MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài.
Ngày nay,cuộc sống chúng ta đang phát triển với một tốc độ nhanh
chóng mặt.Mỗi ngày,mỗi giờ thậm chí là đến mỗi phút,mỗi giây đã có vô số
các hiện tượng,các sự kiện thuộc các thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống(từ
chính trị,kinh tế,văn hoá đến hoa học kĩ thuật,nghệ thuật…)liên tiếp xảy
ra.Thông tin về các sự kiện,các hiện tượng đó đến với công chúng rất nhiều
cách khác nhau.Những thông tin ấy đầu tiên sẽ gây ảnh hưởng đến suy nghĩ
của công chúng và lâu dần sẽ tác động lên ý thức của họ.Vậy làm thế nào để
các thông tin đó đến với công chúng không chỉ thật nhanh chóng mà còn phải
chính xác.Vì thông tin có chính xác mới giúp công chúng hiểu rõ được bản chất
sự việc.Việc hiểu rõ bản chất sự việc sẽ tạo ra cho công chúng những phản ứng
tích cực và đưa dư luận xã hội đi đúng hướng.
Hiện nay,các chủ trương,chính sách của đảng,cũng như pháp luật do
nhà nước ban hành phải luôn luôn được đổi mới,chỉnh lý để có thể bắt kịp với
sự phát triển không ngừng của xã hội.Bản thân “Báo chí là công cụ tư tưởng
sắc bén của Đảng” hay “Báo chí vừa là tiếng nói của Đảng,nhà nước,đông
thời là diễn đàn của nhân dân” cần phải đưa thông tin kịp thời,chính xác về
chủ trương,chính sách và pháp luật để nhân dân có thể thực hiện tốt quyền
kiểm tra,giám sát của mình,đồng thời cũng thực hiện tót nghĩa vụ nghiêm
chỉnh chấp hành pháp luật.Tuy nhiên,đưa những thông tin về chính sách,pháp
luật ,báo chí còn cần phải phát hiện kịp thời những chỗ thiếu sót và chưa chặt
chẽ để đưa kiến nghị của mình và những ý kiến đóng góp của nhân dân lên cơ
quan nhà nước và Quốc Hội.Như vậy mới đảm bảo được sự công bằng,tính
dân chủ và tạo ra được sự đồng thuận của dư luận xã hội.
Chinch via những lí do quan trọng nêu trên mà chúng ta cần phải tìm
hiểu về dư luận xã hội,cách tạo ra và định hướng dư luận,sự tác động của dư
luận xã hội đến hệ tư tưởng pháp luật,các đặc tính của dư luận xã hội.Nhưng
1

quan trọng hơn là nghiên cứu về “mối quan hệ giữa báo chí và dư luận xã
hội”,báo chí tạo ra được dư luận xã hội, như thế nào để báo chí có thể làm tốt
chức năng của mình.
2. Mục đích cả việc nghiên cứu.
Hiện nay,chúng ta đang thực hiện việc toàn cầu hoá và cơ chế kinh tế
thị trường.Chính vì thế ma bùng nổ thông tin là điều không thể nào tránh
khỏi.Khối lượng thông tin ngày càng trở nên đồ sộ,bản chất thông tin đa
dạng,phức tạp,tốc độ diễn ra thông tin nhanh chóng mặt,đòi hỏi khả năng
cung cấp thông tin, phân tích,bình giá những thông tin để tạo ra được dư luận
xã hội đúng đắn,tích cực của báo chí không ngừng được nâng cao.Việc nghiên
cứu,tìm hiểu về đề tài này giúp cho bản thân tôi-một số sinh viên báo chí-có
thể nắm vững cơ sở việc tạo ra và định hướng dư luận xã hội trên báo chí.Đó
sẽ là cơ sở giúp tôi hoàn thành tốt việc học tập tại trường,là tiền đề cho hoạt
động tác nghiệp của tôi sau này.
Ngoài ra,việc nghiên cứu về đề tài này còn giúp mỗi nhà báo ý thức rõ
ràng trách nhiệm trong nghề nghiệp của mình.Bởi vì dư luận xã hội cũng như
những vấn đề khác trong xã hội luôn có bản chất hai mặt của nó.Nhà báo
bằng đạo đức nghề nghiệp,kĩ năng làm báo,cần phải biết sử dụng báo chí để
truyền tải những thông tin chính xác nhằm tạo ra dư luận xã hội tích cực có
tác dụng nhất định để diều chỉnh các mối quan hệ xã hội,kinh tế,chính trị,pháp
luật…Đồng thời, nhà báo cũng sẽ ý thức được với tầm ảnh hưởng rộng lớn
của các loại hình báo chí thì khi đưa ra thông tin thiếu chính xác sẽ trở nên
nguy hiểm như thế nào.Chắc chắn những thông tin sai lệch sẽ dẫn đến những
luồng ý kiến trái ngược và làm dư luận xã hội đi chệch hướng gây nguy hại cho
đời sống của nhân dân,gây bất ổn trong đời sống chính trị và khó khăn trong công
tác lãnh đạo,quản lý của Đảng và nhà nước.
3. Phạm vi đối tượng nghiên cứu.

2



Việc tạo ra và định hướng dư luận xã hội của báo chí là một chức năng
chung và rất quan trọng đối với mọi nền báo chí trên thế giói.Tuy nhiên,bài
nghiên cứu này chỉ dừng lại ở mức độ khảo sát và nghiên cứu nền báo chí
Việt Nam.Bài nghiên cứu đi vào tìm hiểu hầu hết mọi loại hình báo chí ở Việt
Nam(báo in,báo phát thanh,báo truyền hình,báo mạng điện tử…) và trên cơ sở
đó sẽ rút ra những kết luận tổng quát nhất,phù hợp nhất với khả năng tạo ra
dư luận xã hội và định hướng dư luận xã hội dư luận xã hội của nền báo chí
nước nhà.Điều này sẽ giúp chúng ta nhận thấy rõ điểm mạnh cũng như điểm
yếu của nền báo chí Việt Nam trong công tác này để đưa ra được những biện
pháp tốt nhất nhằm đẩy mạnh,phát huy hơn nữa những gì còn hạn chế,giúp
báo chí chúng ta không ngừng phát triển.
4. Lịch sử nghiên cứu
Qua cc tìm hiểu cĩ thể thấy rằng có rất nhiều nghiên cứu về dư luận x
hộI v cc đặc trưng của dư luận xã hoäi nhiều lĩnh vực của các tạp chí tuyên
giáo,tạp chí triết học và của các nhà chuyên môn.Tuy nhiên những đề tài lớn
nghiên cứu sâu về dư luận x hộI trn bo chí chưa nhiều.Vì vậy gây khó khăn trong
quá trình tìm kiếm ti liệu để tham khảo.Bài làm hoàn toàn xây dựng theo một
hướng mới.
5. Phương pháp nghiên cứu.
Để hoàn thành bài tiểu luận này tôi đã dùng các phương pháp cơ bản sau:
5.1 Phương pháp luận.
Bài tiểu luận đưa ra những cơ sở lý luận và kết luận dựa trên hệ thống
quan diểm của lý luận báo chí Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như
những đường lối.chủ trương của Đảng và nhà nước ta về báo chí.Ngaòi ra bài
tiểu luận còn tham khảo những bài viết và nghiên cứu của các giáo sư,tiến sĩ
trong lĩnh vực xã hội học,triết học,của các tạp chí tuyên giáo và các sách
khác.
5.2 Phương pháp công cụ.


