BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ XÂY DỰNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI
-------------------------

ĐOÀN VĂN LINH

GIÁ TRỊ BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC
NHÀ THỜ CỬA BẮC-HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KIẾN TRÚC

Hà Nội - Năm 2011


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ XÂY DỰNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI
-----------------------

ĐOÀN VĂN LINH
KHÓA: 2009-2011 LỚP: CH2009K

GIÁ TRỊ BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC
NHÀ THỜ CỬA BẮC-HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH: KIẾN TRÚC CÔNG TRÌNH
MÃ SỐ: 60.58.01
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS.KTS NGUYỄN TRÍ THÀNH

Hà Nội - Năm 2011


Lời cảm ơn
Trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Kiến Trúc Hà Nội,
tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiệt tình của Khoa đào tạo sau đại học, của các
nhà giáo đã tận tình trang bị cho tôi kiến thức để tự tin bước vào công tác và
hoạt động nghề nghiệp.
Tôi xin cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, Ban chủ
nhiệm khóa học đã giúp tôi hoàn thành khóa học.
Tôi xin cảm ơn TS.KTS Nguyễn Trí Thành đã quan tâm giảng giải và hướng
dẫn tận tình để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã giúp tôi trong quá trình
thực hiện luận văn
Xin trân trọng cảm ơn


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn Thạc sỹ là công trình nghiên cứu khoa học độc lập
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và
có nguồn gốc rõ ràng.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN



PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1: “Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc” tập 1 in năm
1994, tập II năm 1999 do Trung tâm NC Kiến trúc trước đây và Viện NC Kiến
trúc hiện nay đã tập hợp và biên soạn hai cuốn
PHỤ LỤC 2: Báo cáo tại các hội thảo “Toàn cầu hoá và bản sắc trong kiến trúc”
(14.9.2001) và “Tạo lập diện mạo kiến trúc đô thị đặc trưng cho thành phố Huế”
(4.2002); “Nhận biết và tạo lập bản sắc kiến trúc các tỉnh miền núi phía Bắc”
(Thái Nguyên 6,7.7.2002); “Tạo dựng bản sắc kiến trúc cho các đô thị phía Nam
trong quá trình đô thị hoá và hiện đại hoá (Vĩnh Long 25.2.2003) do Hội Kiến
trúc sư Việt Nam cũng xuất bản.
PHỤ LỤC 3: Hiến chương Athens về trùng tu di sản lịch sử (1931)
PHỤ LỤC 4: Nghị định về quản lý kiến trúc đô thị (27/02/2007)


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Số hiệu bảng, biểu

Tên hình

Trang

Bảng 2.1

Bảng tiêu chí nhận diện tính bản địa (tổng điểm 25)

49

Bảng 3.1


Bảng điểm theo tiêu chí nhận diện tính bản địa của

89

nhà thờ Cửa Bắc


DANH MC HèNH MINH HA
S hiu hỡnh
Hỡnh 1.1
Hỡnh 1.2
Hỡnh 1.3
Hỡnh 1.4
Hỡnh 1.5
Hỡnh 1.6
Hỡnh 1.7
Hỡnh 1.8
Hỡnh 1.9
Hỡnh 1.10
Hỡnh 1.11
Hỡnh 1.12
Hỡnh 1.13
Hỡnh 1.14
Hỡnh 1.15
Hỡnh 1.16
Hỡnh 1.17
Hỡnh 2.1

Tờn hỡnh


Trang

Mt bng in hỡnh ca nh th Cụng giỏo
Nh th Phỳ Thng - Nng
Nh th con g - Lt
Nh th Tr C - Qung Ninh
Nh th Thỏnh Jeanne d' Arc - TP HCM
Nh th ỏ Phỏt Dim - Ninh Bỡnh
Nh th c B - TP HCM
Nh th ln - H Ni
Nh th Ca Bc - H Ni
Nh th ỏ c Sapa
Tng mt bng nh th Ca Bc
Mt bng chớnh nh th Ca Bc
Mt ng chớnh nh th Ca Bc nhỡn t ph Phan ỡnh
Phựng
Mt ng chớnh nh th Ca Bc nhỡn t ph Nguyn Biu
Mt ct dc cụng trỡnh nh th Ca Bc
Phi cnh gúc cụng trỡnh

