Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

TÍCH HỢP GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG VÀO GIẢNG DẠY MÔN GIÁO DỤC
CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG THPT
A. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Dù ở thời đại nào, xã hội nào, kỹ năng sống vẫn luôn là bí quyết giúp con người thích
ứng với môi trường sống, đặc biệt là trong xã hội đương đại, với nhịp sống quay cuồng cùng
với sự cạnh tranh khốc liệt. Nhằm giúp giới trẻ hình thành ý thức về sự cần thiết phải rèn
luyện kỹ năng sống, ngành Giáo dục đang dần dần chú trọng quan tâm nhiều hơn đến việc
giáo dục kỹ năng sống trong nhà trường.
Tuy nhiên, theo kết quả Khảo sát của Viện Ngiên cứu môi trường và các vấn đề xã hội
được tiến hành đối với hơn 1000 học sinh, sinh viên thuộc mười trường ĐH, CĐ và phổ
thông : “Có trên 95% các em chưa nhận thức đúng về kỹ năng sống (KNS), 77,7% chưa bao
giờ được đào tạo, tập huấn về KNS, 76,4% cho biết rất cần được tập huấn kiến thức về KNS
và hầu hết các em lúng túng khi trả lời hoặc chưa biết cách xử lý các tình huống thường gặp
trong cuộc sống”. Có thể với quy mô của cuộc khảo sát, kết quả trên đây chưa phải là bức
tranh toàn cảnh, nhưng những con số này cùng với hiện thực xã hội đã phản ánh được thực
trạng thiếu hụt trầm trọng về KNS của giới trẻ hiện nay.
Sự thiếu hụt kỹ năng sống của giới trẻ, trong đó có một bộ phận lớn vẫn đang được
tiếp nhận sự giáo dục của nhà trường, còn được phản ánh ở một khía cạnh khác. Tại một
cuộc hội thảo mới đây, TS Phùng Khắc Bình, vụ trưởng Vụ Công tác học sinh sinh viên (Bộ
GD-ĐT), đánh giá từ chỗ “chưa có nhận thức và hành vi đúng đắn, lối sống ích kỷ, ham
hưởng thụ, đua đòi chạy theo giá trị vật chất, từ những biểu hiện lệch lạc về đạo đức, lối sống
dẫn đến một bộ phận HSSV sa đà vào tệ nạn xã hội và phạm tội”.
Từ năm 2005 đến 2008, có hơn 8.000 trường hợp học sinh sinh viên vi phạm pháp luật
hình sự với nhiều hành vi: đánh nhau gây rối trật tự công cộng, cướp tài sản, xâm hại sức
khỏe, tính mạng cho đến tội phạm ma túy, giết người...Tình trạng học sinh phổ thông bỏ học
1


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

hoặc vẫn còn đang đi học kết thành băng nhóm sử dụng ma túy, gây ra các vụ đánh nhau, gây
rối xã hội, cướp tài sản có xu hướng tăng…
Dẫn đến thực trạng này, được nói đến lâu nay bao gồm nhiều nguyên nhân: từ xã hội,
gia đình, nhà trường cho đến bản thân giới trẻ. Bên cạnh những nguyên nhân khách quan, rõ
ràng ở góc độ “bản thân giới trẻ”, sự thiếu hụt kiến thức, hiểu biết để giải quyết những vấn đề
của cuộc sống, sự lệch lạc trong nhận thức và hành vi dẫn đến các sai phạm, sống thiếu trách
nhiệm với chính bản thân và cộng đồng… chính là hậu quả trực tiếp của việc thiếu những
KNS cần thiết. Do thiếu KNS nên khi bước vào giai đoạn vị thành niên, có những biến đổi về
tâm sinh lý, không ít bạn trẻ đã không có đủ hiểu biết, không tự chủ, không kiểm soát được
hành vi… dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.
Hiện nay, nội dung giáo dục kỹ năng sống được nhiều quốc gia đưa vào dạy cho học
sinh ở các trường phổ thông dưới những hình thức khác nhau. Ở Việt nam, để nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ vừa có tài vừa có đức, đòi hỏi người giáo viên không chỉ
“ dạy chữ” mà còn ‘ dạy người”. Cho nên, trong quá trình giảng dạy người giáo viên phải
biết lồng ghép về giáo dục kỹ năng sống cho các em học sinh. Đặc biệt là ở môn GDCD thì
việc tích hợp đó càng mang lại hiệu quả cao hơn, giúp học sinh tự tin hơn khi bước vào cuộc
sống tương lai, giúp các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm, ứng phó với sức ép trong cuộc sống,
biết lựa chọn cách ứng xử phù hợp, ứng phó với thách thức trong cuộc sống. Vì vậy, việc tích hợp

giáo dục kỹ năng sống vào quá trình giảng dạy nói chung, môn GDCD nói riêng là rất quan
trọng và cần thiết. Đó cũng là lý do để tôi thực hiện đề tài “Tích hợp giáo dục kỹ năng sống
vào giảng dạy môn GDCD ở trường THPT”

2


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.

