Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
2 KHOA HÓA HỌC
***************

BÙI THỊ THOAN

NGHIÊN CỨU DẠY HỌC HÓA HỌC 11
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NỘI DUNG “NITƠ – PHOTPHO” THEO
ĐỊNH HƢỚNG TÍCH CỰC, PHÂN
HÓA VÀ BÁM SÁT
CHUẨN KIẾN THỨC KĨ NĂNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học

HÀ NỘI - 2012

Bùi Thị Thoan

1

K34B - Khoa Hóa học


Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Thị Thoan

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

2

K34B - Khoa Hóa học


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khóa luận với đề tài: “Nghiên cứu dạy học Hóa học 11
trường Trung học phổ thông nội dung “Nitơ- Photpho” theo định hướng tích
cực, phân hóa và bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng”, em xin tỏ lòng biết ơn sâu
sắc đến TS. CAO THỊ THẶNG đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình
nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô trong khoa Hóa học, Trường Đại
học Sư phạm Hà Nội 2 đã tận tình giảng dạy em trong 4 năm học tập. Với vốn
kiến thức được tiếp thu trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá trình
nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang giúp em vững bước trong tương lai.
Em xin chân thành cám ơn Ban giám hiệu, các thầy cô và các em học sinh
trường THPT Mỹ Hào - Hưng Yên đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, khuyến
khích em trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Hà Nội, ngày 12 tháng 05 năm 2012
Sinh viên
Bùi Thị Thoan



DANH MỤC VIẾT TẮT


ĐC

: Đối chứng

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

KT – ĐG : Kiểm tra đánh giá
KT – KN : Kiến thức kĩ năng
NC

: Nâng cao

PPDH

: Phương pháp dạy học

PTHH

: Phương trình hóa học

SBT

: Sách bài tập


SGK

: Sách giáo khoa

SGV

: Sách giáo viên

TN

: Thực nghiệm

THPT

: Trung học phổ thông



MỤC LỤC
PHẦN 1: MỞ ĐẦU................................................. Error! Bookmark not defined.
1. Lí do chọn đề tài...............................................Error! Bookmark not defined.
2. Mục đích nghiên cứu........................................Error! Bookmark not defined.
3. Giả thuyết khoa học .........................................Error! Bookmark not defined.
4. Đối tượng nghiên cứu.......................................Error! Bookmark not defined.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................Error! Bookmark not defined.
6. Phương pháp nghiên cứu..................................Error! Bookmark not defined.
7. Cái mới của đề tài.............................................Error! Bookmark not defined.
PHẦN 2: NỘI DUNG............................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ...........
Error! Bookmark not defined.

1.1. Cơ sở lí luận ..................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học.......Error! Bookmark not
defined.
1.1.2. SGK Hóa học THPT..................................................................................13
1.1.3. Định hướng đổi mới PPDH hóa học ở trường THPT................................16
1.1.4. Định hướng phân hóa trong chương trình Hóa học trường THPT.............20
1.1.5. Định hướng đổi mới KT - ĐG theo chuẩn KT – KN.................................24
1.2. Cơ sở thực tiễn.............................................................................................27
1.2.1. Thực tiễn chỉ đạo dạy học và KT - ĐG theo chuẩn KT- KN của Bộ Giáo
dục và Đào tạo......................................................................................................27
1.2.2. Thực trạng dạy học theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn
KT- KN ở trường THPT.......................................................................................29
Tiểu kết chương 1.................................................................................................35



CHƢƠNG 2: NGHIÊN CỨU DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH
CỰC, PHÂN HÓA VÀ BÁM SÁT CHUẨN KIẾN THỨC KĨ NĂNG NỘI
DUNG “NITƠ - PHOTPHO ” HÓA HỌC 11 VÀ HÓA HỌC 11 NÂNG
CAO.....................................................................................................................37
2.1. Một số biện pháp chung................................................................................ 37
2.2. Vận dụng các biện pháp trong dạy học nội dung “Nitơ – Photpho” theo định
hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT – KN.........................................38
2.2.1. Biện pháp 1. So sánh nội dung “Nitơ – Photpho” giữa chương trình Hóa
học 11 và chương trình Hóa học 11 NC...............................................................38
2.2.2. Biện pháp 2. So sánh nội dung “Nitơ – Photpho” giữa SGK Hóa học 11 và
SGK Hóa học 11 NC............................................................................................40
2.2.3. Biện pháp 3. So sánh chuẩn KT - KN nội dung “Nitơ – Photpho” giữa
chương trình chuẩn và chương trình NC Hóa học 11...........................................44
2.2.4. Biện pháp 4. So sánh nội dung “Nitơ – Photpho” của SGK, SGV, SBT với