09
10
11
12
13
14
15
16
17
18

19
21
22

Hang ỏ - mt trong nhng hng mc ca thỏnh ng Kytụ
giỏo
Bức tranh nổi tiếng của Leonardo da Vinci diễn tả Bữa Ăn

25

22
23
23

26

Tối Cuối Cùng ở một hội đờng Do Thái
Hỡnh 2.2

Căn nhà của ngời Rôma thời xa

28

Hỡnh 2.3
Hỡnh 2.4

Sõn trc ca Basilica San Clemente (Roma)
Qung trng, sõn trc ca cỏc thỏnh ng theo kiu
Roma truyn thng
Mặt bằng của Vơng Cung Thánh Đờng Thánh Phêrô cũ

Mặt cắt phối cảnh của một Basilica điển hình
Hình phối cảnh của Vơng Cung Thánh Đờng Thánh Phêrô

30
31

Hỡnh 2.5
Hỡnh 2.6
Hỡnh 2.7

32
32
33

cũ
Hỡnh 2.8
Hỡnh 2.9
Hỡnh 2.10
Hỡnh 2.11
Hỡnh 2.12

Gúc ph Nguyn Biu
Ernest Hộbrard
Kin trỳc s Enest Hộbrard trong nhng nm hot ng
ụng Dng
ỏn quy hoch Lt
Trng i hc Tng hp ụng Dng

36
37

39
40
40


Hình 2.13
Hình 2.14
Hình 2.15
Hình 2.16
Hình 2.17

Trường Viễn Đông Bác Cổ
Nhà thờ Cửa Bắc
Sở Tài chính Đông Dương
Viện Pasteur (nay là viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương)
Mối quan hệ giao thoa giữa tính nhân văn và bản địa

41
41
42
42
51

Hình 2.18

Hình vẽ mô tả các yếu tố tác động nên kiến trúc bản địa

52

Hình 3.1


Hình vẽ mô tả quá trình thích ứng kiến trúc thuộc địa với khí
hậu Việt Nam
Hình vẽ mô tả tác động môi trường sinh thái lên công trình
Các giải pháp bao che nhằm thích ứng với khí hậu vùng
Bản đồ vị trí và quy hoạch công trình
Biểu đồ phân cấp tiện nghi khí hậu vùng
Mặt bằng tổng thể công trình (tư liệu)
Mặt đứng công trình nhìn từ phố Phan Đình Phùng (tư liệu)
Ô văng mái dốc chồng hắt mưa che nắng

54

62
63
64

Hình 3.13

Hình ảnh về lớp cấu tạo bao che
Mặt bằng mô tả phân bổ nhiệt lượng trong phòng
Cây xanh có ở khắp nơi xung quanh công trình tạo cảm giác
thoáng đãng
Cây xanh giúp giảm năng lượng của bức xạ mặt trời, kết hợp
với thông gió trực xuyên khiến nội thất giảm đáng kể sức
nóng
Hệ ôvang, mái hắt chống mưa, nắng của công trình

Hình 3.14
Hình 3.15

Hình 3.16

Sơ đồ sênô và máng tôn ở điểm giao cắt giữa 2 mái
Chi tiết máng nước lần trong tường
Hình ảnh hiện trạng (năm 2011) : Ống thoát nước nhôm

67
68
68

Hình 3.2
Hình 3.3
Hình 3.4
Hình 3.5
Hình 3.6
Hình 3.7
Hình 3.8
Hình 3.9
Hình 3.10
Hình 3.11
Hình 3.12