1. Khái niệm kỹ năng sống
Kỹ năng sống là một tập hợp các kỹ năng mà con người có được thông qua giảng dạy
hoặc kinh nghiệm trực tiếp được sử dụng để xử lý những vấn đề, câu hỏi thường gặp
trong cuộc sống hàng ngày của con người. Có nhiều khái niệm về kỹ năng sống, trong đó hầu
hết đều thống nhất với khuynh hướng xem kỹ năng sống là những kỹ năng tâm lý - xã hội cơ
bản giúp cho cá nhân tồn tại và thích ứng trong cuộc sống. Ngoài ra nó còn giúp cá nhân
vững vàng trước cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại.
Trước hết, kỹ năng sống được hiểu là năng lực tâm lý - xã hội giúp các cá nhân thỏa
mãn có hiệu quả những nhu cầu (sống, học tập, lao động, vui chơi…) và giải quyết các thách
thức (tệ nạn, căng thẳng, mâu thuẫn…) của cuộc sống. Tuy nhiên, nhiều khuynh hướng đều
thống nhất rằng, kỹ năng sống có thể hiểu đơn giản là tất cả điều cần thiết chúng ta phải biết,
những cách thức thể hiện hành vi cần có để con người thích ứng được với những thay đổi
diễn ra hàng ngày trong cuộc sống. Vì vậy, kỹ năng sống không chỉ là kỹ năng, năng lực tâm
lý - xã hội mà còn bao gồm nhiều kỹ năng khác để thích ứng. Bên cạnh những kỹ năng, tâm
lý - xã hội, con người cần biết cách khỏe mạnh và bảo vệ sức khỏe cho chính mình. Cần biết
cách chống chọi với những biến đổi của thiên nhiên và biết cách tồn tại khi tính mạng bị đe
dọa hoặc đối phó với những bất trắc xảy ra.
Tổ chức Y tế Thế giới WHO định nghĩa: Kỹ năng sống là “khả năng thích
nghi và hành vi tích cực cho phép cá nhân có khả năng đối phó hiệu quả với nhu cầu và thách
thức của cuộc sống hàng ngày”. Trong giáo dục tiểu học và giáo dục trung học, kỹ năng sống
có thể là một tập hợp những khả năng được rèn luyện và đáp ứng các nhu cầu cụ thể của cuộc
sống hiện đại hóa; ví dụ: cuộc sống bao gồm quản lý tài chính (cá nhân), chuẩn bị thức ăn,
vệ sinh, cách diễn đạt, và kỹ năng tổ chức.
Cũng theo WHO, kỹ năng sống được chia thành 2 loại là kỹ năng tâm lý xã hội và kỹ
năng cá nhân, lĩnh hội và tư duy, với 10 yếu tố như: tự nhận thức, tư duy sáng tạo, giải quyết
vấn đề, kỹ năng giao tiếp ứng xử với người khác, ứng phó với các tình huống căng thẳng
3


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

và cảm xúc, biết cảm thông, tư duy bình luận và phê phán, cách quyết định, giao tiếp hiệu
quả và cách thương thuyết…
Theo UNICEF, giáo dục dựa trên Kỹ năng sống cơ bản là sự thay đổi trong hành vi
hay một sự phát triển hành vi nhằm tạo sự cân bằng giữa kiến thức, thái độ và hành vi. Ngắn
gọn nhất đó là khả năng chuyển đổi kiến thức (phải làm gì) và thái độ (ta đang nghĩ gì, cảm
xúc như thế nào, hay tin tưởng vào giá trị nào) thành hành động (làm gì và làm như thế nào).
Kỹ năng sống là khả năng thực hiện những hành vi thích ứng tích cực, những cách
hành xử hiệu quả, giúp cá nhân hòa nhập vào mội trường xung quanh ( gia đình, lớp học, thế
giới bạn bè…), giúp cá nhân hình thành các mối quan hệ xã hội, phát triển những nét nhân
cách tích cực thuận lợi cho sự thành công học đường và thành công trong cuộc sống.
Theo Tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO), kỹ năng sống
gắn với 4 trụ cột của giáo dục:

•

Học để biết :

•

Học để làm :

•

Học để chung sống:

•

Học để tự khẳng định mình:
Như vậy, kỹ năng sống bao gồm một loạt các kỹ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống


hàng ngày của con người. Bản chất của kỹ năng sống là kỹ năng tự quản lý bản thân và kỹ
năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả... Nói
4


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
cách khác, kỹ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi con người, khả năng ứng xử
phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó trước các tình huống của
cuộc sống.
2. Tại sao cần giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là việc làm hết sức quan trọng đòi hỏi sự tham gia
của cả gia đình, nhà trường và xã hội. Tuy nhiên, việc giáo dục kỹ năng này tại các trường
học mới chỉ dừng lại ở các tiết học về giáo dục công dân, văn, sử, địa. Các buổi sinh hoạt
ngoại khoá vừa thiếu vừa chưa đáp ứng được nhu cầu rèn luyện kỹ năng cho các em. Chương
trình dạy và học ở nhà trường dường như chưa được các học sinh quan tâm nhiều. Cách
truyền đạt kiến thức cũng như chương trình nội dung còn bất cập, lý thuyết chưa gắn với thực
tế. Bên cạnh đó, nhiều cha mẹ với tâm lý chỉ chú trọng tới việc học các môn chính khoá mà
lơ là với việc rèn luyện kỹ năng sống cho các em.
Sự gia tăng những biểu hiện thiếu kỹ năng sống như: không thể hiện được khả năng của
bản thân; khó hòa nhập; có thái độ tiêu cực khi mâu thuẫn với bè bạn, gia đình, thầy cô giáo;
lúng túng khi xử lý những tình huống phát sinh trong cuộc sống; cách học cách sống không
khoa học, hiệu quả; … là những biểu hiện của hầu hết học sinh phổ thông trong vài năm trở
lại. Chính vì vậy, việc giáo dục đạo đức, rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh là việc mà nhà
trường và các bậc phụ huynh cần quan tâm tới ngay từ khi các em còn nhỏ.
Trong sự phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện nay, vấn đề các bạn trẻ thiếu kỹ năng
sống, thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô tâm, thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân
đang là những cản trở lớn cho sự phát triển của thanh thiếu niên khiến không ít các bậc cha
mẹ phải phiền lòng vì con, nhà trường phải đau đầu vì các vi phạm, các trò quậy phá, thậm
chí là các vi phạm pháp luật của các bạn trẻ.
Nhiều vị phụ huynh lo lắng trước tình trạng con của mình thiếu tự tin, luôn tỏ ra rụt rè

