ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐẠI HỌC SÀI GÒN
KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH
DVI 110

ĐỀ TÀI TIỂU LUẬN:

TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI CỦA NGƯỜI HOA
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

THỰC HIỆN:

NHÓM 1

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN:

GS. TRẦN HỒNG LIÊN

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 5 năm 2013
ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH


ĐẠI HỌC SÀI GÒN
KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH
DVI 110

ĐỀ TÀI TIỂU LUẬN:

TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI CỦA NGƯỜI HOA
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

THỰC HIỆN:

NHÓM 1

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN:

GS. TRẦN HỒNG LIÊN

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 5 năm 2013

DANH SÁCH THÀNH VIÊN NHÓM 1


STT

HỌ VÀ TÊN

MÃ SỐ SINH VIÊN

1

LÊ MINH PHÁT

3110350069

2

VŨ MINH THÔNG

3110350083


3

BÙI QUANG KHIÊM

3110350035

4

LÊ THỊ KIM LÝ

3110350049

5

ĐÀO THANH TUẤN

3110350098

6

ĐẶNG HIẾU ĐẠT

3110350019

7

TRƯƠNG THỊ LINH ĐA

3110350017


8

VÕ THỊ THU ANH

3110350004


MỤC LỤC
DẪN NHẬP .....................................................................................................................3
1. Lí do chọn đề tài ...........................................................................................................3
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................3
4. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................................4
5. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................4
6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 4
7. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................................... 5
NỘI DUNG ......................................................................................................................9
I. NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .......................................................... 9
1.1 Các tên gọi của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh .........................................9
1.2 Quá trình di cư của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh ...................................10
1.3 Phân bố của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh...............................................11
II. TÍN NGƯỠNG CỦA NGƯỜI HOA Ở TP. HỒ CHÍ MINH ......................................12
2.1 Tiêu chí phân loại tín ngưỡng ...............................................................................12
2.2 Khái quát tín ngưỡng người Hoa ở Tp. Hồ Chí Minh ..........................................13
2.3 Tục thờ cúng Ông Bổn của người Hoa ở Tp. Hồ Chí Minh .................................16
III. THẦN TÀI TRONG TÍN NGƯỠNG CỦA NGƯỜI HOA ......................................16
3.1 Thần Tài Văn ........................................................................................................17
3.2 Thần Tài Võ ..........................................................................................................18
IV. TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI Ở CÁC CHÙA, MIẾU VÀ HỘI QUÁN CỦA

NGƯỜI HOA Ở TP. HỒ CHÍ MINH ..............................................................................20
4.1 Tín ngưỡng thờ Thần Tài ở chùa, miếu và hội quán thờ Ông .............................. 20
4.1.1 Chùa Ông Bổn (Nhị Phủ Miếu) ..................................................................21
4.1.2 Miếu Quan Đế (chùa Ông, Nghĩa An hội quán) .........................................24
4.1.3 Hội quán Phước An (chùa Minh Hương)....................................................27
4.1.4 Ngày lễ cúng Thần Tài ở chùa, miếu, hội quán thờ Ông ............................ 28
4.2 Tín ngưỡng thờ Thần Tài ở các chùa, miếu và hội quán thờ Bà .......................... 29
4.2.1 Miếu Bà Thiên Hậu (hội quán Tuệ Thành) .................................................30
4.2.2 Hội quán Ôn Lăng (chùa Quan Âm) ........................................................... 32
-1-


4.2.3 Hội quán Quảng Triệu ................................................................................35
4.2.4 Ngày lễ cúng Thần Tài ở chùa, miếu và hội quán thờ Bà ........................... 40
V. TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI TẠI GIA CỦA NGƯỜI HOA
Ở TP.HỒ CHÍ MINH .......................................................................................................40
5.1 Thổ Địa, Thần Tài trong quan niệm của người Hoa ...........................................41
5.2 Môn khẩu Thổ Địa tiếp dẫn Thần Tài .................................................................42
5.3 Bố trí bàn thờ Thổ Địa, Thần Tài tại gia của người Hoa
ở Thành phố Hồ Chí Minh................................................................................................ 44
5.3.1 Bài vị trên bàn thờ Thổ Địa, Thần Tài ......................................................46
5.3.2 Hình tượng, vị trí Thổ Địa, Thần Tài trên bàn thờ tại gia của người Hoa
ở Thành phố Hồ Chí Minh................................................................................................ 38
5.3.3 Quy định khi thỉnh Thần Tài, Thổ Địa về nhà và các quy định thờ cúng
tại gia của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................ 46
5.3.4 Những hình tượng, vật thờ khác trên bàn thờ Thần Tài, Thổ Địa tại gia
của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh .......................................................................48
5.4 Khảo sát tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài, Thổ Địa tại một số gia đình người
Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................50
VI. Ý NGHĨA CỦA TÍN NGƯỠNG TỤC THỜ THẦN TÀI CỦA NGƯỜI HOA Ở

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG TÍN NGƯỠNG NGƯỜI VIỆT .......................53
VII. TỔNG KẾT ...............................................................................................................55
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 57
PHỤ LỤC ....................................................................................................................... 58

-2-


DẪN NHẬP
1. Lí do chọn đề tài:
Đời sống tín ngưỡng của người Hoa rất đa dạng và phong phú, trong đó Thần
Tài là hình tượng tín ngưỡng phổ biến trong thế giới tâm linh của người Hoa, là vị
thần chủ về đường của cải, tiền bạc.
Trong tiến trình lịch sử, cộng đồng người Hoa sinh sống ở Việt Nam từ lâu và
dần tiến xuống vùng đất phía Nam cùng với dân tộc Việt hòa lẫn vào cộng đồng địa
phương của vùng đất mới này tạo nên sự phong phú trong đời sống vật chất, tinh thần
cũng như xã hội như ngày nay. Dù có đi đâu, ở đâu nhưng cộng đồng người Hoa vẫn
giữ cho mình một hình thức thờ phụng Thần Tài như một nét đẹp của sự mong mỏi,
cầu xin cho việc kinh doanh ở vùng đất mới được xuôn sẽ, tiến tới.
Thờ Thần Tài là một nét độc đáo trong nhân sinh quan của người Hoa. Vì thế,
chúng tôi nghiên cứu đề tài này để có cái nhìn tổng quát hơn về hình tượng Thần Tài
của người Hoa nói chung và đặc biệt là Thần Tài của cộng đồng người Hoa ở Thành
phố Hồ Chí Minh nói riêng.
Nghiên cứu Thần Tài trong đời sống tín ngưỡng của người Hoa ở Thành phố
Hồ Chí Minh để hiểu thêm một cộng đồng dân tộc sinh sống, định cư lâu đời ở Việt
Nam để khám phá sự đa màu sắc tâm linh cũng như để có những kiến thức bổ ích
trong quá trình học tập, tìm hiểu để có thể phục vụ thiết thực cho nghề nghiệp liên
quan đến du lịch và những hoạt động liên quan đến văn hóa trong tương lai.
2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu đề tài, chúng tôi muốn tìm hiểu về nguồn gốc hình thành và phát

triển tục thờ này trong đời sống tâm linh của người Hoa.
Tìm hiểu về sự đa dạng của các loại, dạng Thần Tài của người Hoa ở Thành
phố Hồ Chí Minh để thấy được nét độc đáo của tín ngưỡng này. Ngoài ra, nhóm
chúng tôi còn đi vào tìm hiểu sự ảnh hưởng, tiếp biến tín ngưỡng Thần Tài người Hoa
đối với người Việt ở Thành phố Hồ Chí Minh để cho thấy sự ảnh hưởng trong tâm
thức của người Việt trong những điều kiện mới, giai đoạn mới, nhất là trong cuộc
sống kinh tế thị trường như ngày nay.

