TẠP CHÌ KHOA HỌC No 2 - 1992
TÌM H lfeu NHỮNG
xu H ư Ớ N G
Đ ồ l M Ớ I LÝ LUẬN
KINH TỄ CHlNH TRỊ HIỆN NAY ở
Nước TA
PHẠM VAN
c h iế n
Sự c la Ihiỉl phii dồi mới lý luận kinh t í chíah Iri hiộa nay ớ oước u kbỗng CÒD là
tranh c i l .
X u g qnanb v ỉn (R dồi m ới aằy cố tbè k h ii quát thành ohfrng xu h v ớ o g tao:
X u h ư ớ n g t h ử n h ĩ t , l6 i g ọ i lằ xu h irứ n g 's ử a c h ữ a , ccri nới*. V ỉ th ự c c h í t d ó là v iệc
c ỉ i b iêa, li( thống qaan đ itm vầ k íl c ỉu đ ỉ đ v ợ c binh Ibàoh trong giáo Irloh kiah l ỉ
c k ía h tri cỏa LiỄa X ô, x u ít b ỉo lìn d ìu tlỀD nlra 193^, c t c iln x u ỉt b&n sau c 6 sửa đ ồi
chđt ft. (X in tham k h io sách gỉáo khoa kinh t í cbích tr| cửa Liên X ô x n ỉl b in Băaa 19S4,
c 6 dlch sang t iía g V iệt. Nhà x u lt b ia sự thật H N a im t9S7).
Đ ỉ a ti£n ngvỏri la dich cutfn sách aày saag n h iỉu o v ở c lầm t i i Ii(n giáo khoa. Sau đó
■ h lĩn o ư ớ c xậ h ội chủ nghía đ i dựa v io đ ỏ, them b ớt, nới rộog h o ịc tỏm t ỉ t một v ii
chvom g n à o đ ó , c ỉ ỉ b iên , sử a đồi ch o p h ù h ợ p vứ ỉ đ i c đièm lừ o g n v ớ c o h ư v g nộ i d u n g
car bản và k£t c íu giáo trình v in khồng thay d 6l (kè cả nội dung v i k ít c ĩu giáo Irìah
k in h t í ch ín h trị củ a Li£n X ố x u íl bản n ỉm 1989). ở n ư ớ c ta , c ỉ c g iá o trin h kinh t í ch ío h
t r | K u ỉt b ả n v à o n h ữ o g n a m 6 0 , 7 0 , 8 0 c ũ n g n ằ m tro D g x u h ư ớ n g d ó .
V ỉ m ịt hìah thức giầo trìah kinh t í chính tri của Liẽn X ồ đtrực đ ự r tr ẽ n ahfrng íỷ
Ih u y ít kinh t í cAa c . M ác. F. Anghen, Lênin, ohumg irỀD Ihực t í
thổng iý lu ỉo kinb l ỉ
Blm 1954 là một học th u yĩt kinh t í sau Lẽain cho đ ía trviVc cổng cuộc c i i tồ do các obà
kinh l ỉ học Lifin X ố biCn so«n ra. Vi vậy nõ lằ một c v s ở lỹ luận Irong cống cu ộc zfty
d ự a g chủ nghĩa x2 hộ i ử Lifin X ô và đ ả góp p h ăo th ú c đ ằy ohanh ch ổ n g q u á trin h đ ó .
MỘI mặt, DÓ p h in Anh nhữog d iỉu kiện kinh l í - x ỉ hội ở L iêo X ố giữa i h í kỷ X X .
M |l kh ấc, nó l i c ư s ử lý luận ch o mổ hình xã hội chủ nghĩa trvtVc c ỉ l lồ , dlSu oày cfing
g i ỉ i Ihích t«i sao tr v ớ c cải tồ các o v ứ c xá hội chủ nghía dã Iru y ỉn bế và p h ồ c ậ p nhfrng
quan (iiẽm và k ít c ĩu giáo trinh này.