chuẩn KT- KN......................................................................................................55
2.2.5. Biện pháp 5. So sánh về PPDH giữa chương trình chuẩn và chương trình NC
nội dung “Nitơ – Photpho” theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn
KT – KN...............................................................................................................67
2.3. Thiết kế một số giáo án minh họa với nội dung “ Nitơ – Photpho”..............71
2.3.1 Qui trình thiết kế giáo án theo hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn
KT - KN...............................................................................................................71
2.3.2. Các giáo án cụ thể...................................................................................... 73
2.3.2.1. .1. Các giáo án bài lí thuyết.....................................................................73
2.3.2.2. Giáo án bài luyên tập…………………………………………………106



2.3.2.3. Giáo án bài thực hành............................................................................114
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.....................................................129
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm............................................................129
3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm..................................................................130
3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm.................................................................130
3.4. Kết quả thực nghiệm và xử lý số liệu..........................................................131
Tiểu kết chương 3...............................................................................................137
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................139
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................142
PHỤ LỤC..........................................................................................................144
Phụ lục 1: Đề kiểm tra sau thực nghiệm chương trình chuẩn và SGK Hóa học 11.
............................................................................................................................ 144
Phụ lục 2: Đề kiểm tra sau thực nghiệm chương trình NC và SGK Hóa học 11
NC......................................................................................................................147
Phụ lục 3: Phiếu điều tra về việc dạy học bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng......152
Phụ lục 4: Phiếu quan sát HS ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng...................154


PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Để đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển mạnh mẽ của đất nước ta trong
giai đoạn hiện nay, thì việc đầu tư cho giáo dục chính là trọng tâm của sự phát
triển. Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, đòi hỏi chương trình và
sách giáo khoa (SGK), phương pháp dạy học (PPDH),.. phải được đổi mới để
phù hợp với nhu cầu của xã hội.



Nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới của giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã
triển khai dạy và học theo chương trình SGK mới theo yêu cầu chuẩn kiến thức
kĩ năng (KT – KN) cho tất cả các cấp học: Từ Tiểu học đến Trung học phổ thông
(THPT).
Dạy học tích cực là một trong những định hướng đổi mới PPDH ở nước ta
nói chung và đối với bộ môn Hóa học nói riêng. Trong đó, người thầy là người
tổ chức chỉ đạo giúp học sinh (HS) tiếp thu tri thức một cách tích cực, tự giác,
chủ động và sáng tạo, nhằm đào tạo nguồn nhân lực năng động, sáng tạo và phù
hợp với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế hiện nay.
Phân hóa cũng là một trong những định hướng quan trọng để phát triển
chương trình giáo dục phổ thông nói chung và chương trình môn học trong đó có
Hóa học nói riêng: Chương trình bắt buộc THPT của các môn học nói chung và
môn Hóa học nói riêng cũng đã được phân hóa thành 2 mức độ chương trình
chuẩn và chương trình nâng cao (NC). Cùng một nội dung nhưng ở 2 chương
trình có sự khác nhau về mục tiêu, nội dung và PPDH nhằm đảm bảo sự phát
triển toàn diện, đảm bảo phù hợp với năng lực và nguyện vọng của HS.
Hiện nay việc thực hiện dạy học theo định hướng tích cực, phân hóa và
bám sát chuẩn KT – KN đã và đang được triển khai rộng rãi trên cả nước. Tuy
nhiên, việc dạy học tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT – KN còn gặp
nhiều khó khăn do được triển khai chưa lâu, việc áp dụng chuẩn KT – KN vẫn

còn hạn chế, phần lớn đội ngũ giáo viên (GV) vẫn áp dụng theo PPDH truyền
thống: Đọc – chép, dạy học theo kinh nghiệm, đáp ứng nhu cầu thi cử,…mà
không chú trọng đến những KT – KN cần hình thành ở HS mà chuẩn KT – KN
quy định, do đó không đáp ứng được mục tiêu giáo dục. Ngoài ra, SGK, sách
giáo viên (SGV), sách bài tập (SBT) – Là sách tham khảo tốt nhất - Về cơ bản



