M CL C
L IC

....................................................................................................... 5

PH N M

U................................................................................................... 6

.................................................................................................................. 9
1.1. Các hình th c sân kh u dân gian Vi t Nam .................................................. 9
1.1.1 Chèo ............................................................................................................ 9
1.1.2 Tu ng ........................................................................................................ 10
1.1.3 Múa r

c............................................................................................. 11

1.1.4 M t s lo i hình khác................................................................................ 12
1.2. Ngh thu t múa r i ...................................................................................... 13
1.2.1. Khái quát chung v ngh thu t múa r i .................................................... 13
1.2.2. Các lo i hình múa r i
1.3. Ngh thu t múa r

Vi t Nam và trên th gi i................................... 14
c truy n th ng

Vi t Nam.................................... 16

1.3.1. L ch s hình thành và phát tri n ............................................................... 16
1.3.1.1. Tên g i và ngu n g c ............................................................................. 16
1.3.1.2. M t s v th n b o h c a múa r

m c a ngh thu t múa r

c

ng r i ................... 18

c ................................................... 19

1.3.3.1. Con r i.................................................................................................... 19
1.3.3.2. Ngh thu t t o hình ................................................................................ 21
1.3.3.3. Sân kh u ................................................................................................. 23
1.3.3.4. Ngh thu t âm nh

c ............................................................. 24

1.3.3.5. Ngh nhân múa r

c........................................................................ 25

1.3.3.6. Cách bi u di n........................................................................................ 25
1.3.4. Giá tr
1.4 Ti u k

thu t c a múa r

c............................................ 26

.......................................................................................... 29
C TR NG B O T N VÀ KHAI THÁC NGH THU T


MÚA R

C T I LÀNG NHÂN M C, XÃ NHÂN HÒA,HUY

B O, H I PHÒNG CHO PHÁT TRI N DU L CH ......................................... 30
2.1 Gi i thi

o, H i Phòng .................................................. 30
1


u ki n t nhiên .................................................................................... 30
u ki n kinh t - xã h i......................................................................... 30
2.2.3. Tài nguyên du l ch..................................................................................... 31
2.2.3.2. L h i...................................................................................................... 33
2.2.3.3. M t s lo i hình ngh thu t dân gian..................................................... 34
2.2.3.4. Làng ngh truy n th ng ......................................................................... 34
2.2. Ngh thu t múa r

c t i làng nhân m c, xã Nhân M

oH i

Phòng................................................................................................................... 35
2.2.1. L ch s hình thành và phát tri n................................................................ 35
a ngh thu t múa r

c t i làng Nhân M c..................... 37

a ngh thu t múa r


c t i làng Nhân M c................ 37

m ngh thu t múa r

c t i làng Nhân M c v i các

làng vùng lân c n................................................................................................ 40
2.3. Th c tr ng công tác b o t n và khai thác cho phát tri n du l ch ................. 45
2.3.1 Th c tr ng công tác b o t n ngh thu t múa r

c .............................. 45

2.3.1.1. Khái quát v công tác b o t n ngh thu t múa r
2.3.1.2. Công tác b o t n ngh thu t múa r

ct i

Vi t Nam 45

c t i làng Nhân M c ............. 49

2.3.2. Th c tr ng khai thác cho phát tri n du l ch .............................................. 51
2.3.2.1. Khái quát v th c tr ng khai thác cho phát tri n du l ch

Vi t Nam ... 51

1.3.2.1. Th c tr ng khai thác cho phát tri n du l ch t i làng Nhân M c............. 53
công tác b o t n, khai thác ngh thu t múa r


c cho phát

tri n du l ch t i làng Nhân M c........................................................................... 55
2.4.1. Thu n l i - tích c c .................................................................................. 55
h n ch ................................................................................... 56
2.5. Ti u k

ng 2......................................................................................... 59
T S GI I PHÁP NH

Y M NH CÔNG TÁC B O

T N VÀ KHAI THÁC NGH THU T MÚA R
M C, XÃ NHÂN HÒA, HUY

C T I LÀNG NHÂN

O, H I PHÒNG CHO PHÁT

TRI N DU L CH ................................................................................................ 60

2


ng công tác b o t n và khai thác ngh thu t múa r

c

Vi t


Nam ..................................................................................................................... 60
ng công tác b o cho t n ngh thu t múa r
ng công tác khai thác ngh thu t múa r

c ..................... 60
c cho phát tri n du

l ch ....................................................................................................................... 62
xu t m t s gi i pháp b o t n và khai thác ngh thu t múa r

ct i

làng Nhân M c cho phát tri n du l ch................................................................. 65
i v i ngh nhân ..................................... 65
3.2.2. Chú tr ng công tác truy n d y ngh thu t múa r
3.2.3. Hình thành t ch c h i chuyên ngành múa r

c......................... 65
c ................................ 66

3.2.4. Xây d ng nh ng ti t m c bi u di n hoàn toàn m i.................................. 68
3.2.5. Công tác xúc ti n qu ng bá v muá r

c............................................ 69

3.2.6. L ng ghép các bu i bi u di n múa r
l ch ......................................................................................................................... 70
3.2.7. Xây d ng m i và nâng c

v t ch t k thu t ph c v bi u di n và


CSHT, CSVCKT cho phát tri n du l ch.............................................................. 71
ng d n viên, thuy t minh viên ph c v du l ch........ 72
3.3. M t s ki n ngh .......................................................................................... 73
i v i S VH TT & DL H i Phòng ........................................................ 73
3.3.2.