3


Ngoài phương pháp luận,bài tiểu luận này còn sử dụng những phương
pháp công cụ như sau:
5.2.1 Điều tra xã hôi học.
Đưa ra bản câu hỏi ngắn điều tra về mức độ theo dõi báo chí của công
chúng và đặc biệt là đánh giá khách quan của công chúng về thông tin mà báo
chí đưa ra(có chính xác không?có thường xuyên tạo ra được dư luận xã hội
không?)
5.2.2 Thống kê và phân tích.
Sau khi tiến hành điều tra xã hội học, những phiếu trả lời đã được thu
về và tiến hành thống kê,phân tích.Việc thống kê theo phần trăm cho biết mức
độ đánh giá nào của công chúng đối vơí báo chí là phổ biến nhất.Từ đó bằng
cách phân tích để thấy được xu hướng phát triển của việc theo dõi báo chí
trong nhân dân,việc báo chí tạo ra dư luận xã hội như thế nào, tác động đến
người dân ra sao?

4


II. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: DƯ LUẬN XÃ HỘI
Tìm hiểu và nghiên cứu về dư luận xã hội và báo chí,cách mà báo chí
tạo ra và định hướng dư luận xã hội là một điều không hề đơn giản.Để có thể
nắm được mối quan hệ của báo chí và định hướng dư luận xã hội,trước tiên
chúng ta cần phải nắm được các khái niệm công cụ cơ bản.
1. Quan niệm về dư luận xã hội.
“thuật ngữ dư luận xã hội”(Tiếng anh là: Puplic Opinion)là thuật ngữ
được dùng nhiều trong đời sống xã hội và trong một số ngành khoa học như:

xã hội học,tâm lí học xã hội,báo chí …Dư luận xã hội được coi là những trạng
thái đặc trưng của ý thúc xã hội,tâm trạng xã hội.Có thể hiểu rằng dư luận xã hội
chính là một thành phần thuộc kiến trúc thượng tầng của xã hội và tính chất của
nó bị quy định bởi tính chất các quan hệ kinh tế trong xã hội.
Có nhiều định nghĩa khác nhau về “dư luận xã hội”, điển hình là một số
định nghĩa sau:Theo nhà triết học cổ đại Socrat thì “dư luận xã hội” là cái gì
đó nằm giữa sự mù quáng và nhận thức.Theo Kant: “dư luận xã hội” nằm ở
cap độ thấp hơn so với kiến thức và niềm tin.Theo các tác giả hiện đại thì “dư
luận xã hội” là ý kiến được đông đảo quần chúng chia sẻ và tìm thấy ở mọi
nơi.
Trong quyển “cơ sở lý luận báo chí” nhóm tác giả dã đưa ra khái niệm
về dư luận xã hội như sau: “Dư luận xã hội là phản ứng,thái độ của xã hội đối
với một sự kiện,hiện tượng,vấn đề,một nhân vật nào đó.Như vậy,để trở thành
dư luận xã hội thì một phản ứng,một thái độ nào đó phải có tính xã hội hay là
mang tính phổ biến tương đối,trở thành phản ứng hay thái độ của một loạt
thành viên trong xã hội.”
Tiến sĩ Hoàng Bá Thịnh(bộ môn xã hội học giới và gia đình-trường ĐH
Khoa học xã hội và nhân văn,ĐHQG Hà Nội) lại đưa ra cách hiểu sau đây.Dư
luận xã hội đó là những ý kiến có tính chất phán xét,đánh giá về các vấn đề xã

5


hội mà nhóm công chúng cả thấy có ý nghĩa với họ hoặc là vấn đề đó động
chạm đến lợi ích chung.
Thạc Sĩ Nguyễn Mậu Việt Hưng-Viện nghien cứu xã hội -cho rằng dư
luận xã hội là tập hợp các luồng ý kiến cá nhân trước các vấn đề,sự kiện,hiện
tượng có tính thời sự.
Vậy từ những khái niệm khác nhau đã được đưa ra trên đây chúng ta co thể
thấy những điểm chung và đưa ra cách hiểu chung nhất về dư luận xã hội như

sau.đó chính là những ý kiến,phán xét,đánh giá về các vấn đề trong xã hội được
tập hợp ở mức độ phổ biến với hàng loạt thành viên của xã hội.
2. Đặc điểm của dư luận xã hội.
2.1 Chủ đề của dư luận xã hội.
Là đơn vị mà ý kiến được coi là dư luận xã hội chứ không phải là một
dạng ý kiến nào khác.Đơn vị xã hội này co thể là nhóm xã hội,tập đoàn hay hệ
thống xã hội tuỳ theo cách tiếp cận.
2.2 Khách thể của dư luận xã hội
Là vấn đè xã hội động chạm đến lợi ích chung hoăc là có ý nghĩa đối
với các nhóm công chúng.
2.3 Các thuộc tính của dư luận xã hội.
Có năm thuộc tính cơ bản của dư luận xã hội:
2.3.1 Khuynh hướng.
Thể hiện ở chỗ tỏ rõ thái độ đồng tình,phản đối,lưỡng kự,chưa rõ thái
độ với vấn đề xã hội mà nó đề cập đến.Người ta cũng có thể phân chia theo
khuynh hướng tích cực hay tiêu cực,tiến bộ hay lạc hậu.
2.3.2 Cường đô.
Thể hiện sức căng về ý kiến của mỗi khuynh hướng dư luận xã hội.
2.3.3 Sự thống nhất và xung đột của dư luận xã hội.
Theo các nhà xã hội học,đồ thị phân bố dư luận xã hội hình chữ U là
biểu thị sự xung đột,hình chữ J là biểu thị sự thống nhất
2.3.4 Tính ổn định,độ bền vững thể hiện ở chỗ.

6


Dư luận xã hội có dễ bị thay đổi hay không khi có những tác động bổ
sung.Ví dụ như cung cap thêm thông tin mới .
2.3.5 Sự tiềm ẩn
Dư luận xã hội có thể ở dạng tiềm ẩn,không bộc lộ bằng lời, có người

dùng thuật ngữ “dư luận của đa số yên lặng” để nói về trạng thái này(ban tư
tưởng văn hoá trung ương,1999:17-21).
Dư luận xã hội và chuẩn mực xã hội có mối quan hệ rất chặt chẽ.Tác
động đầu tiên của dư luận xã hội đối với chuẩn mực xã hội là tạo ra các chuẩn
mực mới và loại bỏ các chuẩn mực lỗi thừa.Sự ủng hộ sẽ tăng thêm nếu như
người dân nhận thức được hành vi đó phù hợp với trình độ phát triển cơ bản
của xã hội,ngược lại hành vi đó vẫn bị coi là hành vi lệch lạc.
Trong trường hợp họ nhận thức được hành vi không phù hợp với định
hướng phát triển cơ bản của xã hội thì hành vi đó tiếp tục bị phê phán và vẫn
là hành vi lệch chuẩn.
2.4 Các chức năng cuả dư luận xã hội.
Đánh giá;điều chỉnh các mối quan hệ xã hội;giáo dục;hiám sát; tư vấn,phân
biện;giải toả tâm lý-xã hội.
2.5 Cơ chế hình thành dư luận xã hội
Các nhà xã hội học thương coi quá trình hình thành dư luận xã hội gồm
4 giai đoạn:
2.5.1 Giai đoạn tiếp nhận thông tin.
2.5.2 Giai đoạn hình thành các ý kiến cá nhân.
2.5.3 Giai đoạn trao đổi ý kiến giữa các cá nhân.
2.5.4 Giai đoạn hình thành dư luận chung.
(Ban tư tương văn hoá trung ương 1999.27)
2.6 Các con dường hình thành dư luận xã hội.
Chủ yếu có hai con dường sau:
2.6.1 Hình thành qua kênh giao tiếp cá nhân:

7


Con đường này phổ biến trong xã hội khi chưa có các phương tiện
truyền thông đại chúng.

