MỤC LỤC
A. Đề tài..............................................................................................................trang 31
I. Quá trình xác lập chủ quyền của Việt Nam ở vùng đất Tây Nam
Bộ............................................................................…………........................trang 31
1. Khái quát các tỉnh Tây Nam Bộ......................................................................trang 31
2. Quá trình xác lập chủ quyền trên vùng đất Nam Bộ thời các chúa Nguyễn (từ TK
XVII - XIX)...........................................................................................................trang 57
3. Nhà Nguyễn củng cố và hoàn thiện thống nhất hành chính và tổ chức bộ máy quản lý
trên vùng đất Nam Bộ............................................................................................trang 70
4. Địa lý kinh tế Cà Mau.....................................................................................trang 76
II. Phong trào đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Tây Nam Bộ.............trang 85
1. Trận đánh Rạch Gầm - Xoài Mút..........................……..………..................trang 85
2. Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở Tây Nam Bộ .............................trang 98
3. Căn cứ địa cách mạng…………………………………………....................trang 136
4. Chiến thắng Ấp Bắc…………………………………...................................trang 153
III. Văn hóa Hoa Khmer và tiếp biến văn hóa Việt - Hoa - Khmer.....................trang 187
1. Nguồn gốc dân tộc Khmer và dân tộc Hoa .........……………………..........trang 187
2. Văn hóa, lễ hội và tổ chức gia đình của người Khmer và Hoa ở Nam
Bộ...................................................................................................................trang 190

C. ĐỀ TÀI
I- QUÁ TRÌNH XÁC LẬP CHỦ QUYỀN CỦA VIỆT NAM Ở VÙNG ĐẤT TÂY
NAM BỘ

1


1- KHÁI QUÁT SƠ LƯỢC VỀ MIỀN TÂY NAM BỘ
*Vài nét sơ lược về miền Tây:
Vùng đồng bằng sông Cửu Long là vùng cực Nam của Việt Nam, hay còn gọi là vùng
đồng bằng sông Mê Kông, vùng đồng bằng Nam Bộ. Miền Tây Nam Bộ gồm có 12

tỉnh (An Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Cà Mau, Đồng Tháp, Tiền Giang, Sóc Trăng, Long
An, Hậu Giang, Kiên Giang, Trà Vinh, Vĩnh Long) và 1 thành phố trực thuộc Trung
ương ( Cần Thơ). MiềnTây nổi tiếng với nhiều kênh rạch chằng chịt, sông ngòi dày
đặc. Các con sông này nguồn nước dẫn chủ yếu là từ sông Cửu Long (Cửu Long
giang), là tên gọi chung cho các phân lưu của sông Mê Kông chảy trên lãnh thổ của
Việt Nam. Lưu lượng hai sông này rất lớn, cung cấp nguồn phù sa cho khắp vùng đồng
bằng Nam Bộ. Nhờ vậy, cây trái tốt tươi, tạo nên nhiều vườn cây ăn trái trĩu quả. Chính
vì thế, vùng đồng bằng sông Cửu Long hay miền Tây Nam Bộ, hình thành nên văn hóa
sông nước và văn hóa miệt vườn.
*Vị trí địa hình:

2


Đồng bằng sông Cửu Long có đường bờ biển dài trên 700 km, phía Tây Bắc giáp
Campuchia, Đông Bắc tiếp giáp Vùng Đông Nam Bộ, Đông giáp biển Đông, Nam giáp
Thái Bình Dương, Tây giáp vịnh Thái Lan. Đồng bằng sông Cửu Long có vị trí đắc
địa, rất thuận lợi cho việc phát triển kinh tế biển, khai thác và nuôi trồng thủy sản.
*Về hệ sinh thái:
Dưới những ảnh hưởng của môi trường biển và sông, từ lâu ở vùng đồng bằng sông
Cửu Long đã hình thành và phát triển các hệ sinh thái tự nhiên rất độc đáo. Đó là hệ
sinh thái rừng ngập nước ngọt (Vườn quốc gia Tam Nông, rừng Trà Sư, vùng Đồng
Tháp Mười), hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển ( Vườn quốc gia U Minh Thượng,
Vườn quốc Gia U Minh Hạ), hệ sinh thái nông nghiệp.
Đặc biệt, hệ sinh thái rừng ngập mặn ở các tỉnh Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, Sóc
Trăng, Trà Vinh, Bến Tre... có vai trò cực kỳ quan trọng trong phát triển kinh tế - xã
hội, giữ cân bằng môi trường sinh thái toàn khu vực. Hệ sinh thái rừng ngập mặn đã
hình thành nên hệ thực vật ngập mặn rất phong phú và đa dạng, nhưng phổ biến ở
vùng này như các loài mắm trắng, đước, bần trắng, bần chua, vẹt tách, dà quánh, dà
vôi, giá, cóc vàng, dừa nước...