i v i Phòng VHTT & DL huy n và UBND xã Nhân M c ................. 75

3.4. Ti u k

......................................................................................... 76

K T LU N ......................................................................................................... 77
TÀI LI U THAM KH O................................................................................... 78
PH L C ............................................................................................................ 79
M T S HÌNH NH ......................................................................................... 80

3


DANH M C VI T T T
1.
2.

h t ng
v t c t k thu t

3. UBND: y ban nhân dân
4.


óa th thao và diu l ch

5. NSND: Ngh
6. TNHH: trách nhi m h u h n

4


L IC

V

i h c Dân L p H i Phòng thân
u k ni m sâu s c mà em không th nào quên.
n l p, chúng em không ch

t p chuyên nghi

cs

ng h c

c nh ng ki n th c b
cs

ng
, s quan tâm, chia s c a

b n bè và th y cô.

iv

c làm khóa lu n t t nghi p

là m t ni m vui, ni m h nh phúc vô cùng l n lao và t hào.
bài khóa lu

c hoàn thành và có k t qu t

xin g i l i tri ân và l i c
Th y hi

ng Tr n H u Ngh .

Ban giám hi
l

c nh t t i:

ng cùng các th y cô giáo b

n tình ch b o, d y d , truy
Và em xin g i l i c

Th

i

t n tình


t ki n th

c bi

i.

n cô gáo CN. Nguy n Th

ng d

em r t nhi u trong quá trình em làm

bài khóa lu n này
Bên c
khi l a ch

ng viên, ng h em
ng Dân L p H i Phòng là ngôi nhà th hai c a mình.

Do ki n th c b n thân còn h n ch nên bài khóa lu n c a em v n còn
nhi u sai sót, vì v y em mong nh
khóa lu n c

c s góp ý ki n c a các th

c hoàn thi

Em xin chân thành c
H
Sinh viên

Di u

5

bài


PH N M

U

1.

-

cao.
khu di
tích Ð n Tr ng, th Trình Qu c công Nguy n B nh Khiêm c; c
Nhân M c; mi u C

ình

nh ng công trình ki

l i

Ngoài ra
là
.


gìn

o. Cùng v i tu ng, chèo, múa r

c coi là môn ngh thu t

có v trí cao trong ngh thu t sân kh u dân t
t

R i bóng

n múa r i thì h

Bali, Indonesia; Bunraku, Nh t B n; R i dây,

Trung Qu c; R

c thì ch có duy nh t

Tinh hoa c a ngh thu t múa r

c ngày càng nh

m c a b n bè qu c t , tr thành m t s n ph m ngh thu
Nam. Ngh thu t múa r
ic

c là m t lo i hình sinh ho
p vùng châu th sông H ng.
6


Vi t Nam.

c nhi u s

ng
a Vi t
n th ng


Có th nói múa r

c nói chung và múa r i

là m t lo i hình ngh thu
giá tr r t l

làng Nhân M c nói riêng

p d n n u bi t b o t n và khai thác s có

thu hút khách du l ch và phát tri n. Hi n nay công tác b o t n

ngh thu t múa r i

c quan tâm. Tuy nhiên lo i hình ngh

thu t truy n th ng này v

c ph bi n r ng rãi, còn


i bi

lãng quên, mai m t
th c s hi u qu cho ho

c khai thác

ng phát tri n du l ch. Chính vì v y, tác gi

i pháp b o t n và khai thác ngh thu t múa r
làng Nhân M c, xã Nhân M c, huy
l

i mong mu n

ngh thu t múa r

n và

n

c truy n th ng t i

o, H i Phòng cho phát tri n du

xu t m t s gi i

b ot


và khai thác

c truy n th ng t i làng Nhân M c cho phát tri n du l ch.

a vi c g n k t và khai thác hi u qu ngh thu t r

ng

r i s góp ph n r t l n trong công tác b o t n lo i hình ngh thu t truy n th ng

2.

M c tiêu và nhi m v c
M c tiêu c

r

tài là

tài

xu t gi i pháp b o t n và khai thác ngh thu t múa

c truy n th ng t i làng Nhân M c, xã Nhân Hòa, huy

o, H i

Phòng cho phát tri n du l ch.
vào m


t ra, khóa lu n ti n hành gi i quy t nh ng nhi m v :

T ng quan v ngh thu t múa r

c truy n th ng.