2.6.2 Hình thành qua kênh giao tiếp đại chúng dưới tác động của
phương tiện truyền thông đại chúng:Sự phổ biến thông tin qua con đường này
rất nhanh.Thông tin ban đàu đến với hàng triệu thậm chí với hàng tỉ
người.Dư luận xã hội có nghĩa là phản ứng của nhân dân(đó là tán
thành,không tán thanh,hay bàng quan) đối với những vấn đề đáng lưu ý chung
về chính trị và xã hội nảy sinh,như là:Quan hệ quốc tế,chính sách nội bộ,quan
hệ dân tộc.đó cũng là quan niệm A.K.Uledov về dư luận xã hội là “Sự phán
xét thể hiện sự đánh giá và thái độ của mọi người với các hiện tượng đời sống
xã hội”.Mối quan hệ giũa truyền thông xã hội có hai mặt:ở khía cạnh thứ
nhất,ảnh hưởng của dư luận đến truyền thông còn khía cạnh thứ hai thì ngược
lại:Sự ảnh hưởng của truyền thông đến dư luận.Trong xã hội hiện đại,dư luận
xã hội thường được phản ánh qua các phương tiện truyền thông đại chúng,và
truyền thông đại chúng qua các sản phẩm của mình lại làm tăng thêm dư luận
xã hội.
3.Các cấp độ định hướng dư luận xã hội.
Định hướng dư luận xã hội sử dụng các nguồn thông tin chính thống
tác động đến cá nhân,nhóm và cộng đồng làm thay đổi nhận thức,thái độ của
họ,tạo ra sự nhất trí và đồng thuận thực hiện thắng lợi các mục tiêu,phương
hướng đề ra,điịnh hướng dư luận có phạm vi tác động ở 3 cấp độ:cấp độ cá
nhân,cấp độ nhóm xã hội và cấp độ cộng đồng.Tuy nhiên sự phân biệt này chỉ
mang tính tương đối.
3.1 Định hướng ở cấp độ cá nhân.
Là việc thông qua những phương pháp mang tính tuyên truyền,giáo
dục,vận đông,thuyết phục tác động đến cá nhân làm thay đổi thái độ,nhận
thức của họ theo hướng có lợi cho tập thể.Cá nhân vừa là chủ thể mang ý kiến

8


vừa là chủ thể nhận thức và phản ánh vò dư luận xã hội,quan điểm,thái

độ,phán xét của họ về những sự kiện xuất hiện liên quantrực tiếp hoặc gián
tiếp đến lợi ích mà họ được hưởng.Cá nhân thường gắn mình với các nhóm xã
hội và mang đặc trưng của cácnhóm xã hội đó vì vậy so với một nhóm xã hội
nhất định cá nhân vừa có điẻm chung của nhóm đó vùa có điểm riêng đặc
trưng của nhóm xã hội khác,ngoài ra cá nhân còn có những đặc trưng riêng
của mình.Việc cung cấp thông tin,cơ sở chứng cứ,lý lẽ phù hợp với nhận thức
của chủ thể có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình chuyển đổi trạng thái
nhận thức:từ không hiểu dến hiểu,từ chưa nhận thức rõ đến nhận thức rõ,từ
phản đối đến tán thành…hoặc quá trình chuyển đổi trạng thái tâm lý:tù ghét
đến yêu,từ không chấp nhận đến chấp nhận,từ không thích đến rất thích…
Trên thực tế các cá nhân có thể hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung
của tập thể,của cộng đồng nếu như họ được giác ngộ và ý thức rõ ràng về sự
hy sinh đó…Ngược lại,khi chưa có sự giác ngộ và ý thức rõ ràng về mục đích
rất dễ dẫn đến sự chống đối bằng mọi giá.Định hướng ở cấp độ cá nhân cần
phải chú ý đến sự chống đối bằng mọi giá.Định hướng ở cap độ cá nhân cần
phải chú ý đến mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể đặc biệt là các quan hệ về
lợi ích.
3.2 Cấp độ định hướng nhóm xã hội.
Các cá nhân luôn được gắn với một nhóm nhất định,chịu sự tác
động,ràng buộc bởi các quy tắc,chuẩn mực cue nhóm và tuân thủ các quy
định cue nhóm xã hội đó.Có nhiều tiêu chí để xác định một nhóm xã hội ,các
ngành khoa học khác nhau tiếp cận dựa vào những đặc trưng cơ bản,trên cơ
sở tính bền vững và tính tương đối đồng nhất cue các cá nhân mà người ta có
thể xác định những nhóm xã hội khác nhau ví dụ như trong xã hội học có
nhóm quy chiếu(nóm thực,nhóm tượng trưng),nhóm sơ cấp,nhóm thứ cấp…
Việc lựa chọn các tiêu chí xác định nhóm luôn phụ thuộc vào mục đích
và tính chất cue vấn near cần nghiên cứu.

9



Khi định hướng dư luận xã hội trong nhóm xã hội thì việc thông qua
những người có uy tín,địa vị cao trong nhóm có vai trò hết sức quan trọng.Ví
dụ bí thư đoàn thanh niên định hướng dư luận cho đoàn viên,chủ tịch hội phụ
nữ định hướng dư luận cho hội viên,chủ tịch công đoàn định hướng dư luận
xã hội cho công nhân…Những người đứng đầu tổ chức,đơn vị thường có vai
trò định hướng những thông tin có định hướng rõ ràng,chính xác,đầy đủ ý
nghĩa về nội dung một thông điệp nào đó đặc biệt trong lĩnh vực tư tưởng là
rất quan trọng.
Bên cạnh đó cũng cần đánh giá đúng mức mối quan hệ giữa những
thành viên với thiết chế nhóm vì mỗi thành viên có thể tham gia nhiều nhóm
trong cùng một thời điểm,những nhóm có lợi ích cơ bản và chủ yếu thường
được ưu tiên tham gia nhiều hơn,nhiệt tình hơn trong kế hoạch hoạt động cue
cá nhân so với những nhóm khác.
3.3 Cấp độ định hướng cộng đồng.
Định hướng cộng đồng có ý phạm vi tácđộng rộng lớn hơn định hướng
nhóm xã hội,là hoạt động mang tính chất liên nhóm;các thông điệp đưa vào
quá trình định hướng thường mang lợi ích chung của cộng đồng,vì một mục
đích chung liên quan đến cộng đồng.Phương tiện chủ đạo tham gia vào quá
trình định hướng cộng đồng thường là báo chí và các phương tiện truyền
thông đại chúng,đây cũng là những phương tiện phố biến có sức lan toả
nhanh,có tác động trên diện rộng và trực tiếp đến các nhóm đối tượng khác
nhau.Trong điều kiện hiện nay,sự phát triển đa dạng cue các loại hình truyền
thông đại chúng,các loại ấn phẩm,xuất bản phẩm đang tạo ra những điều kiện
rất thuận lợi cho công tácđịnh hướng dư luận xã hội,những nội dung cần định
hướng được chuyển tải dễ dàng hơn,dưới nhiều hình thứchơn nhưng bên cạnh
đó cũng tạo ra những khó khăn nhất định đặc biệt trong công tác quản lý,giám
sát hoạt động cue quá trình truyền thông vì nếu sản phẩm truyền thông mang
nội dung định hướng xã hội tốt sẽ tạo ra được sự đồng thuận,nhất trí cao
trong tầng lớp nhân dân,thực hiện thắng lợi chủ trương đường lối của

Đảng,chính sách,pháp luật nhà nước.