55
56
57
57
58
58
61


65

66

được thay thế bằng ống thoát nước nhựa tổng hợp
Hình 3.17

Hình ảnh hệ thống cửa sổ thông gió ở 4 phía công trình

69

Hình 3.18
Hình 3.19
Hình 3.20

70
71
75

Hình 3.21

Một không gian rộng được đảm bảo đủ chiếu sáng tự nhiên
Nội thất nhà thờ
Sinh hoạt cộng đồng ở đây, hiếm nhà thờ Công giáo trên thế
giới có được
Sảnh chính của công trình, bậc lên sảnh

Hình 3.22

Mặt đứng nhà thờ Cửa Bắc (nhìn từ phố Phan Đình Phùng)


78

Hình 3.23
Hình 3.24

Hình vẽ miêu tả mật độ xây dựng công trình
Sự kết hợp hài hòa giữa màu vàng của tường, màu đỏ của
ngói và màu xanh của cây
Bát quái
Mặt bằng mái không gian khánh tiết có hình bát giác

79
80

Hình 3.25
Hình 3.26

75

81
82


Hình 3.27

Trong công trình nhà thờ Cửa Bắc chữ Triện được sử dụng

83


để trang trí cửa sổ
Hình 3.28
Hình 3.29
Hình 3.30

ô thoáng tháp chuông có những song sắt được deco theo hoa
văn kỷ hà
Mặt đứng tháp chuông được tạo khối và những chi tiết đắp
chìm, đắp nổi tựa những hoa văn kỷ hà
Họa tiết trang trí các diện tường cũng mang bóng dáng của

83
84
84

hoa văn trang trí Kỷ Hà
Hình 3.31

Hoa văn trang trí kỷ hà có trên cả bồn cây

85

Hình 3.32
Hình 3.33
Hình 3.34

Hình thức cột chống
Hệ mái ngói đúng phong cách truyền thống Việt Nam
Bố cục mặt đứng của nhà thờ và Khuê Văn Các có nhiều nét
tương đồng


86
88
88


MỤC LỤC
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng ,biểu
Danh mục các hình vẽ
MỞ ĐẦU ..........................................................................................................................1
Lý do chọn đề tài: ..........................................................................................................1
Mục đích nghiên cứu: ....................................................................................................2
Đối tượng nghiên cứu:...................................................................................................2
Phương pháp nghiên cứu:..............................................................................................2
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài : ....................................................................3
Cấu trúc luận văn:..........................................................................................................3
NỘI DUNG.......................................................................................................................4
CHƯƠNG 1 : SƠ LƯỢC SỰ PHÁT TRIỂN CỦA KITO GIÁO VÀ SỰ PHÁT
TRIỂN CỦA KIẾN TRÚC NHÀ THỜ Ở VIỆT NAM................................................4
1.1 Lịch sử hình thành của Kito giáo:...........................................................................4
1.1.1 Trên thế giới .........................................................................................................4
1.1.2 Tại Việt Nam ........................................................................................................5
1.2 Những nhận định về kiến trúc nhà thờ nói chung và nhà thờ Cửa Bắc nói
riêng ..................................................................................................................................7
1.2.1 Kiến trúc nhà thờ: .................................................................................................7
1.2.1.1 Cơ cấu nhà thờ Công giáo .................................................................................7
1.2.1.2 Hình thức kiến trúc ...........................................................................................8

1.2.2 Một số mẫu nhà thờ tiêu biểu .............................................................................10


1.3 Kiến trúc nhà thờ Cửa Bắc.....................................................................................19
1.3.1 Hiện trạng công trình..........................................................................................19
1.3.2 Tư tưởng kiến trúc sư Ernest Hebrard trong thiết kế nhà thờ Cửa Bắc..............24