*Cư dân miền Tây:
Cư dân sống ở vùng đồng bằng sông Cửu Long bao gồm dân tộc Kinh, Hoa, Khmer
và Chăm trong đó người Kinh chiếm đại đa số. Còn lại, người Hoa tập trung nhiều ở
các tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, Sóc Trăng; người Chăm sống chủ yếu ở An Giang; người
Khmer có mặt đông đúc ở các tỉnh Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang.
*Du lịch miền Tây:
Du lịch Tiền Giang: Khu di tích Ấp Bắc thuộc xã Tân Phú huyện Cai Lậy – Tiền
Giang cách trung tâm huyện lỵ khoảng 10 km về hướng Động. Đây là di tích lịch sử
ghi chiến thắng Ấp Bắc 02/01/1963 đã đánh bại các chiến thuật bủa lưới, phóng lao,

3


trực thăng vận và thiết xa vận của đế quốc Mỹ. Ngoài ra còn có chợ nổi Cái Bè, chùa
Vĩnh tràng, ..
Du lịch Bạc Liêu: Nói đến Bạc Liêu nhiều người sẽ nghĩ ngay đến giai thoại về công
tử nổi tiếng phong lưu khắp Lục tỉnh Nam Kỳ khi xưa. Ngày nay, nhà công tử Bạc
Liêu là một trong những điểm đến du lịch nổi tiếng ở Bạc Liêu. Ngoài ra còn có một
số nơi nổi tiếng khác như là vườn nhãn cổ trên trăm tuổi, vườn chim Bạc Liêu, đền thờ
Bác Hồ...
Du lịch Cần Thơ: Về Cần Thơ du khách thường đi chợ nổi Cái Răng trước tiên. Ngoài
ra ở đây còn có nhiều vườn cây ăn trái cho du khách tham quan. Cần Thơ được xem là
Tây Đô của thời trước, đây là trung tâm văn hóa, kinh tế lớn nhất ở vùng đồng bằng
sông Cửu Long. Du khách đi du lịch Cần Thơ có thể tham quan vườn cò Bằng Lăng,
chợ nổi Cái Răng, chợ nổi Phong Điền, nhà cổ Bình Thủy, miệt vườn Cần Thơ…
Du lịch Cà Mau: Vùng đất Mũi Cà Mau là nơi tạo ấn tượng với du khách ở cột mốc
ghi dấu điểm cuối của Tổ quốc. Ngoài ra còn có thể tham quan rừng U Minh, các vườn
chim Cà Mau, mũi Cà Mau, đảo Hòn Khoai… khi đến Cà Mau.
Như vậy, Tây Nam Bộ có những thuận lợi và khó khăn:
* Thuận lơị

- Đất phù sa có diện tích rộng lớn, được bồi đắp hăng năm nên rất màu mỡ, đặc biệt
là dải đất phù sa ngọt dọc sông Tiền và sông Hậu (diện tích 1,2 triệu ha) rất thuận lợi
để phát triển nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa, cây ăn quả.
Khí hậu: thể hiện rõ tính chất cận xích đạo. Tổng số giờ nắng trung bình năm là 2.200
— 2.700 giờ. Chế độ nhiệt cao, ổn định với nhiệt độ trung bình năm 25 — 27°c.
Lượng mưa hằng năm lớn (1.300 — 2.000mm), tập trung vào các tháng mùa mưa (từ
tháng V đến tháng XI). Với điều kiện khi hậu như thế, rất thích hợp cho việc trồng các
cây nhiệt đới cho năng suất cao, khả năng xen canh, tăng vụ rất lớn; có thể tiến hành
các hoạt động sản xuất diễn ra liên tục quanh năm.
4


