1


MỞ ĐẦU
Việc thể hiện con người cá nhân trong thể loại tiểu thuyết của
văn học Việt Nam giai đoạn trước và sau năm 1975 có sự
khác biệt lớn. Sự trưởng thành của văn học ở mỗi giai đoạn
lịch sử đã đem đến cho nhân vật văn học những diện mạo rất
mới. Nếu như trước 1975, người ta thiên về những tác phẩm
mà hệ thống nhân vật mang tính bao quát cộng đồng với hình
tượng nhân vật một thời gian dài chỉ đóng khung trong những
diện mạo đẹp, không tì vết, là đại diện của cả một quốc gia,
dân tộc. Thì khi bước qua thời đoạn mới của đất nước, đặc
biệt là chịu ảnh hưởng của quá trình đổi mới, nền văn học
Việt Nam, đặc biệt là ở thể loại tiểu thuyết chú trọng nhiều
hơn vào việc thể hiện con người cá nhân với sự xuất hiện của
nhiều loại hình nhân vật mới như: kiểu con người tự ý thức,
kiểu con người cô đơn, con người tự nhiên và con người vô
thức, tâm linh…
Và sau đây nhóm chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu một kiểu nhân
vật mới trong tiến trình vận động của tiểu thuyết như đã nói ở
trên, đó là con người tự thú trong chủ nghĩa hiện sinh qua
tiểu thuyết Và khi tro bụi của Đoàn Minh Phượng.

2


NỘI DUNG

I.Con người tự thú trong chủ nghĩa hiện sinh:
1. Khái niệm con người tự thú:

Khái niệm con người tự thú ra đời trong giai đoạn đổi mới
của văn học đã đem đến cho người đọc cái nhìn sâu sắc hơn
về những vấn đề ẩn giấu bên trong bản thể người. Con người
tự thú, hay còn gọi là con người tự ý thức, con người sám hối
là kiểu nhân vật tự nhận thức và tìm hiểu chính mình thông
qua những va vấp, đổ vỡ từ chính bên trong tâm hồn. Con
người tự dấn thân vào hành trình tìm kiếm bản sắc riêng
thông qua việc trả lời các câu hỏi: Tôi là ai? Tôi từ đâu đến?
Tôi tồn tại vì cái gì?, từ đó khẳng định bản thân; tự sám hối,
thú tội và khát khao sống, khát khao phục thiện sửa chữa lỗi
lầm.
Hay ta có thể hiểu rằng: Con người tự thú là loại hình nhân
vật của tiểu thuyết Việt Nam nhìn dưới góc độ con người
trong cấu trúc bản thể. Con người tự thú là con người nhận
thức về chính mình, tìm kiếm bản thể “nhân cách” trong
mình, tự sám hối,thú tội và luôn khao khát tìm kiếm giá trị
đẹp, tình yêu trong cuộc đời.
2.Biểu hiện của con người tự thú trong chủ nghĩa hiện
sinh:
3


Theo chủ nghĩa hiện sinh thì con người tự thú được đặt vào
câu hỏi của Job và thánh Augustine “Tôi là ai?”. Nhìn từ bên
ngoài thì con người vô cùng nhỏ bé, song nhìn từ bên trong
thì con người là một thế giới đấu tranh phức tạp. Với sự gợi
mở này thì con người khao khát đi tìm thế giới nội tâm, bản
thể nguyên sinh.
Con người nhận thức về bản thể của chính mình, sám hối về
mình, luôn đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: “Tôi là ai?, “Tôi

đến từ đâu?” và đồng thời khao khát trên hành trình tìm kiếm
giá trị, say mê ái đẹp trong cuộc sống.
Con người tự thú trong chủ nghĩa hiện sinh được biểu hiện ở
việc ý thức được bản thể, ý thức mình là một chủ thể và giãy
giụa, vẫy vùng trong vùng đất linh hồn để tìm đến những giá
trị chân thực nhất của mình khi tồn tại trong thế giới.
Sự nhận ra bản ngã luôn phải được đặt trong một hành
trình, xuất phát từ “tình huống giới hạn” (K. Jasspers) là chìa
khóa để mở ra cánh cửa sâu nhất trong tâm hồn chủ thể.
II.Con người tự thú trong tiểu thuyết Và khi tro bụi của
Đoàn Minh Phượng:
1.Nội dung tiểu thuyết:
Tác phẩm “và khi tro bụi” của Đoàn Minh Phương kể về
nhân vật chính là cô An Mi trong cuộc hành trình đi tìm
kiếm sự thật về chính con người của mình với câu hỏi rằng là
: “Tôi là ai?” sau một thời gian dài cô đã từng chạy trốn quá
khứ và xoá bỏ mọi kí ức.
Trong cuộc đời phiêu dạt thiếu tình thân, An Mi có lúc tưởng
đã tìm được những sợi dây buộc mình với cuộc đời. Lần thứ
4


