân tích trên có thể nói rằng các trường hợp không có quyền hưởng di
sản chỉ mang tính chất tương ñối. Và việc truất quyền hưởng di sản là một giải pháp ñược
diễn dịch theo quy ñịnh ñiều 676 khoản 3 BLDS 2005 chứ không phải là một quy ñịnh
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 17


SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

chính thức. ðiều này cho thấy rằng quy ñịnh của luật thừa kế còn chưa chặt chẽ và còn
nhiều lổ hỏng. ðiều này tất yếu dẫn ñến tình trạng bất hợp lý của ñiều luật. Do ñó, việc
sửa ñổi, bổ sung các trường hợp không ñược thừa kế theo pháp luật trở nên cấp thiết ñể
giảm bớt tình trạng bất hợp lý nêu trên.
4.Chủ thể của quan hệ thừa kế theo pháp luật
4.1 ðiều kiện chung
ðể trở thành chủ thể của quan hệ thừa kế theo pháp luật thì trước hết cá nhân ñó
phải trở thành chủ thể của quan hệ thừa kế. Theo quy ñịnh của pháp luật hiện hành
thì một cá nhân có thể trở thành người thừa kế phải thoả các ñiều kiện sau:
Tồn tại về mặt pháp lý: Tức là “người thừa kế” phải có năng lực pháp luật thừa kế. Theo
ñó, một người có năng lực pháp luật từ khi ñược sinh ra và chấm dứt khi người ñó chết
ñi.(7) Riêng ñối với năng lực pháp luật thừa kế ñựơc thiết lập như một ngoại lệ của
nguyên tắc này “Người thừa kế là cá nhân phải còn sống vào thời ñiểm mở thừa kế hoặc
sinh ra còn sống sau thời ñiểm mở thừa kế nhưng ñã ñựơc thành thai trước khi người ñể
lại di sản chết” (ñiều 635 BLDS 2005). Vậy, bào thai trong trường hợp nêu trên chưa
ñựơc sinh ra nhưng ñã có năng lực pháp luật thừa kế. ðây chỉ là trường hợp ñặc thù của
pháp luật thừa kế. Theo ñó, bào thai phải ñược sinh ra và còn sống ít nhất 24 giờ.(8)
Theo người viết thì thời gian này ñủ ñể khẳng ñịnh sự tồn tại về vật chất. Những người có

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
liên quan phải ñi ñăng ký khai sinh và khai tử cho ñứa trẻ ñó. Làm như vậy thì ñứa trẻ ñó
sẽ tồn tại về mặt pháp lý. Thế nhưng, việc làm này chỉ có ý nghĩa về mặt pháp lý. Trên

thực tế thì người mẹ sau khi mất con ñã là một nỗi mất mác lớn; trên thực tế ñứa con này
không tồn tại trong một thời gian ñủ ñể cho những người có liên quan ñi ñăng ký các thủ
tục pháp lý (trừ trường hợp những người này ñã chuẩn bị sẵn sàng cho việc thừa kế). ðối
với thai nhi ñã thành thai trước khi người có di sản chết nhưng thai bị chết lưu. Thì việc
ñăng ký trở nên vô nghĩa vì “người thừa kế” ñã chết trước người có di sản và không tồn
tại về mặt pháp luật và vật chất. Trong giả thiết này thì bào thai ñược bảo vệ là con, cháu
của người chết… Nhưng thử hình dung ñứa con này lại là của một người khác thì có
ñược bảo vệ hay không ? Luật không nói gì mà chỉ thiết lập theo một trạng thái bảo vệ bà
mẹ và trẻ em. ðiều này vô tình dẫn ñến việc ñưa di sản của người chết về một gia ñình
khác (trong trường hợp người vợ ngoại tình và một ñứa con hoang không thể tạo thành
một gia ñình truyền thống và trong gia ñình hiện ñại ña số vẫn không chấp nhận lý lẽ
này). Tồn tại về mặt pháp lý còn thể hiện ở chổ người này không bị tuyên bố chết theo
quyết ñịnh của Toà án. Trong trường hợp này, thai nhi ñựơc pháp luật cho phép có một
(7) BLDS 2005-NXB chính trị quốc gia-năm 2006, ñiều 14 khoản 3
(8) Nghị ñịnh số 158/2005/CP ngày 27 tháng 12 năm 2005 của chính phủ , ñiều 2