khi có cơ hội thể hiện mình trước đám đông hoặc các bạn trẻ không biết cách xử lý tình
huống dù là thật đơn giản như kêu gọi sự giúp đỡ từ người khác, tìm đường, định hướng, đi
xe buýt, ... chưa nói gì đến việc tự các bạn giải quyết vấn đề. Đặc biệt, khi gặp các tình
huống khó khăn hay thất bại trong cuộc sống, nhất là thất bại trong tình yêu, các bạn trẻ
thường nghĩ đến cái chết hoặc sự trả thù. Đây là điều cực kỳ nguy hiểm mà có rất nhiều bạn
trẻ thiếu kỹ năng sống đã lựa chọn dẫn đến nhiều hậu quả đáng tiếc, thương tâm.
5


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
Tại nhiều nước phương Tây, thanh thiếu niên đã được học những kỹ năng sống về
những tình huống sẽ xảy ra trong cuộc sống, cách đối diện và đương đầu với những khó
khăn, và cách vượt qua những khó khăn đó cũng như cách tránh những mâu thuẫn, xung đột,
bạo lực giữa người và người. Tại Hàn Quốc, học sinh được học cách đối phó thích ứng với
các tai nạn như cháy, động đất, thiên tai… tại Trung tâm điều hành tình trạng khẩn cấp Seoul.
Tại Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa nội dung giáo dục kỹ năng sống lồng
ghép vào các môn học và các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Kỹ năng sống góp phần thúc đẩy
sự phát triển cá nhân và xã hội, vì mục tiêu của giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong
nhà trường phổ thông là nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ và kỹ
năng phù hợp. Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh,
tích cực; loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ các tình huống và
hoạt động hàng ngày. Ngoài ra thì kỹ năng sống sẽ tạo cơ hội thuận lợi để học sinh thực hiện
tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển hài hòa về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.
3. Một số kỹ năng cần thiết cho học sinh phổ thông.
Học sinh trung học phổ thông là độ tuổi thanh niên, là giai đoạn phát triển bắt đầu đến
lúc dậy thì và kết thúc bắt đầu khi bước vào tuổi người lớn. Độ tuổi này thể hiện tính chất
phức tạp và nhiều mặt của hiện tượng, nó được giới hạn bởi hai mặt là giới hạn về tâm lý và
sinh lý. Đây là khoảng thời gian mà việc hình thành kỹ năng sống trong các em có vai trò
quan trọng, những kỹ năng này sẽ góp phần hình thành nên phẩm chất đạo đức, nhân cách
sống của các em. Ngoài những kỹ năng đơn giản nhưng hết sức cần thiết như: kỹ năng nghe,

nói, đọc, viết; Kỹ năng biết nấu cơm nhanh ít tốn nhiên liệu; Kỹ năng cắm trại, leo núi; Kỹ
năng làm vườn và chăm sóc cây cảnh...Kỹ năng cấp cứu khi có người gặp tai nạn hoặc bệnh
tật hiểm nghèo...Các kỹ năng được xem là hết sức cần thiết đó là:
- Kỹ năng tự nhận thức (ta là ai là điều cực kì quan trọng)
- Kỹ năng xác định giá trị
- Kỹ năng kiểm soát cảm xúc
- Kỹ năng giải quyết các tình huống đặc biệt khó khăn trong cuộc sống,
- Kỹ năng giao tiếp và thương thuyết (bao hàm tính tự kiềm chế)
- Kỹ năng lựa chọn và quyết định (bao hàm phê phán và bác bỏ)
- Kỹ năng hợp tác và tìm kiếm sự giúp đỡ
- Kỹ năng thể hiện sự tự tin.
- Kỹ năng lắng nghe tích cực
6


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
- Kỹ năng thể hiện sự cảm thông.
- Kỹ năng tư duy sáng tạo
- Kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin
- Kỹ năng quản lý thời gian.
- Kỹ năng kiên định
- ….
Ta có thể tạm chia những kỹ năng sống cần thiết dành cho học sinh phổ thông thành 3
nhóm:
- Nhóm các kỹ năng nhận biết và sống với chính mình: tự nhận thức, xác định giá trị,
kiểm soát cảm xúc, ứng phó với căng thẳng,…
- Nhóm các kỹ năng nhận biết và sống với người khác: giao tiếp có hiệu quả, giải
quyết mâu thuẫn, thương lượng, từ chối, bày tỏ sự cảm thông, hợp tác…
- Nhóm các kỹ năng ra quyết định một cách có hiệu quả: tìm kiếm và xử lí thông tin,
tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề

Với 3 nhóm kỹ năng trên thì trong việc giảng bộ môn Giáo dục công dân ta có thể
lồng ghép việc giáo dục kỹ năng sống cho các em.
II. MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC KỸ NĂNG
SỐNG CHO HỌC SINH QUA MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN:
1. Việc giáo dục kỹ năng sống trong môn GDCD:
Kỹ năng sống sẽ góp phần hình thành nên phẩm chất đạo đức, nhân cách sống của các
em, chính vì thế việc giáo dục kỹ năng sống thông việc tích hợp trong một số bộ môn học
trong nhà trường phổ thông nhất là môn Giáo dục công dân. Môn GDCD là môn học có
nhiều khả năng giáo dục kỹ năng sống, thể hiện :
- Nhiệm vụ và nội dung môn GDCD chứa đựng những yếu tố của giáo dục kỹ năng
sống, phù hợp với trọng tâm của giáo dục kỹ năng sống là quá trình đối thoại, tương tác lẫn
nhau, sử dụng vốn kinh nghiệm của người học để thực hành kĩ năng; phù hợp với cách tiếp
cận làm thay đổi hành vi của người học trên cơ sở nhận thức về các vấn đề của cuộc sống.
- Một trong những đặc điểm của môn GDCD là sự tích hợp nhiều nội dung giáo dục,
trong đó có các nội dung giáo dục về các vấn đề xã hội. Vì vậy việc giáo dục KNS vào môn
GDCD là điều có thể thực hiện và phù hợp với xu thế hiện nay.
- Việc giáo dục các chuẩn mực xã hội không thể chỉ xuất phát từ yêu cầu của nhà giáo
dục mà phải xuất phát từ quyền lợi và nhu cầu phát triển của HS. Giáo dục KNS giúp học
7


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
sinh có những kỹ năng thiết thực để sống an toàn, lành mạnh, có hiệu quả, do đó HS hứng
thú học tập và lĩnh hội các chuẩn mực một cách chủ động, tự giác.
2.Địa chỉ tích hợp và phương pháp để giáo dục kỹ năng sống trong môn GDCD:
Giáo viên khi chuẩn bị giáo án lồng ghép kỹ năng sống trong môn Giáo dục công dân
cần lưu ý: Trong mỗi tình huống xảy ra có nhiều kĩ năng sống, nhưng khi soạn giáo án nên
thể hiện một số kĩ năng nổi trội. Thêm nữa, nội dung giáo dục kĩ năng sống phải theo từng
lứa tuổi.
Với sự chỉ đạo và qua các đợt tập huấn về việc giảng dạy lồng ghép giáo dục kỹ năng

sống cho học sinh để hướng tới xây dựng “ trường học thân thiện, học sinh tích cực”, tập thể
nhóm Giáo dục công dân Trường THPT Chuyên TG đã xác định nền tảng của “Trường học
thân thiện, học sinh tích cực” là xây dựng đạo đức, lối sống thân thiện cho học sinh. Hình
thành kỹ năng sống ở học sinh là luôn giáo dục các em có thái độ tích cực và ý thức trong
học tập, có cách giao tiếp, ứng xử tốt với bạn bè, thầy cô giáo và những người xung quanh,
Để hình thành kỹ năng sống cho học sinh, giáo viên đã lồng ghép các bài tập tình
huống, mẫu chuyện…vào một số bài học giáo dục công dân để các em giải quyết vấn đề và
từ đó các em hình thành được kỹ năng sống cho mình.
Sau đây là một số bài giáo viên có thể tích hợp kỹ năng sống cho học sinh trong quá
trình soạn giảng môn GDCD cấp trung học phổ thông:
Lớp 10 :
Bài 4: Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật hiện tượng (rèn kỹ năng giải quyết vấn đề
trong một tình huống, kỹ năng quản lý thời gian…)
Bài 7: Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối nhận thức (rèn kỹ năng trình bày suy nghĩ/ý
tưởng khi thảo luận)
Bài 10 : Quan niệm về đạo đức (rèn kỹ năng xác định giá trị, đạo đức đối với cá nhân, gia
đình và xã hội)
Bài 11 : Một số phạm trù cơ bản của đạo đức học (liên quan đến nghĩa vụ, lương tâm và nhân
phẩm, danh dự của con người)

8


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
Bài 12 : Công dân với tình yêu, hôn nhân và gia đình (giao tiếp trong tình bạn và tình yêu,
cách nhìn đúng đắn về tình bạn và tình yêu ở lứa tuổi học đường. Để từ đó hình thành lối
sống đẹp, thẩm mỹ…)
Bài 13 : Công dân với cộng đồng (ở bài này sẽ giúp học sinh biết quan tâm, chia sẽ và làm
nhiều điều tốt lành với người khác)
Lớp 11 :

Bài 2: Hàng hóa, tiền tệ, thị trường (rèn kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phân tích)
Bài 3: Quy luật giá trị trong sản xuất và lưu thông hàng hóa ( rèn kỹ năng giải quyết vấn đề,
kỹ năng tư duy phê phán…)
Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa (rèn kỹ năng giải quyết vấn đề)
Bài 6: Sản xuất và lưu thông hàng hóa (rèn kỹ năng quản lý thời gian khi trình bày suy nghĩ,
ý tưởng)
Bài 7: Nền dân chủ Xã hội chủ nghĩa (rèn kỹ năng trình bày suy nghĩ, kỹ năng hợp tác)
Lớp 12 :
Bài 3 : Công dân bình đẳng trước pháp luật (bình đẵng về quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm
pháp lí của công dân…)
Bài 4 : Quyền bình đẳng của công dân trong một số lĩnh vực của đời sống xã hội (bình đẳng
trong hôn nhân và gia đình, bình đẳng trong kinh doanh, bình đẳng trong lao động)
Bài 6 : Công dân với các quyền tự do cơ bản (giúp học sinh có ý thức tự bảo vệ và tôn trọng
quyền tự do cơ bản của mình và của người khác)
Bài 8: Pháp luật với sự phát triển của công dân (rèn kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo, ứng
phó, ứng xử giao tiếp…)
Dạy kỹ năng sống không phải chỉ lồng ghép, tích hợp kỹ năng sống trong môn học
mà là sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực để tạo điều kiện, cơ hội cho học
sinh được thực hành, trải nghiệm kỹ năng sống trong quá trình học tập. Giáo viên cũng lưu ý
đưa kỹ năng sống vào bài học một cách vừa phải. Đặc biệt, nếu không đổi mới phương pháp
9


