Phân tích giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm
Chí Phèo của Nam Cao


Trong nền văn học hiện thực nước ta ngoài những cái tên như Ngô Tất Tố, Nguyễn
Công Hoan, Vũ Trọng Phụng…thì cái tên Nam Cao được nhiều nhà nghiên cứu
đánh giá rất cao về những tác phẩm tố cáo hiện thực của nhà văn này. Với nhưng
quan điểm tích cực về văn chương Nam Cao đã cho ra đời những tác phẩm “khơi
những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có”. Hẳn ai cũng biết đến tác
phẩm nổi tiếng của ông đó chính là Chí Phèo, vẫn là một đề tài về người nông dân
trong xã hội phong kiến thế nhưng Nam Cao không đi khám phá nhân vật về cuộc
sống nghèo khooe phải bán chó bán con mà nhà văn nói về những số phận nông
dân bị tước đoạt quyền làm người. Đặc biệt qua truyện ngắn này ta thấy được giá
trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm.
Trước hết là giá trị hiện thực, vậy giá trị hiện thực là gì?. Có thể tạm định nghĩa là
giá trị nói lên những bộ mặt hiện thực của cuộc sống mà từ đó khi nhìn vào đấy
người ta biết rằng hiện thực nước ta lúc bấy giờ phải sống như thế nào. Chính vì
thế nhà văn hiện thực Nam Cao đã xây dựng nhân vật Chí Phèo để từ một con số
không tròn trĩnh để từ đó ta thấy được những bi kịch mà xã hội phong kiến thực
dân đã gây nên cho một người dân lương thiện hiền lành.
Giá trị hiện thực trong truyện ngắn đó là phản ảnh quy luật ở nước ta thời Pháp
thuộc, người dân lương thiện bị xã hội xô đẩy vào con đường cùng trở thành lưu
manh hóa bần cùng hóa, thành một con quỷ dữ và không thể quay trở lại làm người
được nữa. Tất cả những điều nói trên được thể hiện rõ qua cuộc đời đầy những đau
thương bi kịch của nhân vật Chí Phèo.
Cách mở đầu câu chuyện của tác giả cũng góp phần thể hiện được hiện thực cuộc
sống những năm ấy. Chí Phèo xuất hiện với dáng vẻ của một thằng say rượu vừa đi
vừa chửi. Đó là cách mà hắn giao tiếp với mọi người xung quanh. Thế nhưng nào
có ai tiếp chuyện Chí, họ không thèm chấp Chí Phèo khi chửi cả làng Vũ Đại.Cứ
say là Chí chửi “bắt đầu hắn chửi trời, có hề gì trời có của riêng nhà nào, sau đó
hắn chửi đời, đời là tất cả nhưng cũng chẳng là ai. Tức mình lên hắn chửi cả làng

Vũ Đại nhưng làng Vũ Đại ai cũng nghĩ chắc nó chừa mình ra”. Cứ thế chỉ một
thằng say rượu với ba con chó cũng làm inh ỏi cả làng nước lên rồi. Câu văn chua
chát ấy giúp cho chúng ta thấy được Chí vốn là một con người nhưng lại được so
ví đồng loại với ba con chó. Những điều Chí nói không ai thèm đáp lại. Người ta


đâu coi Chí là con người.
Ngay từ nhỏ Chí sinh ra đã mang bi kịch lớn. Là một đứa bé mới đỏ hỏn vậy mà đã
bị mẹ bỏ rơi. Chí chỉ được bọc trong một cái khăn, người tím ngắt lại và bỏ ở chỗ
lò gạch cũ. Dẫu có may mắn được một anh nông dân cứu về đem lại sự sống cho
Chí nhưng cuộc đời Chí lại chẳng một chút nào tươi sáng. Sống ở mảnh đất nghèo
khó lại “quần ngư tranh thực” Chí được một người nhận nuôi nhưng vì nghèo mà
Chí cũng phải đi ở đợ cho nhà người ta. Chí quả là một con người bất hạnh.
Không những tuổi thơ thiếu tình thương cha mẹ đến khi lớn lên anh cũng vẫn
không thoát khỏi bi kịch. Chí lớn lên thành một chàng trai khỏe mạnh hiền lành.
Chí ở đợ cho nhà Bá Kiến thế nhưng bà ba nhà Bá Kiến lại cứ thích Chí đấm bóp
cho. Khổ một nỗi là Bà cứ bắt bóp lên cao cao mãi. Chí chỉ thấy nhục chú chẳng
thấy yêu thương gì. Thế rồi Bá Kiến phát hiện và đã đẩy anh chàng lương thiện vào
nhà tù thưc dân. Thế là quãng cuộc đời nghèo khổ nhưng bình yên của Chí cứ thế
mà kết thúc một cách nhanh chóng.