Kh o sát, phân tích th c tr ng công tác b o t n và khai thác ngh thu t
múa r

c t i làng Nhân M c, xã Nhân Hòa

tri n du l

m ngh thu t múa r

các làng/ vùng lân c

ng r

3.

i
i

múa r

c t i làng Nhân M c v i

c làng Nguy n,Thái Bình).


xu t m t s gi i pháp nh
ngh thu t múa r

o, H i Phòng cho phát

y m nh công tác b o t n và khai thác

c t i làng Nhân M c, xã Nhân Hòa cho phát tri n du l ch.

ng và ph m vi nghiên c u.
ng nghiên c u: Ho

ng công tác b o t n và khai thác ngh thu t

c truy n th ng t i làng Nhân M c, xã Nhân Hòa, huy

H i Phòng cho phát tr n du l ch.
7

o,


Ph m vi nghiên c u: Khóa lu n t p trung nghiên c u t i làng Nhân M c,
xã Nhân Hòa, huy n

nh B o, H i Phòng. Ngoài ra trong bài khóa lu

so sánh ngh thu t múa r
t i làng B


c t i làng Nhân M c v i ngh thu t múa r i c n

ng Minh và ngh thu t múa r

c t i làng Nguy n,

Thái Bình.
ng pháp nghiên c u.
Ph

ng pháp thu th p và x lí tài li u:

ây là

pháp ch

y u

trong quá trình làm khóa lu n. Tác gi có tham kh o thông tin trong các giáo
trình, các

tài nghiên c u khoa h c, tài li u chuyên

ngành cùng ngu n tài li u có

, các t p chí chuyên

c t i các phòng ban v du l ch, trên internet.

a: Tác gi


i gian trong quá trình làm

khóa lu n, i t i làng Nhân M c, tìm hi u v ngh thu t múa r
Ph

ng pháp ph ng v n: Khi th c hi n

hóa Th thao và Du l ch huy n
ph ng v n chính quy n

a

,

nh B o,
i dân

tham gia vào công tác t ch c múa r
5.

tài, tác gi

a

c c a làng.
tìm t i Phòng

ng


xã Nhân Hòa,
cùng nh ng

i

tìm hi u.

K t c u lu
Ngoài ph n m

u, k t lu n, ph l c và tài li u tham kh o, lu

k tc ug
ng quan v ngh thu t múa r

c truy n th ng

c tr ng b o t n và khai thác ngh thu t múa r
Nhân M c, xã Nhân Hòa
M t s gi i pháp nh
thu t múa r

c t i làng

o, H i Phòng cho phát tri n du l ch
y m nh công tác b o t n và khai thác ngh

c t i làng Nhân M c, xã Nhân Hòa cho phát tri n du l ch.

8



1.1.

Các hình th c sân kh u dân gian Vi t Nam

1.1.1 Chèo

inh,

-

9


tron

Ngh thu t chèo ngày nay v
i Vi

u th

i

c s ph n nh c a nh ng giá tr

c cao quý

m, s hy sinh quên mình, s trung thành, s t thi n. Do v y,
các v chèo c , n i dung c

v y mà nó v

c t ngày hôm nay;

ng lòng khán gi c a nhi u th h
và s c s ng c a ngh thu

c ngh thu t chèo nh ng v

.
ng th

t

m i ph c t p.

1.1.2 Tu ng
Tu ng là m t lo i hình ngh thu t sân kh u mang tính c
c a Vi t Nam. Ngôn ng
nhuy

Hán v

c a tu

c k t h p nhu n

ôm. Theo m t s

u thì tu ng


hí khúc (Trung Qu c) do quân lính nhà Nguyên b gi
Tr n (th k XIII) bi u di
u, tu ng ch xu t hi n

ng c a
i th i nhà

ng Vi t Nam có nét riêng c a nó. Lúc
mi n B

eo binh lính chúa Nguy n vào

n c c th nh

ng phát tri n m nh vào th k

XVII -XVIII. Sang tri u Nguy n (th k XIX) tu ng v n gi v trí x
is
c

di n tu ng
n b th t l c ph n l
10

k vài


u, Tam n


v

thành v n quý c a sân kh u truy n th ng và mãi mãi là
viên ng

oá c a dân t c. Ngu n g c và l ch s phát tri n

c a ngh thu t tu

a ngh thu t sân kh u c

chung hi n nay v n còn là v

c n ti p t c nghiên c u lâu dài. V n còn r t

nhi u ý ki n tranh lu n khác nhau v th

i Vi t Nam nói

i c a lo i hình ngh thu t

sân kh u này. Nhà nghiên c u H Lãng cho r ng tu ng ch có th có t th k
th

tìm hi u v l ch s tu

c

p chí "Nghiên


c" s

"tu ng" trong "T

n ti ng Vi

thu t sân kh u c c a Trung

Qu c, truy n vào Vi

m: "V ngh

thu t sân kh u thì th k XV, tu ng và chèo khá phát tri n. V
c a tu ng và chèo lâu nay v n có nhi u ki n gi
c a nhi u nhà nghiên c

c ngh thu t g

ngu n g c
n
ng và chèo là

nh ng ngh thu t c truy n c a dân t c xu t hi n t r t s m. Tu ng và chèo là
nh ng ngh thu t sân kh u k t h p ca k ch v

o, mang nhi u b n s c dân

t c.