Giáo trinh dược dựa tr£o lý thuyĩt của c . Mác v ỉ sự phái triỉo cAa cấc phưưng thứ^c
sầ a x o ỉl cAa x ỉ hội lo ỉi n g v ờ i. T ro n g lý ih u y íl kinh l í cửa C .M ác, ÔDg đ ẵ g iin h m ột sự
cktf ý d ặc b iệ t c h o sự phân tích phưirng th ứ c sảa xuẵl IV bản chử nghía. T á c p h im ch in h
cA« Ang lầ b ộ *Ttf bỉn*. ỏ n g cũng nghiẻD cứ u các binh Ihứ c .sia x u íl Ir v ớ c chA a g h ia t v
b i n d è iầm rỏ p h ư ư n g ih ứ c sả n s u ĩ l IV b à n c h ủ o g h ia , d ồ n g th ờ i V9 ch r a m ộ t &ố d ỉ c d iè m
củ a pbvom g th ứ c liỉii x u ỉl cộng ftản chủ nghia khi ỏng phfin lích xu h ư ớ n g vẠo d ộ n g eú a
cế c qu y luật và ph«m Irù kinh l Ị của p h ư ơ n g Ihứ c &ản xuSt IV b ản chử nghia. T h e o 6ng
21
ckA aglila t v b i n p k t l Ir iỉn SỄ lầm ch o cAc ah ẳn tố phủ d in h pbirirng ih ứ c &àn xuẫl lư bản
ckA agkla cOag p h ỉl tr íĩa Ibeo vằ d ío mội mức n io dó s£ d ỉn d ío việc phử dinh pbircrng
tb # c k ỉn x u ỉl tir bAn chồ ngbia, ngbĩa l i Ihay nó bằDg một phviirng th ử c &ản XUỈI k h ác
cao hcra. Ồ ag gọi đó là phvorng ibức s in xuẩt cộog !ián chủ nghia. Trong bọc Ihuyfl cửa
Aag, lỷ th n y ít về t ự Ihay I h ĩ cAc ptiưiTiig th ử c sảo x u ít Dhtf mội quA Irin h Mch &ử lự
■ k iêa. S ong cAc B hi kinb ( í học L iên X ổ á p dụng iỹ Ih u y ít đó vào các g iáo trin h kinb l í
c k ỉa h t r | tk l l»i tỏ ra g iáo đ i ỉ u v ỉ m âa th u ỉn . G iáo điỈH ở chố, các nguyẽo lý tru n g học
t k a y ỉ t kÌBh l í c é a C .M ác đ v ợ c Bgvời ta cống Ih ứ c hóa, p b 6 ihÔBg hóa t r ử Ih à n h n h ử n g
• g a y ê n lỷ trừH tv ự a g , chung chung ( v ỉn d ĩ này d ỉ đ ư ợ c n b iỉu nhà kinh t í h ọ c vạch rỏ ).
D i ỉ á đ ó d i d ỉa đ ỉa k ít q ò i là. cAc nguy£n lý kinh t í m ỉt c a KỜ hiện ib ự c cửa chúng,
c h i « f c ằ a g p h i t tr lè a tk l l«i cÌB g xa u vở t sv^ p h tl triĨB c à a s i n X ttít. MỘI k h o a học giứ p
cb o &ẩo xaất phất tr ỉỉa tU l«i trử Ibink kim hám s v piiất (rièn cAa sảo Xttll. M&u ih ttỉn ử
cliA, Két v ỉ a l t trlafi độ pbầt triêa klab tể, các o v ớ c x i hội chủ Bghia I9I kém phái tr iỉo
k o a c ắ c BVỚC t v b i a ch ủ nghĩa. B ửỉ vậy việc dồi m ới g iầo trin h kinh t í ch ín h Iri hiện nay
v ỉ a f lf r k í t c f u v i oột dttog c h à yếu củ a g iáo trìa h kinh t í ch ín h tri a im 1954 cAa L iên
X ố . c U k h ỉc chứl fl, h o le thêm vi(), ho$c b ớ t đi m ộl %ố c b ư ơ a g DỈO đ ó , m ột s ố q iu n
ể iè a i a à o đ ỏ khAng làm c h o g iáo trìn h kiah t ĩ ch ía h trj c ả a nirilrc ta khác vớ i g iá o trla h
fctoh t ế ch ío h tr i n lm Ỉ9S4 cửa L lỉa X ố v ỉ c v bản. M fc dù xu h v ớ o g Bầy d i đ ư ợ c m ọi
• f i r ử i thfra Bhậo h o n vì nó là cách làm dê n h ỉt nhirng chắc chẩD (t c ó lá c d y a g th ứ c dky
k iali l ỉ a v ớ c ta p h á t Ir iỉn .