nhất là người cha nuôi yêu cô “như con gái thật”. Lần thứ hai
là người chồng mà cái chết của anh ta khiến An Mi ngay lập
tức nghĩ đến một cái chết cho mình. Nhưng những sợi dây
lần lượt bị cắt đứt: Người cha nuôi tự sát trong nhà thờ không
một lời giã biệt, người chồng ra đi đột ngột vì tai nạn giao
thông. Cái chết của người chồng trong một vụ tai nạn đó
khiến An Mi thấy không còn ai là người thân bên cạnh nữa
giữa một xứ sở xa lạ- nơi không thuộc về cô. An Mi đã quyết

định sẽ tìm đến cái chết sau khi thực hiện cuộc hành trình
rong ruổi ba tháng trên tàu và sẽ chết ở một nơi chốn không
tên.Ba tháng là khoảng thời gian thử thách để An Mi kịp biết
mình là ai trước khi chết- trước khi trở thành tro bụi.
Và trong cuộc hành trình kiếm tìm bản thể, An Mi (tưởng)
như đã thấy mình trong cuộc đời bất hạnh của Michael –
người trực đêm khách sạn – qua cuốn nhật ký lạ lùng của anh
ta, trong cuộc đời Marcus –đứa trẻ 7 tuổi mắc chứng PTSD
rất nặng. – một bi kịch gia đình khiến cô phải bàng hoàng. Bị
cuốn hút bởi câu chuyện bí hiểm đó An Mi đã cất công đi tìm
hiểu sự thật tìm ra những góc khuất bí ẩn trong cái bi kịch đó.
Và khi sự thật được phơi bày thì cũng là lúc cô tìm thấy sự
thật của những bí ẩn, ẩn chứa trong tâm hồn mình về một quá
khứ mà có lẽ sự kinh hoàng của nó đã khiến một đứa trẻ mới
bảy tuổi lúc đó không thể chịu đựng nổi.
Cuối cùng chỉ đến những giờ phút sắp lìa xa cuộc đời trong
cái phút giây ngắn ngủi ấy thì bản thể được đánh thức.Vào
lúc biết cái điều “chưa từng biết”, An Mi cũng hiểu đó là điều
cô “chưa từng quên”.Đó chính là tình mẫu tử, tình quê
hương, mà bao lâu nay nó chỉ ngủ quên trong ký ức và trong
cảm thức bị lạc loài, lạc điệu, lạc quê hương.
5


Để rồi:
“ Và khi tro bụi trở về
Trong thinh lặng đó cận kề quê hương.”
2.Biểu hiện con người tự thú trong Và khi tro bụi của
Đoàn Minh Phượng:
a. Hành trình đi tìm bản ngã ( tôi là ai?) trước khi đặt cái

dấu chấm hết cho cuộc đời mình:
Con người tự thú trong tiểu thuyết “và khi tro bụi” trước hết
được thể hiện qua con người hành trình tìm kiếm chính mình,
sám hối với những lỗi lầm của mình, nhận thức về bản thể
của mình. An Mi vừa là nhân vật chính trong truyện vừa là
nhân vật tự thú được nhà văn xây dựng. Nhân vật An Mi
trong tiểu thuyết luôn luôn tự chất vấn, thường xuyên tự hỏi
chính bản thân “Tôi hiểu gì ?”, “Cái chết ?”. Nhân vật An
Mi đã tự lừa dối mình, trốn chạy quá khứ đau thương về tuổi
thơ chiến tranh tàn khóc tại quê hương Việt Nam của mình,
chứng kiến cái chết đau đớn của mẹ, cảnh cha nuôi tự sát
trong nhà thờ và đến cả người chồng cô yêu thương nhất
cũng vì bị tai nạn xe mà chết, chỉ còn lại có mình cô cô đơn,
lạc lõng giữa dòng đời. Nhân vật An Mi đã định chết ngay
“hai tuần sau” sau khi chồng cô chết nhưng An Mi đang nhận
thức, tìm hiểu chính bản thân mình, muốn tự thú về những lỗi
lầm của mình trong quá khứ nên cô không thể chết ngay
được khi “chưa chịu nhận mình bất hạnh”, “Tôi muốn biết
mình là ai để ngày tôi chết tôi biết ai đã chết”. Chính vì thế
mà cuộc hành trình tìm lại chính mình, tự trả lời cho câu hỏi
6