10


Ngược lại,nếu nội dung các sản phẩm truyền thông không mang tính
định hướng rõ ràng hoặc tính định hướng về tư tưởng ,về giá trị không cao sẽ
có thể phản tác dụng việc định hướng dư luận thậm chí tạo ra tâm trạng hoang
mang,lo lắng trong dư luận xã hội vì vậy việc giám sát hoạt động truyền thông
đang là vấn đề hết sức quan trọng hiện nay.

11


CHƯƠNG II.
BÁO CHÍ VÀ ĐỊNH HƯỚNG DƯ LUẬN X HỘI.
1. Cơ sở lý luận về bo chí v định hướng dư luận xã hội.
Những năm gần đây khi nhận xét về chất lượng của một tờ báo có rấtt
nhiều tiêu chí khác nhau được đưa ra,chẳng hạn căn cứ vào số lượng phát
hành,dư luận độc giả,những tác động tích cực và sức lan toả đối với x hội…
Xem xt một cch tổng thể trn cc yếu tố ấy,cĩ thể nhận xt khi qut,chất lượng báo
chí nước ta đ cĩ tiến bộ lớn về mặt nội dung v hình thức.Bo chí l cơng cụ quan
trọng, đ thực hiện tốt vai trị tuyn truyền chủ trương, đường lối của Đảng,chính
sách,pháp luật nhà nước;là kênh giám sát hữu hiệu của nhân dân;là cầu nối
giữa người dân với chính quyền,tổ chức Đảng,vv…Báo chí đ gĩp phần quan
trọng vo cc thnh tựu kinh tế-x hội của đất nước ta trong 20 năm đổi mới.Cơng
chng ngy nay cng coi trọng vai trị to lớn của bo chí với chức năng chủ yếu là
thông tin và định hướng dư luận x hội.Khi nĩi đến dư luận x hội người ta
thường nghĩ đến báo chí,bởi chính dư luận x hội được hình thnh từ thơng tin
bo chí;và thông qua báo chí mà dư luận được phản ánh, có tác động trực tiếp

đến tâm tư tình cảm của cc tầng lớp nhn dn.Bo chí đồng thời tạo ra dư luận x
hội v định hướng dư luận x hội.
Nếu coi dư luận x hội l thi độ,phản ứng của x hội với cc sự kiện,hiện
tượng,các nhân vật có ảnh hưởng lớn tới tất cả những gì đang làm nên lịch sử
hiện thời,dư luận x hội chỉ nảy sinh khi cc thnh vin trong x hội tiếp nhận được
các thông tin về các sự kiện, hiện tượng và các nhân vật đó.Nói cách khác
đi,chỉ khi nào biết được một phần hoặc nhiều thơng tin về qu trình diễn
biến,kết quả,tính chất,vai trị, ảnh hưởng của các sự kiện,hiện tượng,các hành
vi,việc làm,quan điểm của cc nhn vật trong x hội,mỗi con người trong x hội
đó mới có thể đánh giá,nhận định,xác định thái độ của mình đối với
chúng.Như vậy là tính chất của dư luận x hội phụ thuộc vo tính chất cc sự
12


kiện,vấn đề của những quan điểm,hành động của cc nhn vật trong x hội trong
trường hợp thông tin phản ánh đúng đắn,chính xác.Ngược lại,nếu thông tin bị
xuyên tạc,bị bóp méo,có nghĩa là tính chất của dư luận x hộ sẽ khơng cịn ph
hợp với tính chất cc sự kiện,hiện tượng nữa. Ở đây có thể thấy ý nghĩa hết sức
to lớn của báo chí với tư cách là phương tiện thông tin đại chúng.Khi thực
hiện nhiệm vụ thông tin nhanh chóng,kịp thời, đầy đủ đến mọi thnh vin trong
x hội,bo chí cĩ ảnh hưởng rất to lớn đối với nội dung,tính chất của dư luận x
hội.Bằng khả năng thông tin kịp thời với nội dung thông tin phong phú và đối
tượng thơng tin rộng ri,bo chí tc dộng trực tiếp đến sự hình thnh dư luận x hội
l một trong những yếu tố quan trọng quy định quy mô, tính chất của dư luận x
hội.Nĩi cch khc,bo chí l phương tiện để tạo nên dư luận x hội v định hướng dư
luận x hội.
Cơ sở khách quan của định hướng dư luận x hội chính l hiện thực cuộc
sống.Sự định hướng x hội l một biểu hiện mức độ nào đó theo chiều hướng
vận động của đời sống x hội v nĩ chỉ thay đổi với sự thay đổi của hiện
thực.Bản thân hiện thực luôn vận động,pht triển,vì thế nảy sinh sự cần thiết

phải định hướng lại ý thức quần chng một cch thich hợp.Sự hình thnh một
định hướng x hội mới tạo ra những tiền đề quan trọng vận động kịp thời
những năng lực sáng tạo to lớn của nhân dân cho việc giải quyết nhiệm vụ
cách mạng mới.
Với những đặc trưng của mình,bo chí cĩ năng lực to lớn trong việc phản
ánh sự vận động của đời sống hiện thực,tác động vào đông đảo quần chúng
nhằm tạo những định hướng x hội tích cực.Cơ sở nền tảng của năng lực đó là
tính khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh,là những
lợi ích của nhân dân lao động,của chế độ x hội m nĩ bảo vệ,ph hợp với quy
luật vận động của lịch sử.Tiếng nói của báo chí vừa là tiếng nói của Đảng,nhà
nước và các đồn thể x hội,vừa l tiếng nĩi của nhn dn.Sức mạnh định hướng
của báo chí thể hiện ở chỗ khả năng báo chí trở thành diễn đàn cho toàn
13