-3-


Bên cạnh đó, nghiên cứu đề tài còn để phục vụ cho việc học tập hiện tại, cũng
như là vận dụng kiến thức thực tiễn này vào công việc trong tương lai.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu:
Làm sáng tỏ tín ngưỡng tục thờ Thần Tài của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí
Minh, nhằm góp phần khẳng định thêm tính đa dạng văn hóa của Việt Nam ta.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu: tín ngưỡng thờ Thần Tài.
Khách thể nghiên cứu: cộng đồng người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.

5. Phạm vi nghiên cứu:
Văn hoá Trung Hoa hội nhập vào đất Sài Gòn thông qua những nhóm nghĩa
binh "phản Thanh phục Minh" tìm đến nơi này lánh nạn. Họ như những con ong theo
dòng lịch sử đã đem phấn hoa của văn hoá Trung Hoa gieo trồng trên đất Sài Gòn.
Con cháu hậu duệ của những nhóm nghĩa binh này đã phát triển mạnh như ta thấy
ngày nay. Tiêu biểu và gây ấn tượng nhất là ở vùng Chợ Lớn, nơi được mệnh danh là
"Chinatown" trên đất Sài Gòn.
Với việc sinh sống lâu đời để lại những dấu ấn trên các công trình kiến trúc,
đời sống vật chất và cả đời sống tinh thần phong phú còn tồn tại và phát triển như

ngày nay của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh trong đó có tín ngưỡng thờ Thần
Tài đặc sắc. Cùng với những hạn chế chủ quan, chúng tôi sẽ nghiên cứu tín ngưỡng
thờ Thần Tài người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
6. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp lịch sử: phát họa lại những giai đoạn lịch sử của việc di dân, cộng
cư của người Hoa ở vùng đất Chợ Lớn.
Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu: sử dụng phương pháp phân tích tài
liệu và tổng hợp tài liệu từ các tạp chí, sách, báo để nghiên cứu sự kiện lịch sử, các bài
nghiên cứu về phong tục, tín ngưỡng của người Hoa nói chung và người Hoa ở Thành
phố Hồ Chí Minh nói riêng.
-4-


Phương pháp điền dã, phỏng vấn: thực hiện những chuyến đi thực tế đến các
Hội quán, chùa, miếu, nhà ở, nơi kinh doanh của người Hoa ở thành phố để tìm hiểu
về tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài.
7. Cấu trúc của đề tài:
Để tìm hiểu đề tài “Tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài của người Hoa ở Thành phố
Hồ Chí Minh” nhóm chúng tôi chia làm 8 phần chính:
I. NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH:
1.1 Các tên gọi của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
1.2 Quá trình di cư của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
1.3 Phân bố của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
II. TÍN NGƯỠNG CỦA NGƯỜI HOA Ở TP. HỒ CHÍ MINH:
2.1 Tiêu chí phân loại tín ngưỡng.
2.2 Khái quát tín ngưỡng người Hoa ở Tp. Hồ Chí Minh.
2.3 Tục thờ cúng Ông Bổn của người Hoa ở Tp. Hồ Chí Minh.
III. THẦN TÀI TRONG TÍN NGƯỠNG CỦA NGƯỜI HOA:
3.1 Thần Tài Văn.
3.2 Thần Tài Võ.

IV. TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI Ở CÁC CHÙA, MIẾU VÀ HỘI QUÁN CỦA
NGƯỜI HOA Ở TP. HỒ CHÍ MINH:
4.1 Tín ngưỡng thờ Thần Tài ở chùa, miếu và hội quán thờ Ông:
4.1.1 Chùa Ông Bổn (Nhị Phủ Miếu).
4.1.2 Miếu Quan Đế (chùa Ông, Nghĩa An hội quán).
4.1.3 Hội quán Phước An (chùa Minh Hương).
4.1.4 Ngày lễ cúng Thần Tài ở chùa, miếu, hội quán thờ Ông.
4.2 Tín ngưỡng thờ Thần Tài ở các chùa, miếu và hội quán thờ Bà:
4.2.1 Miếu Bà Thiên Hậu (hội quán Tuệ Thành).
4.2.2 Hội quán Ôn Lăng (chùa Quan Âm).
4.2.3 Hội quán Quảng Triệu.
4.2.4 Ngày lễ cúng Thần Tài ở chùa, miếu và hội quán thờ Bà.

-5-


V. TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI TẠI GIA CỦA NGƯỜI HOA Ở TP.HỒ CHÍ
MINH:
5.1 Thổ Địa, Thần Tài trong quan niệm của người Hoa.
5.2 Môn khẩu Thổ Địa tiếp dẫn Thần Tài.
5.3 Bố trí bàn thờ Thổ Địa, Thần Tài tại gia của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí
Minh.
5.3.1 Bài vị trên bàn thờ Thổ Địa, Thần Tài.
5.3.2 Hình tượng, vị trí Thổ Địa, Thần Tài trên bàn thờ tại gia của người Hoa
ở Thành phố Hồ Chí Minh.
5.3.3 Quy định khi thỉnh Thần Tài, Thổ Địa về nhà và các quy định thờ cúng
tại gia của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
5.3.4 Những hình tượng, vật thờ khác trên bàn thờ Thần Tài, Thổ Địa tại gia
của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
5.4 Khảo sát tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài, Thổ Địa tại một số gia đình người

Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
VI. Ý NGHĨA CỦA TÍN NGƯỠNG TỤC THỜ THẦN TÀI CỦA NGƯỜI HOA Ở
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRONG TÍN NGƯỠNG NGƯỜI VIỆT:
VII. TỔNG KẾT:
TÀI LIỆU THAM KHẢO.
PHỤ LỤC.