Gi&o trìn h k in h t ể ch ío h tri của L iên Xồ Dỉm 19S4 tà m ột hệ tliốiig k liỉ h o à n ch iak .
cAc p U (n li£ a q u a a c b ặ l c h ỉ v ớ i n h a u vi vậy k h ố n g th ề b ỏ p h i n n i o m ầ k h ố o g m ỉ u t h a ỉ n
v M c ế c p h í a k h i c , cfin g ahur k h ổ n g t h ỉ g ifr B g u y ỉa phỈD Dầy oiă th » y đ ồ i p h S a k h á c.
C lifah vi lý la ậ a v ỉ ch ủ nghĩa t v bản Jihtf vậy cho DỈO lý lu ậ a v ỉ ih ở ỉ kỳ q u á d ộ và cbA
■ghla x i h ội là n h v vậy. V iệc đd i m ứl giáo trin h kioh lế ch ío h |r i m à chi sử a c h ữ a , niỸi
r ệ a g . Ik tt h c p Ih ỉ k h ò n g ( h ĩ th a y d&i v ớ i ttf c á c h b ệ ihỔDg. T u y xu h ư ớ n g này d í o m ộ t IHc
• ề tt d ó cOng s ỉ làm thay dồi vS căn b ản h ệ th ố n g lý luận năm 1954, n h ư n g đ ổ là cun
ém èm g l i n d i ỉ v i ít h iệu quả.
ClkBg trong xu btfớag này g ỉn d&y x u ỉl hi^D mội cách khác, do viộc x u ỉl b ỉn cuổn
"klBli t í hục* c â « Ịial t ỉ c g i i BgviVi M ỹ U : P aul A. Samuel&on và W illiam d. N o rd h a u s.
c « 0 a kiab t ỉ bọc cAa Mỹ trtfớc h ít phảa ỉn h nhđmg đ iỉu kiện kinh l í - xâ hội ờ Mỹ vào
g l t a và c u ố i tk ế kỷ 20. M ậl khác trìn h bày mồ hlah kinh l í thi trưiVng p h ái I r lỉn vì vậy nó
cA val i r ồ to lớ n c h o việc đin h ra a h ử n g chính s ỉc h kinh l í cAa M ỹ. Đ iĩu đ ố c ũ n g giẳl
tk fch tyi sau cuữ n ’kinli t í h ụ c ' i«i đ ư ự c phỉv b iín iV cỗc nư
p h á i iriè n VỈI cAog giải Ihtch tại sao Ihí dụ ở N hậl l«i có m ội hỷ Ihổng lỹ luận kinh l í
kbấc. M ội &ff Dgirời ch o rằn g , chi cSn sử a dồi chúi íl nội dung cu ố n kinh l í hục d ỏ l i
ih ấ a h g i ỉ o trin h kinh lế ch in h tri của chúng la.
N ỉu q u ao lỉiỄm trẽ n vẫn m uỉỉn giũr k ĩi cấu và quan đièm củ a g iầ » Irìn h kinh l í chính
Iri Gẻa L iêa X 6 n im 1VS4 thi ở d&y l«i 'n h ả y sang mội cự c khác*, c i bai còng giỐDg a h a a
à chA v ln á p d ệl m ội hộ ihiỉng lý luận kinh lế khồng nảy &ioh lừ ih ự c l i ỉ a V iệl Nam .
Đ ỉĩtt đ ó tráB h ft«o kliòi gián d iỉu và m âu ihuẴn ?
x « h v ớ s g ih ứ hai, quan điềm cửa nhử ng ngư ở i ih c o xu b ư ớ n g nảy m u6n ih ay mỏn
22
k ia h t í c h fa h Iri b ỉn g m ồn lich tử ' các hục th u y ỉi kinh l í .