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
dạy học sẽ không dạy được kỹ năng sống. Để việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua
môn GDCD đạt hiệu quả, ta cần áp dụng phương pháp mới và các kĩ thuật dạy học hiện đại
như:
- Phương pháp mới: Dạy học nhóm, phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình, giải
quyết vấn đề, đóng vai, trò chơi, động não. Đây là những phương pháp thuận lợi để giáo dục
kĩ năng sống cho học sinh: ví dụ như giúp các em thể hiện sự tự tin, giao tiếp và ứng xử, lắng

nghe tích cực, thương lượng, hợp tác, đảm nhận trách nhiệm, giải quyết vấn đề, tư duy sáng
tạo, tư duy phê phán, tìm kiếm và xử lí thông tin, ứng phó với căng thẳng, ra quyết định đúng
đắn, quản lí thời gian hợp lí ...
- Kĩ thuật dạy học hiện đại: Kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật giao nhiệm vụ, kĩ thuật đặt câu
hỏi, kĩ thuật “ khăn trải bàn”, kĩ thuật “phòng tranh”, kĩ thuật công đoạn, kĩ thuật mảnh ghép,
kĩ thuật tư duy, sáng tạo ...
Ngoài ra, ta cũng có thể tham khảo nguyên tắc 5T để giáo dục kỹ năng sống, cụ thể:
Tương tác: kỹ năng sống không thể được hình thành qua việc nghe giảng và tự đọc tài
liệu. Cần tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động, tương tác với giáo viên và với nhau
trong quá trình giáo dục.
Trải nghiệm: Người học cần được đặt vào các tình huống để trải nghiệm và thực
hành.
Tiến trình: Giáo dục kỹ năng sống không thể hình thành trong “ngày một, ngày hai”
mà đòi hỏi phải có cả quá trình: nhận thức, hình thành thái độ, thay đổi hành vi.
Thay đổi hành vi: Mục đích cao nhất của giáo dục kỹ năng sống là giúp người học
thay đổi hành vi theo hướng tích cực.
Thời gian: Giáo dục kỹ năng sống cần thực hiện ở mọi nơi, mọi lúc và thực hiện càng
sớm càng tốt đối với trẻ em.
3. Giới thiệu một số mẫu chuyện liên quan đến các phương pháp học tập có khả
năng tích hợp giáo dục kỹ năng sống trong trường phổ thông
Để học sinh có thể nhẹ nhàng tiếp thu kiến thức môn học, giáo viên cần tạo cho các
em tâm thế thoải mái, nhẹ nhàng không quá nặng nề về nội dung SGK. Khi mở đầu hoặc kết
thúc bài học nên gợi ý bằng một câu chuyên hay một tình huống có liên quan để các em có
thể hiểu được nội dung và liên hệ bản thân. Sau đây là một số câu chuyện
10


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

Bài học về viên gạch vỡ

Giảng về phạm trù nghĩa vụ, lương tâm trong bài học “Một số phạm trù cơ bản
của đạo đức học” đưa ra tình huống:
“Trên đường đi học về, cách trường khoảng 500 m, Hà nhìn thấy mấy viên gạch vỡ
nằm ngay giữa đường. Có lẽ gạch rơi ra từ chiếc xe ô tô của ai đó chở vật liệu xây
dựng.
Xe vừa lướt qua, bỗng Hà chợt nghĩ trên đoạn đường này thường xuyên có nhiều xe
máy, xe đạp và trẻ con đi qua; nếu cứ để đó thì thật không an toàn cho người qua lại,
thế nào cũng có người bị ngã.
Hà nói với mấy bạn cùng đi dừng xe lại để nhặt gạch, kẻo có người bị ngã. Thế nhưng,
một bạn nói đó không phải là việc của các bạn và không ai dừng lại. Hà dừng lại, lặng
lẽ nhặt mấy viên gạch vỡ và xếp gọn vào ven đường. Xong việc, Hà đạp xe về nhà và
thấy lòng mình thật vui.”
Tình huống được đưa ra cùng với 3 câu hỏi:
* Tại sao Hà lại thấy vui khi nhặt xong những viên gạch vỡ xếp vào ven đường?
* Em có suy nghĩ gì về việc mấy bạn cùng lớp không hưởng ứng lời đề nghị của Hà?
* Nếu có mặt ở đó em sẽ xử sự như thế nào?
Việc đưa ra tình huống như vậy giúp giảm lối học thụ động, sách vở, tăng cường khả
năng vận dụng kiến thức vào thực tế, khuyến khích học sinh tích cực xem xét, thảo
luận về một tình huống, một câu chuyên, nhân vật có thật trong thực tế.
Với tình huống giáo viên đưa ra, học sinh tiếp nhận lý thuyết bằng cách giải quyết
những vấn đề thực tế.Từ đó, tăng cường khả năng suy nghĩ độc lập, kiên định khi tiếp
cận tình huống dưới nhiều góc độ, tăng cường tính sáng tạo để tìm giải pháp cho vấn
đề, kỹ năng đánh giá các giải pháp đã lựa chọn. Đồng thời, phát triển kỹ năng giao
tiếp, ứng xử, tinh thần tập thể, tính trách nhiệm và tự khẳng định mình của học sinh.
Từ đó, nâng cao lòng tin vào khả năng giải quyết vấn đề trong tương lai.
Trò chơi Vẽ cây tâm trí
11