CHƯƠNG 2 : TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ GIÁ TRỊ BẢN ĐỊA TRONG
KIẾN TRÚC NHÀ THỜ CỬA BẮC, HÀ NỘI ..........................................................25
2.1 Kiến trúc nhà thờ Công giáo Tây phương ............................................................25
2.1.1. Kiến trúc thời sơ khai (thế kỷ 1 đến thế kỷ 5)...................................................25
2.1.1.1 Thời gian đầu tiên............................................................................................25
2.1.1.2 Nguồn gốc nhà thờ ..........................................................................................29
2.2 Bối cảnh lịch sử và sự ra đời của công trình nhà thờ Cửa Bắc...........................33
2.2.1 Bối cảnh lịch sử ..................................................................................................33
2.2.2 Sự ra đời của nhà thờ Cửa Bắc ...........................................................................35
2.2.3 Sơ lược về kiến trúc sư Ernest Hébrard và phong cách kiến trúc Đông Dương 37
2.2.3.1 Kiến trúc sư Ernest Hébrard ............................................................................37
2.2.3.2 Sơ lược phong cách kiến trúc Đông Dương ....................................................43
2.3 Khái niệm về tính bản địa trong kiến trúc............................................................44
2.3.1 Định nghĩa ..........................................................................................................44
2.3.2 Các yếu tố cấu thành nên tính bản địa................................................................44
2.3.2.1 Thành phần hữu hình.......................................................................................45
2.3.2.2 Thành phần vô hình .........................................................................................46
2.3.5 Các tiêu chí nhận dạng tính bản địa ...................................................................47
2.3.5.1. Tiêu chí nội dung:...........................................................................................47
2.3.5.2 Tiêu chí hình thức:...........................................................................................48
2.3.6 Mối quan hệ giữa công trình kiến trúc và tính chất bản địa...............................49
CHƯƠNG 3 : CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ ĐÁNH GIÁ VÀ PHÂN TÍCH GIÁ TRỊ
BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC NHÀ THỜ CỬA BẮC, HÀ NỘI.........................53



3.1 Phân tích công trình nhà thờ Cửa Bắc theo các tiêu chí nhận diện tính bản địa
.........................................................................................................................................53
3.1.1 Tiêu chí về nội dung:..........................................................................................53
3.1.1.1 Tiêu chí nội dung 1 :........................................................................................53
3.1.1.2 Tiêu chí nội dung 2 :........................................................................................72
3.1.2 Tiêu chí về hình thức:.........................................................................................76
3.1.2.1 Các tiêu chí về hình thức để nhận diện tính bản địa trong kiến trúc nhà thờ
Cửa Bắc. ......................................................................................................................78
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................................91
I. Kết Luận:..................................................................................................................91
II. Kiến nghị:................................................................................................................91
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


1

GIÁ TRỊ BẢN ĐỊA TRONG KIẾN TRÚC NHÀ THỜ CỬA BẮC-HÀ NỘI

MỞ ĐẦU
* Lý do chọn đề tài: Đạo thiên chúa có khởi nguồn từ Bethlehem, một thành phố
của nhà nước Palestine (cổ). Sau trở nên lớn mạnh, phát triển ở các nước Đông
Bizangtine và trở thành tôn giáo lớn nhất thế giới. Tuy nhiên ở Việt Nam nói
riêng và các nước Đông á nói chung thì đạo Thiên chúa xuất hiện khá muộn so
với đạo Phật, do đó vẫn chỉ là tôn giáo đứng thứ hai ở những nước này. Giống
với đạo Hồi, đạo Thiên Chúa cũng chỉ thờ một vị chúa trời, người có quyền năng
vô hạn tạo ra vạn vật trên trái đất. Kiến trúc của đạo Thiên Chúa chủ yếu là nhà
thờ, thánh đường để làm lễ. Kiến trúc nhà thờ thiên chúa phát triển cực thịnh vào