-6-


Mục I, chúng tôi sẽ đi vào khái quát, phác họa lên bức tranh về dân tộc Hoa ở
Thành phố Hồ Chí Minh qua các tên gọi trong quá trình cộng cư, các quá trình di cư
đến vùng đất Gia Định xưa và trung tâm là Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh ngày
nay, cuối cùng là phân bố của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Mục II, đời sống tín ngưỡng là một nhu cầu không thể thiếu trong quá trình
nhận thức thế giới quan của mỗi cộng đồng dân tộc trên thế giới, đồng thời đó cũng là
nét riêng biệt, độc đáo riêng của từng dân tộc. Tiếp tục với mục I, trong mục II này
chúng tôi sẽ trình bày về tín ngưỡng của dân tộc Hoa nói chung và cộng đồng dân tộc
Hoa sinh sống ở Thành phố Hồ Chí Minh. Trong mục này, chúng tôi sẽ trình bày
thành 3 ý nhỏ. Thứ nhất là tiêu chí phân loại tín ngưỡng nói chung, thứ hai là khái
quát tín ngưỡng người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh, thứ 3 là tục thờ cúng ông Bổn
của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Mục III, đời sống tín ngưỡng của người Hoa rất phong phú, đa dạng trong đó
tục thờ cúng Thần Tài là tục phổ biến của mọi người Hoa từ các địa phương khác
nhau trên đất nước Trung Quốc cũng như người Hoa đã và đang sinh sống ở Việt
Nam. Được biết đến như một dân tộc rất thành công trong lĩnh vực kinh doanh cùng
với đó là một môi trường mới, một điều kiện mới, đời sống với trên đất khách, vì thế,
một vị thần phù hộ, ban phát tài lộc, tiền của thì rất có ý nghĩa. Mục này mang tên
“Thần Tài trong tín ngưỡng của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh”, Thần Tài của
người Hoa không nhất quán là một người cụ thể về chức vụ mà rất đa dạng, phong

phú bên cạnh đó là việc ảnh hưởng, tiếp thu những hình thức, quan niệm mới. Để đi
sâu giải quyết mục này chúng tôi sẽ chia thành hai mục nhỏ, bao gồm: thứ nhất là
“Thần Tài văn”, thứ hai là “Thần Tài võ”.
Mục IV, khi đến sinh sống ở vùng đất Nam Bộ, Gia Định xưa, để đánh dấu cho
sự định cư của mình, thỏa mãn nhu cầu tín ngưỡng, cố kết cộng đồng người Hoa,
mong cầu sự bảo hộ, giúp đỡ của thế giới siêu hình, các cơ sở thờ tự tín ngưỡng của
người Hoa về nhiều niềm tin để mong cầu sự phù hộ của các thần thánh khác nhau
thông các hội quán, chùa miếu. Vì thế, trong mục IV này nhóm chúng tôi sẽ thực hiện
khảo sát việc thờ Thần Tài ở các chùa miếu, hội quán. Trong mục này bao gồm hai
mục nhỏ, đó là việc thờ cúng Thần Tài ở chùa miếu hội quán thờ Ông và thờ Bà, để từ
đó cho thấy một bức tranh toàn cảnh về tục thờ cúng này ở phạm vi cộng đồng của
-7-


người Hoa ở các địa phương khác nhau từ Trung Quốc trong quá trình di cư và sinh
sống ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Mục V, tiếp nối với tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài phạm vi cộng đồng ở các
chùa miếu, hội quán của người Hoa, ở mục này chúng tôi sẽ trình bày về phạm vi gia
đình về tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài để hoàn thành bức tranh sinh động trong tư duy
nhận thức thế giới của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh. Trong mục V này,
chúng tôi sẽ trình bày qua 4 mục nhỏ để làm rõ ý nghĩa các hình tượng, vật thờ với
mục đích phác họa một cách rõ nét về bàn thờ Thổ Địa – Thần Tài điển hình của
người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh, đầu tiên sẽ là Thổ địa, Thần Tài theo quan
niệm của người Hoa để thấy được tư duy, quan niệm, sự tương đồng của hai hình
tượng này trong nhận thức của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh, thứ hai là Môn
khẩu Thổ Địa tiếp dẫn Thần Tài, thứ ba là Bố trí bàn thờ Thần Tài, Thổ Địa tại gia
của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh, và cuối cùng là Khảo sát tín ngưỡng thờ
cúng Thần Tài, Thổ Địa của một số gia đình người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Mục VI, trong quá trình sinh sống, cộng cư của người Hoa với các dân tộc bản
địa ở miền Nam nói chung và Đông Nam Bộ, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng thì

việc tiếp thu, ảnh hưởng của các tín ngưỡng trong đó có tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài
đối với các dân tộc khác là đều không thể tránh khỏi của quy luật xã hội. Trong mục
này, chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu sự ảnh hưởng, ý nghĩa của việc thờ cúng Thần Tài
của người Hoa trong tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài của người Việt.
Mục VII, thông qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu, giải quyết đề tài, chúng tôi
sẽ tổng kết lại về tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài của người Hoa cũng như giá trị của
tục thờ cúng Thần Tài trong đời sống của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh và cả
dân tộc Kinh, các dân tộc khác trong quá trình giao lưu, tiếp thu tục thờ này của người
Hoa để làm phong phú hơn trong đời sống tâm linh của mình.

-8-


NỘI DUNG
I. NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH:
1.1 Các tên gọi của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh:
Người dân tộc Hoa tại Việt Nam là những người gốc Trung Quốc định cư ở
Việt Nam và đa số có quốc tịch Việt Nam. Họ còn có các tên gọi khác là Khách, Hán,
Tàu và có các nhóm dân khác nhau. Dân tộc Hoa sử dụng tiếng nói thuộc nhóm ngôn
ngữ Hán, ngữ hệ Hán - Tạng. Nếu xếp theo phân loại của nước Cộng hòa Nhân dân
Trung Hoa thì họ được gọi là dân tộc Hán.

Người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Người Trung Quốc đã qua lại làm ăn, sinh sống và chung đụng với người
Việt đã từ lâu đời. Tùy theo từng thời kỳ lịch sử, hoàn cảnh tiếp xúc hoặc nguyên
nhân di cư mà người Trung Quốc đã tự xưng về tên dân tộc của mình khác nhau cũng
như người Việt đã gọi họ theo các tên khác nhau. Thường người Trung Quốc tự gọi
mình là dân các triều đại mà họ cho rằng văn minh, tự hào hoặc cho rằng nó phổ biến
và được người bản xứ biết rõ, hoặc đã biết từ lâu như "người Đường" (Thoòng Dành),
"người Thanh", "người Bắc" (Quốc). Người Hoa còn tự gọi họ theo quê quán như