- Mạng lưới sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, cắt xẻ châu thổ thành những ô vuông,
tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông đường thủy, sản xuất và sinh hoạt.
- Sinh vật: thảm thực vật chủ yếu là rừng ngập mặn (Cà Mau, Bạc Liêu,...) và rừng
tràm (Kiên Giang, Đồng Tháp...), về động vật, có giá trị hơn cả là cá và chim.
- Tài nguyên biển: hết sức phong phú với hàng trăm bãi cá, bãi tôm và hơn nửa triệu
ha mặt nước nuôi trồng thủy sản.
- Các loại khoáng sản chủ yếu là đá vôi (Hà Tiên, Kiên Lương) và than bùn (U Minh,
Tứ giác Long Xuyên). Ngoài ra, còn có dầu khí ở thềm lục địa.
*Hạn chế
- Mùa khô kéo dài từ tháng XII đến tháng IV năm sau. Vì thế, nước mặn xâm nhập
vào đất liền, làm tăng độ chua và chua mặn trong đất, gây trở ngại lớn cho sản xuất và
sinh hoạt. Ngoài ra, đôi khi có thể xảy ra các thiên tai khác.
- Phần lớn diện tích của đồng bằng là đất phèn, đất mặn. Cùng với sự thiếu nước
trong mùa khô đã làm cho việc sử dụng và cải tạo đất gặp nhiều khó khăn. Hơn nữa,
một vài loại đất lại thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là các nguyên tố vi lượng hoặc đất quá
chặt, khó thoát nước.
- Tài nguyên khoáng sản hạn chế, gây trở ngại cho việc phát triển kinh tế - xã hội của
đồng bằng.

LONG AN
Vị trí điạ lý:
Tỉnh Long An tiếp giáp với thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Tây Ninh về phía Đông,
giáp với Campuchia về phía Bắc, giáp với Đồng Tháp về phía Tây, giáp với Tiền Giang
về phía Nam.

5


Đơn vị hành chính gồm:
1 thành phố : Tân An
1 thị xã: Kiến Tường
13 huyện
Dân số: Trên vùng đất Long An có các dân tộc sinh sống : dân tộc kinh, người Hoa, các
dân tộc thiểu số như Khơ me, Cờ Lao,… Trong đó dân tộc Kinh chiếm đa số.
Các di tích lịch sử cấp quốc gia như:
-

Lăng mộ và đền thờ ông Nguyễn Huỳnh Đức tọa lạc ấp Dinh phường Khánh Hậu
thành phố Tân An tỉnh Long An.
Nhà Trăm Cột thuộc huyện Cần Đước Long An.
Di tích lịch sử Ngã Tư Đức Hòa và một số nơi khác.

TIỀN GIANG
Vị trí địa lý:
Tiền Giang là tỉnh thuộc miền Trung Nam Bộ, cách thành phố Hồ Chí Minh 70km về
phía Tây – Nam, phía bắc giáp với Long An, phía tây giáp với tỉnh Đồng Tháp, phía nam
6



giáp với tỉnh Bến Tre và Vĩnh Long. . Tỉnh có thành phố Mỹ Tho, thị xã Gò Công, thị xã
Cai Lậy và 8 huyện gồm: Chợ Gạo, Gò Công Tây, Gò Công Đông, Tân Phước, Châu
Thành, Cai Lậy, Cái Bè, Tân Phú Đông. Diện tích 2.367km 2, có 32km bờ biển, dân số
hơn 1.700.000 người. Nhiệt độ trung bình 270C, có hai mùa mưa nắng rõ rệt, nhờ vậy
động thực vật càng trở nên phong phú.

Văn hóa – du lịch:
Thế mạnh của du lịch chủ yếu nhờ vào các di tích văn hóa lịch sử và sinh thái như di tích
văn hóa Óc Eo, Gò Thành từ thế kỉ I đến Thế kỉ VI sau công nguyên).