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT


Khi dạy phạm trù “Hạnh phúc”, giáo viên có thể hướng dẫn lớp tiến hành trò
chơi Vẽ cây tâm trí bằng cách đặt câu hỏi:
Theo em hạnh phúc thể hiện như thế nào?
Giáo viên yêu cầu học sinh vẽ ra những điều làm cho các em hạnh phúc bằng
cách thể hiện qua các nhánh cây. Với mỗi biểu hiện học sinh dùng bút màu để vẽ ra,
nhóm nào vẽ càng nhiều nhánh cây thể hiện những điều làm các em hạnh phúc, biểu
thị một vòng tròn khép kín, đẹp sẽ là nhóm thắng cuộc.
Sau phần hoạt động của học sinh, giáo viên có thể kết luận hạnh phúc là gì?
Định hướng trong nhận thức và cách xác định giá trị, làm tăng thêm kỹ năng hợp tác,
lắng nghe, chia sẻ giữa các bạn trong nhóm và lớp học. Học sinh sẽ tiếp cận với phạm
trù hạnh phúc một cách sâu sắc, toàn diện.
Thấm nhuần bài học qua chuyện kể
Khi dạy bài phần : CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC, giáo viên dùng phương pháp kể
chuyện, với những câu chuyện phù hợp, hấp dẫn, lôi cuốn sự tập trung của học sinh.
Thông qua những câu chuyện, tác động trực tiếp tới suy nghĩ, cảm xúc của người học.
Qua đó, giúp học sinh hình thành kỹ năng xác định giá trị, cảm thông, chia sẻ với
những người xung quanh mình; tích cực suy nghĩ để có thể lập luận chặt chẽ, đưa ra
những ví dụ dẫn chứng, rèn luyện tính kiên định, tư duy phê phán và khả năng giao
tiếp có hiệu quả.
Với những mối quan hệ trong cuộc sống như quan hệ với bạn bè, bố, mẹ, hàng xóm…,
học sinh sẽ lựa chọn cách ứng xử phù hợp với từng đối tượng và trong từng hoàn cảnh
cụ thể.
“Kỹ năng giao tiếp được coi là một trong những kỹ năng quan trọng, kỹ năng này có
thể thể hiện băng lời nói, sự trao đổi thông tin giữa các học sinh hoặc cũng có thể sử
dụng kỹ năng giao tiếp không lời (kỹ năng lắng nghe ).Q
Sự lắng nghe, chia sẻ, biết tôn trọng các ý kiến giữa các thành viên trong lớp sẽ làm
cho học sinh tự tin, cởi mở, làm cho mối quan hệ giữa học sinh và giáo viên trở nên
gần gũi.
12



Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
CÂU CHUYỆN THỨ NHẤT: “ HAI BIỂN HỒ” Ở PALEXTIN

HỒ GALIEA Ở PALEXTIN

Biển Chết ở Palextin
Người ta bảo ở bên Palextin có hai biển
hồ... Biển hồ thứ nhất gọi là biển Chết.
Đúng như tên gọi, không có sự sống
nào bên trong cũng như xung quanh
biển hồ này. Nước trong hồ không có
một loại cá nào có thể sống nổi mà người uống cũng bị bệnh. Không một ai muốn
sống ở gần đó. Biển hồ thứ hai là Galilê. Đây là biển hồ thu hút khách du lịch nhiều
nhất. Nước ở biển hồ lúc nào cũng trong xanh mát rượi, con người có thể uống được
mà cá cũng có thể sống được. Nhà cửa được xây cất rất nhiều ở nơi đây. Vườn cây ở
đây tốt tươi nhờ nguồn nước này….Nhưng điều kỳ lạ là cả hai biển hồ này đều được
đón nhận nguồn nước từ sông Jordan. Nước sông Jordan chảy vào biển Chết. Biển
chết đón nhận và giữ lại riêng cho mình mà không chia sẻ, nên nước trong biển Chết
trở nên mặn chát. Biển hồ Galilê cũng đón nhận nguồn nước từ sông Jordan rồi từ đó
mà tràn qua các các hồ nhỏ và sông lạch, nhờ vậy nước trong biển hồ này luôn sạch và
mang lại sự sống cho cây cối, muôn thú và con người.Một định lý trong cuộc sống
mà ai cũng đồng tình: Một ánh lửa chia sẻ là một ánh lửa lan tỏa. Một đồng tiền
kinh doanh là một đồng tiền sinh lợi. Đôi môi có hé mở mới thu nhận được nụ cười
13


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT


. Bàn tay có mở rộng trao ban, tâm hồn mới tràn ngập vui sướng.Thật bất hạnh cho
ai cả cuộc đời chỉ biết giữ cho riêng mình . "Sự sống" trong họ rồi cũng chết dần
chết mòn như nước trong lòng biển chết!

CÂU CHUYỆN THỨ 2: VẾT NỨT VÀ GIÁ TRỊ
Mỗi con người sẽ mang một cá tính khác nhau, không một ai giống ai. Bởi vậy
chúng ta cần dung hòa những sự khác biệt ấy để đi đến một tiếng nói chung,
một suy nghĩ tương đồng và để hiểu nhau hơn.
Chuyện kể rằng: Có một người gánh nước mang hai chiếc bình lớn treo hai đầu một
cái đòn gánh đeo ngang vai. Một trong hai chiếc bình ấy bị một vết nứt. Còn bình kia
thì tuyệt hảo và luôn luôn đem về đủ lượng nước. Cuối đoạn đường dài từ con suối về
đến nhà chiếc bình nứt lúc nào cũng vơi chỉ còn một nửa bình.

Suốt hai

năm

tròn ngày

nào

cũng vậy,

người

gánh

nước

chỉ mang


về nhà

có

bình

một

rưỡi

nước.