"người Quảng" (Quảng Đông), "người Tiều" (Tiều Châu/Triều Châu), "người Hẹ",
"người Khách", "người Hải Nam"... Người Việt còn có lệ gọi người Hoa là "người
Ngô". Lệ này bắt nguồn từ lịch sử thời Xuân Thu có "nước Ngô" và "nước Việt". Điển
-9-


hình là bản “Bình Ngô Đại Cáo” của Nguyễn Trãi vào thế kỷ 15 sau khi Bình Định
Vương Lê Lợi đuổi được giặc nhà Minh.
Từ phổ thông người Việt hay dùng là "người Tàu"; còn từ "chệt" hàm ý miệt
thị; từ "các chú" nay không thông dụng nữa và được đọc trại từ chữ "khách trú" vì
người Hoa không được nhìn nhận là cư dân mà chỉ là dân ở trú mà thôi.(1)
1.2 Quá trình di cư của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh:
Người Hoa đến Việt Nam vào nhiều thời điểm khác nhau. Tuy nhiên, có thể xét
đến một số đợt di dân lớn vào Việt Nam và Đàng Trong từ thế kỉ XVII đến nay như
cuộc di dân của Mạc Cửu (Mac King Kiou) và gia đình đến vùng đất Mang Khảm
(nay là Hà Tiên) vào năm 1671. Năm 1679, nhóm các tướng Trung Hoa là Trần
Thượng Xuyên (Trần Thắng Tài - Tchen Tchang Tchouen) và Dương Ngạn Địch
(Yang Yen Ti) đổ bộ xuống Đà Nẵng. Chúa Nguyễn cho vào vùng đất phương Nam
khai khẩn. Trần Thượng Xuyên định cư ở Biên Hòa - Cù Lao Phố (tỉnh Đồng Nai);
Dương Ngạn Địch định cư ở Mỹ Tho (tỉnh Tiền Giang). (2)
Năm 1778, quân Tây Sơn đã đàn áp những người Hoa ở Cù Lao Phố do họ đã
ủng hộ Nguyễn Ánh, việc đàn áp lại diễn ra vào năm 1782. Do đó, năm 1778, người
Hoa từ Cù Lao Phố đã chuyển đến Chợ Lớn mà người Hoa gọi là "Đề Ngạn". Đến thế
kỉ XIX, người Pháp tạo điều kiện cho người Hoa vào định cư ở Sài Gòn, Chợ Lớn, ...
Trong thời kỳ Pháp thuộc, việc buôn bán của người Hoa phát đạt do họ có quan hệ tốt
với giới cầm quyền Pháp tại Đông Dương, nổi bật nhất là Quách Đàm - một nhà buôn
người Hoa xây Chợ Lớn. Trong thời kỳ Việt Nam Cộng Hòa, cộng đồng người Hoa
có quan hệ tốt với chính quyền và thường ủng hộ tài chính trong các kỳ tranh cử. Năm
1949, Đảng Cộng sản Trung Quốc giải phóng Trung Hoa, một số Quốc dân Đảng
chạy sang Đài Loan, và một số sang Việt Nam.

Như vậy, người Trung Quốc bắt đầu di cư vào Việt Nam kể từ thế kỷ thứ 3
trước Công nguyên. Trong hai thiên niên kỷ kể từ đó, nhiều làn sóng người Trung
Quốc gồm lính, quan, dân... đã đến định cư tại Việt Nam. Nhiều người Hoa kết hôn
(1)
(2)

/>
Tr.10-12, Văn hóa người Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh - TS. Trần Hồng Liên, Nxb KHXH Hà Nội 2007.
/>
- 10 -


với người Việt và con cháu họ trở thành người Việt Nam. Từ thế kỉ XVII đến giữa thế
kỉ XX, người Trung Hoa đã sang Việt Nam thành 4 đợt lớn, bằng đường thủy và
đường bộ. Hai khu vực cư trú của người Hoa lớn nhất là làng Thanh Hà ở Biên Hòa và
làng Minh Hương ở Chợ Lớn.
1.3 Phân bố của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh:
Dân tộc Hoa tại Việt Nam sinh sống ở nhiều nơi từ Bắc đến Nam, ở cả nông
thôn lẫn thành thị. Số người Hoa còn lại sinh sống ở các tỉnh khác trên toàn quốc
nhưng hầu hết là ở nhiều tỉnh của miền Tây Việt Nam. Năm 2003, dân tộc Hoa ước
tính có khoảng 913.250 người. Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, dân tộc
Hoa ở Việt Nam có dân số 823.071 người, có mặt tại tất cả 63 tỉnh, thành phố. Họ cư
trú tập trung tại Thành phố Hồ Chí Minh 414.045 người, chiếm tỷ lệ 50,3% tổng số
người Hoa tại Việt Nam, tỉnh Đồng Nai 95.162 người, tỉnh Sóc Trăng 64.910 người,
tỉnh Kiên Giang 29.850 người, tỉnh Bạc Liêu 20.082 người, tỉnh Bình Dương 18.783
người, tỉnh Bắc Giang 18.539 người... Như vậy, người Hoa là một trong hai dân tộc
duy nhất tại Việt Nam có dân số giảm trong vòng 10 năm, từ năm 1999 đến năm
2009; dân tộc còn lại là người dân tộc Ngái, một cộng đồng nói tiếng Hoa được chính
phủ Việt Nam tách ra từ người Hoa vào thập niên 1970.
Riêng ở Thành phố Hồ Chí Minh, người Hoa tập trung đông nhất ở các khu

thương mại trong Quận 5, Quận 11 với khoảng 45% dân số của mỗi quận; ngoài ra
còn có một số người sống ở tại các Quận 6, Quận 8, Quận 10. Người dân tộc Hoa có 5
nhóm ngôn ngữ chính là Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến, Hải Nam và Hẹ (đôi
khi còn gọi là tiếng Khách Gia - Hakka).
Hiện tại tuy chỉ chiếm chưa đến 10% dân số ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng
cộng đồng Hoa kiều đã chiếm 30% số doanh nghiệp (của 23.000 người gốc Hoa).
Cộng đồng người Hoa thường tham gia buôn bán, sản xuất hàng tiêu dùng quy mô vừa
và nhỏ, nắm giữ một số lĩnh vực bán sỹ quan trọng như hàng kim khí, điện máy, vàng,
vải...Một số doanh nghiệp do người Hoa nắm giữ nổi tiếng có thể kể đến như: Công ty
sản xuất hàng tiêu dùng Bình Tiên (thương hiệu Biti's), Công ty thời trang Thái Tuấn,
Công ty thực phẩm Kinh Đô...