T ừ t r v ứ c lớ i aay ờ n v ớ c ta ít quao lâm d ín mồo lich sử các học Ib u y íl kin b l í , vi
vậy c ìn I h i í t phải q u an tỉm đ ú n g m ức d í o oó. Tbí dụ như : p hải đ à o t« o car b i n d ộ i ngfi
g iá o viẻo g iản g dạy m ỏn nầy, d àn h n h iĩu Ihởỉ gỉan học born... n h ư n g Dhv t k í khỏBg cỏ
n g hia, cỏ t h ỉ thay t h ỉ ch o mAn kinh t ĩ chính trị. M ỏn kinh l ỉ ch to h Irỉ cổ nhiệm vv
n g h itn cứ u n h ữ n g q u an hệ kinh l ỉ dang chi phối đ ờ i sống kinh l í xã bội. làm c ơ sờ cbo
cAc ch ín h sác h k iah t í củ a N hà n ư ớ c , h ư ớ n g d ỉn những h oạt đ ộ a g th ự c t i ỉ n m sng l»i hậu
q a ỉ c a o . Đ ố i tư ự n g c ủ a k in h t ế c h ín h Iri là Dhửng q u a n h ệ k in h l í h iệ n ih ự c , k h á c h q u a n ,
lồ n lại ngoài ý m uốn và ý chí củ a cun ngưiVi. Còn lich sử các học th u y ít kinh tế lậi nghiên
c ứ a bản tb ầ n n h ữ n g t ư Iv ử n g kinh tế , học tbuyếl kinh t í hay n b ử n g hộ ihỐBg lý luận kinh
t ẽ lừ trư ớ c tớ i nay. N ó làm giẳu vẽ mặt tri thứ c cho n gư ở i học, nâng cao trìo h d ộ tư duy
cAa họ, g iứ p h ọ tiế p cận và p h ân tích dối Iv ọ n g nhanh hom, h iịu q u ả hom. N ó cò n ggri mỏr
a h ữ n g h ư ớ n g tư duy khi giải qu y ết nbữ og vẩn đS kinh t í hiện th ự c. BiVi vậy, nó khống
t h ỉ th ay th ế đ ư ợ c cho sự ph&n tích vầ giải quyết nhửng vấn d ĩ kỉnh tế h iện th ự c . N ếu các
h ụ c Ihuyốt đ ă c ó và cả n hữ ng hục thuyốl dang cỏ iV cắc nưtVc khác trfio t h í gitVi GÒn cỏ gì
d d n g d ố i v ó i n ỉn kỉnh t í của o ư ớ c la tbi đ ó là vỉ & o ư ớ c ta đ ao g tồ n lạ i a h ử n g q u a n bệ
kio h tể n h ư vậy. C húng ta cỏ t h ỉ tham khảo tấ t cả các hục th u y ít kloh t í trẽ o tb ể g iớ i d ẽ
a g h iỉn cử u n h ữ n g vấn đ ỉ kioh l í bi^n tb ự c, đang đặl ra ở n ư ớ c ta , n b ư n g m ang BÓ á p d ặt
vào ih ự c liẻn oirớ c ta th ì &ẽ m ắc phải ohững sai lầm mà từ IrưiVc tớ ỉ oay ch ú ạ g ta d ă mắc
p h ải. Vì vậy o ểu m ang Mch ỉiử các học thuyết kinh t ỉ d ỉ thay t h í ch o kinh t í ch ín h Irị
c ũ o g c ỏ Dghia là trổ n tr ă n h n h ữ n g v iệc m à kin h t ỉ c h ín h Iri p h ả i là m , c ũ n g sẽ d ẫ n đ ế n sai
lim khác.
V ảo g iữ a nhỮDg nám 80 ở v iệ n Khoa học xá hội Víột Nam đ ả có nhđmg cu ộ c tra n h
luận v ỉ đòi nuVi kinh l í chính trị và đí đ ến vấn đìỉ; Có kinh tế chính irị V iệl N am khồng ?
o b ử n g ng ư ờ i tin rằng có kinb lễ chínii-U t Việt Nam đ ã d ự a vào luận đièm củ a A ngben
rằDg *... khỏng ihỉỉ cổ một khoa kinh lế chính iri duy nitấl c h a tấ t cả mụi n u ứ c và l í l cả
mọi th ờ i đại lịch sử d ư ợ c ... kẻ nào m uốn d ư a những qui luật giỐDg nhau vào khoa kioh l ĩ
c h í n h Irị c ủ a (]uần (tào Đ ấ t l ửa và k h o a kinh l ĩ chính l r | c ủ a nư
rố rầ n g c h ẳ n g d ư ợ c cái gi h í t ngoài những diều chung chung lỉm ih ư ở n g n h ất. Vậy khoa
kioh l í ch ín h trị, vẽ c ơ bàn là một khoa hục có lính ch ấl lịch sử*
Hợ ch o rằ n g mối
n ư ớ c phải có m ột hệ ib ố n g lý luận kinb lể riỄng hay kinh l í chính Irị V i(t Nam.
