BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN THỊ HÀ THU

BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC PHẦN “NHIỆT HỌC”
VẬT LÍ LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SỸ GIÁO DỤC HỌC

Huế, Năm 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TRẦN THỊ HÀ THU

BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC PHẦN “NHIỆT HỌC”
VẬT LÍ LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SỸ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. TRẦN HUY HOÀNG

Huế, Năm 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận
văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng
và chưa từng được công bố trong một công trình nào.

Huế, tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn
Trần Thị Hà Thu

Demo Version - Select.Pdf SDK

i


LỜI CẢM ƠN

Bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Vật lí là một vấn đề
mà tôi rất quan tâm. Trên cơ sở lí luận và những kiến thức đã học và được sự
hướng dẫn, giảng dạy của các thầy cô, sự cộng tác giúp đỡ của các bạn, Luận văn
của tôi đã hoàn thành.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng Sau Đại học, khoa Vật lí
và Bộ môn phương pháp và giảng dạy vật lí trường Đại học Sư phạm Huế

Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến Phó Gíáo Sư - Tiến Sĩ Trần
Huy Hoàng, người đã tận tình giúp đỡ và trực tiếp hướng dẫn trong suốt thời gian
nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng viết ơn tới Ban Giám hiệu và giáo viên Vật lí trường
THPT Trần Thị Tâm – huyện Hải Lăng – Tỉnh Quảng Trị đã tạo điều kiện để tôi

Demo Version - Select.Pdf SDK

tiến hành thực nghiệm sư phạm đề tài.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè và người thân đã giúp
đỡ, động viên tróng suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, tuy nhiên Luận văn cũng sẽ còn thiếu sót, tôi
rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Quý Thầy, Cô, bạn bè và đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Huế, ngày 15 tháng 9 năm 2016

ii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết đầy đủ

Viết tắt
CLB

Câu lạc bộ

DH


Dạy học

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HĐNT

Hoạt động nhận thức

HS

Học sinh

HTHT

Học tập hợp tác

NLHT

Năng lực hợp tác

NXB

Nhà xuất bản


PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

Demo Version - Select.Pdf SDK
THPT

Trung học phổ thông

TNg

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

iii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ............................................................................................................. i
Lời cảm ơn ................................................................................................................ ii
Danh mục các chữ viết tắt ...................................................................................... iii
Mục lục ....................................................................................................................... 1

Danh mục các bảng ................................................................................................... 3
Danh mục các hình .................................................................................................... 3
Danh mục các biểu đồ ............................................................................................... 3
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................4
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................4
2. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................................6
3. Giả thuyết khoa học ................................................................................................6
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................6
5. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ........................................................6
6. Lịch sử nghiên cứu ..................................................................................................6
7. Đóng góp của luận văn ............................................................................................7
8. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................7
9. Dự kiến cấu
trúc của
luận văn- .................................................................................
8
Demo
Version
Select.Pdf SDK
NỘI DUNG ................................................................................................................9
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC BỒI DƯỠNG NĂNG
LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH. .........................................................................9
1.1. Năng lực hợp tác và bồi dưỡng năng lực hợp tác trong dạy học vật lí ................9
1.1.2. Năng lực hợp tác .............................................................................................10
1.1.3. Hệ thống các kĩ năng hợp tác trong dạy học Vật lí .........................................12
1.1.4. Bộ tiêu chí đánh giá kĩ năng hợp tác ...............................................................19
1.2. Bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Vật lí .........................23
1.2.1. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy
học Vật lí ...................................................................................................................23
1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh

trong dạy học Vật lí ...................................................................................................24
1.3. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh ..................................25
1.3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh .......25
1.3.2. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh ...............................25
1.4. Thực trạng của việc bồi dưỡng năng lực hợp tác ở trường THPT .....................33
1.4.1. Điều tra ............................................................................................................33
1