đã viết theo chuẩn KT – KN nhưng cũng có một số điểm chưa được theo chuẩn
KT – KN.
Nội dung “Nitơ – Photpho” là một trong những phần kiến thức quan trọng
và có nhiều nội dung kiến thức về “Nitơ – Photpho” có rất nhiều ứng dụng trong
thực tế đời sống và sản xuất.
Vì những lí do trên mà tôi đã chọn đề tài: “Nghiên cứu dạy học Hóa học
11 trường Trung học phổ thông nội dung “Nitơ- Photpho” theo định hướng
tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng”. Đây là vấn đề có tính
thiết thực, cập nhật có ý nghĩa về lí luận và thực tiễn đáp ứng yêu cầu của Bộ
Giáo dục và Đào tạo hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu dạy học Hóa học 11 trường THPT nội dung “Nitơ - Photpho”
theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT - KN góp phần nâng
cao chất lượng dạy học Hóa học ở lớp 11.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được một số biện pháp phù hợp thì sẽ dạy học Hóa học ở
trường phổ thông theo đúng định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT
- KN góp phần nâng cao chất lượng dạy học Hóa học ở trường THPT nói chung
và nội dung “Nitơ - Photpho” nói riêng.
4. Đối tƣợng nghiên cứu
Nội dung “Nitơ - Photpho” thuộc nội dung Hóa học 11 THPT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan gồm:
- Cơ sở lí luận:
Nghiên cứu chương trình, SGK Hóa học, chuẩn KT- KN, đổi mới PPDH
theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT – KN.



- Cơ sở thực tiễn:
+ Tìm hiểu thực trạng dạy học theo hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn
KT - KN ở trường THPT đặc biệt là lớp 11 hiện nay.
+ Tìm hiểu thực tiễn chỉ đạo dạy học và KT - ĐG theo chuẩn KT – KN của Bộ
Giáo dục và Đào tạo.
5.2. Đề xuất một số biện pháp để thực hiện dạy học Hóa học theo định hướng
tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT - KN và áp dụng để dạy học nội dung
“Nitơ - Photpho” Hóa học 11.
5.2.1. Một số biện pháp chung.
5.2.2. Dạy học nội dung “Nitơ - Photpho” theo định hướng tích cực, phân hóa và
bám sát chuẩn KT – KN.
5.3. Một số giáo án minh họa.
5.4. Thực nghiệm sư phạm.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận: Tìm hiểu chương trình, sách báo, tài liệu có liên quan, từ
đó phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu đã thu thập được.
- Nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, theo dõi quá trình dạy học, trao đổi với GV,
HS,...
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm dạy học các giáo án đã soạn
theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT – KN.
- Phương pháp thống kê toán học: Phân tích số liệu thu được theo phương pháp
thống kê đơn giản.
7. Cái mới của đề tài

Nghiên cứu hệ thống hóa một số vấn đề lí luận và thực tiễn có liên quan
đến việc dạy học theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát chuẩn KT –
KN.



Đề xuất được 5 biện pháp chung và áp dụng các biện pháp này để dạy học
Hóa học 11 trường THPT nội dung “Nitơ - Photpho” theo định hướng tích cực,
phân hóa và bám sát chuẩn KT - KN.
Đã thiết kế được 8 giáo án theo định hướng tích cực, phân hóa và bám sát
chuẩn KT - KN.
Đã thử nghiệm một số giáo án ở trường phổ thông và bước đầu khẳng
định tính hiệu quả và khả thi của vấn đề nghiên cứu.

PHẦN 2: NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Hóa học
1.1.1.1. Vị trí
Môn Hóa học là môn học trong nhóm môn tự nhiên.



Môn Hóa học cung cấp cho HS những tri thức khoa học phổ thông, cơ bản
về các chất, mối liên hệ qua lại giữa công nghệ hóa học, môi trường và con
người. Những tri thức này rất quan trọng, giúp HS có nhận thức khoa học về thế
giới vật chất, góp phần phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động,
hình thành nhân cách người lao động mới năng động, sáng tạo.
1.1.1.2. Mục tiêu
Môn Hoá học nhằm giúp HS đạt được:

a. Về kiến thức:
HS có được hệ thống kiến thức hóa học phổ thông cơ bản, hiện đại và thiết
thực từ đơn giản đến phức tạp, gồm:
Kiến thức cơ sở hóa học chung.
Hóa học vô cơ.
Hóa học hữu cơ.
b. Về kĩ năng:
HS có được hệ thống kĩ năng hóa học phổ thông cơ bản và thói quen làm
việc khoa học gồm:
Kĩ năng học tập hóa học.
Kĩ năng thực hành hóa học.
Kĩ năng vận dụng kiến thức hóa học.
c. Về thái độ:
HS có thái độ tích cực như:
Hứng thú học tập bộ môn Hóa học.
Phát hiện và giải quyết vấn đề một cách khách quan trung thực trên cơ sở
phân tích hóa học.
Ý thức trách nhiệm với bản thân, với xã hội và cộng đồng.