1.1.3 Múa r i

Múa r
n
nay.

c
i s m nh t trong s ngh thu t dân gian c a dân t c,

thu t xu t hi n mu n trong s các ngh thu t truy n th ng hôm
sân kh u tu ng, chèo, c

ch, k ch n i, xi c, ca
11


i th
u di n, thì

ng, l i nói, tình c
múa r i n

nh

ng g nh bé,

ng g m c m c

u khi n c a ngh

nhân, k t h p v i khung c nh m thu t sân kh u v i th
h n, tình c


c bi

nên có tâm

a là s c m th ngh thu t này

sinh và phát tri

a

khán gi n y

ng th c và nh n th c di n ra m t cách t

nhiên, d dàng, dung d , tho i mái, có tác d

c ti p thu m t hình th c

gi i trí nh nhàng mà sâu l ng, khó quên.
Múa r

c là m t sáng t

a

sông H ng,

c manh nha t công cu c ch ng , c i t


c. R

c di n

vào nh ng ngày nông nhàn, ngày xuân, trong các l h i. Thông qua các câu
chuy

c ngh s r

c th hi

i xem s c m nh

c a h i làng, g i g

c s c thái

c bình d cho cu c s ng. Gi a thiên

ng, khán gi

ng m t lo i hình ngh thu t

c, cây xanh, mây, gió, có l a, có khói m
i nh ng hàng ngói

a, có c

. Th t s là m t s hòa h


thu

a ngh

c khi chính th c tr thành ngh thu t sân

kh u, múa r

c là ho

ng n

ng h i dân gian r i rác kh p

c "nuôi l n" b ng nhi t huy t c

i dân. Ngâm bùn l

làm ngh thu t không ph i là m t công vi
i. N u không ph

i s ng ân tình v

c s truy n c m n ng nhi
c.
1.1.4 M t s lo i hình khác

12

c


ng thích thú v i m i
c

ng lúa
ng c a nhân v t r i


áp vô

Cách

1.2.
1.2.1.

Khái quát chung v ngh thu t múa r i

M t s nh

n v ngh thu t r i:

B t ngu n t nh

u nhiên, t

n có ch

nh, truy n

c m.

Con r i là nhân v

thu c s ph i h p gi a ngh thu t

c, k thu t l p ráp, bài trí sân kh u và ngh thu

u khi n con

r i.
Có kh

p trung, quy t nhi u lo i hình ngh thu t (

c, h i

h a, chèo, tu
Ph thu
T

u khi n c a di

: Múa r i là lo i hình ngh thu t sân kh u có kh

truy n c m m
k thu

u khi n con r i.

; s ph i h p gi a k thu t và ngh thu t t o hình,
u khi n, con r


n ch y u. Nó có kh
13

p trung


nhi u hình th c ngh thu t sân kh u khác; ph c v m i t ng l p múa r i có r t
nhi u lo i. Nhân v t r

i di

kín. Sân kh u c n phù h p v
i di
1.2.2. Các lo i hình múa r i

u khi

cc ac

c che gi u

i và r i. Múa r i ch y u

u khi n con r i. 6, Tr.32
Vi t Nam và trên th gi i

Theo P.L Mi-nhon (Mignon ) trong cu n Bách khoa ph thông, t Ma-rion-net Marionnette

múa r i) là m t t gi m nh c a (Mariole) th i trung c


ch nh ng b

cM

ng trinh nh

này trong ngôn ng khác, t pupe trong ti
c

i ta không th y t

c và Puppet (pupe) trong ti n

g i con r i, vì v ngo i hình con r i gi ng con pupe. Múa r i

bao g m:
Múa r i c n

Lo i hình này xu t hi n

nhi u qu

lo i ghi-nhôn

(guinol) và bu-ra-ti-ri (burattini) c a Pháp.
-

. Lo i hình này r


ng

(wayanggolek) c a

c nh

Oa-

-lách

u m c b ng r i que r t
Chí Minh,

Phòng.

14


R

u khi n ngang: lo i bunraku (Nh t) m i con r i r t to, t 8 t

c ba b cao, do

u khi

i lo v

m t và mi ng) và tay m


ng tác c
i th

n

u (k c
u khi n hai

chân.

trò. Sân
hi n có

H

chòi

R i dây

c,

; hay lo i

Fan-tô-chi-ni (fantocini), Ca-tha-ta-li (Kathaputali) c a Rajassthan (m t ti u
bang c a n Ð ).