Đảng,toàn dân tham gia thảo luận và giải quyết những vấn đề quan trọng của
đất nước,ph bình v đấu tranh chống những hiện tượng tiu cực cản trở sự pht
triển của x hội.Dư luận x hội phản ánh tính chất sinh động,phong phú, đa
dạng của đời sống hiện thực. Đối với dư luận x hội, tất cả mọi lĩnh vực của
đời sống hiện thực,chính trị,kinh tế,khoa học,văn hoá-điều quan trọng.Với sự
năng động,toàn diện cũng như sung mn về nội dung đời sống hiện thực,dư
luận x hội l một nhn tố cấu thnh rất quan trọng trong sự định hướng quần
chúng nhân dân.
Nội dung của tính định hướng x hội tồn diện trước hết là khả năng nhìn
nhận v thẩm định đời sống hiện thực một cch hệ thống.Hiện thực x hội thì vơ
cùng phong phú,phức tạp và đa dạng.Bởi sư kiện,hiện tượng,qu trình xảy ra
trong những điều kiện lịch sử cụ thể với những hình thức,tính chất,nội
dung,phương thức và kết cục khác nhau.Yêu cầu đặt ra cho báo chí là không
chỉ mô tả,phản ánh những sự kiện,hiện tượng mà phải phát hiện trong chúng
những mối quan hệ,chỉ ra những vấn đề có tính bản chất,chiều hướng vận

động chính của hiện thực cuộc sống.Cũng từ đó,báo chí định hướng sự ch ý
cửa cơng chng vo việc nhận thức ci gì l cần thiết.Như vậy, vấn đề quan trọng
là trên cơ sở khoa học,bo chí,hình thnh một mơ hình thơng tin hợp lý về bức
tranh thế giới tự nhin,x hội v con người một cách khách quan,phù hợp với lợi
ích của đất nước,của nhân dân.
Chng ta cĩ thể thấy rằng so với cc thnh tố khc của ý thức x hội,dư luận x
hội l bộ phận năng động nhất,một thứ tinh thần đặc trưng tạo lớp ảo bên
ngoài.Những biến động của đời sống hiện thực,các sự kiện chính trị,kinh
tế,văn hoá,những tri thức mới mẻ và các vấn đề thời sự của x hội đều được
đón nhận trước hết bởi dư luận x hội, được phản ánh theo đặc trưng của dư
luận x hội.Cng với sự vận động và biến đổi của lịch sử hiện đại,trong dư luận
x hội hình thnh những yếu tố,nội dung mới.một số yếu tố,tri thức được lưu

14


giữ lại ,chuyển dịch vào trung tâm,bổ sung và hoà nhập vào thế giới quan,vào
niềm tin,trở thành chính kiến của con người.
Đặc trưng của qu trình hình thnh v ý nghĩa to lớn của dư luận x hội trong
đời sống tinh thần x hội địi hỏi sự quan tm ch ý hng đầu của báo chí trong khi
thực hiện các chức năng v nhiệm vụ của mình.Với ý nghĩa ny,cc lực lượng
chính trị trong x hội bằng mọi cch để bám lấy và sử dụng báo chí như một
công cụ,một vũ khí tư tưởng trong cuộc đấu tranh ginh quyền lực v thực hiện
cao mục tiu kinh tế,x hội.
Trong ý thức x hội, ý thức lịch sử-văn hố cĩ vai trị như tầm trung gian
truyền dẫn giữa thế giới quan và dư luận x hội.Sự hình thnh của ý thức lịch
sử-văn hoá trước ảnh hưởng của nhiều tác động phong phú và đa dạng như
giáo dục,môi trường sống,các phong tục tập quán,truyền thông gia đình,qu
hương và cả những thin biến tm lý. Ý thức lịch sử văn hoá là những quan
niệm của con người về lịch sử,quá khứ,về hiện tại trong mối quan hệ với quá

khứ và tương lai để xem xét,thẩm định gía trị của những gì đang xảy ra ở hiện
tại,con người cần phải biết được lịch sử vận động của chúng,các mối quan hệ
của chúng và giữa chúng với thời đại,môi trường tự nhin v x hội.Bởi vì,cần
phải hiểu rằng hiện tại như kết quả của qu trình pht triển cĩ tính lịch sử v qu
khứ đ v đang quy định hiện tại,sẽ ảnh hưởng đến tương lai.
Báo chí là những phương tiện quan trọng trong việc hình thnh ý
thức lịch sử-văn hố của x hội.Với khả năng thông tin phong phú và tác động
rộng lớn của mình,bo chí cĩ tc dụng như một thứ trường học đại chúng trong
việc giáo dục và truyền thụ những tri thức,những giá trị lịch sử-văn hoá.Trong
khi tiếp nhận thông tin báo chí về bất cứ vấn đề gì,trong x hội cịn hình thnh
một loại hiệu ứng tiếp theo cĩ ý nghĩa to lớn với việc thảo luận,tham khảo
quan điểm giữa cc c nhn.Bo chí khơng thể trang bị cho cc thnh vin trong x hội
một hệ thống tri thức lịch sử-văn hoá như nhà trường,song nó có khả năng to

15


lớn trong việc thẩm định và cổ vũ cho những giá trị lịch sử-văn hoá,tạo ra môi
trường thuận lợi cho việc hình thnh ý thức lịch sử-văn hố tích cực cho mỗi
cơng dn v của cả x hội hay l đại bộ phận cc thnh vin x hội .
Trong qu trình hình thnh nn ý thức lịch sử văn hoá chịu ảnh hưởng lớn
của văn học,nghệ thuật.Cc loại hình văn học,nghệ thuật chứa đựng những nội
dung lịch sử,hay phân tích đánh giá các sự kiện,nhân vật lịch sử,bắng các
phương thức khc nhau lý giải bản chất, đặc điểm cc mối quan hệ của cc nhn
vật của cc sự kiện,nhn vật ấy.Với sự pht triển của pht thanh truyền hình,nhiều
tc phẩm văn học và nghệ thuật,các hoạt động văn hoá-nghệ thuật được truyền
đi rộng khắp trở thành món ăn tinh thần của x hội hng ngy,hng giờ tc động
vào đời sống tinh tần của x hội từ đĩ hình thnh,sự pht triển ý thc lịch sử-văn
hoá của mỗi thành viên trong x hội.
Để thực hiện các chức năng tư tưởng của mình,bo chí phải tc động

mạnh mẽ v tham gia tích cực vo sự hình thnh,pht triển v củng cố tất cả cc thnh
tố của ý thức x hội, trong đó dư luận x hội tập trung sự ch ý lớn nhất của cc
phương tiện thông tin đại chúng.Tính chất linh động và biến đổi nhanh chóng
của dư luận x hội địi hỏi bo chí phải qua ntm đến nó một cách đầy đủ,thường
xuyên,nếu muốn thựch hiện sự định hướng tư tưởng,nâng cao tính tự giác của
quần chúng nhân dân.Bản thân thế giớ quan,nhân sinh quan tuy là thành tố hạt
nhân tương đối ổn định của ý thức x hội nhưng cũng khơng bất biến trong qu
trình vận động,trong mỗi cá nhân hay mỗi cộng đồng người không chỉ xét
đoán,thẳm định qua sự kiện,hiện tượng của hiện thực theo những tiêu chí của
thế giới quan đ cĩ m cịn củng cố,pht triển thế giới theo tri thức được chắt
lọc.Hơn thế nữa,sự vận động của thực tiễn cịn l “lửa thử vng” đói với hệ
thống những quan niệm cơ bản đ được hình thnh từ trước.Thực tiễn sẽ củng
cốp niềưm tin của con người vo những qua nniệm hay tính chất hợp lý về bức
tranh thế giới trong họ.Thực tiễn cũng vạch ci bất hợp lý,tính khơng đúng dắn
trong những quan niệm lỗi thời của con người.Chính vì vậy,tc động của bo chí v
16