7


Di tích Ấp Bắc

Đoàn tham quan khu Di tích Ấp Bắc (chụp ngày 19/10/2016)

8


Di tích lịch sử Rạch Gầm - Xoài Mút (Chụp ngày 19/10/2016)
Di tích Ấp Bắc.
Lũy Pháo Đài, và nhiều lăng mộ, đền chùa: lăng Trương Định, lăng Hoàng gia, lăng Tứ
Kiệt, chùa Vĩnh Tràng, chùa Bửu Lâm, chùa Sắc Tứ…
Các điểm du lịch sinh thái mới được tôn tạo như vườn cây ăn quả ở cù lao Thái Sơn.

9


Đoàn tham quan cồn Phụng tại Tiền Giang (Chụp ngày 22/10/2016)

VĨNH LONG
Vị trí địa lý:
Vĩnh Long là tỉnh thuộc hạ lưu sông Mê Kông, nằm giữa sông Tiền, sông Hậu và ở trung
tâm khu vực ĐBSCL, vị trí giáp giới như sau:
Phía Bắc và Đông Bắc giáp các tỉnh Tiền Giang và Bến Tre;
Phía Tây Bắc Đông giáp tỉnh Đồng Tháp;
Phía Đông Nam giáp với tỉnh Trà Vinh;
Phía Tây Nam giáp các tỉnh Hậu Giang, Sóc Trăng và Thành phố Cần Thơ.

10


Đơn vị hành chính:
Tỉnh Vĩnh Long có 8 đơn vị hành chính, gồm 6 huyện (Bình Tân, Long Hồ, Mang Thít,
Tam Bình, Trà Ôn, Vũng Liêm); thị xã Bình Minh và Thành phố Vĩnh Long.
CẦN THƠ
Vị trí địa lý:
Thành phố Cần Thơ nằm ở vùng hạ lưu của song Mê Kông và ở vị trí trung tâm đồng
bằng châu thổ sông Cửu Long, nằm cách thành phố Hồ Chí Minh 169 km, cách thành
phố Cà Mau hơn 150 km.
Phía bắc giáptỉnh An Giang, phía đông giáp tỉnh Đồng Tháp và tỉnh Vĩnh Long, phía tây
giáp tỉnh Kiên Giang, phía nam giáp tỉnh Hậu Giang .

11


Cần Thơ là thủ phủ và là đô thị hạt nhân của miền Tây Nam Bộ từ thời Pháp thuộc nay
tiếp tục là trung tâm kinh tế của vùng Đồng Bằng sông Cửu Long.
Văn hóa –du lịch:
Hò Cần Thơ là một trong những làn điệu dân ca độc đáo với các loại là hò huê tình, hò

cấy và hò mái dài, xuất phát từ những cầu hò của khách thương hồ lúc rảnh rỗi cắm sào
để tìm bạn hò và đợi con nước để rời sang bến khác.
Cần Thơ là trung tâm của Đồng bằng song Cửu Long, nằm hiền hòa bên dòng song Hậu.
Cuộc sống nơi đây mang đậm chất song nước. Với lợi thế này, Cần Thơ đang trở thành
một điểm du lịch hấp dẫn ở miền Tây như Chợ nổi Cái Răng, Nhà cổ Bình Thủy( tọa lạc
trên đường Bùi Hữu Nghĩa, Bình Thủy, Cần Thơ), Chùa Ông ( đường Hai Bà Trưng, quận
Ninh Kiều, TP Cần Thơ),….