Lo i hình
Nam Á

-shek


c ph bi n, nh t là
Campuchia và Wa-yang-ku-lit

Lai.
Múa r

c

15

c Ðông
Indonesia hay Mã


Theo Tô Sanh:

dính

Nam. 6, Tr.37
1.3.

Ngh thu t múa r

c truy n th ng

Vi t Nam

1.3.1. L ch s hình thành và phát tri n
1.3.1.1.


Tên g i và ngu n g c

Theo

n t y nghiên c u v r

)

c Vi t Nam

i

c dù

ng

m nh ng b n ghi chép v

Vi n Ðông bác c

h o c Nh t B

c rõ ch ".
ct

tìm

n núi Ð i


n chùa

màng rêu ph , còn l
y t m y th k

y t ng ch cho s ch nh ng cát b
nh c Tu n, m

i gi i ch Nho c a làng Ð i
t

gi a sông (sông Lô), m t

i ba hòn núi. Rùa lôi r r trên m

v và r b n chân chuy n, m t nhìn lên b , mi
ng t

c, l vân trên
c lêu bêu. Quay

u chào" hay "các nàng tiên hoa tay m m m i

u h i phong múa r

ng

r a t m bia: khi s ch nh ng

c qua, r i cho ch p

con rùa vàng n

u cho r

,

i th

i có th

xem ,

nh múa r

1121.
16

n cho vua


ch c kh

nh r ng múa r

c r t th nh hành trong cung

k

nghi


hay nên m i dâng cho nhà vua xem
múa r

c có th

i, th

t

nghi

c th k 11, 12.

u di

c tiên. C u nguy n

t là hính th

các l h i nông nghi p

u tiên trong

các vùng tr ng lúa vì k t qu

dân ph thu

ng c a

i nông


c h u h t nh ng hình th c

a các nghi l

cv

c bao g
nghi l (

i thì

b n này cho th y múa r

t nt
th n thánh phù h

t

v t và ho

c chu n b (t
c

n

ng th n Ph t, lau d n chùa) và các

ts


cv

ng t nhiên và

c).
Có th nói múa r

c xu t phát t vùng nông thôn c a châu th sông

H

ng ngh thu t sân kh

th ng này qua nhi u th k . Trên th t

nh

tên riêng c a m t cái ao, m
hay làng R i

n
thành

i

huy n Ý Yên (Nam

Phú Xuyên (

nh). Các tác ph


c c a Phan

ng Nguyên (th k 12) và các ghi chép c a vua Tr n Thái Tông (1225-1258)
cùng kh

nh múa r

c là m t hình t c gi

i th i Lý-

Tr n. L ch s Vi t Nam tr i qua bao cu c chi n tranh ti p n
bi t bao công trình c
t

y ho i

c. Ch có các nhà hát múa r i nh bé là còn t n
chùa Th

c xây d ng th i H u Lê (1533-1708) và

th
Cái nôi c a r
m t khu v

c b t ngu n t
ih p


i làng t p trung trong

vùng châu th sông H ng. Su t th i phong ki n

ng r i ít khi mang con r i ra kh i kho c
H

ng ch bi u di n trong các l h i xuân h

th n b o h ngh r i c

v

ng r i n i ti

bi u di n

i bi u di

i di n nghi

làng lân c n và các t nh ngoài b
c a làng v n ch t p luy n trong lúc r
17

ng r

các

c



ch c thành h

i bi u di n múa r i ph i tuân theo các

nh ch t ch và ph i gi bí m
viên trong ngh và u
thu

u khi n con r i. Các thành
. Theo l i ngh

c, xã Th

c kia nh ng ai

mu n h c ngh múa r

c ông t ngh

Ch nh ng ai th t s xu t s c m
nh

y b o ngay t

c nh

im


c ch nh t , mang l v t g m: tr

ngh . Ngh múa r i c tu n t truy n t
không bao gi

c nh

u dâng lên ông t

ng. N u c

ng ý k t n p thêm thành
i su t ki p chúng tôi ph i gi bí

m t c a ngh . N

i con cháu s ph i ch

i ch bi t riêng ph n c

c phép xem di n viên luy n t p. Bí

quy t quan tr ng nh t là v c u t o con r i và k thu

u khi n dây. B t c ai

u ph t m t con l n 50 cân và khai tr ngay ra kh

1.3.1.2.


u

c hé l bí m t cho

i bi u d

làm l bí m

c ch p

i cha sang con. Con gái và con r

viên m i thì t t c s u

di n m

u.