cc thnh tố của ý thức x hội phải là sự tác động thường xuyên,kịp thời nhằm tạo ra
sự định hướng tư tưởng tích cực,làm cơ sở cho hành động đúng đắn,có hiệu quả
của con người v x hội.
Dư luận x hội rất quan trọng trong qu trình lnh đạo cách mạng của
Đảng,bởi nĩ gĩp phần hình thnh niềm tin,tư tưởng của nhn dn.Lnh đạo tư
tưởng k một trong 3thnh tố quan trọng lm nn quyền lực lnh đạo của
Đảng(Đảng lnh đạo x hội bằng chủ trương đường lối,bằng tổ chức cán bộ và
bằng công tác thủ tướng).Việc tạo ra dư luận x hội v tạo ra dư luận x hội l việc
lm cần thiết trong hoạt đông tư tưởng của Đảng.Từ đó tập hợp sức mạnh đại
đoàn kết dân tộc ngr hộ chủ trương, đường lối của Đảng, đấu tranh với cái
xấu,cái ác vạch trần âm mưu đen tối của các thê lực thù địch nhằm chống phá
dcách mạng Việt Nam,bảo vệ Đảng,bảo vệ chế độ.Vai trị của bo chí trong việc

tạo ra dư luận x hội v định hướng x hội trong một x hội bng nổ thơng tin,hội
nhập với thế giới l hết sức quan trọng.Bo chí l cơng cụ tuyn truyền tập thể,cổ
vũ tập thể, l cơ quan ngôn luận của Đảng,chính quyền và là diễn đn tiếng nĩi
của cc giai tầng x hội.Do đó báo chí cần chủ động,tích cực tạo ra dư luận x
hội,nhất l trong thờ đại bùng nổ thông tin như hiện nay,các thế lực thù địch
đang tìm cch chống ph cch mạng Việt Nam bằng m mưu “diễn biến hồ
bình”,trong đó có mặt trân tônh tin tuyên truyền được kẻ thù triệt để khai thác
nhằm tạo những làn sóng dư luận lm xĩi mịn niềm tin của nhn dn đối với
Đảng,tạo ra sự mất ổn định x hội.Hoạt động bo chí cần bm st hiện thực x
hội,phản ánh một cách khách quan,trung thực những vấn đề x hội,tạo ra dư
luận x hộ chính thống,vạch trần những mưu đồ đen tối của các thế lực thù
địch.Mặt trận tư tưởng văn hoá,hơn bao giờ hết là nơi đầy thử thách,cam go
rất cần sự sáng suốt,bản lĩnh chính trị của đội ngũ những người làm công tác
tư tưởng mmà báo chí là một trong những lĩnh vực mũi nhọn,xung kích,các
nhà báo là chiến sĩ trên mặt trận này.Thông tin báo chí vừa phải đảm bảo
nhanh nhạy vừa phải đảm báo khách quan,mới tạo nên thế gíơi chủ động tiến
17


công.Bởi nếu thông tin báo chí không phẩn ánh kjịp thời theo đúng bản chất
vấn đề, để trống mặt trận tư tưởng thì c phương tiệ truyền thông của các thế
lực thù địch sẽ nhảy vào thông tin sai lệch,tạo thành những luồng dư luận
không tốt,gây ảnh hưởn đến an ninh-chính trị x hội,hoặc kẻ xấu lợi dụng phao
tin đồn nhảm lm rối lịng dn;hậu quả lc đó sẽ khôn lường.
Vì thế,trước mọi vấn đề x hội,bo chí phải kịp thời vo cuộc,nhìn nhận
đánh giá vấn đề hết sức khách quan như bản chất vốn có của nó.Khi Đảng,nhà
nước đề ra một chủ trương ,chính sách nhiệm vụ tạo sự đồng thuận x hội,tạo
nn “hợp lực mạnh” của quần chng nhn dn biến nĩ thnh luồng tư tưởng chủ đạo
trong dời sống x hội.Việc chỉ ra những vấn đề bất cập l cần thiết,song phải với
cch nhìn tích cực mang tính xây dựng.Nhà báo trước khi phản ánh thông tin

phải xem xét một cách thấu đáo,không được nĩng vội quy chụp m phải cĩ cch
nhìn tồn cục, đặt lợi ích tập thể,lợi ích dân tộc,lợi ích quố gia lên trên,quyết
bỏ qua nnhữngcxtoan tính nhỏ nhen;thông tin vấn đề vào lúc nào,thông tin
như thế nào là cả một vấn dề mà ở đó rất ần năng lực nghề nghiệp,tư duy sáng
tạo và bản lĩnh chính trị của nhà báo.Nhà báo không làm chính trị nhưng làm
báo là làm chính trị nên mỗi phóng viên cần có trái tim nóng và cấi đầu
lạnh.,thông tin phảiđược chọn lọc và phản ánh vấn đề đng sự thật khch
quan,vì chỉ cần sự thật khơng được phản nh sẽ tạo ra cch nhìn thin lệch.
Sức mạnh thông tin của báo chí có ảnh hưởng rất lớn trong đời sống x
hội,thơng tin bo chí vì thế cần phải góp phần tạo định hướng dư luận x
hội.Khi đứng trước một vấn đề nảy sinh trong đời sống x hội,bn cạnh trch
nhiệm thơng tin kịp thời,nh bo phải đặt trch nhiệm cơng dn,trch nhiệm x hội
ln trn,tức l trăn trở,tìm hiểu v lý giải vấn đề một cách thấu đo với ci nhìn sắc
nt,biện chứng.Cch đưâ thông tin của nhà báo làm sao giúp độc giả nhìn vấn đề
dưới một gĩc nhìn tồn vẹn nhất,từng cu,từng chữ phải được cân nhắc sao cho
khách quan,trung thực.Từ đó giúp độc giả cĩ những suy nghĩ,tình cảm,hnh
động đúng để bảo vệ cái tốt,cái tiến bộ, đấu tranh với cái xấu,cái ác. Đồng
18


thời bo chí cn tỏ r thi độ ủng hộ cái tốt,cái tích cực và đấu tranh không khoan
nhượng với những tiêu cực trong đời sống x hội.Lm được như thế,boá chí và
nhà báo đ gĩp phần trong định hướng dư luận x hội,tạo ra những luồng dư
luận tích cực làm lành mạnh hoá đời sống x hội,tạo đ khai thc tốt sức mạnh
nội lực cho qu trình pht triển kinh tế-x hội của từng địa phương và của cả
nứơc. Và đó chính là góp phần vào hoạt động tư tuởng ccủa Đảng.
2.Vì sao bo chí lại l một cơng cụ đắc lực trong việc tạo ra dư luận
cũng như định hướng dư luận x hội?
2.1 Bởi vì thơng tin bo chí tc động đến tư tưởng v ý thức của quần
chng.Cc quan điểm tư tưởng đĩng vai trị rất quan trọng trong ý thức quần