M ội
k hác cho răng khỏng ihẽ có kinh lố chính tri Việl Nam , hụ d ả dựii vào luận
d i è m s a u d ả y c ủ a c . M á c ' ir oDg tá c p h ẫ m này đổi l ơ í / n g n g h i ẻ a c ứ u c ủ a lối lả phưorog
I h ứ c &ản xuấl t ư b án c h ủ ng h ia và n h ữ n g q uu n hộ sản x u ỉ l và I r a o d ồ i t h í c h ứ n g V(Vi
pbưcm g th ứ c ấy. C ho đ ỉ n nay nưổrc Anh vẩn là nưởc cồ d iền cAa phưnrDg Ib ứ c &ản x u íl
này. Đ ó là n gu yô n n h ả n vì s a o n ư ứ c đ ỏ lại d ư ự c d ù n g làDi mi nh h ụ a c h ủ y í u c h o &ự Ir inh
b iy lỹ luặn của lỗi. N íu o h ư hạn dọc người Dức nhÚD vai mội cách giả nhẩn, g l ỉ nghia
irviỸc lình hình cửng nhản cỏng nghiệp và nAiig nghiộp A nưtVc A nh hay niutln lự un ủi
m inh vói m ội ý nghía lạc quan cho rẳng, linh hình ớ n ư ớ c D ứ c đ ảu d ỉ a nAi lồi lệ nhtf I h í
ihì tftl SỄ bu ộ c lòng phải niSi lỄn vtVi ngưiVi ấy. Càu chuyộii luSi v2 anh dtS.Dhửng n g ư ờ i
ih e o quan d iĩm nảy cho rằn g kinh l í chínb trị hao gồm nhử ng quy luậl và phậon irù kinh
i í ph ồ b iín vỉ vậy cái gụi là kinh l ỉ chính Irị Việt Num c6 nhữ ng gi khác ag o ài việc mA t i
2i
q a l luật v i l|ch sử kloh l ỉ quổc d&n ? DÍU cbl như vậy thì khdng phải là kinh lế chính lrj
V
M ic v ằ A a g h en vl vậy ttf tiriVag v ĩ kinh tế ch ín h Iri V iệt N am k b d a g d ư ự c p hái t r i ĩ o btro
■fra.
V f a d ỉ d ặ t ra là p h ỉi c h in g luận điẽm của M ắc và A n g h en khỏng n h ĩ i q u án ? làm
th £ n i o v ỉ a c ỏ k lah l ỉ ck ín h tri V i(t Nam m à v ỉn khổng p h ủ n h ậ n lín h p h ồ biến cửa các
q a l l u ị t và ph«iB trù kinh tế ?
X u h ư ớ n g đ ồ i m ới th ứ ba v ỉ kinh tế c h íah trỊ d ã giải q u y íl v ỉn đS d ỏ . N hững n g ư ờ i
th e o XQ hvổm g nảy m uốo xây d ự o g m ội hộ th ổ n g lý luậo kinh t í d ự a tré o o ỉn kinh l£ hiộn
t h ự c c ú a n ir ớ c ta . N g h ỉa là th ừ a n h ậ o D Ỉa k io h t í n ư ớ c ta h iệ a nay là liễ a d ã
p h ế t n g h iỉn cứ u . N ỉn kiah t í n ư ớ c la hiện nay đan g từ m ội n ĩ n kinb l í lự c ỉ p lự c lứ c lả
chA y íu , i«i th ự c liiệ a c v c h í b ao c ỉ p , đ an g chuyỄo sang nS a kin h t í h ản g h óa. M ột lư«l
cấc v ỉ a d ĩ kiob l í d an g c í p bách đ ặt ra vầ c ỉo phải giải q u y íl vê m ặl lỷ luận : C ác b io b
thdrc sdr h ữ u m ở i c ơ c ĩ u cạ n h tra o h , t h í t aghiộp, khủng huảng^ U m p h át, t i a d ụ o g , g iá c i ,
lÌHiế, c ỉ c h ỉa h th ứ c x í n g h iệp m ứi, vai trồ d i ĩ u chinh kin h l£ c ủ a N bầ n ư ớ c và c a c h í
d iỉtt c k la h , cá c hình th ứ c thu n h ập ... các nhà kinh tế hục V iệ t N am phải vạch ra d ư ự c hệ
tkỐBg cấ c q u ỉ lu ật và phym tr â kinh l í đang v $0 dộng chi p b ổ i Iro n g n ền kinh l ỉ n ư ớ c ta .