12


13


Chợ nổi Cái Răng ở Cần Thơ (Chụp ngày 22/10/2016)

Đoàn tham quan tại khám lớn Cần Thơ (Chụp ngày 21/20/2016)

14


Đoàn tham quan tại Bảo tàng Cần Thơ (chụp ngày 21/10/2016)

HẬU GIANG:
-Diện tích: 1.602,4 km2
-Dân số: 773.800 người (2013)

15



Vị trí địa lý:
Hậu Giang hiện nay là tỉnh ở vị trí trung tâm đồng bằng sông Cửu Long, thị xã tỉnh lị
Vị Thanh( nay là thành phố Vị Thanh) cách thành phố Hồ Chí Minh 240 km về phía
tây nam;nằm ở trung tâm đồng bằng sông Cửu Long, giữa một mạng lưới sông ngòi,
kênh rạch chằng chịt như: sông Hậu, sông Cần Thơ, sông Cái Tư, kênh Quản Lộ, kênh
Phụng Hiệp, kênh Xà No, sông Cái Sắn... Các tuyến đường lớn chạy qua tỉnh là quốc
lộ 1A, quốc lộ 61, quốc lộ 61B.
Địa giới hành chính tiếp giáp 5 tỉnh: thành phố Vị Thanh trung tâm tỉnh lị cách thành
phố Hồ Chí Minh 240 km về phía Tây Nam; phía Bắc giáp thành phố Cần Thơ; phía
Nam giáp tỉnh Sóc Trăng; phía Đông giáp sông Hậu và tỉnh Vĩnh Long; phía Tây giáp
tỉnh Kiên Giang và tỉnh Bạc Liêu…

16


Đơn vị hành chính:
Trước đây (1976-1991) tỉnh Hậu Giang cũ bao gồm 3 đơn vị hành chính hiện nay là
thành phố Cần Thơ, tỉnh Sóc Trăng và Hậu Giang. Cuối năm 1991 tỉnh Hậu Giang
được chia thành hai tỉnh: Cần Thơ và Sóc Trăng. Ngày 1 tháng 1 năm 2004 tỉnh Cần
Thơ được chia thành thành phố Cần Thơ trực thuộc Trung ương và tỉnh Hậu Giang
ngày nay.
Hậu Giang hiện có 7 đơn vị hành chính, gồm 5 huyện: Phụng Hiệp, Long Mỹ, Vị
Thủy, Châu Thành, Châu Thành A, 2 thị xã Ngã Bảy và thành phố Vị Thanh. Trong 7
đơn vị hành chính gồm có 74 xã, phường, thị trấn.
Dân cư:
Tỉnh Hậu Giang có Ba tộc người Kinh, Khmer, Hoa có truyền thống đoàn kết, cần cù
lao động sáng tạo kiến thiết quê hương, đem đến sự da dạng về văn hóa, tín ngưỡng,
phong tục, tập quán.
Di tích văn hóa, lịch sử:
Di tích chiến thắng 75 Tiểu đoàn ngụy (xã Vĩnh Viễn, huyện Long Mỹ).

Đền thờ Bác Hồ (xã Lương Tâm, huyện Long Mỹ)
Khu trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu, Di tích tội ác Mỹ - Diệm tàn sát đồng bào
Chiến thắng vàm Cái Sình nhận chìm tàu giặc
Trụ sở Liên hiệp đình chiến Nam bộ
……
SÓC TRĂNG:
Diện tích: 3.223,30 km2
Dân số: 1.303.700 Người (2011)

17


18


Vị trí địa lí:
Tỉnh Sóc Trăng nằm ở cửa Nam sông Hậu, cách thành phố Hồ Chí Minh 231km, cách
Cần Thơ 62km; nằm trên tuyến Quốc lộ 1A nối liền các tỉnh Cần Thơ, Hậu Giang, Bạc
Liêu, Cà Mau. Quốc lộ 60 nối Sóc Trăng với các tỉnh Trà Vinh, Bến Tre và Tiền Giang
- Đường bờ biển dài 72 km và 03 cửa sông lớn: Định An, Trần Đề, Mỹ Thanh đổ
ra Biển Đông.
- Tỉnh có địa giới hành chính tiếp giáp như sau:
+ Phía Bắc và Tây Bắc giáp tỉnh Hậu Giang;
+ Phía Tây Nam giáp tỉnh Bạc Liêu;
+ Phía Đông Bắc giáp tỉnh Trà Vinh;
+ Phía Đông và Đông Nam giáp Biển Đông.
Đơn vị hành chính: 01 thành phố (Sóc Trăng), 02 thị xã, 08 huyện.
Dân cư:
Dân cư Sóc Trăng chủ yếu là ba dân tộc Kinh (836.513 người, chiếm 65,16%),
Khmer (371.305 người, chiếm 28,92%), Hoa (75.534 người, chiếm 5,88%) đã cùng