- 11 -


Khu phố người Hoa xưa ở Thành phố Hồ Chí Minh
Cộng đồng này cũng là cầu nối quan trọng cho quan hệ kinh tế, thương mại,
đầu tư của các quốc gia có người Hoa sinh sống như: Trung Quốc, Đài Loan, Hồng
Kông, Singapore (nơi người gốc Hoa chiếm 70% dân số), Malaysia (người gốc Hoa
chiếm 34% dân số nhưng lại nắm những lĩnh vực kinh tế then chốt), Thái Lan (người
gốc Hoa chiếm 14% dân số). Vai trò của người Hoa đã được khẳng định khi chính
quyền thành phố đã cho tổ chức Ngày hội văn hóa của người Hoa đầu năm 2007.(3)
II. TÍN NGƯỠNG CỦA NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH:
2.1 Tiêu chí phân loại tín ngưỡng:
Phân loại tín ngưỡng có 4 tiêu chí:
+ Phân loại theo chức năng: thờ cúng để biết được tại sao đối tượng đó thờ
cúng, thờ cúng nhằm phù hộ cho con người cái gì.
+ Phân loại theo giới tính: để thấy được số lượng nữ thần được thờ tự nhiều
hơn nam thần.
+ Phân loại theo đối tượng: thờ cúng gồm 2 loại thần là thiên thần và nhân

thần.
(3)

Văn hóa người Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh - TS. Trần Hồng Liên, Nxb KHXH Hà Nội, năm 2007
/>
- 12 -


+ Phân loại theo phạm vi: quy mô hay nói cách khác là theo đối tượng tín
ngưỡng gồm tín ngưỡng cá nhân, gia đình và dòng họ, cộng đồng.
Ở đây, nghiên cứu đề tài “tín ngưỡng thờ Thần Tài của người Hoa ở Thành
phố Hồ Chí Minh” chúng ta chọn tiêu chí thứ tư vì từ đó ta có thể biết được những
đặc điểm văn hóa của cộng đồng người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh từ góc độ của
họ, thấy rõ tác động của tín ngưỡng đối với cá nhân, gia đình, dòng họ, cộng đồng
người Hoa, từ đó có cách nhìn nhận đúng đắn về các hình tượng văn hóa tâm linh của
họ trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
2.2 Khái quát về tín ngưỡng của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh
trong tiến trình lịch sử:
Là khu vực trung tâm của Gia Định xưa, Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay lại
là một địa bàn tụ cư đông đảo và tập trung nhiều thành phần cư dân khác nhau đến
sinh sống trong lịch sử, đây cũng là khu vực sớm hình thành trung tâm kinh tế, văn
hóa ... phồn thịnh của cả người Hoa và người Việt. Dấu ấn ấy đã lưu lại đến ngày nay
qua hình ảnh các đình miếu, hội quán, chùa chiền, đặc biệt ở các quận 1, 5, 6, 11...
xoay quanh các đường phố lớn như Bến Chương Dương, Triệu Quang Phục, Trần
Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, Châu Văn Liêm, Hải Thượng Lãn Ông, ...
Trước khi thiết lập cơ cấu hành chính ở Gia Định vào năm 1698, nơi đây đã có
người Việt, người Hoa đến sinh sống. Quá trình mở đất, lập làng của cư dân người
Hoa còn lưu lại khá rõ nét qua sự tồn tại bền vững của các ngôi miếu cổ. Nét đan xen,
giao lưu văn hóa diễn ra khá mạnh mẽ và liên tục trong suốt chiều dài lịch sử, đem lại
phần nào nét phong phú, đa dạng trên thần điện, in đậm dấu ấn của từng giai đoạn lịch

sử.
Bên cạnh các hình thức tín ngưỡng truyền thống của cư dân Việt, tín ngưỡng
dân gian của cộng đồng tộc người Hoa được thể hiện đậm nét nhất ở các quận 5, 6, 11
so với các quận khác trong thành phố, vì các quận này là địa bàn tụ cư đầu tiên, đông
đảo và tập trung nhất của những người di dân từ Trung Quốc sang Gia Định sinh sống.
Từ năm 1698, với sự thành lập xã Minh Hương, thuộc tổng Tân Long, vùng đất Chợ
Lớn đã dần được phồn thịnh qua tên gọi "Phố Khách" trên bản đồ của thế kỉ XVIII
(J.Kermadec. Cholon, ville chinoise. 1955).
- 13 -


Nhu cầu tín ngưỡng của nhóm di dân từ Trung Quốc sang Việt Nam càng được
đẩy mạnh sau chuyến ra đi đầy hiểm nguy trên biển cả. Đến nơi "đất lạ, quê người",
cần có một ngôi miếu cho nhóm mình càng trở nên cấp thiết. Nhiều người Hoa thuộc
các địa phương và nhóm ngôn ngữ khác nhau đã nhanh chóng xây dựng một miếu thờ
chung cho cư dân 7 phủ thuộc 3 tỉnh ở Trung Quốc (Bảy phủ gồm Chương Châu,
Tuyền Châu, Phúc Châu (tỉnh Phúc Kiến); Quảng Châu, Triều Châu, Quỳnh Châu
(tỉnh Quảng Đông); Ninh Ba (tỉnh Chiết Giang). Thất Phủ Quan Võ Miếu ra đời vào
năm 1774, thờ Quan Thánh Đế Quân, người được phong tặng cho tên gọi "Thiên cổ
nhất nhân" (xưa nay chỉ có một), vốn đã được tôn binh, được ngưỡng vọng của người
Hoa. Ngôi miếu ấy được xây dựng ở một vị trí quan trọng, thuộc khu vực trung tâm
của Chợ Lớn, trên đường Phúc Châu, sau đó đổi tên là Quảng Đông và nay là Triệu
Quang Phục. Sau năm 1975, miếu bị hư hại nặng và nay đã không còn nữa.
Song song với việc thờ Ông, người Hoa cũng dựng miếu Bà. Tính chất cặp đôi
với quan niệm âm dương được thể hiện rõ trong quan niệm về thờ tự, về trang trí... thể
hiện nhân sinh quan Đông phương rõ nét. Thất Phủ Thiên Hậu miếu chính là ngôi
miếu quan trọng và đầu tiên tại Chợ Lớn được dựng lên để thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu.
Sau đó là Nhị Phủ miếu (sau tách ra thành Hà Chương hội quán và Ôn Lăng hội
quán), Tam Sơn miếu (1796), Tuệ Thành hội quán (cuối thế kỉ XVIII).
Dấu ấn của quá trình cộng cư nhiều thế kỉ giữa hai cộng đồng Hoa - Việt còn

để lại trên lĩnh vực tín ngưỡng. Khá nhiều ngôi miếu từ giữa thế kỉ XIX như Bửu Sơn
(phường 14, quận 5) thờ Quan Thánh lại có thờ linh thần vốn là Thành Hoàng Bổn
Cảnh của xã Tân Lộc; miếu Minh Hương Gia Thạnh thực chất cũng là ngôi đình thờ
vọng các vua, di thần nhà Minh cùng Chưởng Cơ người Việt, ông Nguyễn Hữu Cảnh.
Ngày nay, trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh còn lại gần 200 ngôi miếu của
người Hoa. Như vậy, có thể thấy rằng, bên trong những ngôi miếu được cộng đồng
người Hoa dựng lên, suốt chiều dài lịch sử định cư tại các quận trong thành phố, là
một hệ thống thần linh được ngưỡng vọng và thờ tự khá phong phú: Quan Thánh Đế
Quân, Thiên Hậu Thánh Mẫu, Ngọc Hoàng, Ông Bổn, Thần Tài, Môn Quan Thái Tuế,
Tôn Ngộ Không, Kim Huê nương nương, Ý Mỹ nương nương, Bà Thủy Long...
Những thần linh ấy, một số có gốc gác từ Trung Quốc, nhưng một số vị thần được
ngưỡng vọng đặc biệt còn do quá trình người Hoa gian nan trên biển cả đã được sự trợ
- 14 -