Chí đi tù ra cánh cửa của nhà tù thực dân đã nhuộm đen tâm hồn chí. Anh không
còn là một chàng thanh niên khỏe mạnh lương thiện nữa mà trở thành một con quỷ
dữ. Người dân cứ thấy anh ở đâu là tránh xa. Nam Cao đã thành công khi miêu tả
ngoại hình Chí Phèo ở tù ra. Nào là cái răng trắng hếu, cái đầu cạo trọc lóc, cái mặt
thì cong cong lên, hai mắt gườm. Trang phục mà Chí mặc trên người là chiếc quần
nái đen và cái áo tây vàng.
Không những thế hình ảnh ông tướng cầm chùy còn được xăm ở cánh tay hắn. Vậy
là hắn trông chẳng còn vẻ gì là một người lương thiện nữa rồi. Từ đây cuộc đời Chí
trải dài trên những cơn say, ăn trong lúc say, ngủ trong lúc say, rạch mặt ăn vạ

trong lúc say. Chí trở thành một tay sai đắc lực của Bá Kiến. Và kết cục thì Chí vẫn
cứ không được làm người. cho đến khi chết thì cả làng Vũ Đai cũng không ai coi
Chí là người cả. Đó phải chăng là bi kịch tinh thần đau đớn nhất mà một con người
phải gánh chịu. Sống là kiếp con người mà cũng không được trọn kiếp con người.
Không chỉ nói lên quy luật người nông dân lương thiện bị tước quyền làm người


nhà văn còn tố cáo mạnh mẽ chế độ thực dân phong kiến đã cướp đi quyền làm
người của những người nông dân lương thiện. Xã hội ấy đã biến Chí thành một con
quỷ dữ và tuyệt đối không cho Chí quay lại làm người. Chí chỉ còn có cái chết để
kết thúc cuộc sống quỷ dữ ấy chứ không thể nào trở lại làm người được.
Ngoài giá trị hiện thực sâu sắc tác phẩm còn lấp lánh những giá trị nhân đạo cao
cả. Giá trị nhân đao chính là cái nhìn hướng thiện của con người, nhìn vào những
điểm tốt của con người, yêu thương con người và hướng cho họ đến một tương lai
tươi sáng hơn.
Thứ nhất giá trị nhân đạo của tác phẩm được thể hiện qua sự đồng cảm của nhà
văn dành cho nhân vật của mình. Nhà văn miêu tả Chí Phèo là một con quỷ dữ
không một chút thương tiếc, Nam Cao nhìn nhận vấn đề và nói thật vấn đề thế
nhưng không phải ông không thương nhân vật của mình. Nhà văn càng nói rõ cái
tàn ác của Chí bao nhiêu thì càng thể hiện được tấm lòng thương cảm sâu sắc bấy
nhiêu. Bởi vì tô đậm được cái xấu biểu hiện bên ngoài Chí là nhà văn tố cáo được
xã hội tàn ác kia. Chính bởi đồng cảm với số phận ấy cho nên nhà văn mới dành
nhiều tình cảm cho Chí đến thế. Nam Cao hiểu hết được những suy nghĩ của chí cả
lúc say cho đến lúc tỉnh.
Thứ hai giá trị nhân đạo của tác phẩm là sự yêu thương con người. Nhà văn khẳng
định chính tình yêu thương con người sẽ sưởi ấm và làm trỗi dậy bản chất tốt đẹp
trong Chí. Có thể nói Thị Nở là một món quà mà nhà văn dành cho Chí. Cô ta là
một người xấu ma chê quỷ hờn ế chồng, mả hủi thế nhưng lại có công thức tỉnh
Chí. Tình yêu dù là bồng bột của Thị đã làm cho Chí kết thúc những tháng ngày
say xỉn của mình. Đặc biệt là bát cháo hành của Thị Nở càng làm cho Chí ấm lòng

và thấy thị giống như là mẹ mình vậy. Lần đầu tiên Chí khóc sau khi ra tù.
Thứ ba, nhà văn còn giúp chúng ta thấy được bản chất tốt đẹp của người nông dân
qua hình tượng Chí Phèo. Đồng thời nhà văn hướng cho nhân vật của mình đến
một tương lai tươi sáng hơn. Chí thức tỉnh và nhớ đến ước mơ giản đơn của
mình.Đó là vợ chồng có một ngôi nhà để ở hàng ngày chồng cuộc thuê cày mướn
vợ ở nhà đan sợi nuôi tằm. ước mơ ấy cho thấy Chí là một người nông dân rất
lương thiện. Kể cả khi ra tù thành quỷ dữ, Chí vẫn biết rung động trước một người
đàn bà là Thị nở. Điều đó chứng tỏ Chí biết yêu thương. Chí cảm động trước


những hành động săn sóc của Thị. Chí khóc và mong muốn Thi sang ở nhà Chí
một nhà cho vui. Và cái viễn cảnh sẽ diễn ra giống như ước mơ của Chí. Đó chẳng
phải là bản chất tốt đẹp bấy lâu nay của Chí, và anh đang hướng đến một tương lai
tươi sáng hay sao?. Chí muốn làm hòa với mọi người và từ đó phần người trong
Chí được trỗi dậy. Ngay đến khi cái kết cục thảm khốc kia Chí vẫn cứ khẳng định
sự thức tỉnh và đòi quyền làm người của mình. Giá trị nhân đạo là ở đấy.
Chí Phèo trải qua biết bao thời gian đến nay vẫn là một tác phẩm được người đọc
yêu thích. Nó không hấp dẫn bởi những lời hoa mĩ sáo rỗng, không cầu kì nhân vật
mà chỉ với giá trị nhân đạo và hiện thực sâu sắc Chí Phèo đã lôi cuốn biết bao
nhiêu thế hệ bạn đọc. Quả thật nhà văn Nam Cao đã có công rất lớn trong việc
phản ánh số phận người nông dân trong xã hội cũ.