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 18

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

cơ sở pháp luật ñủ mạnh ñể ñựơc hưởng thừa kế; ñây cũng chính là ưu ñiểm của giải
pháp có một quy ñịnh rất chặt chẽ. Tồn tại vật chất là sự hiện hữu của người thừa kế vào
thời ñiểm mở thừa kế. Tức là người này phải có mặt tại thời ñiểm mở thừa kế. Theo phân

tích trên thì tồn tại về mặt pháp lý ñang lấn ác tồn tại vật chất. Nhưng không thể xây dựng
một mô hình thừa kế trong ñó người thừa kế tồn tại vật chất mà không tồn tại về mặt
pháp lý, ñiều này không xảy ra trong thực trạng pháp lý. Thực tiễn xảy ra trường hợp
ngược lại là một người không tồn tại về pháp lý (tuyên bố chết) nhưng về vật chất người
này vẫn tồn tại (những người có liên quan không biết ñược sự tồn tại ñó); việc thừa kế
của những người này ñược thực hiện trong những trương hợp hết sức ñạc thù. Thực tiễn
này vẫn ñựơc chấp nhận trong luật Việt Nam. Trong ñó, người thừa kế hoàn mỹ nhất là
tồn tại về vật chất lẫn pháp lý. Nhưng những chủ thể này phải không vi phạm những ñiều
kiện không ñựơc thừa kế (như ñã nêu ở phần 3.2).
4.2 ðiều kiện riêng
ðiều kiện ñể trở thành người thừa kế theo pháp luật bắt buộc người thừa kế phải
có quan hệ mật thiết với người có di sản mà luật ñã thiết lập theo thứ tự ưu tiên: Trước
hết là có quan hệ huyết thống còn hôn nhân và nuôi dưỡng ñựơc thừa nhận tuỳ theo quan
niệm của mỗi quốc gia. ðối với Việt Nam thì việc thừa nhận vị trí của vợ chồng trong
hàng thừa kế ñựơc chấp nhận như một sự tong trọng truyền thống, bản sắc riêng của dân

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
tộc Việt Nam. Vị trí là cần thiết ñể một người thừa kế trở thành người thừa kế theo pháp
luật. Nhưng không phải tất cả những người thoả ñiều kiện là người thừa kế theo pháp luật
ñiều ñựơc gọi ñến ñể nhận di sản mà phải theo thứ tự sắp xếp sẵn có, theo một trình tự
luật ñịnh. Như vậy, ñiều kiện riêng ở ñây chính là thoả ñiều kiện của ñiều 676 về việc chỉ
ñịnh người thừa kế theo pháp luật.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 19

SVTH: Lê Thị Diệu



ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Luận văn tốt nghiệp

Mục 2: NHỮNG ðIỂM GIỐNG NHAU
1. Thứ tự người thừa kế theo pháp luật
1.1 Sơ lược nguồn gốc quy ñịnh
Trước ñây, từ thời phong kiến thừa kế theo pháp luật ñã ñược ghi nhận và ñi vào thực
tiễn một cách phổ biến cũng như một quy luật tự nhiên của con người “sinh, lão, bệnh,
tử”. ðó cũng là một trong những nguyên nhân dẫn ñến sự ra ñời của pháp luật thừa kế.
Và ở mỗi giai ñoạn khác nhau thì quyền thừa kế theo pháp luật ñược ghi nhận và mang
một màu sắc riêng biệt của mỗi hình thái kinh tế xã hội khác nhau và cũng mang bản chất
giai cấp sâu sắc. ðể có ñược sự ghi nhận của pháp luật hiện hành về thứ tự hàng thừa kế
như ñiều 676 BLDS 2005 có thể nói ñó là một quá trình lịch sử lâu dài.
Xuất hiện lần ñầu tiên trong pháp luật thừa kế Việt Nam thời Pháp thuộc ñược ghi
nhận trong bộ Dân luật Bắc kỳ và Hoàng Việt Trung kỳ Hộ luật theo thứ tự sau:
“Nếu người ñể lại di sản không lập chúc thư thì di sản sẽ ñược chia theo pháp luật
theo thứ tự như sau:
1. Các con của người ñể lại di sản, con trai con gái ñược chia ñiều nhau. Nếu có người
nào chết thì cháu của người ñó thế vị;
2. Nếu người ñể lại di sản không có con, di sản ñược ñể lại cho bố mẹ của người ñể lại di
sản nhưng phải giữ quyền lợi cho vợ (chồng ) còn sống;