M t s v th n b o h c a múa r

ng r i.

c

ng r i

ng r

i nh t


ng r i Ra (Hà Tây)
ng r i làng Ra là m t trong nh
Truy n th

ng r i b t ngu n t 10 th k

H nh sáng l

ng r i. T

o H nh dành th
Qu c và

o H nh quê

tu hành và gi

c t khi pháp
huy

o

i. Khi còn tr , T

o Ph t. Ông b nhà sang Trung

h c t p sau khi tr v , ông mu n mang nh

ra áp d ng. Ông tìm m


Th y và t

u kinh Ph
ic

c

d

p t nhiên và làng m c trù phú. T

xúc g

Hà Tây.

o H nh d ng nên chùa
ng xuyên ti p

ng, khuy n khích các ngh thu t truy n th ng và d y

dân làng Ra hát chèo và múa r
3600 m2)

t ba m u ru ng (1 m u =
ng r i. L h i chùa Th y kéo dài ba ngày, b t

u t mùng 5 tháng 3 Âm l

ng r i dâng cúng l v t và bi u di


i sáng l p

o H nh.
18

t


ng r i làng Bùi (H
Truy n thuy t k r ng múa r

c

làng Bùi, H

i th k

i th i nhà Lý gi c T

a gi t

ng Tr n Bình và binh lính c

ng Tr n Bình ra l

d i thành s i nh

cc

c u g gi


i. H th các

binh lính gi xu ng các hào quanh thành r i m c ng thành. Quân gi c tràn vào
song g

thì kinh hãi, l i d

theo l i c

i r i rút ch y

ng Tr

n công gi c lúc này

n tu

bên

n Bình cáo quan và quay v

làng Bùi.

y dân làng múa r

i dân làng Bùi tôn Tr n

c khi mang r i ra bi u di n các thành viên
ng r i dâng các l v t t

1.3.3.

c a ngh r

m c a ngh thu t múa r

c c a làng Bùi.

c

1.3.3.1. Con r i
Con r

c các ngh nhân làm b ng g , g t t s n ng và chìm, nên g

sung là ch t li u thông d

t o con r i, lo i g này nh , dai, r t d

khi n trong khi bi u di
c.

tl

u
m

t o m t con r i hoàn ch nh, các ngh nhân ph i tr i qua nhi u giai

n t m , công phu t

chính, ph n thân và ph

cc

n trang trí. Con r

c t o b i hai ph n

:

Ph n thân là ph n n i bên trên th hi n nhân v t. Thân g
tay, 2 chân. R
chuy

c t c thân v

ng toàn thân, các c

di
tay, c

ng thân thì t o kh p

là m t kh i li n, khi chuy

ng c a r

u thì t o kh p

u, mình, 2


c ,c

c thi t k theo yêu c u c a trò
ng tay thì t o kh p

vai,

khu u

u khi n r i s

cl p

b ng

b

r i. R i ph thu c vào c u t o và yêu c u c

t o kh p. Ví d

bò, ng

ng cho r i.

c r ng
Ph

là ph


b ng

gi m tr

i, là ph n ti p li n v i thân r i có vai trò
c khi di n trò trên m

mt

lu n các gi y t

ng là

u khi
19

c.

ng th
n tay


c mc

u khi n bi u di n múa r

c dân gian có 2 lo i máy: máy
ng c a r i trên sàn di n r t


linh ho t.Trò di

ng, không khí sân kh

m là

i bu ng trò. Máy dây bao g m m t h th ng dây và
các c t, các fu-li, nh

n có th

s tò mò, k l cho ng
y ut

i xem.

t

t xa kh i bu ng trò gây nên

u khi n và k x
ng c a con r i.

u khi n con r i là

ng r i Yên

huy n Th ch Th t, t nh Hà Tây dùng g cây y n

xã Th ch Xá,


làm r i. Con r

ho c 5 l n b ng m t lo i vecni truy n th ng có ph l p b c, do v y các con r i
r t b n.
ng r

i nông dân dình d , ph n , cô thi u n

nh ng nhân v t l ch s

u, Lê L

c

nhi u nhân v

v i ru

t.

Nhân v t quan tr ng nh t trong múa r
Tr i qua nhi

c

i Vi t t ch

nông nghi


n các làng m c

n chú T u và coi T u chính là linh h n c a r i

c, là c u n i gi

i bi u di

i xem. T

các con r i khác m c dù d

c làm to h

tc

a chú thì T u m i ch

b y, tám tu i. Chú T

ng h
l b ng c và b ng ph . Tay vung v

u quay

nghiêng quay ng a m i khi trêu ch c khán gi . Trong ch
u là nhân v t táo b o, luôn di u c t, ch nh o. Trong các v
di n T

im


i bình lu

i k chuy

i ch

ng r i, chú T u l

i ph t c

trích quan l

m ts

ho c châm pháo. M t s

i coi T u là tên mõ

il
T u làm nhân v

các c già, có

bò, m trâu. T t c

ng r

u dùng


m màn bu i bi u di n.
n

c thu

huy n Th ch Th t, t

ng r
ac

Ông s h u m t b sách b ng ch Hán v
20

ng múa r i.

ng Chàng do cha ông truy n l i.