G iấ o Irìa h k io h t í ch(oh tri s ỉ Irìa h bầy hệ thững các qu i lu ậ t và ph ạm Irù kinh l í d 6 . C á c
q u i iu ật vầ pbạm trừ kinh l í d ă d tfợ c vych ra Iro ng n ĩn kinh té V iệl N am hi^n nay c ũ n g
c ó ihỀ giỉỉng m ột s5 q u i lu ậ t và phạm trù kinh t í d ã từ n g cổ tro n g lỊch sử hay đ ao g lò n t 9 Ì
ử a b ử B g D v ứ c Dào đ ỗ t r ỉ n t h ỉ g iớ i. Đ iS u đ ó p h ả n á o h tín h p b ồ b i í n củ a c á c q u ỉ lu ậ t v à
pkệB i t r à k ia h tế và lín h d ặ c th ù c ủ a dBd k in h t í V iệ t N am h iệ n nay. Đ i ỉ u d ổ k h ô n g p h ỉ i
l i ck ilag ta ỉ p dv ng nhOtig qui luậl hay phạm trù kinh lể n à o d ó vào V i(t Nam mà p b ầ l
h iện n h ữ n g q u i lu ật và phạm trừ kloh t í d ố ở V iệt Nam . H ệ th ố n g các qu i luật và ph ạm
tr à kinh t í đ ố sé khác vý‘i hệ Ihốog phyin trừ kinh l í h iệ o nay ờ các n ư ớ c khác vì d i ĩ u
k iện p h á t iriẽ n kio h tS ờ a v ớ c ta hiệo nay cỉỉng khác vớ i cá c n ư ớ c khác. H ệ tht^ng qui
lu ậ t, ph«iB Irỉt kinh l í đ ó d an g n ỉy sinh trê n m iín g d í ( biộn tb ự c V iệl N am , vi vậy a ó có
lAc d ụ n g h ir ở n g d ỉ n n b ữ n g b u ^ l d ộ n g k in h tC ờ o ư ở c la tn a o g I 9 I h iệ u q ủ a , DỔI c â c b k k * c
n ò d ó n g vai Irò ccr sử ch o các chính sách kinh l í ờ V iịl N am . M ật khác, lừ d ó
mtVi c ồ I h ỉ bi£t đ ư ợ c , học th u y ĩt kinh t í nào trẽ n t h í giiVi cỏ n h ữ n g gì dúng
Nam . C ó n b ư vậy chứng la m di Iránii d ư ợ c nhử ng giáo d i ĩ u d ẳ m ầc phải. T ro n g
giun ng áa, chổ ng ta k hông th ẽ hy vọng cỏ i h ỉ v^ch ra dưụrc đ ầy đ ủ và hoàn Ibiện
cấc q u i luậl và pti«iD trừ kinh t í đan g I&o l«i và chi p h ố i Iru n g nSn kinb t ỉ
cbứ ng la
VIỲI ViỆI
m ội Ib ờ i
hệ lb((og
n v ớ c ta .
B birng Ih ự c l i ỉ n p h á t triỄ n d í n dAu th ì Bhận lhi]rc p h á t Ir iè n d ÍD d ò v à h o à n ih iệ n d l n h ệ
Ih ố n g iý lu ận kinh l í cửa chúng u . C ó n h ư vậy kinh lế ch ín b tri c â a cbúog la m ới lứ o g
(lắng là mộl kho a hục.
CHÚ THÍCH
c. Mắc vé F. Anghen . Tuyền tập. 75. tr 207 - 208 Nhà xuất b in sự thật. Hề
nộl 1983
C .M ic . Tư bàn. Phần I tập I. tr 14. Nhà x u í t bàn sự thật. Hà nội 1987.
24