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
3. Nếu người ñể lại di sản không còn cháu hay bố mẹ thì di sản sẽ thuộc về người chính
hệ tôn thuộc gần nhất;
4. Nếu không có cháu hoặc người tôn thuộc thì di sản ñược chia cho anh em, chị em ruột
của người ñể lại di sản. Nếu có người nào chết thì con cháu của họ thế vị;

5. Nếu không có anh, chị, em ruột thì di sản sẽ chia cho anh em bằng chi bên nội gần
nhất và con cháu chính hệ các hàng bằng chi ấy;
6. Nếu không có người thân thuộc bên nội thì di sản thuộc bên họ mẹ theo cách thức chia
như trên;
Nếu người ñể lại di sản không có người thân thuộc thì người vợ không ly hôn ñược
hưởng toàn bộ di sản của chồng ñể lại. Nếu người ñể lại di sản không có vợ goá thì tài
sản của người chết ñược sung vào tài sản của công làng xã.”(9)
Như vậy, ñã có sự chuyển biến rõ rệt từ thứ tự người thừa kế mà trong pháp luật
thời phong kiến không ghi nhận, ñến quyền bình ñẳng về thừa kế của nam và nữ, quyền
thừa kế thế vị của cháu ñối với di sản của ông bà phần mà lẽ ra cha mẹ cháu sẽ ñược
hưởng nếu còn sống, ñiều luật cũng không bỏ quên quyền lợi của vợ chồng trong thứ tự
(9) Bộ tư Pháp-Viện nghiên cứu khoa học Pháp lý-Một số vấn ñề về pháp luật dân sự Việt Nam từ thế kỉ XV
ñến thời Pháp thuộc-NXB chính trị quốc gia-năm 1998, trang 138

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 20

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

ưu tiên thừa kế thứ hai. Và ñây ñược xem như là tư tưởng tiến bộ của pháp luật thừa kế.
Thừa kế theo pháp luật ñược bảo ñảm theo huyết thống từ trực hệ ñến bàng hệ. Có thể
xem việc ưu tiên hàng thừa kế bên nội rồi ñến bên ngoại là có sự phân biệt ñối xử nhưng
hợp lý. Vì tàn tích phong kiến ñến nay ñã mấy trăm năm vẫn còn dư âm, trong khi xã hội
lúc bấy giờ là thực dân nửa phong kiến thì tư tưởng này không thể coi là sự ấu trỉ, lạc

hậu. Sở dĩ, người viết cho rằng “xem như sự tiến bộ” mà không khẳng ñịnh là sự tiến bộ
vì pháp luật thời Pháp thuộc không do chính người Việt Nam giác ngộ sự không phù hợp
và trở nên lỗi thời của pháp luật phong kiến, cũng không phải do sự tiếp nhận những tư
tưởng, những giải pháp tiến bộ của bộ luật Napoléon; mà là theo một khuôn mẫu ñã ñúc
sẳn và áp ñặt lên xã hội Việt Nam.Chính vì vậy mà người dân có tư tưởng phản kháng lại
nền pháp luật ñô hộ bằng cách không ủng hộ cũng không áp dụng nó vào thực tiễn. Xét
cho cùng thì một quan hệ pháp luật ñược tạo ra nhằm mục ñích duy nhất là ñiều chỉnh
quan hệ xã hội tương ứng. Nhưng quan hệ pháp luật thừa kế mà người Pháp tạo ra thật sự
không tương xứng về mặt tư tưởng lập pháp. Do ñó, có thể nói thời kì này Việt Nam chưa
có quy ñịnh hàng thừa kế. Mà ñây chỉ là những tư tưởng sơ khai về hàng thừa kế theo
pháp luật.
Sau khi thống nhất ñất nước ổn ñịnh xã hội mãi ñến năm 1981 Việt Nam mới có văn
bản chính thức quy ñịnh về hàng thừa kế: Thông tư số 81/TANDTC ngày 27/04/1981 của