chung sức khai phá, xây dựng và bảo vệ vùng đất này.
-Căn cứ Tỉnh ủy Sóc Trăng còn có tên gọi là Căn cứ Mỹ Phước vì căn cứ được xây
dựng trong rừng tràm thuộc địa phận xã Mỹ Phước, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng…
Đơnvị hành chính:
Tỉnh Sóc Trăng có 11 đơn vị hành chính cấp huyện gồm 1 Thành phố, 2 thị xã, 08
huyện, trong đó có 17 phường, 12 thị trấn và 80 xã:
19


Các di tích văn hóa lịch sử:

20


Đoàn tham quan Chùa Dơi tại Sóc Trăng (Chụp ngày 19/10/2016)
- Chùa Sêrây Cro Săng hay còn được gọi là chùa Cà Săng - tọa lạc tại phường 2, thị xã
Vĩnh Châu, cách trung tâm thành phố Sóc Trăng về hướng Đông – Nam khoảng 40km.
Đây là một trong những ngôi chùa Khmer cổ ở tỉnh Sóc Trăng với quần thể kiến trúc
hài hòa, có niên đại trên 400 năm.
-Chùa Tầm Vu, có tên gọi theo tiếng Khmer là Prêk Om Pu, tọa lạc ấp Hưng Thới, xã
Thạnh Thới An, huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng. Đây là một trong những ngôi chùa
Khmer cổ ở tỉnh Sóc Trăng.
-Thăm di tích tưởng niệm liệt sĩ Thiều Văn Chỏi-Kế Sách.
-Đây là khu di tích mang đậm nét đặc trưng của người Hoa Sóc Trăng, đầu tiên được
đạt tên là Thất Phủ Miếu, sau đổi lại là Hòa An Hội quán và được giữ nguyên tên đến
ngày nay. Hòa An Hội quán được xây cất từ năm Ất Hợi năm 1875. Tuy nhiên đây chỉ
là tên gọi trong sách vở còn đối với người dân Sóc Trăng vẫn quen gọi là “Chùa Ông
Bổn”, còn người Hoa gọi là “A Côn” tức Ông Bổn.

BẠC LIÊU

Diện tích: 2.526 km2
Dân số: 876.80 Người (2013)

21


Bạc Liêu là tỉnh miền Tây Nam Bộ, thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Phía
Bắc giáp tỉnh Hậu Giang và Kiên Giang; phía Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Sóc Trăng;
phía Tây và Tây Nam giáp tỉnh Cà Mau; phía Đông và Đông Nam giáp biển Đông với
bờ biển dài 56 km. Bạc Liêu có địa hình khá bằng phẳng với những cánh đồng rộng,
sông ngòi, kênh rạch ...
Dân cư:
Dân số của thành phố là 155.519 người (có 03 dân tộc chính: Kinh, Hoa, Khmer); với
10 đơn vị hành chính cấp xã (07 phường, 03 xã) được chia thành 67 khóm, ấp.

22


Đơn vị hành chính:
Hiện nay, Bạc Liêu có 7 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm 1 thành phố, 1 thị xã ,
5 huyện , trong đó có 63 đơn vị hành chính cấp xã, gồm có 10 phường, 5 thị trấn và 49
xã.
Di tích văn hóa, lịch sử:
Di tích lịch sử cấp quốc gia Đền thờ Bác Hồ
Di tích lịch sử cấp quốc gia Đồng Nọc Nạng

Di tích lịch sử - văn hóa Khu lưu niệm nhạc sĩ Cao Văn Lầu (Chụp ngày 21/20/2016)
Di tích lịch sử Nơi thành lập Chi bộ Đảng Cộng Sản đầu tiên của tỉnh Bạc Liêu

23



Tháp cổ Vĩnh Hưng
CÀ MAU
Diện tích: 5.294,9km2
Dân số: 1.219.900 Người (2013)

24


25