B sách này ghi chép các lu t l

iv

ng r i, các tích truy n,

các v di n, các bài hát và c

u c a T u. Xin trích l i m

sau:
khán gi và m

n lúc b

i an khang, h nh phúc. G

u câu chuy n, m t câu chuy n t ngày x

r i. C xanh c

m

p thành hai hàng ngay ng n ch s n hai

bên c

yd

ng s ng s

Nh ng h ng súng ch

i châm ngòi l a là g m lên ti ng r ng h y di t.

Nhìn kìa! Trên không trung b y tiên n
b

i có ti u phu, nông dân, m t th d t và m
ng m

ng. Nh


im

n vái. Nh

p. Hãy nhìn m

h tuy t

c cho th t k

ng! Nhìn

con chu t, con con r ng, con con r n!
Ai n y tr

u nóng lòng ch

t ng ch

i. L i c a thánh th

c theo dõi

ng:
a v trong xã h i là phúc, có l
n s th
i tr

1.3.3.2. Ngh thu t t o hình
Khi t o hình con r i ph i chú tr

trò di n. H c g

n nh ng con r i chính trong tích và

trên b m t con r

c n nh n m nh. Có nh ng vai di n không ph
m

i chú ý trang ph c và th h

c nh

m v t o hình b
nói lên thân ph n c a

nhân v t, ví d

n. Các

nhân v t d a trên các tích trong v tu
viên tu ng chèo. M t
ngh nhân ph

n hình

c gi

n


u dáng chú ý n a là trong vi c t o hình các nhân v t,
u

p. Nhi u ngh nhân k th

ng , lãng m

n cái l cái

c ngh thu t c a ngh nhân l

bác, cha, anh c a h . H sáng t o và ng
21

c là chú,

p trong gia ph c a h . H


c nh ng nét dân gian truy n th

gi

n các ngh

nay ph i kính n

i th i

hào v ngh thu t t o hình c a h .


Thi t k t o hình cho r
làm v t li

c khác v i r i c n. Con r

c dùng g

th hi n, ch không dùng gi y b i, gi y v

làm. G

dùng cho vi c t o kh i hình. Ngoài ra còn c n các v t li
th

t, dây

c thi t k t o hình quân r i ph

nhân v t

thi t k trang ph c

thi t k

c: T o tính cách

u khi n

hình trên v t li u. V i r i c n sau khi t


th c hi n thi t k t o

i theo thi t k k thu t s

th c hi n ti p công vi c theo thi t k t o hình m thu t v m công, ph c trang.
iv ir

ct tc

u th hi n trên g . Sau khi hong khô s ti n hành hom,

p, v

c trang cho r i th hi

g

mà m

m mm

trang c a r

c th hi

ch m kh

o, ph t trên


ng nét ch m kh c trên ph c
i ph c trang

ng và các

c truy n th

gi n vì r i nh và ho

c

ng di chuy n trên sân kh u nên n u th hi n chi ti t
nh n bi t.

R i loài v t thi t k t o hình cùng phong cách v i r
v

ut

r

c l , khái quát không th hi n chi ti t. Hình dáng chung c a
c c m giác chuy

con r

i. Các r i loài

c t o c m giác s


ng c a quâ

ng là vì cách t o r i, r i không t o tác c th

ng nên không th hi
nhi u r i trông th

i trâu. S

c theo gi i ph u. Khi trên c n

n ng ng

c

t o nên c

n gi a r

n ut or iv it l c
ng

iv
xu

ng là

ng thì s m
bi u di n quân trò s


i u khi n. Ngh thu t thi t k t o hình r
Vi t c

c
t r i, m t
n, khó
t

c t ng k t lý lu n v thi t k t o hình r i,
c t tr i nghi

kh c cho r

d

thu t t

c mang ngôn ng

ng vì r

22

ct

di n trò


ch không ph


y cách t o kh i hình cho r i r t gi n d ,

chân th t.
1.3.3.3. Sân kh u
Sân kh u c a r

ng là ao, h c a làng m c thôn quê,

là bãi c r
kh u còn

y r t thu n ti

ng th c. Sân

cg

m hai t ng, t

th t , t

làm h

ngh nhân ngâm mình bi u di n. Sân kh u là kho ng tr
Bu

c trang b c , qu

sân kh u cho con r i ho


c m t bu ng trò.

ng, c

c làm

ng là m

a ngh thu t r i

c, nó v a c n tr v a h tr v a ph i h p mà t o nên m i
Nói v m t ngh thu t ho c v k thu
tr

i v i vi c bi u di n múa r

u h p d n.