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Toà án nhân dân tối cao ghi nhận giải pháp người thừa kế theo pháp luật ñược gọi theo
hàng:
-Hàng thừa kế thứ nhất: gồm có vợ goá (chồng goá )vợ cả và vợ lẽ ñiều ñược
thừa kế, con ñẽ, con nuôi, bố ñẻ, mẹ ñẻ hoặc bố nuôi, mẹ nuôi.
-Hàng thừa kế thứ hai: Bao gồm ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại; anh, chị,
em ruột; anh, chị, em nuôi.
Pháp lệnh thừa kế ngày 30/08/1990 thiết lập thêm hàng thừa kế thứ ba bao gồm:
Cụ nội, cụ ngoại của người chết, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người
chết, cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì
ruột. Riêng hàng thừa kế thứ hai không ghi nhận anh, chị, em nuôi. Hàng thừa kế thứ nhất
không thay ñổi.
Năm 1995 BLDS 1995 ra ñời và chấp nhận toàn bộ giải pháp của pháp lệnh thừa kế
năm 1990. Gần mười năm sau BLDS 2005 ra ñời tiếp tục bổ sung thêm vị trí của cháu
trong hàng thừa kế thứ hai và chắt ở hàng thừa kế thứ ba. Như vậy cháu, chắt không

những ñược thừa kế thế vị mà còn ñược thừa kế theo hàng. Liệu giải pháp bổ sung này sự
hoàn toàn hợp lý và thật sự trở thành một giải pháp hữu ích ñây là một vấn ñề cần phải
bàn luận.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 21

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

1.2 Bộ luật dân sự 2005 kế thừa những giải pháp chưa hợp lý và chưa khoa học
của Bộ luật dân sự 1995
Qua một thời gian dài không ngừng phát triển và hoàn thiện, chế ñịnh thừa kế theo
pháp luật quy ñịnh về hàng thừa kế ñã trở thành một “ñiểm dừng” của sự tiến bộ. Trong
bối cảnh hiện nay, việc chỉ ñịnh người thừa kế theo pháp luật ñược ñặt ra với mục ñích
bảo tồn sản nghiệp của cá nhân có quyền sở hữu, tạo ñiều kiện và khả năng ñể sản nghiệp
của người chết có thể di chuyển một cách có lợi nhất cho gia ñình và sản nghiệp của
người có di sản. ðiều này thể hiện rằng quan niệm kinh tế ñược xem trọng, nhưng nói
quan niệm kinh tế quan trọng hơn quan niệm gia ñình là không ñúng. Bởi vì, pháp lụât
Việt Nam phần lớn dựa trên nền tảng ñạo ñức và ñặt nặng quan niệm gia ñình. ðó chính
là tình ñoàn kết, yêu thương, chăm sóc lẫn nhau giữa những thành viên trong gia ñình. Vì
vậy, tư tưởng chủ ñạo của việc chỉ ñịnh người thừa kế theo pháp luật là nhằm kế thừa một
phần tài sản làm cơ sở vật chất, ñảm bảo cuộc sống của những thành viên trong gia ñình.
Song song ñó, là ñảm bảo sự nghiệp kinh tế của người ñó tiếp tục bảo tồn và phát huy.
Thế nhưng, pháp luật thừa kế hiện hành chưa làm ñược ñiều này.

Trước hết, cần xét lại vị trí của những người thừa kế ñã ñược các nhà làm luật xếp
thành ba hàng qua hơn mười năm ñã ñược duy trì và tái hiện lại trong BLDS 2005. Một
ñiều cần khẳng ñịnh rằng mô hình thừa kế theo pháp luật của Việt Nam là dựa trên quan

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
hệ huyết thống tức là “cha truyền con nối”. Với vị trí của hàng thừa kế thứ nhất ñã nêu
trên thì con ruột và con nuôi là hoàn toàn hợp lý, ñây là một quyền ñã ñược các nhà làm
luật ưu tiên ở vị trí hàng ñầu ñể ñảm bảo cho sự kế thừa. Bên cạnh ñó, ñể phù hợp với
phong tục, tập quán và không thể phủ nhận công sức ñóng góp của vợ, chồng trong khối
tài sản chung mà từ pháp luật thời Lê ñã ghi nhận tuỳ theo trường hợp. Nếu vợ (chồng)
không có con mà một người chết: ðối với ñiền sản riêng của người chồng ñể chia làm hai
phần bằng nhau; một phần dành cho gia ñình bên chồng ñể lo tế lễ, phần còn lại dành cho
vợ phụng dưỡng một ñời mà không ñựơc quyền sở hữu. Trường hợp vợ chết trước, thì
cũng ñựơc chia như vậy nhưng có ñiểm khác chồng ñi lấy vợ khác vẫn ñựơc hưởng dụng
ñối với tài sản ñựơc chia, khi người chồng chết thì mới trả lại cho gia ñình vợ. Tuy trong
quy ñịnh thời phong kiến không nhắc gì ñến hàng thừa kế nhưng vẫn ghi nhận công sức
ñóng góp của vợ chồng. ðây là ñiều tiến bộ, ñáng khen của pháp luật thời Lê.(10) Nhưng
do hoàn cảnh lịch sử nên quyền của vợ chồng ñối với di sản là không bằng nhau. Ngày
nay với nguyên tắc bình ñẳng về quyền thừa kế không phân biệt nam, nữ cho nên vợ
chồng cũng có mặt ở hàng thừa kế thứ nhất. Quy ñịnh như vậy là hoàn toàn phù hợp với