giúp thoát nạn của Thiên Hậu Thánh Mẫu, và khá nhiều những thần linh không thể
không hiện diện trong cộng đồng của người Hoa, đó là Phúc Đức Chính Thần, là Thần
Tài, Thần Cửa, v.v...
Gắn liền với các hình thức thờ tự mang tính chất chung nhất cho từng nhóm
ngôn ngữ, là những dịp lễ hội tưng bừng diễn ra tại các ngôi miếu ấy. Ngoài lễ vía Bà,
vía Ông hằng năm, còn có những ngày đặc biệt như ngày cho vay tiền thần ở miếu
Quan Thánh (Nghĩa An hội quán) vào 14 và rằm tháng Giêng; vay tiền thần ở miếu
Ôn Lăng ngày 26 tháng Giêng, ... Lễ Tết Nguyên Đán, Nguyên Tiêu, cúng Rằm tháng
Bảy, Tết Đoan Ngọ, Tết Trung Thu, cúng Rằm tháng Mười, đưa Ông Táo, đón Giao
Thừa, ... tất cả những ngày lễ lớn đó đều được người Hoa nhiều thế hệ nối tiếp nhau
truyền lại đời sau mà trong đó những nét văn hóa truyền thống vẫn còn lưu giữ.
Ngoài nghi thức thờ tự, tín ngưỡng các thánh nhân, nhân thần, thần linh, ... diễn
ra tại các ngôi miếu, người Hoa cũng thể hiện sinh hoạt tinh thần phong phú, đa dạng
của cộng đồng mình qua các hoạt động tín ngưỡng diễn ra trong từng gia đình. Nét
văn hóa truyền thống nổi bật nhất, thể hiện lòng hiếu kinh đối với dòng họ, ông bà

mình là việc thờ cúng tổ tiên. Bàn thờ tổ tiên được đặt nơi trang trọng nhất trong nhà.
Ngoài ra, ở gia đình người Hoa cũng như nhiều nơi khác, đều có bàn thờ Bà Mẹ Sanh,
Thần Tài, Môn Quan, Ông Táo, Thần Đất, Thiên Quan, Quan Thế Âm Bồ Tất, Quan
Thánh Đế Quân, ...
Cuộc khảo sát 444 hộ gia đình thuộc Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, trong
số các thần linh được thờ tự tại gia đình người Hoa thì thờ Thần Tài đã chiếm tỷ lệ
cao nhất (90,2%). Điều nay phù hợp với cư dân Hoa sống tại đô thị, đa số người Hoa
theo nghề buôn bán.
Qua các dạng thức thờ tự diễn ra ở nơi công cộng, cũng như trong từng gia
đình người Hoa, người Việt đã cho thấy một hệ thống tín ngưỡng phong phú giữ một
vai trò quan trọng trong sinh hoạt tinh thần của cư dân Hoa ở Thành phố Hồ Chí
Minh. Hệ thống tín ngưỡng ấy, nhiều thế kỉ qua đã góp phần quan trọng vào sự định
hướng tâm lý và việc hình thành nhân cách của người Việt, người Hoa thành phố. Các
hình thức tín ngưỡng diễn ra trên địa bàn có quan hệ cộng cư đa tộc, nên đã thể hiện
khá nhiều hiện tượng đan xen, giao lưu văn hóa trong tín ngưỡng, đã làm phong phú,
đa dạng thêm cho điện thờ và giới thiệu ngày càng rõ nét hơn xu thế hội nhập văn hóa,
- 15 -


đã làm cho thần điện các miếu người Hoa ngày càng biểu hiện rõ nét xu thế Việt hóa
như tại Lệ Châu hội quán, Nghĩa Nhuận hội quán, Minh Hương Gia Thạnh, Minh
Hương Thất Phủ, ... là những ví dụ. (4)
2.3 Tục thờ cúng ông Bổn của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh:
Trong hơn 20 năm qua, kể từ khi đất nước có những chuyển biến tích cực về
nhiều mặt, từ sau Đổi Mới năm 1986, tín ngưỡng của người Hoa ở Thành phố Hồ Chí
Minh thực sự có nhiều đổi thay. Trong cuộc phỏng vấn 444 hộ gia đình tại các quận 2,
3, 5, 6, 8, 10, Gò Vấp, Củ Chi, Cần Giờ... vào tháng 7 năm 2000 (trích từ đề tài "Tín
ngưỡng dân gian ở Thành phố Hồ Chí Minh, thực trạng và giải pháp" (1999 - 2001)
Chủ nhiệm: ThS. Võ Thành Bằng, Sở Khoa học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh
2001) cho thấy sự đổi mới trong nhận thức.

Việc thờ cúng ông Bổn chiếm tỷ lệ cao, 62,7% gia đình người Hoa đi đến miếu
Ông Bổn, trong khi miếu Quan Thánh chỉ có 36,4% và đến miếu Thiên Hậu chỉ có
17,8%. Trong đó, nhóm Hoa nói ngôn ngữ Triều Châu cũng chiếm tỷ lệ cao hơn so
với các nhóm khác (32,2%). Điều này có thể nhìn dưới góc độ đa dạng của việc thờ tự
Ông Bổn, vốn được gọi là Phúc Đức Chính Thần, vị thần bảo hộ cho khu vực đất đai
sinh sống, cũng vừa là Trịnh Hòa, người có công đưa người Hoa từ Trung Quốc ra
định cư ở hải ngoại. Nhưng vì sao trong giai đoạn hiện nay, việc đi đến miếu Ông Bổn
lại chiếm tỷ lệ cao nhất? Có thể nghĩ rằng, khi đã đến nhập cư và đã ổn định được
cuộc sống, thì tín ngưỡng Thiên Hậu không còn là nhu cầu tâm linh quan trọng nhất
nữa, mà chính là vùng đất mới, nơi ngụ cư mới, vì vậy mà việc thờ tự Ông Bổn, vị thổ
thần của khu vực đất đai sinh sống luôn chiếm tỷ lệ số người lui tới cúng bái đông.(5)
III. THẦN TÀI TRONG TÍN NGƯỠNG NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH:
Theo Cao Đài Từ Điển, "Thần Tài" theo tiếng Hán là "神財", tiếng Anh là
"The Genius of fortune" và tiếng Pháp là "Le Génie de fortune".
Thần: vị Thần; Tinh thần; Thiêng liêng mầu nhiệm; Tài trí phi thường.
(4)

(5)

Tr.41-51, Văn hóa người Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh – TS Trần Hồng Liên, Nxb KHXH Hà Nội 2007
Tr. 55-56, Văn hóa người Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh - TS. Trần Hồng Liên, Nxb KHXH Hà Nội, 2007.