thời Phục Hưng với nhiều kiến trúc sư lừng danh mà tiêu biểu là Filippo


2

Brunelleschi, Leone Battista Alberti. Hình thức kiến trúc của nhà thờ thay đổi
qua từng thời kỳ và mỗi thời kỳ mang đậm dấu ấn, nét đặc trưng của thời kỳ đó.
Nhưng đặc trưng nhất vẫn là kiến trúc hai thời kỳ Roman và Gothic.
Nhà thờ cửa Bắc vốn được xây dựng từ thời Pháp thuộc, được thiết kế bởi kiến
trúc sư Ernest Hebrard. Là một công trình nhà thờ thiên chúa có kiến trúc khá đặc
biệt khi tác giả đã phá vỡ kết cấu đăng đối vốn có của đại đa số kiến trúc nhà thờ
ở Việt Nam và trên thế giới thời đó. Điều làm nên sự đặc biệt hơn là sự kết hợp
tinh tế giữa kiến trúc nhà thờ cơ bản phương Tây với các yếu tố kiến trúc truyền
thống phương Đông đó tạo ra một ấn tượng đẹp về một công trình Thiên Chúa
Giáo. Chính vì vậy mà nhà thờ Cửa Bắc vẫn luôn được đánh giá là điển hình cho
phong cách kiến trúc Châu Âu và Việt Nam.
Do vậy luận văn này muốn làm rõ nét ý tưởng về sự kết hợp giữa hai nền kiến
trúc Đông-Tây của tác giả trong công trình, và mức độ kết hợp hài hòa giữa
chúng.
* Mục đích nghiên cứu: Đề cao giá trị nhân văn, tính tượng hình, thẩm mỹ kiến
trúc đặc trưng của nhà thờ Thiên Chúa giáo. Thông qua đó liên hệ với kiến trúc
nhà thờ Cửa Bắc. Tìm ra những nét kiến trúc phương Tây, phương Đông. Phân
tích về sự kết hợp hài hòa giữa hai trường phái kiến trúc
* Đối tượng nghiên cứu: Công trình nhà thờ Cửa Bắc – thành phố Hà Nội
* Phương pháp nghiên cứu: Tìm hiểu về tư tưởng về sự kết hợp giữa kiến trúc
nhà thờ châu Âu và các yếu tố kiến trúc truyền thống Việt Nam. Tiềm ẩn trong
những đường nét, bố cục kiến trúc của công trình trong quá trình lịch sử. Tập
trung khai thác tinh thần dân tộc, thẩm mỹ dân gian và tính nhân văn sâu sắc. Từ
đó nêu cao giá trị tinh thần trong kiến trúc tôn giáo Thiên Chúa ở Việt Nam
những năm Pháp thuộc nhưng vẫn đậm đà tính bản địa.



THÔNG BÁO
Để xem được phần chính văn của tài liệu này, vui
lòng liên hệ với Trung Tâm Thông tin Thư viện
– Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội.
Địa chỉ: T.13 – Nhà H – Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội
Đ/c: Km 10 – Nguyễn Trãi – Thanh Xuân Hà Nội.
Email:

TRUNG TÂM THÔNG TIN THƯ VIỆN


91

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
I. Kết Luận:
Từ những kết quả thu được trong quá trình nghiên cứu, phân tích và lập căn cứ
khoa học cho các lập luận. Luận văn đi đến những kết luận sau:
1/ Luận cứ lý thuyết : Công trình nhà thờ Cửa Bắc (hay tên chính xác là : Giáo
Đường Kính Nữ Vương Các Thánh) là một công trình được xây dựng từ những
thập kỷ đầu của thế kỷ 20, khi mà thực dân Pháp đã ổn định được ách thống trị.
Kiến trúc sư Pháp, người đã thiết kế ra công trình này -Enest Hébrard ngoài việc
đã nghiên cứu về sự thích nghi của công trình với điều kiện khí hậu của Việt
Nam cũng đã chịu ảnh hưởng ở mức độ nhất định truyền thống văn hóa cũng như
những hình thức kiến trúc dân gian Việt Nam đã tồn tại từ bao đời nay, để đưa
vào thiết kế nên công trình này.
2. Luận cứ thực tế: Nhờ sự kết hợp tinh tế giữa phong cách thiết kế kinh viện
Châu Âu và kiến trúc dân gian Việt Nam mà công trình nhà thờ Cửa Bắc đã đạt
đến mức độ chuẩn mực và trở thành một trong những công trình đẹp nhất thời