(10) Quốc triều Hình luật, ñoạn ñiều 375, 258 Hồng ðức Thiện chính thư

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 22

SVTH: Lê Thị Diệu



Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

tục lệ Việt Nam. Và không có sự bàn cải về vị trí của vợ (chồng) trong hàng thừa kế
trong luật của Pháp mà dẫn ñến hệ quả là vợ chồng không ñựơc thừa kế theo hàng mà chỉ
là một phần di sản dành riêng.
Tuy nhiên, trên thực tế cho thấy rằng vị trí hàng thừa kế thứ nhất quy ñịnh như vậy
là không phù hợp. Thử hình dung một người A có một doanh nghiệp tư nhân, có một
người vợ B và hai con một là con ruột là C; C có một ñứa con là D, một là con nuôi Z,
cha mẹ cùng sống chung là E, F. Tất cả những người này ñiều ñược gọi ñến ñể nhận thừa
kế sau một biến cố là cái chết của A (không ñể lại di chúc). Dĩ nhiên, phần người vợ
trong khối di sản phải ñược ghi nhận là 1/2 khối tài sản chung. Phần còn lại trở thành di
sản thừa kế và sẽ ñược chia ñiều cho B, C, Z, E, F. Giả sử, B muốn tái giá và bán phần
quyền của mình cho một người ngoài (vì những người trong gia ñình không ñủ khả năng
mua). Còn E, F ñã già nên không muốn kinh doanh nên cũng bán lại di sản, Z muốn bán
ñể nhận tiền ñể trở về với cha mẹ ruột, còn C muốn phát triển gia ñình riêng của mình.
Riêng D muốn gìn giữ sản nghiệp của ông nhưng vì ở hàng thừa kế thứ hai nên không
ñược nhận phần. Như vậy, sự nghiệp kinh tế của A sẽ chấm dứt cùng với nhân thân của
A. Cũng trong ví dụ trên nếu như C muốn gìn giữ sản nghiệp cũng không ñủ sức ñể mua
lại phần của những người còn lại vì nó ñã ñược “chia năm xẻ bảy”.
Phân tích ví dụ trên cho tấy rằng: Quy ñịnh hàng thừa kế ñược xây dựng trên giả

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
thuyết một di sản mà các tài sản không là hiện vật chứ không phải quyền tài sản. Ngày
nay, với xu hướng phát triển của nền kinh tế thị trường thì di sản là quyền thừa kế rất phổ
biến cho nên quy ñịnh như vậy là không phù hợp. Bên cạnh ñó, những người thừa kế
không có quan hệ huyết thống (con nuôi) thì lại ñược xếp vào hàng thừa kế thứ nhất còn

cháu trực hệ lại xếp ở hàng thừa kế thứ hai, chắt lại ñược xếp ở hàng thừa kế thứ ba
chung với hàng loạt những người bên nội lẫn bên ngoại và cũng không có cơ hội ñể nhận
phần nhiều. Trong khi ñó là sự nghiệp phấn ñấu cả ñời của cha, ông họ hy vọng sẽ ñể lại
cho con, cháu, chắt ñời sau sẽ sung sướng hơn; nay ñược chia nhỏ cho những người như:
Cháu gọi người chết là cô, dì, cậu, chú, bác. Có thể nói là những người không có quan hệ
gì ñối với sản nghiệp của người chết. Trong ví dụ trên cũng cho thấy rằng những người
thừa kế trẻ như cháu, chắt chỉ có ñiều kiện cần là ñược luật quy ñịnh trong hàng thừa kế,
thoả ñiều kiện ñiều 643 BLDS, nhưng không có ñiều kiện ñủ ñể nhận di sản ñó là có một
vị trí thích hợp. Và những người không có tiềm năng ñể phát triển sự nghiệp như cha, mẹ
của người chết lại ñược xếp ở hàng thừa kế thứ nhất, dù cho họ còn khả năng ñể phát
triển nhưng một thời gian sau di sản lại ñược ñem ra chia một lần nữa khi bố mẹ của
người có di sản chết, ñiều này trở thành một vật cản ñối với việc phát triển sự nghiệp kinh
doanh.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 23