Ý thức vận dụng những tri thức hóa học đã học vào cuộc sống và vận động
người khác cùng thực hiện.
1.1.1.3. Quan điểm xây dựng và phát triển chƣơng trình
Chương trình môn Hóa học ở trường phổ thông được xây dựng và phát triển
trên cơ sở các quan điểm sau đây:
a. Đảm bảo thực hiện mục tiêu của bộ môn Hóa học ở trường phổ thông
Mục tiêu của bộ môn Hóa học phải được quán triệt và cụ thể hóa trong
chương trình của các lớp ở cấp Trung học cơ sở và THPT.
b. Đảm bảo tính phổ thông cơ bản, hiện đại và thực tiễn trên cơ sở hệ thống tri

thức của khoa học hóa học
Hệ thống tri thức của hóa học cơ bản được lựa chọn bảo đảm:
KT - KN hóa học phổ thông cơ bản.
Tính chính xác của khoa học hóa học.
Sự cập nhật một cách cơ bản những thông tin của khoa học hóa học hiện
đại về nội dung và phương pháp.
Nội dung hóa học gắn với thực tiễn đời sống, sản xuất.
Nội dung hóa học được cấu trúc có hệ thống từ đơn giản đến phức tạp
c. Đảm bảo tính đặc thù của bộ môn Hóa học
Nội dung thực hành và thí nghiệm hóa học được coi trọng, là cơ sở để xây
dựng kiến thức và rèn kĩ năng hóa học.
Tính chất hóa học của các chất được chú ý xây dựng trên cơ sở các lí
thuyết chủ đạo của hóa học và được kiểm nghiệm dựa trên cơ sở thực nghiệm
hóa học.
d. Đảm bảo định hướng đổi mới PPDH hóa học theo hướng dạy và học tích
cực



Hệ thống nội dung hóa học cơ bản được tổ chức sắp xếp, sao cho: GV
thiết kế, tổ chức để HS tích cực hoạt động xây dựng kiến thức và hình thành
những kĩ năng mới, vận dụng để giải quyết một số vấn đề thực tiễn được mô
phỏng trong các bài tập hóa học.
Chú ý khuyến khích GV sử dụng thiết bị dạy học, trong đó có ứng dụng
công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học hoá học.
e. Đảm bảo định hướng về đổi mới đánh giá kết quả học tập hóa học của HS
Hệ thống câu hỏi và bài tập hóa học đáp ứng yêu cầu đa dạng, kết hợp
trắc nghiệm khách quan và tự luận, lí thuyết và thực nghiệm hóa học. Hệ thống
bài tập hóa học này nhằm đánh giá KT- KN hóa học của HS ở ba mức độ biết,
hiểu và vận dụng, phù hợp với nội dung và phương pháp của chương trình.

f. Đảm bảo kế thừa những thành tựu của chương trình hóa học trong nước và
thế giới
Chương trình môn Hóa học phổ thông đảm bảo tiếp cận nhất định với
chương trình Hóa học cơ bản ở một số nước tiên tiến và khu vực về mặt nội
dung, phương pháp, mức độ KT - KN hóa học phổ thông. Chương trình bảo đảm
kế thừa và phát huy những ưu điểm, khắc phục một số hạn chế của các chương
trình Hóa học trước đây của Việt Nam.
g. Đảm bảo tính phân hóa trong chương trình Hóa học phổ thông
Chương trình môn Hóa học nhằm đáp ứng nguyện vọng và phù hợp với năng
lực của mọi HS.
Ngoài nội dung hóa học phổ thông cơ bản từ lớp 8 đến lớp 12 còn có nội
dung tự chọn về hóa học dành cho HS có nhu cầu luyện tập thêm hoặc tìm hiểu
một lĩnh vực nhất định hoặc nâng cao kiến thức hóa học. Nội dung này góp phần
giúp HS có thể tiếp tục học lên cao đẳng, đại học hoặc bước vào cuộc sống lao
động.