1.4.2. Phân tích ..........................................................................................................34
1.5. Kết luận chương 1 ..............................................................................................36
Chương 2. THIẾT KẾ BÀI DẠY HỌC THEO HƯỚNG BỒI DƯỠNG NĂNG
LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH PHẦN NHIỆT HỌC VẬT LÍ 10 THPT .........37
2.1. Khái quát về nội dung, đặc điểm, mức độ cần đạt được về kiến thức và kĩ năng
của phần “Nhiệt học” – Vật lí 10 THPT ...................................................................37
2.1.1. Đặc điểm chung của phần Nhiệt học ..............................................................37
2.1.2. Cấu trúc nội dung kiến thức phần Nhiệt học ..................................................38
2.2. Xây dựng quy trình dạy học cho HS theo hướng bồi dưỡng năng lực hợp tác
trong phần “Nhiệt học” .............................................................................................40
2.3. Soạn thảo một số tiến trình dạy học một số bài học có sử dụng các phương pháp
đã xây dựng. ..............................................................................................................45
2.4. Kết luận chương 2 ..............................................................................................66
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................67
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............................................67
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ......................................................................67
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .....................................................................67
3.2. Nội dung và tiến trình thực nghiệm sư phạm .....................................................67
3.2.1. Nội dung
..........................................................................................................
67

Demo
Version - Select.Pdf SDK
3.2.2. Tiến trình thực hiện .........................................................................................68
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ...................................................................68
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ...................................................................................68
3.3.2. Phương pháp tiến hành ....................................................................................69
3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm............................................................................70
3.4.1. Nhận xét về quá trình dạy học ........................................................................70
3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ..........................................................71
3.5. Kết luận chương 3 ..............................................................................................77
KẾT LUẬN ..............................................................................................................79
1. Về mặt lí luận ........................................................................................................79
2. Về mặt nghiên cứu, ứng dụng ...............................................................................79
3. Đóng góp của đề tài ...............................................................................................80
4. Hướng phát triển luận văn .....................................................................................80
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................81
PHỤ LỤC

2


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Hệ thống các kĩ năng hợp tác cần hình thành cho HS ............................18
Bảng 1.2. Phân loại mục tiêu theo kĩ năng của Dave ...............................................19
Bảng 1.3. Phân loại mục tiêu kĩ năng của Harrow ...................................................20
Bảng 3.1. Bảng số liệu HS được làm chọn mẫu TNg...............................................68
Bảng 3.2. Bảng thống kê các điểm số (Xi) của bài kiểm tra.....................................73
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất của hai nhóm ĐC và TNg .................................73
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất lũy tích ..............................................................73
Bảng 3.5. Bảng tổng hợp các tham số ......................................................................76

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.3. Sơ đồ cấu trúc nội dung kiến thức phần Nhiệt học ..................................38

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Demo Version - Select.Pdf SDK
Biểu đồ 3.1. Phân bố điểm của hai nhóm ĐC và TNg .............................................74
Biểu đồ 3.2. Phân phối tần suất ................................................................................74
Biểu đồ 3.3. Phân phối tần suất lũy tích ...................................................................75

3


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết Đại hội đại biểu lần XI của Đảng chỉ rõ: “Đổi mới phương pháp
dạy và học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi
trọng thực hành, thực nghiệm, ngoại khoá, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học
vẹt, học chay”.
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực còn gọi là dạy học
định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và
ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển
năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học.
Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy
học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng
năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con
người năng lực toàn diện.

Demo Version - Select.Pdf SDK


Trong cuộc sống hiện đại, hợp tác là một yếu tố không thể thiếu, con người
ngày càng ý thức được vai trò của hợp tác giữa con người với con người trong xã
hội. Con người không thể tồn tại một cách ý nghĩa nếu không có sự hợp tác của
những người xung quanh. Vì thế, sức mạnh hợp tác sẽ giúp cho cuộc sống con
người tồn tại và phát triển.
Năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con
người trong xã hội hiện nay, chính vì vậy, phát triển năng lực hợp tác từ trong
trường học đã trở thành một xu thế giáo dục trên thế giới.
Chương trình giáo dục phổ thông của nước ta sau năm 2015 chú trọng phát
triển năng lực cho học sinh (HS) nhằm dung hòa hai mục tiêu: hoàn thiện con người
vì bản thân con người và cung cấp kĩ năng để phục vụ xã hội và đất nước, giúp học
sinh hình thành phẩm chất và năng lực của người lao động, nhân cách công dân, ý
thức quyền và nghĩa vụ đối với Tổ quốc trên cơ sở duy trì, nâng cao và định hình
các phẩ m chấ t, năng lực đã hin
̀ h thành ở cấp trung ho ̣c cơ sở; có khả năng tự học và
4