Dĩ nhiên,

cái bình

nguyên

vẹn rất

hãnh diện về thành tích của mình, hoàn tất tuyệt hảo nhiệm vụ nó được tạo ra để thực
hiện. Còn tội nghiệp chiếc bình nứt, nó rất đau khổ về khuyết điểm của mình và khổ
sở vì chỉ hoàn tất được có một nửa công việc nó được tạo ra để làm. Sau hai năm chịu
đựng cái mà nó cho là một thất bại cay đắng, một ngày nọ chiếc bình nứt bèn lên tiếng
với người gánh nước bên bờ suối: “Con thật lấy làm xấu hổ vì vết nứt bên hông làm rỉ
mất nước suốt dọc đường đi về nhà bác.” Người gánh nước trả lời: “Con đã chẳng để ý
thấy chỉ có hoa mọc trên đường đi bên phía của con à? Đó là vì ta luôn biết khuyết
14



Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

điểm của con nên ta đã gieo hạt hoa dọc đường bên phía của con. Và mỗi ngày trên
đường về con đều tưới nước cho chúng. Hai năm nay ta vẫn luôn hái được mấy đóa
hoa đẹp đó để chưng trên bàn. Nếu mà con không phải là con như thế này thì trong
nhà đâu có được trang hoàng đẹp đẽ như vậy. Mỗi người trong chúng ta đều có khuyết
điểm rất riêng biệt. Ai cũng là một chiếc bình nứt. Nhưng chính những khuyết điểm đó
của mỗi người trong chúng ta mới khiến cho đời sống chung và các vết nứt trở nên thú
vị. Chúng ta phải chấp nhận cá tính của từng người trong cuộc sống và tìm cho ra cái
tốt của họ.
“Người mà trong tâm chứa đầy cách nghĩ và cách nhìn của mình thì sẽ không bao giờ
nghe được tiếng lòng người khác.” Nếu mọi việc chỉ nhìn bằng con mắt của mình thì
sẽ không tránh được cái nhìn thiển cận và thiếu chính xác. Cứ giữ trong mình sự bất
mãn hay sân hận trước những khiếm khuyết của người khác là tự chuốc khổ cho chính
bạn. Đôi khi trong cuộc sống chính khiếm khuyết của họ lại là mảnh ghép còn thiếu
cho bức tranh cuộc đời bạn. Những khiếm khuyết ấy giúp bạn nhận ra nhiều điều
trong cuộc sống, có thể thay đổi bản thân theo một chiều hướng tốt đẹp hơn rất nhiều
Bạn thấy đó, đôi khi thành công lại khởi nguồn từ những “vết nứt” - thứ mà bạn vẫn
luôn ghét bỏ, tự ti và kì thị nó. Bởi vậy, "hãy biết sống ngay cả khi cuộc đời trở nên
không thể chịu đựng được nữa". Bạn hãy học cách vượt lên trên mọi nghịch cảnh, lạc
quan tự tin để "biến không thành có, biến khó thành dễ, biến thách thức thành cơ hội".
Và đừng bao giờ quên, ai cũng có “vết nứt” của riêng mình.
CÂU CHUYỆN THỨ 3: TÓM TẮT CUỘC ĐỜI CỦA JESSICA
Jessicca khi sinh ra đã không có tay, do mẹ cô bọ mắc một chứng bện la... Như
mọi đứa trẻ cô thắc mắc tại sao mình không có tay "Quả là khó chịu khi không giống
ai."

Dầu sao, Jessica
hoạt cùng với bạn


tham gia mọi sinh
bè. Cô bơi lội, ca
15


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

hát nhày múa, học piano và cô nổi bật trong tất cả các bộ môn.

Thời niên thiếu, có những lúc cô bực bội, bất mãn và giận dữ la lối vì thiếu cánh tay.
Tuy nhiên cô quyết tập trung toàn bộ năng lực vào các môn thể thao.Với Jessica cụt
tay điều khó chịu nhất là cái nhìn thương hại của người ngoài.

16


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
"Tôi

có thói quen ngâm mình trong nước khi bị người ta chỉ trỏ ngoài phố, khi thấy tôi
ăn bằng chân" nhưng tôi đã học để luôn nhìn khía cạnh tích cực. Điều đó cho tôi khả
năng chịu đựng và trở thành một kiễu mẫu người lạc quan.

Với Jessica, cha mẹ là chỗ dựa vững chắc nhất. "Mẹ luôn nói tôi có thể làm bất cứ thứ
gì mình muốn". "Cha không bao giờ nhỏ một giọt nước mắt, hay coi tôi như một tai
họa,
cha
đã
giúp

tôi
vững
mạnh
như
ngày
hôm
nay".

Mới đầu tôi lái xe hơi được điều chỉnh cho thích hợp. Dần dần, tôi quyết định từ bỏ
mọi điều chỉnh để có thể lái mọi chiếc xe. Và hiện nay tôi có giấy phép lái xe vô thời
hạn.

17


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

Cô tốt nghiệp khoa Tâm Lý tại đại học Arizona, và lấy được đai đen Tae Kown-Do.
Bao nhiêu ánh mắt đã nhìn khi cô đổ xăng.

Cô có thể viết bằng chân 25 từ mỗi
18


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

phút, tự sấy tóc, trang điểm, và dễ dàng gắn lông mi như một người bình thường.

Jessica, 26 tuổi, cao 1 mét 55, là nữ phi công không tay đầu tiên trong lịch sử
Cô gái năng động , luôn vui tươi hài hước, trở thành cảm hứng cho nhiều bạn trẻ. Lần

đầu tiên khi bay một mình, cô kéo theo tấm bảng viết "Mẹ ơi! Không cần tay!"