- 16 -


Tài: tiền bạc, của cải.
Thần Tài là vị Thần cai quản về tiền bạc và của cải.
Theo tín ngưỡng dân gian, Thần Tài mang lại tiền bạc hay của cải cho mỗi gia
đình, nên mỗi gia đình, nhất là gia đình mua bán hay kinh doanh đều có bàn thờ Thần

Tài, đốt nhang nghi ngút để cầu xin Thần Tài cho mua may bán đắt, trúng mối lời
nhiều, đem lại nhiều tiền bạc sung túc. Người đời rất quí trọng tiền bạc nên rất quí
trọng Thần Tài. Những nhà kinh doanh đều có lập bàn thờ Thần Tài rất long trọng,
đặc biệt bàn thờ Thần Tài không được đặt trên cao mà phải đặt ngay trên mặt gạch nền
nhà.
Tục thờ Thần Tài được người Hoa truyền lại cho dân ta trong quá trình di cư
đến. Người Hoa sang nước ta làm nghề buôn bán rồi trở nên giàu có, mỗi nhà người
Hoa đều có thờ Thần Tài nên người Việt thấy vậy mà làm theo. Nhiều nhà không có
thờ phượng Trời Phật mà lại thờ Thần Tài. Điều này đã thể hiện sự giao lưu, tiếp biến
văn hóa khá rõ nét trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt - Hoa.
Hiện nay, nguồn gốc của Thần Tài trong tín ngưỡng của người Hoa không
thống nhất và mang tính phong phú, đa dạng, tùy theo nơi thờ tự và quan niệm của các
nhóm người Hoa khác nhau. Thần Tài lưu truyền trong nhân gian tuy nhiều, nhưng có
thể phân làm hai loại: Thần Tài Văn và Thần Tài Võ.(6)
3.1 Thần Tài Văn:
Gồm Tài Bạch Tinh Quân và Tam Đa (Phúc - Lộc - Thọ):
+ Tài Bạch Tinh Quân: Là một cụ ông phúc hậu, mặt trắng, râu dài, mặc áo
bông thắt lưng ngọc, tay trái cầm thỏi vàng, tay phải cầm cuộn sớ, trên đó viết "Chiêu
tài tiến bảo", mặt giống như ông phú gia. Tương truyền ông là sao Thái Bạch trên trời,
thuộc Kim Thần, chức vụ của ông là "Đô Thiên Chí Phú Tài Bạch Tinh Quân",
chuyên quản kim ngân tiền tài, nhiều người cầu tài rất tôn sùng ông, có một số người
còn ngày đêm thắp hương cúng bái.

(6)

/>
- 17 -


+ Tam Đa(7): gồm 3 ông Phúc, Lộc, Thọ.

* Ông Phúc: Tay ôm đứa trẻ, tượng trưng cho phúc khí "hữu tử vạn sự túc" (có
con cái thì vạn sự đầy đủ, mãn nguyện).
* Ông Lộc: Mặc áo quan, tay ôm ngọc Như Ý, tượng trưng cho thăng quan tiến
chức, tăng tài thêm lộc.
* Ông Thọ: Tay vác cành đào, mặt nở nụ cười hạnh phúc, cát tường, tượng
trưng cho sự an khang, trường thọ.
Trong ba ông Phúc - Lộc - Thọ, vốn chỉ có ông Lộc mới là Thần Tài, nhưng
thường được làm liền nhau cho nên được nhiều người Hoa thờ cùng.
3.2 Thần Tài Võ:
Gồm Triệu Công Minh và Quan Công:
+ Triệu Công Minh là một vị mãnh tướng oai
phong lẫm liệt, nhân gian tương truyền rằng ông có khả
năng phục yêu trừ ma và có thể chiêu tài lợi thị. Theo
tục truyền thì ông tu hành đắc đạo thành tiên, được thiên
đế phong là "Lôi Phó Nguyên Soái" (tức là phó nguyên
soái Thiên Lôi) trên đầu đội mũ sắt cưỡi trên lưng cọp
màu đen, mặt đen râu rậm, tay vung roi sắt, phù hộ cho
người buôn bán, giúp thương gia kiếm được nhiều tiền.
Triệu Công Minh(8)

(7)

Tam Đa: theo VNExpress: />
Ông Đa Lộc là Đậu tử Quân, làm quan đời nhà Tấn, đương nhiên luôn xoay sở để có nhiều tiền của,
bổng lộc. Giàu có, hiềm nỗi cho đến khi ông ngoài 80 vẫn chẳng có đích tôn nối dõi, khi chết của cải lại chuyển
về tay dòng họ khác.
Ông Đa Thọ là Đông Phương Sóc, làm quan đời Hán, giỏi tâng bốc nên rất được lòng Thiên tử. Gặt hái
nhiều bổng lộc, ông cưới nhiều gái đẹp làm vợ nên râu tóc bạc phơ, lưng còng, người lùn đi. Khi ông qua đời,
thọ 125 tuổi, con đã chết, cháu tứ đại phải làm ma.
Ông Đa Phúc tên là Quách Nghi, làm quan đời nhà Đường. Ông thanh liêm, nhà nghèo túng, thanh

bạch, vợ chồng chuyên làm việc thiện và tu nhân tích đức. Ngoài 80 tuổi có cháu ngũ đại đồng đường, kỷ cương
đạo lý không hề thương tổn, ông bà hạnh phúc đến cuối đời rồi cùng viên tịch.
(8)

Theo “Cổ vật tinh hoa”: />
- 18 -


+ Quan Công, tên thường gọi là Quan Vũ, tự Vân Trường, là danh tướng thời
Tam Quốc, ông không chỉ trung dũng cảm động lòng người mà còn có thể chiêu tài
tiến bảo, hộ gia tịch tà.(9)
Trong thực tế, đối với người Hoa ở Thành phố Hồ Chí Minh, ngoài Văn - Võ
Thần Tài ra thì Thần Đất (Thổ Địa) cùng là một trong các Thần Tài. Nói cách khác,
cũng do nông nghiệp chiếm vai trò quan trọng trong lịch sử, nên đất đai cùng các loại
nông phẩm từ đất sinh ra là thứ của cải, tài sản chủ yếu nên Thần Đất cũng là Thần
Tài. Mặt khác, Thần Đất có công năng là Thần Tài là do thuyết Ngũ hành tương sinh:
Thổ sinh Kim.
Điều cần lưu ý là tín lý về Thần Đất của người Hoa rất đa dạng, thậm chí là
phức tạp, bởi chúng được quy chiếu theo những tiêu chí khác nhau. Tại các chùa,
miếu và hội quán của người Hoa, Thần Đất đây được gọi là Ông Bổn, hay Phúc Đức
Chính Thần (hoặc Phước Đức Chính Thần), là thần cai quản xã, thôn. Ở đây, vị Thần
Đất có chức năng chủ quản cả vùng Chợ Lớn, được thờ chính ở Nhị Phủ Miếu (tục gọi
là "Chùa Ông Bổn"). Theo bài vị thờ tên gọi chính thức của thần là “Nhị phủ miếu Đại
Bá Công”, được đồng nhất với ông Bổn (Bổn Đầu công Châu Đạt Quan).
Tục truyền ông là Châu Đạt Quan (tên tự là Bổn), người tỉnh Triết Giang,
huyện Ôn Ca Thị, sinh năm 1265, mất năm 1355. Là người sinh sống dưới triều Tống,
ông là người có tài và trí thông minh, thi vô triều đình là một vị quan thông ngôn
(phiên dịch). Ông được vua tin tưởng giao cho việc khảo sát các nước phía Nam, trong
đó có Việt Nam. Ông là người có đức độ, thương dân, hướng dẫn dân chúng khai
hoang, v.v... Lúc mất, người dân phong ông là thần, gọi là Phúc Đức Chính Thần.