c là y u t

c bi t quan

c. Sân kh u

i là m t cái

sàn g , không ph i là s

u khi n con r i


n, mà t t c

c th c hi

u khi n

quân r i b ng cái sào, ph i h p v i dây và que. Do v y m
tr ng b c nh t, vì nh
khi

c

cg

con r

cv

u

c quân r i, b i theo nguyên lý Acsimet thì con r i nhúng xu

s có áp l c c

c ao h

gi a tr

c
c ánh


sáng m t tr i chi u t a làm cho lung linh huy n o t o không gian v a th c v a
c ao h

c có th che gi u các d ng c

u khi n con

r i không cho khán gi bi t nh m t o nên tâm lý tò mò, n
khi n nhìn th y rõ nh ng d ng c

c quá trong d

c là l bí m t làm gi m m t h ng

thú.
T

i nông dân Vi t Nam

d ng y u t
gi

c

ao h

làm trò múa r

ng b ng B c B


tt n

c v i nh ng máy móc t

n tinh vi thì nhi

o

nh ng trò di n r t hay, ho c làm ra nh ng công c s n xu t r t quý t y u t
l

ng, th m chí còn dùng

t o ra âm nh

thi u s
23

c a


nh ng trí trí th c nông thôn. M i l n các ngh nhân t ch c bi u di n múa r i
c trên ao, h là xóm làng tr

ng, nh n nh

cái h , ao th bèo, nuôi cá c

i. Nh ng


i dân b ng tr

m h i t c a dân

làng trong ti ng thúc gi c c a ti

mh it

n hút
sai l

u
kh u múa r

m hi

i hóa

c ra kh i ao làng là không th ch p

nh

i vi c phá b m t truy n th ng, m t

sáng t o ngh thu

i nông dân Vi
i th k


i. Sân kh u múa r

còn l i t i ngày nay là th
nay thu c Hà N

o ra

ng r i Ra

h

c xây d ng th k 17.

1.3.3.4. Ngh thu t âm nh

c

Âm nhac: Múa r i ph i c n âm thanh m

gi ti t t u và khu y

ng không khí bi u di n. V n là m t ngh thu t l
di

tr

t

, gi nh


c c nh t

c g n bó v i âm nh

ng tác làm ngôn ng

thu t múa. Âm nh c di u khi n

y âm nh c c a r

tr ng quy

n thành công c

t s c quang

m di n.
i trong bu ng trò sau sân kh u cùng v i các

ngh
m

i, các nh

n chuy n sau này dàn nh c

c bi u di n trên b

c công có th ph i h p t


ng c a r i. Ông Nguy n H

ng r

i bi u di n t

i
i

ng, chum ch e, tù và. V sau

này m

i

ta dùng máy cát-sét thay cho dàn nh
T th

t dùng s

tr

t tr

huy n Thu n Thành, B c Ninh th

xã Phú Thái
c khi bi u di

c a khán gi . Các ngh nhân khi bi u di

h i hè trong c

thông báo các tin quan

c ki u.

24

gs d

thu hút s chú ý
t o không khí


c:

c truy n tr

ng u. Y u t có giá tri

n bi n

c và phù h p nh t cho múa r

câu các bài ca dao.

ng là các

c m i gi vai trò gi i thi u trò, minh h a


trò ch

ng c a nhân v

không gò bó cho m t hình th
c

Ngh nhân c a trò múa r
ng núp sau b c mành ch

c không xu t hi n trên sân kh u mà h
u khi n con r i b ng m t h th ng dây, sào,

th ng, v t que ph c t

k thu t cao ho c gi t dây con r i b ng

c b trí s n .

c hàng gi

t bi

t là h ph

i

bi u di n, ch khi nào k t thúc màng di n h m i xu t hi n và

ng th i các ngh

và u

c nôm na

c nào.

1.3.3.5. Ngh nhân múa r

h th ng

cr

cm

nr i
gi

c xát g

c giã nát trên thân th mình

m khi h ph

ng su

u khi n con r i t i

c l nh ngang

ng lúa hay


các ao, h .

1.3.3.6. Cách bi u di n
Ngh nhân bi u di

c che kín b ng bu ng trò. Các con r

b ng v t li u g d ki m. Các ngh nhân do bi t khai thác m

di n trò

nên r i t m t v t vô tri vô giác tr thành nh ng nhân v t r
nhiên. Bu
r

u mình c a các ngh

ph c v cho bu i bi u di n r t

khó. Khi bi u di n ngh nhân s s d
t

chuy n các quân r i và t o ho

c a nh

u khi

c.

ng cho nhân v

o
u

u khi n r

c s làm di
c gi u trong lòng

u khi n t xa. Ngoài ra còn có s ph tr thêm

m, pháo hoa, khói mù làm h p d n

nghi p cho v di n. M

c bi

ng c a quân r i trên sân kh u

ch t c a ngh thu t trình di n r

c l i d ng s

con

bi u di n trò hoàn toàn vào

ban ngày, b i n u di


u khi

ng và h n

ng th

s p trò, nh c công bi u di

ct o

ng tính chuyên

u là màn b t c t o nên không khí háo h

các màn bi u di n. Các con r i tho tt n tho t hi n, l n xu ng phóng lên mang

25