Pháp thuộc. Vô hình chung đã trở thành một phần đặc biệt của lịch sử kiến trúc
Việt Nam, là cột mốc quan trọng để đưa kiến trúc Việt Nam tiếp cận với kiến trúc
đương đại thế giới.
II. Kiến nghị:
1. Công trình nhà thờ Cửa Bắc là một công trình kiến trúc đẹp theo nghĩa đơn
thuần, nhưng những gì có trong nó không chỉ có vậy. Đó còn là một tài sản quý
của quốc gia, mang trong mình những ý nghĩa nhân sinh, giá trị văn hóa, giá trị
lịch sử. Vì vậy việc luôn phải chú ý gìn giữ, tôn tạo kịp thời kịp lúc sẽ giữ cho
công trình được trường tồn hơn.
2. Với những hình thức vốn có, công trình nhà thờ Cửa Bắc mới đạt đến mức độ
chuẩn mực mang trong mình nhiều giá trị. Do đó khi tôn tạo, bảo tồn, cần cố


92

gắng giữ được những hình ảnh, chi tiết kiến trúc như thủa nguyên sơ-cái đã làm
nên giá trị của công trình.
3. Với kiến trúc hiện đại, việc sử dụng công nghệ cao có thể khắc phục được
những khó khăn do khí hậu mang lại, nhưng nó đòi hỏi việc tiêu tốn năng lượng,
kỹ thuật, công nghệ cao, và mang lại một cảm giác tiện nghi không hoàn hảo, vì
có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Các kiến trúc sư đương đại ngày nay, một số
người theo chủ nghĩa kiến trúc hiện đại, không quan tâm đến văn hóa, lịch sử của
địa phương, nhưng điều mà họ cố gắng vươn tới, tìm tòi, đó là kiến trúc phù hợp
với điều kiện khí hậu, thiên nhiên của vùng miền. Đó cũng là một phần của tính
bản địa. Vì vậy thông qua luận văn này tác giả kiến nghị quá trình thiết kế cần đạt
được yêu cầu về bản địa, kết hợp với công nghệ, kiến thức kiến trúc mới để đạt
được một đồ án kiến trúc hiện đại, nhưng vẫn có giá trị vĩnh cửu nhờ có tính bản
địa trong đó.



PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1: “Bàn về vấn đề dân tộc và hiện đại trong kiến trúc” tập 1 in năm
1994, tập II năm 1999 do Trung tâm NC Kiến trúc trước đây và Viện NC Kiến
trúc hiện nay đã tập hợp và biên soạn hai cuốn
PHỤ LỤC 2: Báo cáo tại các hội thảo “Toàn cầu hoá và bản sắc trong kiến trúc”
(14.9.2001) và “Tạo lập diện mạo kiến trúc đô thị đặc trưng cho thành phố Huế”
(4.2002); “Nhận biết và tạo lập bản sắc kiến trúc các tỉnh miền núi phía Bắc”
(Thái Nguyên 6,7.7.2002); “Tạo dựng bản sắc kiến trúc cho các đô thị phía Nam
trong quá trình đô thị hoá và hiện đại hoá (Vĩnh Long 25.2.2003) do Hội Kiến
trúc sư Việt Nam cũng xuất bản.
PHỤ LỤC 3: Hiến chương Athens về trùng tu di sản lịch sử (1931)
PHỤ LỤC 4: Nghị định về quản lý kiến trúc đô thị (27/02/2007)