ý thức học tập suốt đời, có những hiểu biết và khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù
hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiế p tu ̣c ho ̣c
lên, học nghề hoă ̣c bước vào cuô ̣c số ng lao đô ̣ng.
Với định hướng giáo dục tiếp cận năng lực của học sinh hiện nay thì việc
hình thành và bồi dưỡng các năng lực chung cũng như năng lực chuyên biệt nói
riêng là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Thực tế hiện nay là học sinh chỉ
quen làm việc và tự học cũng như nghiên cứu có sự hỗ trợ của giáo viên, ngoài ra
việc hợp tác cùng nhau làm việc để mang lại hiệu quả cao hơn thì lại không được
chú trọng. Chính vì thế học sinh hiện nay vẫn chưa có được hiệu quả học tập cao
khi hoạt động nhóm và phát triển được năng lực hợp tác cùng nhau.
Dạy học có mang lại sự thu nhận tri thức một cách hiệu quả nhất hay không
phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp dạy học (PPDH) được giáo viên lựa chọn.

Bên cạnh đó, tùy thuộc vào PPDH cụ thể và kỹ năng tư duy, phương pháp nhận
thức của học sinh mà kết quả lĩnh hội tri thức khác nhau. Như vậy các PPDH phải
phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh có sự tổ chức và hướng dẫn
đúng mức của
giáo viên
trong việc
phát hiện và
giải quyết vấn đề của học sinh theo
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
cá nhân hoặc học hợp tác theo nhóm sẽ góp phần hình thành phương pháp và bồi
dưỡng được năng lực hợp tác, học lẫn nhau từ đó tạo được niềm vui và hứng thú
trong học tập của học sinh.
Tuy nhiên việc nghiên cứu mới được thực hiện ở việc áp dụng các cấu trúc
chung của hoạt động học hợp tác. Muốn nâng cao được khả năng tích cực, sáng tạo
trong học tập thì chính học sinh phải cùng hợp tác với giáo viên, hợp tác với bạn
học để cùng tiếp thu lĩnh hội tri thức thay vì được truyền đạt tri thức một chiều. Bồi
dưỡng năng lực hợp tác sẽ góp phần nâng cao được kết quả dạy học.
Việc hình thành và bồi dưỡng năng lực nói chung và năng lực hợp tác nói
riêng cho học sinh được coi là định hướng quan trọng của giáo dục Việt Nam trong
giai đoạn mới. Năng lực hợp tác là yếu tố cần được hình thành và bồi dưỡng cho
học sinh nhằm thực hiện mục tiêu đáp ứng nguồn nhân lực mới cho xã hội.Tuy
nhiên vấn đề đó vẫn chưa được chú trọng trong dạy học ở các trường phổ thông.

5


Từ những lí do đó, chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “Bồi dưỡng năng lực

hợp tác cho HS trong dạy học phần nhiệt học vật lí lớp 10 Trung học Phổ thông”.
2. Mục tiêu của đề tài
Đề xuất biện pháp để bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh phần “Nhiệt
học” - Vật lí 10 THPT.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp để bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh
và vận dụng vào xây dựng tiến trình dạy học phần “Nhiệt học” - Vật lí 10 THPT thì
sẽ góp phần nâng cao năng lực hợp tác của HS.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu vận dụng cơ sở lí luận dạy học hiện đại đối với việc thiết kế các
tiến trình dạy học vật lí theo hướng bồi dưỡng năng lực cho HS.
- Nghiên cứu hệ thống các nhóm năng lực chung và năng lực chuyên biệt, đặc
biệt là năng lực hợp tác của HS.
- Nghiên cứu đặc điểm kiến thức của phần nhiệt học vật lí lớp 10 THPT.
- Soạn thảo
tiếnVersion
trình dạy học
phần nhiệt học
vật lí 10 THPT.
Demo
- Select.Pdf
SDK
- Thực nghiệm sư phạm, đánh giá hiệu quả các bước của tiến trình dạy học nói
trên.
5. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
- Quá trình dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông.
- Nội dung và phương pháp dạy học phần nhiệt học lớp 10 THPT.
- Dạy học phần nhiệt học vật lí lớp 10 THPT sử dụng phương pháp dạy học
tích cực theo hướng bồi dưỡng năng lực hợp tác.
6. Lịch sử nghiên cứu