“Tôi là ai ? “, “Tôi đến từ đâu?” của nhân vật được cô lựa
chọn trên hành trình cuộc sống trên những chuyến xe lửa.
Không phải ngẫu nhiên mà những năm tháng cuối đời nhân
vật An Mi lại lựa chọn cuộc sống của mình trên những
chuyến xe lửa bởi sống trên đó không ai quen biết cô, họ toàn
là những con người xa lạ, nhân vật vẫn chấp nhận cách trốn
chạy quá khứ trước thực tại. Quyển sổ của nhân vật An Mi

mua như “chuyến tàu đi ngược về những năm tháng” cô đã
xóa đi những kí ức quá khứ ra khỏi tâm trí của mình. Nhưng
dù lấy hết can đảm tự hiểu về chính mình thì cô cũng chỉ viết
được vài ba dòng thừa nhận mình là một đứa trẻ mồ côi và
đến từ một đất nước có chiến tranh, chỉ vậy thôi ngoài ra
không còn gì khác về cuộc đời của cô. Nhưng dù nhân vật
muốn hay không muốn trốn chạy quá khứ, không chịu thừa
nhận chính bản thân mình thì tác giả vẫn tạo ra bước ngoặt
trong cuộc đời nhân vật, để nhân vật trong vô thức tìm kiếm
lại bản ngã của chính mình.
Cuốn sổ với những dòng nhật kí về những câu chuyện bí ẩn,
cuộc đời đây đau khổ của anh nhân viên trực đêm ở khác sạn
có tên Michael Kempf đã tác động rất lớn đến cô, để rồi cô
quyết định đi tìm kiếm sự thật về gia đình đó. Hành trình tìm
kiếm sự thật về câu chuyện gia đình anh nhân viên khách sạn
cũng đồng thời là hành trình đi tìm câu trả lời cho câu hỏi
“Tôi là ai ?”, là hành trình tự thú, sám hối, tự thừa nhận
chính mình về cuộc đời bất hạnh của nhân vật An Mi. Nhân
vật Marcus – đứa em trai bị thất lạc của nhân vật Micheal
Kempf đã ảnh hưởng rất lớn đến hồi ức quay trở về của An
Mi. Lúc đầu An Mi nghĩ mình rất giống với số phận của
Marcus cũng là một thân phận bị bỏ quên, không cha mẹ,
7


không anh em, sống trong nỗi cô đơn sầu thảm nhưng bất
chợt nhớ lại lật lại những ngăn kéo quá khứ trong tâm hồn cô
mới chợt nhận ra mình không phải đóng vai Marcus mà vai
chính thật sự của cuộc đời mình chính là người anh trai
“Micheal Kempf”.

Quá khứ về quê hương đã nhắc cô nhớ đến một đứa em gái ruột
thịt đáng thương trong tiếng gọi khắc khoải đã bị cô bỏ quên, cô
đã bỏ chạy, bỏ rơi em mình, bỏ chạy suốt “25 năm” nay. Lúc
bức màn được hé mở, An Mi đã tự thú với chính mình, tự nhận
ra lỗi lầm của bản thân, cô cứ nghĩ rằng mình bị người khác bỏ
rơi suốt cuộc đời nhưng hóa ra không phải cô mới chính là
người bỏ rơi người khác, lại bỏ rơi chính đứa em gái ruột thịt
của mình, đáng xấu hổ hơn cô còn chọn sống chung với “căn
bệnh mất trí nhớ” để xóa bỏ những lỗi lầm trong quá khứ của
mình. Nhân vật An Mi đã ý thức được những lỗi lầm mình
phạm phải, cô không thể trốn chạy quá khứ, trốn chạy sự thật,
phủ nhận hiện thực chiến tranh bởi sự thật mãi mãi vẫn là sự
thật, nó vẫn còn đó trong quá khứ, không thể xóa đi được. Nhân
vật An Mi đã tự thú, lương tâm linh hồn của cô tự soi chiếu sự
thật đối diện với chính mình, những vỏ bọc bên ngoài được lột
bỏ, tìm lại nhân cách thật sự, con người bên trong thật sự của
mình. Cuộc hành trình tìm kiếm chính mình là ai đã kết thúc, cô
đã biết mình là ai, cô không phải là người Đức, cô là người Việt
Nam, cô đến từ một đất nước đau thương vì chiến tranh gây ra.
Cô có thể thay đổi kẽ tóc, tất cả nhưng cô không thể thay đổi
được dòng máu dân tộc đang chảy trong con người mình, cô
không thể cứ trốn chạy mãi với quá khứ, lỗi lầm của mình. Lỗi
lầm của nhân vật An Mi hay phải chăng là lỗi lầm của chiến
tranh. Xây dựng nhân vật tự thú là An Mi giúp nhà văn đi sâu
8