Trên bức hoành treo trước chính điện Nhị phủ miếu ghi rằng “Ngộ Thổ Địa dã”
(Ta là Thổ Địa đây) và công năng chính của thần là bảo trở việc tài lộc. Điều này cho
thấy đây là vị Thần Tài, Thần Đất và là nhân thần; song thực chất đây là vị thần thuộc
“Ngũ Thổ” (là Thần Thổ Phủ), bảo hộ kho chứa hàng hóa, hiểu rộng là chợ búa và
hiểu rộng hơn là vùng Chợ Lớn - Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay.(10)

(9)

/>
(10)

Theo “Phong thủy Đông Phương”:

/>
- 19 -


IV. TÍN NGƯỠNG THỜ THẦN TÀI Ở CÁC CHÙA, MIẾU VÀ HỘI QUÁN
CỦA NGƯỜI HOA Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH:
4.1 Tín ngưỡng thờ Thần Tài ở các chùa, miếu và hội quán thờ Ông:
Tại Thành phố Hồ Chí Minh, Quan Thánh Đế Quân (Quan Công) được xem là
“đệ nhất Thần” của người Hoa, được thờ trong hầu hết các cơ sở tín ngưỡng. Bởi ở
Quan Công người ta thấy rõ nhân cách cao thượng của người quân tử, lòng tự trọng
cao cả vì danh dự cá nhân, tính rộng lượng và thương người, tình thương và lòng
chung thủy đối với người thân và bạn bè, sự chính trực, công minh, tinh thần trách
nhiệm và hy sinh vì nghĩa lớn. Nói chung, Quan Công là một chuẩn mực nhân cách và
đạo đức của con người mà người Hoa tự xem như là một mục tiêu định hướng của
giáo dục đạo đức làm người. Những đức tính tốt của Quan Thánh Đế Quân chiếm vị
trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người Hoa thể hiện khao khát hướng tới
chân thiện mỹ của con người nói chung của cộng đồng người Hoa nói riêng. Ngoài ra,

người Hoa lập miếu thờ Quan Công chính là sự biểu hiện cho tấm lòng luôn hướng về
quê hương cố cựu, không để bị mất truyền thống, mai một văn hoá của mình ở nơi đất
khách.
Đồng thời, tín ngưỡng thờ Bổn Đầu Công (Ông Bổn hay Phúc Đức Chính
Thần) ngoài ý nghĩa như đề cập ở trên còn là biểu tượng cho đức tính chịu đựng gian
khổ vượt qua những phong ba bão táp… định hướng nhân cách nhằm rèn luyện tinh
thần chịu đựng khó khăn nơi đất khách. (11)
Vì thế, đối với bộ phận người Hoa thờ Ông ở Thành phố Hồ Chí Minh thì Ông
Bổn (hay Phúc Đức Chính Thần), Quan Thánh Đế Quân là đối tượng được thờ chính ở
chính điện và đóng vai trò quan trọng trong chùa, miếu. Trong quá trình khảo sát các
chùa theo tín ngưỡng thờ Ông của người Hoa thì có 3 nơi khá tiêu biểu, đó chính là:
+ Chùa Ông Bổn (Nhị Phủ Miếu) - 364 Hải Thượng Lãn Ông, Q.5.
+ Miếu Quan Đế (Nghĩa An Hội - Chùa Ông) - 676 Nguyễn Trãi, Q.5.
+ Hội quán Phước An (chùa Minh Hương) - 184 Hồng Bàng, Q.5.

(11)

“Về thế giới quan, nhân sinh quan của người Hoa qua các cơ sở tín ngưỡng” – Th.s Trần Hạnh Minh
Phương

/>
- 20 -


4.1.1 Chùa Ông Bổn (Nhị Phủ Miếu):

Miếu Nhị Phủ, Nhị Phủ hội quán hay còn được gọi là chùa ông Bổn, tọa lạc tại
264 đường Hải Thượng Lãn Ông, phường 14, quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh.
Miếu có tên là Nhị Phủ vì miếu được thành lập do sự đóng góp của người Hoa
gốc ở hai phủ Tuyền Châu và Chương Châu (Phúc Kiến, Trung Quốc). Về sau tách ra,

nhóm Tuyền Châu lập hội quán Ôn Lăng, nhóm Chương Châu lập hội quán Chương
Châu (nay là hội quán Hà Chương).
Chùa Ông Bổn - Nhị phủ miếu có kiến trúc tổng thể theo hình chữ khẩu, gồm
bốn dãy nhà dài, vuông góc nhau, khoảng trống ở giữa tạo nên sân thiên tỉnh.
Nhìn từ bên ngoài, chùa Ông Bổn nổi bật giữa phố phường với những nếp mái
cong như chồng lên nhau. Những nếp mái cong của chùa Ông Bổn khá độc đáo so với
nhiều ngôi chùa khác ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng như cả nước.

- 21 -


Hình 1: Sơ đồ khám thờ Nhị Phủ Miếu – Chùa Ông Bổn
Trong Nhị Phủ miếu, Ông Bổn là đối tượng được thờ chính, gọi là Phúc Đức
Chính Thần. Theo quan niệm và tín ngưỡng của cộng đồng những người Hoa tin vào
ông Bổn thì cho rằng, ông chính là Thần Tài, có thể phù hộ cho họ thành công trong
công việc cũng như có được nhiều tài lộc trong kinh doanh và cuộc sống.
Phần chính điện chùa Ông Bổn bày một bàn thờ Ngọc Hoàng thượng đế với
một lư hương bằng đồng khá lớn. Bên trên bàn thờ Ngọc Hoàng có hai tấm hoành phi
đại tự “Phúc toàn đức bị” và “Thích cấp lâm phong”. Những hiện vật này được ghi rõ
làm trong năm Quang Tự thứ 27 tức năm 1901.
Đi qua sân thiên tỉnh, nơi đó có dãy bàn bằng xi măng làm chỗ biện bày các lễ
vật cúng thần, sẽ bắt gặp một hoành phi đại tự “Thân Lâm phước địa”, nét chữ bay
- 22 -