Vào khoảng cuối thế kỷ XIX, nhà giáo dục Mỹ John Dewey đã đề ra và thực
thi tư tưởng đề cao khía cạnh xã hội của việc học và vai trò của nhà giáo dục trong
việc giáo dục HS có cuộc sống dân chủ. Bản thân cho rằng, con người chúng ta có
bản chất sống hợp tác, vì thế HS cần được dạy biết cảm thông, tôn trọng quyền của
người khác, làm việc cùng nhau để cùng giải quyết vấn đề và cần được trải nghiệm
quá trình sống hợp tác ngay từ trong nhà trường. Vì vậy, theo ông sự hợp tác của
6


người học cần phải tuân theo hai nguyên tắc: Đảm bảo sự liên tục và tác động qua
lại.( John Dewey (2001), John Dewey về giáo dục, DT Books - IRED& nhà xuất
bản trẻ (Dịch giả: Phạm Anh Tuấn)
Bùi Thị Kim Hoa với luận án “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trung
học cơ sở qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp” đã nghiên cứu về các biện pháp
phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên
lớp. “ J. Dewey cho rằng muốn học cách cùng chung sống trong xã hội thì người
học phải được trải nghiệm trong cuộc sống hợp tác ngay từ trong nhà trường. Cuộc
sống trong lớp học là quá trình dân chủ hóa trong một thế giới vi mô và học tập phải
có sự hợp tác giữa các thành viên trong lớp học”
Nguyền Thành Kỉnh với “ Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên
trung học cơ sở” đã nghiên cứu các biện pháp phát triển kỹ năng dạy học hợp tác
cho GV trung học sơ sở trong hoạt động bồi dưỡng GV ở cấp tỉnh.
Nguyễn Thị Kim Dung với “ Rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm cho học sinh
Tiểu học thông qua Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp”(Đề tài cấp cơ sở, Viện
nghiên cứu sư
phạm,Version
Trường Đại
học sư phạmSDK
Hà Nội)
Demo

- Select.Pdf
Như vậy, cho đến nay chưa có tác giả nào nghiên cứu về việc bồi dưỡng năng
lực hợp tác cho HS trong dạy học phần nhiệt học vật lí lớp 10 THPT. Đây cũng là
một đề tài nghiên cứu cần thiết nhằm phục vụ cho việc đổi mới PPDH Vật lí.
7. Đóng góp của luận văn
7.1. Về mặt lí luận
- Luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc bồi dưỡng năng lực hợp tác
cho học sinh.
- Đề xuất được các biện pháp bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh.
7.2. Về mặt thực tiễn
Thiết kế được 3 tiến trình dạy học phần “ Nhiệt học” nhằm bồi dưỡng năng lực hợp
tác cho học sinh.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận

7


- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà nước cũng như của Bộ Giáo dục và
đào tạo về việc nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng bồi dưỡng năng lực của HS.
- Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài.
8.2. Phương pháp điều tra thực tế
Trao đổi với GV và HS bằng phương pháp sử dụng phiếu điều tra, phân tích
kết quả học tập và ý kiến của GV và HS.
8.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm có đối chứng bằng cách tổ chức dạy học, dự
giờ, quan sát, ghi chép, chụp ảnh, quay phim, thu thập số liệu, phân tích, đánh giá
kết quả học tập và kết quả từ các phiếu điều tra.
8.4. Phương pháp thống kê toán học
Thống kê kết quả điều tra, bài kiểm tra để đánh giá sự khác biệt trong kết quả

học tập của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm.
9. Dự kiến cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận chung, tài liệu tham khảo và các danh mục,
phần nội dung
chính Version
của luận văn
gồm 3 chương:
Demo
- Select.Pdf
SDK
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc bồi dưỡng năng lực hợp tác cho HS
trong dạy học phần “Nhiệt học” Vật lí 10 THPT.
Chương 2: Đề xuất biện pháp và vận dụng vào để xây dựng tiến trình dạy học theo
hướng bồi dưỡng năng lực hợp tác cho HS phần “Nhiệt học” Vật lí 10 THPT.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

8