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Cho nên, ñể phù hợp với xu hướng phân tích trên thì việc quy ñịnh lại hàng thừa
kế theo xu hướng trẻ hoá những người thừa kế, tạo ñiều kiện cho cháu, chắt trực hệ có thể
tiếp quản sản nghiệp một cách trọn vẹn thì nên quy ñịnh lại như sau: Vị trí (của vợ
chồng) vẫn giử nguyên, nhưng ñược xếp ở bậc thứ nhất, kế tiếp là con, cháu, chắt. Nếu
như vợ (chồng) của người chết tức là cha mẹ của con từ chối thì con sẽ trọn quyền thừa

kế ñối với di sản, cháu từ chối thì chắt nhận, nếu không còn ai ở hàng thừa kế thứ nhất
mới ñến hàng thừa kế tiếp theo. Còn cha, mẹ là những người thừa kế già nên ñược xếp ở
hàng thừa kế thứ hai.
Ở hàng thừa kế thứ hai gồm có: Ông, bà (nội ngoại) và anh, chi, em ruột, cháu
ruột của người chết cho nên việc sắp xếp như vậy là không phù hợp với tôn ti trật tự gia
ñình, nếu như những người này tranh giành di sản với nhau thì sẽ rất mất trật tự và trái
với ñạo ñức xã hội. Trong khi ñó, một nước phương Tây như Pháp lại có một quan niệm
trật tự gia ñình ñựơc xắp sếp theo hàng, theo bậc. Theo ñó mỗi hàng sắp xếp theo một thứ
tự nhất ñịnh. Các quy ñịnh ấy có trật tự hơn một nước phương ðông như Việt Nam; mà
phương ðông lại ñựơc xem như là cái nôi của các gia ñình tồn tại và phát triển lại không
có một quy ñịnh hết sức phù hợp với một nước phương ðông như Pháp. Các hàng thừa
kế trong luật của Pháp ñựơc sắp xếp như sau:
- Hàng thừa kế thứ nhất thì có con và các ti thuộc của con;

Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
- Hàng thứ hai gồm có cha, mẹ anh, chị, em ruột và các ti thuộc của những người
này… những hàng tiếp theo cũng ñựơc xắp xếp như vậy. Theo ñó mức ñộ thân thích
ñựơc xác lập theo số ñời, mỗi một ñời là một bậc khác nhau. Các bậc nối tiếp nhau tạo
thành một dòng họ; dòng trực hệ là sự nối tiếp trong ñó người nọ sinh ra người kia; dòng
bàng hệ là sự nối tiếp những người không sinh ra nhau nhưng cùng sinh ra từ một
người.(11) Tại sao không cân nhắc ñể có một quy ñịnh phù hợp như vậy ? Do ñó, người
viết ñưa ra giải pháp là nên xếp ông, bà (nội, ngoại) ở hàng thừa kế thứ ba. Như vậy,
hàng thừa kế thứ hai ñược sắp xếp lại như sau: Cha, mẹ của người chết ở bậc 1; kế tiếp là
con của cha mẹ tức là anh, chị, em của người chết; cuối cùng là cháu gọi người chết là cô,
dì, chú, bác, cậu.
Riêng vị trí của cháu của người chết ñã tạo ra một sự bất hợp lý và không khoa
học. Trong BLDS 1995, kết hợp kỹ thuật lập pháp cháu, chắt chỉ ñược nhận thừa kế bằng
con ñường thế vị, và không quy ñịnh cháu ñược thừa kế theo hàng, với quy ñịnh này thì
cháu, chắt có hành vi của ñiều 643 ñối với ông, bà nhưng vẫn ñược hưởng thừa kế với tư

cách là người thừa kế. ðể làm rõ ñiều này ta xét ví dụ sau:
X có một người con là Y và Y lập gia ñình và sinh ra một ñứa con duy nhất là Y1.
(11) BLDS Pháp-NXB tư pháp-2006, ñiều 734, 741, 742