chng nn từ lu nay đ buộc người ta phải can thiệp vo qu trình hình thnh ý thức
một cch tự pht ở người dn.Vì vậy xuất hiện cc hiện tượng tiền báo chí và báo
chí, đ xc định nhu cầu x hội trong việc thnh lập địa bàn cho hoạt động tư
tưởng. Địng thời dựa vo mứcđộ mở rộng sự tham gia của quần chúng vào đời
sống chính trị m vai trị của nĩ ngy cng tăng,phạm vi báo chí trong hoạt động
tư tưởng và tác động vo ý thức x hội,dư luận x hội cũng được mở rộng.
Báo chí của các định hướng x hội khc nhau đều mong muốn bằng
những phương pháp tư tưởng của mình tạo dựng v củng cố trong cơng chng
một kiểu mấu gic ngộ giống như sự thông nhất của nhận thức và tự nhận
thức.Nhận thức như l “mẫu hình nội tại”về thế giới bn ngồi chính l tổng thểư
các quan niệm về thế giới chung quanh trong sự biẻu hiện đa dạng của nó,từ
những sự kiện đơn giản nhất đến các quy luật toàn cầu,từ nhận xét về con
người riêng biệt đến bản chất của con người và số phận nhân loại.Tự nhận
thức trước hết là nhận thức về bản thn,vị trí của mình trong thế giới v trong hệ
thống cc mối quan hệ,sự hiểu biết về mục đích v ý nghĩa cuộc sống của chính
mình,những quyền lợi của bản thn v những con đường để đạt được chng.Sự
gic ngộ,l nhận thức về thế giới v vai trị của mình,trong đó,những nhu

19


cầu,quyền lợi và mục đích,vị trí của cá nhân trong hệ thống các mối quan hệ
với con người, là một lực lượng định hướng hành động,là yếu tố xác định tính
tích cực của x hội.
Việc hình thnh ý thức gic ngộ, trau dồi những quan điểm tư tưởng được
thực hiện trong qu trình tự định hướng của con người;cũng như dưới ảnh
hưởng hoạt động của cc thiết chế x hội khc nhau,cc thể chế ny đề ra mục đích
của chính mình l định hướng về mặt x hội cho những nhĩm người đông
đảo.Tro9ng tiến trình này báo chí đĩng vai trị quan trọng nhấ, bởi vì nĩ cĩ khả
năng hoạt động thường xuyên,có hệ thống,tính đến những thay đổi trong cuộc

sống,chỉ ra tất cả sự đa dạng của nó thông qua toàn bộ những tác phẩm khác
nhau về tính chất.Chính báo chí có khả năng bắt kịp được tình hình đang thay
đổi từng ngy v chính vì vậy trong trường hợp cần thiết có khả năng thay đổi
định hướng công chúng.
Định hướng x hội đó chỉ là cách nhận định tình hình chung quanh,hiểu
v đánh giá được những hiện tượng x hội,pht hiện ra ý nghĩa của nĩ với ring
mình cũng như ảnh hưởng của nó đn tiến trình đang diẽn ra. Ứng với điều đó
là xác định thía độ của bản thân đói với chúng, để tìm ra quan điểm, mục
đích,phương hướng và tính chất của hoạt động.Qu trình định hướng là hai mặt
của một tiến trình, đó là định hướng của con người với thế giới chung quanh
và định hướng của họ nhằm đạt tới những mục đích đ xc định,ph hợp với
những lý tưởng và cách đnh gi hiện thực của mình.
Do đó,tính định hướng bao gồm,thứ nhất là sự nhận thức cái gì đang
diễn ra trong cuộc sống hiện thực.Trong chức năng này,báo chí,khi sử dụng
tất cả các kênh công khai, đ đem đến cho công chúng một biức tranh toàn
cảnh về hiện thực. Đồng thời nó có nhiẹm vụ đưa ra quan điểm có giá trị,chứ
không phải là những sự kiện đơn lẻ và những tin tức tản mạn về những hiện
tượng rời rạc của cuộc sống. Điều cực kì quan trọng khi thu nhập sự kiện l

20


phải ghi nhận tất cả những gì cốt yếu, đặc trưng,khơng cho php những nhỏ
nhặt v những tình tiết che lấp ci cĩ ý nghĩa đối với việc đưa ra một bức tranh
thế giới tương ứng.
Thứ hai,tính định hướng trong viễn cảnh lịch sử địi hỏi phải tạo dựng
quan điểm về mục đích gần v xa,xuất pht từ hệ thống cc g trị v lý tưởng.Do đó
luôn tồn tại một vấn đề bức xúc là nên và cần phải đạt được điều gì trong tình
cảnh ny.Hơn nữa,chính việc lựa chọn và cung cấp các tư liệu về “cái hiện có”
bằng cách này hay cách khác sẽ liên quan đến quan niệm về “tương lai mong

đợi”.Và các đại biểu của những thế lực x hội khc nhau hình dung ra “tương lai
mong đợi” khc nhau,tất nhin khơng trnh khỏi sự khc nhau trong cch nhìn
nhận.Nếu sự đụng độ của chúng diễn ra dưới hình thức đối thoại thì mang tính
chất xy dựng thì cĩ thể đoàn kết được các quan điểm và các nỗ lực.Trong
trường hợp ngược lại sẽ diễn ra sự phaqan định ranh giới và cuộc đấu tranh
bảo vệ các quan điểm sẽ diễn ra.
Thứ ba,trong qu trình định hướng khi so sánh các quan điểm về “ tương
lai mong đợi” với thực tiễn hiện tại cuộc sống sẽ xuất hiện những nhận định
có giá trị về “cái hiện có”.Và do những đánh giá được hình thnh khi xem xt
cc hiện tượng của đời sống hiện thực trên nền của “tương lai mong đợi”,nên
trong các ấn phẩm cũng như chương trình định hướng tư tưởng tất yếu khác
nhau cả về tính chất của sự đánh giá.
Thứ tư, định hướng địi hỏi phải hiểu biết về toàn bộ các chẩn mựcnhững khả năng,biện pháp,phương tiện,mà việc ps dụng chúng sẽ góp phần
đạt được mục đích gần và mục đích tương lai,tiến gần đến “tương lai mong
đợi”.Tất nhiên,cả những hiểu biết về chuẩn mực ứng xử sẽ đạt được mục đích
cũng sẽ khác nhau,tuỳ thuộc vào những quan điểm khởi đầu của ấn phẩm hay
chường trình,vo tính chất của những nhận định, đánh giá và cả về phương tiện
cần thiết để đạt được mục đích.

21


Tóm lại,việc định hướng đựơc tiến hành trong suốt dịng chảy của qu
trình thơng tin.Chính qu trình thơng tin cũng được tổ chức để đạt được
tính định hướng,và điều đó địi hỏi truyền đi thông tin mô tả, ấn định, đánh giá
và chuẩn mực.
Định hướng trong hiện thực chịu ảnh hưởng của các phương tiện thông
tin đại chng v trình tự hoạt động của nó.Mỗi cơ quan,toà soạn báo biết hành
động một cách có hệ thống,xác thực,có tính đến tình trạng của cơg chng v tc
đông jcủa các ấn phẩm và các chương trình khc,cĩ thể l đúng đắn,sâu sắc và