vào khám phá những vấn đề đặt ra trong hiện thực. Chiến tranh
tuy đã đi qua rất lâu rồi nhưng nhữn “chấn thương tinh thần”,
những nỗi đau mất mát, bất hạnh vẫn còn lại dư âm trong đó mà

con người hậu hiện đại phải gánh chịu.
Nhân vật Michael Kempf cũng là nhân vật lựa chọn cách quay
lưng với quá khứ giống với nhân vật An Mi nhưng anh khác với
An Mi ở chỗ dù anh đã tự nhận mình là ai trong những dòng
nhật kí cuốn sổ nhưng hiện thực quá nghiệt ngã, trước những
cám dỗ dục vọng nên anh chấp nhận trốn chạy quá khứ, phủ
nhận chính mình, phủ nhận sự thật cha anh giết mẹ anh để đổi
lấy cuộc sống hạnh phúc, êm đềm bên cạnh Sophie. Khác với
anh, nhân vật An Mi dù cô cũng là “đồng phạm” với anh trong
việc trốn chạy quá khứ nhưng đến phút cuối cùng đứng giữa
ranh giới mong manh của sự sống và cái chết cô đã tự thú, sám
hối về những lỗi lầm của mình trong quá khứ, khao khát được
sống, được làm những điều mình muốn, “Xin cho tôi sống nhìn
thấy em tôi một lần, cho tôi giải mối oan này quay về với cuộc
đời”. Thực tế mà nói trong cuộc đời của An Mi từ lúc cô chứng
kiến cái chết đầu tiên của người mẹ ruột cho đến nay cô chưa
bao giờ sống với chính mình. Chỉ có khi sắp chết, chết đấy
nhưng cũng là giây phút đầu tiên cô sống thật sự với tâm hồn
mình, với cái bên trong của chính bản thân mình.
b. Con người tự thú, sám hối luôn kiếm tìm có khát vọng
cháy bỏng, mãnh liệt với tình yêu và những giá trị đẹp của
cuộc đời:
- Theo đuổi những đam mê riêng, vượt qua khuôn thước số
đông. Khi nhận thức về giá trị cái tôi, con người cá nhân luôn
có khao khát đi tìm những giá trị của đời sống. An Mi là
9


người phụ nữ có học thức, mạnh mẽ, dám làm cuộc phiêu lưu
vạn dặm trong cô đơn để “trở về” gốc gác chính mình….Cô

tự ý thức được về nhân vị, bản thể, vượt qua mọi định kiến để
đi tìm triết lý nhân sinh.
- Hình ảnh Cây đàn của Anita gợi cho An Mi nhớ đến niềm đam
mê, khao khát về âm nhạc một thời của mình. Những ngày
tháng cô đơn tại trại trẻ mồ côi An Mi sống được là nhờ những
nốt nhạc, cô tìm kiếm cái đẹp cuộc đời trong âm thanh trên các
phím đàn hồ cầm. Bởi An Mi ý thức được sự kì diệu của cái đẹp
âm nhạc, chính nó đã cứu rỗi linh hồn những kẻ cô đơn, bất
hạnh như cô, “Cái đẹp của nhạc không đại diện cho một cái
đẹp khác, nó tự tại không nương nhờ vào kỉ niệm hay ý nghĩa“.
An Mi yêu âm nhạc bởi những nốt nhạc vang lên thay cho lời
muốn nói sâu kín trong tâm hồn, những lời nói im lặng, không
lời nên có thể nói âm nhạc cũng là một cách để An Mi tự thú
với chính bản thân mình. Âm nhạc như mối dây tơ nối giữa cô
và người cha nuôi đó là “những khoảng không ở giữa những
nốt nhạc”.