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 24

SVTH: Lê Thị Diệu


Luận văn tốt nghiệp

ðề tài: Thừa kế theo pháp luật từ BLDS 1995 ñến BLDS 2005

Do là con một nên Y1 sinh ra hư ñốn. Một hôm Y1 nảy sinh ý ñịnh giết chết ông nội ñể
ñược hưởng trọn di sản từ tay cha ñể tiêu sài thoả ñáng. Nhưng không mai ông nội không
chết, mà cha của Y1 phát hiện sự việc ñau tim mà chết. Ít lâu sau ông nội cũng chết theo.
Tình trạng này ñặt ra một vấn ñề cần giải quyết: Y1 có ñựơc nhận di sản hay không ?
Theo ñiều 643 ñiểm b khoản 1 thì Y1 là người không ñược nhận thừa kế, nếu như
Y1 không có quyền nhận di sản thì có nghĩa là cha của Y1 không có quyền nhận di sản
(theo ñiều 677). ðiều này thật sự bất hợp lý chỉ vì lỗi của con mình mà cha, mẹ của Y1
trở thành người không có tư cách hưởng thừa kế mà những hành vi này cha mẹ y1 không
hề thực hiện ñiều này ñiều 643 không quy ñịnh. Nhưng nếu cho Y1 nhận thừa kế thì hoàn
toàn không xứng ñáng. Và nếu trước toà Y1 chứng minh rằng hành vi của Y1 chỉ vì mâu
thuẩn chứ không nhằm mục ñích hưởng di sản, thì Y1 vẫn có quyền nhận di sản vì ñây là
phần nếu còn sống thì cha, mẹ cháu sẽ ñược hưởng. Theo giải pháp bổ sung cháu, chắt ở
hàng thừa kế thứ hai thì giải pháp này sẽ trở nên hợp lý hơn nếu như thiết lập một người
thừa kế “ảo”. Tức là người không tồn tại ở thời ñiểm nhận thừa kế (nhưng nếu còn sống
người này có tư cách hưởng thừa kế từ người chết) nhưng vẫn dành phần cho họ và con

cháu của họ sẽ nhận phần từ họ chứ không phải từ cha, mẹ nghĩa là nhận thừa kế từ y chứ
không phải từ cha mẹ của Y1. Nếu như không thừa nhận tư cách thừa kế của Y1 thì di sản
sẽ thuộc về nhà nước, nhưng ñây không phải là mục ñích của thừa kế theo pháp luật. Nên

Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
lưu ý rằng tư cách của nhà nước trong trường hợp này không phải với tư cách là người
thừa kế mà với tư cách là người ñi thu lượm vật vô chủ vì mục ñích ñảm bảo trật tự xã
hội.
Hàng thừa kế thứ ba ñựơc xem như là một sự nổ lực ñể không bỏ lọt bất cứ người
nào có liên quan ñến người chết. Nhà làm luật thiết lập hàng thừa kế thứ ba, với mong
muốn rằng di sản sẽ ñựơc trao cho những người có quan hệ huyết thống với người chết
chứ không trở thành tài sản công cộng. Nhưng với sự nhiệt tình tìm kiếm người thừa kế
cho người có di sản ñã trở thành một phương thức ñể chia nhỏ từng phần sản nghiệp như
ñã phân tích trên. ðiều này là không phù hợp với nguyện vọng của người chết, ñi ngược
lại với tư tưởng chỉ ñịnh người thừa kế theo pháp luật. Vì vậy, hàng thừa kế thứ ba ñựơc
sắp xếp lại như sau: Bậc 1 gồm có ông, bà nội (ngoại), tiếp theo là con của ông bà nghĩa
là người mà người chết gọi là cô, dì, chú, bác ruột của người chết và ở bậc thứ ba là cháu
của ông bà tức là người gọi người chết là cô, dì, chú, bác ruột. Và cuối cùng là hàng thừa
kế thứ tư là các cụ ông, cụ bà và con của các cụ.

GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện

Trang 25

SVTH: Lê Thị Diệu