mở rộng(định hướng đng)hoặc khơng r nt,khơng đày đủ mâu thuẫn và thiếu
chính xác(định hướng không ổn định);rộng mở nhưng không đúng đắn(phi
định hướng).Cấp độ định hướng khách quan từ phía công chúng, độc giả đfạt
được dựa vào tính hữu ích thông tin đích thực,sẽ xác định mức độ trách nhiệm
của báo chí trước x hội v cấp độ thực hiện những khả năng sáng tạo của các
tập thể và toà soạn.Trên con đường đi tới có thể sẽ bắt gặp những vấn đề
nghim trọng trong việc tìm kiếm cc quan điểm x hội v cc biện php thực hiện
sng tạo.Sự quan tm của nh bo đến định hướng khách quan của đông đảo công
chúng sẽ góp phần khắc phục được những vấn đề đó.
Hoạt động định hướng tư tưởng cú phương tiện thông tin đại chúng
mang tính chất toàn diện,có nghĩa là bao trùm nhiều phương diện:thế giới tinh
thần của cá nhân,cc thnh tố của ý thức quần chng.Nếu như ý thức “chuyn
mơn” của con người được hình thnh bởi hệ thơng gio dục chuyn nghiệp
thì(cng với việc tự học,cần thiết như là cơ sỏ cho hoạt động chuyên môn.Và
những nét cơ bản của ý thức,một mặt l “tích luỹ” c nhn của chuyn gia,mặt khc
l kết quả kinh nghim sống của c nhn trong nhận thức thế giới chung quanh,thì
ý thức quần chng-l tồn bộ những quan điểm của cc nhĩm x hội chung
quanh(bao gồm những hiện tượng của đời sống kinh tế ,chính trị,văn
hoá…)những hiện tượng này có đụng chạm đến quyền lợi x hội v bộc lộ trong

22


tính chất cuộc sống của họ,như của những thnh vin x hội. Ý thức quần chng
của những nhĩm người đông đảo(giai cấp,dân tộc,khu vực,tôn giáo, chuyên
nghành…)và thường là toàn bộ dân chúng các nước,các châu lục,và thậm chí
là của toàn nhân loại(về những vấn đè toàn cầu trên trái đất ddang hợp nhất
mọi người,cịn ý thức cộng đồng,theo quan điểm và tham vọng của mỗi con
người là động cơ rất mạnh đưa đến tính tích cực x hội.Mức độ đoàn kết các
phe nhóm và sự có mặt của các thế lực đứng đầu(những thành viên tích

cực,các nhà tổ chức,các đảng phái chính trị)xác định mức độ và tính định
hướng của tính tích cực này.
Ý thức quần chng được hình thnh,giống như việc tự định hướng của
các nhóm, dưới tác động của các thế lực tư tưởng khác nhau.Các phương tiện
thông tin đại chng do bản chất của mình cĩ trch nhiệm phải trỏ thnh một sức
mạnh quan trọng tc động cng với ý thức quần chng.Xt về mặt thuật ngữ, điều
này đ qu r rng.
Để giải quyết các nhiệm vụ đặt ra ối với bo chí,cần chỉ r chủ đích,phải
hình dung ra cơ cấu của ý thức đại chúng và những đặc thù của mỗi thành tố
cấu thành, ý nghĩa của chng trong định hướng x hội. Đặc thù hoạt động của
nhà báo,hướng vào việc tác động lẫn nhau đối với thành tố trong đó,phụ thuộc
phần lớn vào sự hiểu biết những đặc điểm của cơ cấu ý thức đại chúng.Do sự
khác nhau của các thành tố mà xác định trước được sự khác nhau trong hoạt
động sáng tạo.
Tương tự như mơ hình nguyn tử,cấu trc của ý thức đại chúng có thể
được hình dung như một tổng thể,bốn thành tố cấu thành đặc biệt nó có tác
đôngj qua lại với nhau:thế giói quan ,nhân sinh quan,nhận thức lịch sử và dư
luận x hội.

23


Hìnhvẽ:

Dư luận x hội

Ý thức lịch
sử

TGQ

NSQ

ổTong đó có hai thành tố đĩng vai trị hạt nhn lin quan đến nhau,bền vững và
chậm thay đổi:thế giói quan và nhân sinh quan;chung quanh hạt nhân đó tập
trung hệ thống các quan điểm lịch sử luôn phát triển;vỏ bên ngoài của hạt
nhân được cấu thnh bằng vịng trịn cĩ thể thay đổi và biến động của dư luận x
hội.Biểu tượng như thế nào về cơ cấu ý thức đại chng cho d cịn mang tính
chất sơ lược và công thức,nhưng cũng gip chng ta nhìn thấy ci cốt yếu –cơ
cấu ý thức đại chúng như một đói tượng của hoạt động báo chí.
Trong hoạt động tưởng của mình,bo chí lin quan tới tất cả cc
thnh tố của ý thức đại chúng, điều đó tạo điều kiện dễ dàng cho việc nghiên
cứu tư liệu của các ấn phẩm và các chương trình.Bởi vậy,nh bo cần phải lm
quen với mỗi loại trong số thanhf tố đó.
24


Trong cấu trc ý thức,thế giới quan đóng vai trị nền tảng.tn gọi
của thuật ngữ ny đ chỉ ra sự đầy đủ về nội dung của nó:thê giới quan-đĩ l bức
tranh thế giới trong ý thức đại chng,l cch nhình nhận thế giới(gĩc nhìn)của tập
đồn x hội ny hay tập đồn x hội khc.Thế giới quan l những khái niệm chung về
nội dung cơ bản của đời sống x hội v của thế giới cc hiện tượng tự nhiên,về
động lực pht triển x hội,v con người-chủ thể của cc mối quan hệ x hội,về tính
tự định đoạt của nĩ trong x hội v về ý nghĩa cuuộc sống,về tự do v những yếu
tố thúc đẩy hnh vi,những quan niệm về một tổ chức x hội cơng bằng v những
con đường để đạt tới đĩ,về vai trị của cc nhĩm x hội,của cc tổ chức chính
trị,của chính quyền trong tiến trình vận động lịch sử cũng như về những giá
trị của các nhóm và cuỷa chung toàn nhân loại.
Thế giới quan bao gồm những quan niệm về “ý niệm cuộc sống”
của cc dn tộc,cc nước v cc phe nhĩm khc nhau,về những cch nhìn nhận của họ
đối với thời đại và triển vọng lịch sử,về những con đường dẫn tới tiến bộ x

hội.Hệ thống tư tưởng thế giới quan ngày càng được mở rộng, được khai thác
sâu hơn,phản nh cc quy luật của tự nhin v x hội một cch khch quan hơn,thì nĩ
cngd thể hiện tốt hơn vai trị sng tạo-điều tiết-xác định r thi độ của các đại diện
thế giới quan đối với thế giới chung quanh,gĩp phần tìm ra những đánh giá
đúng đắn các hiện tượng của đời sống,hình thnh tham vọng v định hướng x
hội trong hoạt động của con người.Thế giới quan-đó là lăng kính mà qua đó
con người xem xét và đánh gái thế giới chung quanh,tiếp nhận các giải pháp
thiết thực,quan trọng,xác định phương hướng trong việc giải quyết những vấn
đề quan trọng của sự tồn tại.Bởi vậy,việc hình thnh thế giới quan l nhiệm vụ
căn bản của tất cả cc loại hình cơng tc tư tưởng.Trong báo chí thường xuyên
đăng tải cc tc phẩm cĩ dụng ý hình thnh thế giới quan.Những ấn phẩm v cc
chương trình khc nhau dựa trn cch tiếp cận thế giới quan khc nhau,một số thì
xuất pht từ những quan niệm lịch sử-triết học,số khc thì từ những luận giải
khc nhau của cc học thuyết tôn giáo,số khác nữa(đó là con đường khó khăn

25