10


NGHỆ THUẬT
1.Tình huống giới hạn:
Tình huống giới hạn đưa đến việc nhận thức vấn để bản ngã
trong tác phẩm. Tác phẩm mở đầu bằng cái chết như một
“tình huống giới hạn” đẩy nhân vật vào cuộc hành trình tìm
kiếm chính mình mà cô gọi đó là cái chết được lựa chọn. Cái
chết xuất hiện lặp đi lặp lại trong tác phẩm là môi trường để
nhân vật tự bộc lộ chính mình.
2 Phương thức trần thuật:
Nhân vật được xây dựng dựa trên ngôi kể thứ nhất đã đem đến

cho người đọc một cuộc hành trình tìm kiếm chính mình được
kể công khai, tường tận từ lí do, diễn biến cho đến kết thúc.
Nhờ vậy mà nhân vật đang suy nghĩ gì, quan tâm đến cái gì và
quá trình chuyển biến nhận thức được theo dõi một cách đầy đủ
trong một cốt truyện có phần hơi khó hiểu, rối rắm.
Tác giả sử dụng nghệ thuật độc thoại nội tâm trong xây dựng
nhân vật tự thú An Mi. Trong tiểu thuyết, các đoạn đối thoại rất
ít nhưng chiếm phần lớn là những dòng độc thoại nội tâm của
nhân vật An Mi. Sử dụng nghệ thuật độc thoại nội tâm giúp tác
giả đi sâu vào khám phá thế giới tinh thần phong phú, ẩn sâu
11


trong nhân vật, khiến sư thật về cuộc đời nhân vật khác quan
hơn, đúng sự thật hơn.
3.Kết cấu:
Tác giả sử dụng nghệ thuật kết cấu mảnh ghép, toàn bộ câu
chuyện là những mảnh ghép rời rạc được chia thành những câu
chuyện nhỏ khác nhau như trong sương, cuốn sổ, Sophie,…khi
ghép nối những mảnh ghép đó lại khiến cuộc đời nhân vật An
Mi hiện lên đầy đủ, toàn diện.

KẾT LUẬN
Việc xây dựng con người tự thú trong văn học đã tạo nên diện
mạo mới cho cách thể hiện nhân vật trong tiểu thuyết của Việt
Nam thời kì đổi mới. Bằng việc tiếp thu nguồn tư tưởng từ chủ
nghĩa hiện sinh ở phương Tây vào thế kỉ XX, cho đến nửa đầu
thế kỉ XX thì tiểu thuyết ở Việt Nam mới bắt đầu có sự nở rộ
trong việc đổi mới về tư duy nghệ thuật, với đề tài là khai thác
thế giới phong phú bên trong bản thể người. Con người tự thú

cũng được xem là một dạng điển hình cho cách xây dựng nhân
vật theo lối tư duy này. Con người trên hành trình đi tìm chính
mình với những khát khao mãnh liệt, con người tự thú nhận và
12


sám hối trước những bất hạnh và lỗi lầm trong cuộc đời mình,
con người khi nhận thức được mình cũng là lúc bị cự tuyệt với
cuộc sống,...tất cả làm nên tính đặc sắc cho lối viết hiện đại này.
Và tiểu thuyết Và khi tro bụi cũng là một minh chứng cho hình
ảnh con người tự thú trong tư duy của chủ nghĩa hiện sinh, xây
dựng thành công nhân vật An Mi- nhân vật tự thú, tác phẩm đã
mang đến cho bạn đọc luồng sinh khí mới cùng với những cảm
thức trong tâm trạng về sự tồn tại của bản thân trong cuộc đời.

MỤC LỤC

13


DANH SÁCH NHÓM 5
1. Võ Thị Quỳnh Như
2. Dương Thị Thùy Nhung
3. Dương Thị Nữ
14


4. Lê Thị Kim Oanh
5. Nguyễn Thị Minh Phương
6. Phan Nguyễn Như Phương

7. Nguyễn Thanh Tân
8. Nguyễn Thị Triều
9. Hồ Thị Trởi
10.Võ Huỳnh Thị Ánh(15CVH1)

15