Trong một năm cô thực hiện được 130 giờ bay một mình. Khi bắt đầu bay tôi cũng cảm
thấy lo sợ...nhưng rồi tôi đã vượt qua. Đôi khi chúng ta có những nỗi sợ vu vơ. Đa số
nỗi sợ là do thiếu tự tin.
Nhờ tự tin có chuẩn bị và tham vọng, Jessica đã vượt qua quãng đường dài để có ngày
19


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

hôm nay. Ngoài việc đi diễn thuyết nhiều nơi, Jessica dành thời gian phục vụ tại Trung
tâm Chăm sóc trẻ khuyết tật toàn quốc.

Về gia đình, cô nói: "Tôi biết sẽ khó khăn trong
đời sống gia đình, nhưng chắc chắn tôi sẽ là bà
mẹ tốt." Rồi mỉm cười: Khó nhất của tôi thời
thơ ấu là giơ tay cho cha mẹ bế. "Tôi không có
đôi tay, điều đó không cản tôi tiến bước'. "Kiếp
người cần phải trải qua khó khăn, nếu muốn có
những cảm xúc tuyệt vời." Thử thách càng lớn
càng khó càng vĩ đại, càng vinh quang."
C. KẾT LUẬN ĐỀ TÀI

Tóm lại để việc giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh đạt hiệu quả, cần phải thay đổi tư
duy, tiếp đó là tiến hành nhiều giải pháp đồng
bộ. Giáo dục kỹ năng sống, theo cách hiểu hiện
nay là giáo dục những cách ứng phó với những
thử thách như: Tai nạn, điện giật, bị ngộ độc, động vật cắn, bị xâm hại tình dục, phòng,

chống các tệ nạn xã hội… Theo tôi, đây mới chỉ là mục đích trước mắt. Mục đích quan
trọng nhất, lâu dài đó là hình thành nhân cách cho học sinh, trong đó quan trọng nhất
là giáo dục tình thân ái và cách ứng xử văn hóa.
Để rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh hiệu quả cần hội tụ 4 yếu tố: Bản thân
học sinh, gia đình, nhà trường và xã hội.
Gia đình phải thương yêu, định hướng, hỗ trợ tạo điều kiện nhưng không bắt ép
các em; cha mẹ cần dành nhiều thời gian lắng nghe con mình hơn; gia đình động viên
giúp các em tránh xa tệ nạn xã hội, bố trí thời gian học tập, vui chơi phù hợp. Gia đình
phải là nơi xây dựng cho các em thái độ yêu thích môn học, không coi nhẹ môn học.
Chính việc làm này sẽ giúp học sinh hoàn thiện hơn về nhân cách, đạo đức, nâng cao
được chất lượng giáo dục.

20


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

Đối với nhà trường, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh có thành công hay
không, phụ thuộc rất lớn vào tư chất, đạo đức và năng lực của thầy giáo, cô giáo.
Muốn giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tốt, trước hết, mỗi thầy giáo, cô giáo phải
giáo dục cho học sinh bằng sự nêu gương. Thầy giáo, cô giáo phải gương mẫu trong
ứng xử, trong giáo dục nhân cách. Trước hết, phải chấm dứt những hành động bạo lực,
những ứng xử thiếu văn hóa của thầy giáo, cô giáo đối với học trò. Có như vậy, thầy
giáo, cô giáo mới cung cấp cho học sinh những kỹ năng sống mà mình đã trải qua.
Việc giáo dục này có thể bằng những nội dung trong giáo án, hoặc bằng những nội
dung ngoài giáo án. Để mục tiêu này đạt hiệu quả, thì đội ngũ giáo viên cần phải có
nghiệp vụ sư phạm giỏi. Có nghiệp vụ giỏi, thì ngay cả giờ dạy toán, vật lý, giáo viên
cũng dạy cho học sinh kỹ năng sống theo cách của mình. Giáo viên phải nhận thấy
trách nhiệm của mình đối với việc giáo dục học trò, không nên xem việc giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh là vấn đề tạo nên gánh nặng công việc (điều quan trọng là biết

cách kết hợp, lồng ghép để truyền đạt nội dung) , mà phải thường xuyên quan tâm đến
đời sống, tâm tư tình cảm của học sinh, lựa chọn nội dung phù hợp để tích hợp giáo
dục kỹ năng sống cho các em học sinh.

21


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT

MỤC LỤC
A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .............................................................TRANG 1,2
B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI......................................................................................TRANG 3
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG........................................................................... TRANG 3
1. Khái niệm kỹ năng sống............................................................................... TRANG 3,4,5
2. Tại sao cần giáo dục kỹ năng sống cho học sinh......................................... TRANG 5,6.
3.Một số kỹ năng cần thiết cho học sinh phổ thông..........................................TRANG 6,7
II. MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC TÍCH HỢP GIÁO DỤC KỸ NĂNG
SỐNG CHO HỌC SINH QUA MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN:..................TRANG 7
1. Việc giáo dục kỹ năng sống trong môn GDCD:...........................................TRANG 7,8
2.Địa chỉ tích hợp và phương pháp để giáo dục kỹ năng sống trong môn GDCD:
........................................................................................TRANG 8,9,10,, 11
3. Giới thiệu một số mẫu chuyện liên quan đến các phương pháp học tập có khả năng
tích hợp giáo dục kỹ năng sống trong trường phổ thông 11, 12,13,14,15,16,18,18,19, 20.
22


Tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào giảng dạy môn Giáo dục công dân ở trường THPT
C. KẾT LUẬN ĐỀ TÀI..................................................TRANG 21,22.


23